Lögberg - 26.01.1933, Qupperneq 7

LÖGBERG. FIMTUDAGINN 26. JANÚAR 1933.
Bl.a 7
Þjóðflutningar
til Suður-Ameríku.
Ameríku er nóg landrými, sem ligg-
ur ónotað. Þess vegna hefir týzki
hershöfðinginn Kundt, sá, er kom
skipulagi á her Boliviu, komið
fram með þá uppástungu, að flytja
250,000 þýzkra verkamanna á-
samt fjölskyldum þeirra til Suð-
ur-Ameríku og Iáta þá nema land
hjá Amazon. Eiga þeir að vera
útbúnir öllum nauðsynlegum á-
höldum o>g vélum.
Land það, sem þarna liggur ó-
numið, er um 2.25 milj. ferkíló-
met. að stærð, eða eins stórt og öll
Vestur- og Mið-Evrópa að landa-
mærum Póllands, Rúmeníu og Ju-
goslavíu. Þetta fyrirtæki, ef til
framkvæmdar kæmi, yrði eigi að-
eins Þjóðverjum og öðrum iðnað-
arþjóðum Evrópu til góðs, heldur
einnig amerísku ríkunum, Barsil-
íu, Bolivíu, Peru, Ecuador, Colom-
bíu og Venezuela.
Hér er ekki um það að ræða, að
einn og einn maður brjóti land og
berjist vonlausri baráttu við
frumskógana. Hingað á að flytja
miljómV manna, kvenna og barna
ásamt allri búslóð; jafnvel eiga
þeir að hafa með sér stálgrindur í
húsin, svo að þeir geti sem fyrst
byrjað á framleiðslu.
Þessi fyrirætlun mun sumum
virðast of risavaxin, til þess að
hægt sé að koma henni í fram-
kvæmd. En þegar menn líta á
það, að í stríðinu voru miljónir
manna ásamt öllum útbúnaði og
hergögnum, fluttar frá Bandaríkj-
um og Canada til Evrópu, þá virð-
ist þetta engin fjarstæða vera.
Það er gert ráð fyrir því, að
landnemarnir fái í sínar hendur
öll nýtízkutæki og geti notað vís-
indalegar aðfreðir til þess að kom-
ast áfram. Meðal annars er gert
ráð fyrir, að byrjað verði á því
að senda flugvélar yfir landnáms-
svæðið, og láta þær dreifa þar út
gasi, sem er banvænt fyrir bakter-
íur og skordýr allskonar, sem
hvítum mönnum stendur hætta af.
Er Panamaskurðurinn var gerð-
ur, ollu flugur og sóttkveikjur
eigi minni erfið'eikum heldur en
verkið sjálft, og kostaði það al-
veg ótrúlega fyrirhöfn, að útrýma
þeim. En nú er hægt að gera í
þetta á örskömmum tíma með
flugvélum oig gasi.
Gert er ráð fyrir, að landnáms-
fyrirtæki þetta byggist á hinni
ströngustu samvinnu. Þarna
verður myndað þjóðskipulag.
þar sem hverjum manni er
ætlað sitt verksvið, eftir því sem
hann hefir bezta hæfileika tíl, en
verkstjórar verða verkfræðingar
og menn, sem fengið hafa verk-
lega sérþekkingu á ýmsum svið-
um. í stað þess að reisa eitt og
eitt hús og eyða til þess meiri
tíma og erfiði heldur en þörf er
á, verða reist heil þorp í einu
lagi. Og gert er ráð fyrir því, að
í staðinn fyrir að heil bæjarhverfi
fá nú hita frá sameiginlegri mið-
stöð, að hér verði höfð sameigin-
leg kælistöð, eftir því sem þörf
þykir á, til þess að kæla loftið í
húsunum, því að lofthiti er þarna
afskaplega mikill, syo að Norður-
álfumenn eiga bágt með að þola
hann. f húsunum verða engir
gluggar, sem hægt er að opna,
heldur aðeins Iglerrúður til þess
að hleypa inn dagsljósi. Loftræst-
ing öll fer fram á þann hátt> að
fersku svölu lofti er dælt inn í
húsin.
Það er ákveðið, að ungir æfin-
týramenn skuli ekki fá að vera í
þessu landnámsfélagi, heldur að-
eins fjölskyldumenn. Það er held-
ur pkki ætlast til þess, að draga
þangað smábændur frá Þýzka-
landi. Það á aðeins að taka þá
menn, sem sýnt hafa á seinni ár-
um, að þeir vilja bjarga sér og
sínum, en hafa ekki getað það.
Sérstaklejga eiga að sitja fyrir
þeir verkamenn, sem mist hafa
atvinnu sína, vegna þess að verk-
smiðjur hafa dregið saman se!gl-
in og þá sérstaklega þeir, sem eru
verkfróðir og kunna að fara með
vélar.
i
Amerískir viðskiftafræðingar og
verkfræðingar hafa komist að
þeirri niðurstöðu, að þarna gæti
300 miljónir manna lifað. Væri
þá létt af miklu atvinnuleysi og
heimsviðskiftin myndu aukast að
mun. En Norðurálfubúar, sem
hugsa eingöngu um póGtík og
flokkaskiftingu, !geta ekki gert
sér neina hugmynd um hverjir
framtíðar möguleikar eru hér, né
hve stórkostleg þessi fyrirætlun
er.
Og ef Evrópa, eða Þýzkaland.
vill ekki grípa tækifærið, þá verða
Bandaríkjamenn til þess, til þess
að komast fram úr .sínum vand-
ræðum..
Það má taka tillit til þess hve
stórkostlega þýðingu þýzkt land-
nám þarna mundi hafa fyrir verzl-
unarflota Þjóðverja, sem nú hef-
ir ilítið sem ekkert að gera. Það
er eigi aðeins að hann þyrfti að
flytja rúmlega miljón manna
vestur um haf, heldur fengi hann
líka flutning á öllu því, sem þeir
þurfa með sér að hafa, og svo
flutninlg á framleiðslu þeirra til
Norður-Ameríku og Evrópu árum
saman.
Kundt hershöfðingi hefir tekið
það fram, að auðvitað sé alt und-
ir því komið, að nægilegt fé fáist
til þessa fyrirtækis. Auðmenn í
Bandaríkjum ætti að vera fúsir að
leggja fram fé, þar sem þeir geta
fengið nóg timbur hjá landnáms-
mönnum og selt þeim vélar alls-
konar. Frakkar ætti líka að vera
fúsir að leggja fram lán, því að
járngrindurnar í húsin yrðu
keyptar af þeim. Fjármálamenn,
sem hafa athugað fyrirtækið,
telja ekki neinn vafa vera á því,
að fé muni fást til þess.
Menn mega heldur ekki gleyma
því, að lán þau, sem Bandaríkin,
Frakkland og England hafa veitt
S.-Ameríku ríkjum—en þau nema
nú 20—30 miljörðum dollara —
verða miklu tryggari eftir en áð-
u. Og hvað vegur það upp á móti
því, þótt þessu fyrirtæki væri lán-
aðir um 3 miljarðar ríkismarka,
þegar hins er lika gætt, að þarna
fæst starfsvið fyrir alt að 300
milj. manna þegar fram í sækir. j
Kundt hershöfðingi gerir lítið
úr þeim ástæðum, sem fram hafa
verið færðar gégn hugmyndinm, I
að þeir Þjóðverjar, sem vestur;
flytjast, muni glatast ættjörð
sinni, né heldur að innflutningur
eins þjóðflokks geti valdið vand-
ræðum í ríkjunum vestra. Þýzku
landnámsmennirir geta ekki glat-
að þjóðerni sínu, því að þeir búa
saman þar vestra og hafa daglegt
samband við ættland sitt í gegn
um útvarpið. Þeir þurfa ekki að
leggja niður tungu sína né þjóð-
siðu o!g þjóðmenningu. Og þeir
geta unnað föðurlandi sínu þótt
þeir séu borgarar í annari heims-
álfu. Um hitt atriðið má geta
þess, að ríkin í Suður-Ameríku eru
ekki hrædd við þessa innflytj-
endur. Forsetinn í Peru sagði t.
d. fyrir skemstu: “útvegið góða
landnámsmenn í Montana (fjalla
■hérað við upptök Amazon) og
eg borga það sem upp er sett
fyrir það.”
Það er nú komið svo langt, að
í ráði er að kalla saman alþjóða-
ráðstefnu út af þessu máli, í
Basel, Genf eða Haag. — /
Hið nýja Iandnám á ekki að
verða til þess að þar verði kept
við iðnað annara landa, heldur
eiga landnemarnir að framleiða
hráefni handa iðnaði annara og
styðja hann á þann hátt. Er
þarna af ógrynnum auðæfa að
taka. En hér á ekki að reka
neina rányrkju, heldur á alt
starf í nýlendunum að miðast
við hag fjöldans og hag lands-
ins, þó þannig, að framtak ein-
staklingsins fái að njóta sín —
(Þýtt ur þýzku blaði.). — Lesb.
Eldeyjan í norðurhöfum
Ferð Nonna til Alþingis.
Svo heitir bókin eftir séra Jón
Sveinsson hinn fræga höfund
“Nonnabókanna.” Verða það mik-
il tíðindi fyrir unga fólkið, ef bók
þessi kemur út á íslenzku, því það
mega heita fádæmi hve vinsælar
bækur þessar eru, ekki sízt hjá
unglingunum. Þess eru dæmi, að
þeir lesa þær tvisvar eða þrisvar
í striklotu og getur ekki farið hjá
því, að þær hafi oft og einatt
mikil og djúp áhrif á lesendurna,
áhrif af drengskap og góðum sið-
um, auk annars. Hefir sennilega
enginn rithöfundur náð slíkum
tökum á unglingum, síðan H. C.
Andersen skrifaði æfintýri sín.
Höfundinum var eins og kunn-
ugt er, boðið á Alþingishátíðina
1930 og mestur hluti þessarar
bókar er ferðasaga hans frá
Þýzkalandi um Holland og Skot-
land til Reykjavíkur, lýsing á Al-
þingishátíðinni, ferðum austur
yfir fjall og um ná'grenni Reykja-
víkur, flugferð norður til Akur-
eyrar, þaðan norður í Mývatns-
sveit og suður aftur. 'Það ber
margt fyrir augun á svo langri
leið og ferðasagan verður auðvit-
að stóref’is ævintýri, ekki sízt i
augum útlendu lesendanna, enda
kann séra Jón að segja svo sög-
una, að bæði verði hún skemtileg
og fræðandi.
Auðvitað er Alþin'gishátíðin
stærsta æfintýrið í þessu ferða-
lagi, en litlu minna hefir hitt ver-
ið, að sjá alla þá miklu breytingu,
sem orðið hefir á landi og þjóð á
36 árum, allar “framfarirnar”,
svo kölluðu. Þá hefir honum fund-
ist mikið til um, að sjá aftur forn-
ar stöðvar, Akureyri, Möðruvelli,
Skipalón o. f 1., sem hann hefir
víðfrægt í bókum sínum. Hann
átti og góðum viðtökum að fagna
þar nyrðra og Akureyrarbúa tóku
það til bragðs, að gera gamla
manninn að heiðursborgara eins
og séra Matthías o!g próf. Finn
Jónsson. Það fer að verða mikil
upphefð, að verða heiðursborgari
á Akureyri, því þá er maður sezt-
ur á bekk með frægum mönnum.
Fyrstu viðtökurnar í Reykjavík
fórust ekki eins vel úr hendi, því
enginn kom af stjórnarinnar
hálfu niður að skipinu til þess að
taka móti gestinum. Meulenberg
biskup og trúbræður höf. bættu
þó úr þessu. Þeir komu til skips,
tóku honum tveim höndum og
bjó hann hjá biskupi meðan hann
dvaldi í Reykjavík.
Það yrði of langt mál að lýsa
frásögn höf. í einstökum atriðum.
Hún er auðvitað með líkupi hætti
og í fyrri bókum hans, sama ein-
falda frásagnarlistin, sem miðar
að vísu ekki alt við unga lesend-
ur, en se!gir þó alt á þann hátt, að
fullorðnir eiga erfitt með að
leggja bókina frá sér fyr en hún
er á enda.
Smávegis ónákvæmni er á stöku
stað, sem engu skiftir fyrir út-
lendinga, en ef til vill væri rétt
að leiðrétta í ísl. þýðingu.
Víða, þar sem höf. kom, þektu
börnin hann, ýmist af myndum
eða þau höfðu heyrt að sjálfur
Nonni væri á ferðinni. Þótti þeim
auðvitað miklum tíðindum sæta,
að sjá hann. En það eru ekki ein-
göngu ís’enzku börnin, sem kann-
ast við Nonna, heldur allur fjöldi
erlendu barnanna, því bækur
hans hafa verið þýddar á átján
tungumál, og er það einsdæmi
með íslendinga. G. H.
—Mbl.
Frá Möðruvöllum
í Hörgárdal
(Framh. frá 2. bls.)
Er Jónas réðst til inngöngu 1 síðar báru kensli á. Þar var kom-
I fóru Möðruvallamenn upp á vegg- * in öxin, er notuð hafði verið við
inn til þess að moka yfir hann aftökuna í Vatnsdalshólum forð-
; snjó, meðan hann var inni í hálf-, um. Hún hafði verið flutt til amt-
brunnninni rústinni.
sængum verið vafið utan um börn-
in um leið og þau voru tekin upp Arftaki Hólaskóla hins forna,
úr rúmunum. Amtmannsfrúin var fyrirrennari hins endurreista VioTini Jinföi lomxi
, , ,, mu, þar sem nenni haioi lengi
að reyna að komast út um glu'gg- norðlenzka Mentaskola, Moðru- .................-
mannssetursins að Möðruvöllum
og orðið þar innlyksa, verið síð-
ast í geymslukompu á skólaloft-
ann, en gat það ekki, því hún var vallaskóli, var, sem kunnugt er,
holdug kona og engin áhöld til reistur á grunni Friðriksgáfu ár-
að hjálpa henni, og þangað til ið 1880. Byggingarefnið var að
toguðum við af öllum kröftum, að miklu leyti er’.endur tígulsteinn úr
hún komst óskemd út. En nú var veggjum Friðriksgáfu. Skólahús
amtmaðurinn eftir inni. Hann var all-veglegt eftir þeirra
hafði ætlað að ganga úr svefnher- tima mælikvarða, en herbergja-
bergi sinu yfir í skrifstofu sína skipun að ýmsu leyti fremur ó-
til að bjarga einhverjum skjölum, bentug.
sem hann vissi um þar á borðinu, j Þó var sú lýsing Benedikts
en viltist á leiðinni í reyknum. j Gröndals á skólahúsinu vitanlega
Var þá Jón Kristjánsson ekki ýkjublandin, er hann lýsti þvi
Lengi að ráðast inn um gluggann, svo í bréfi þaðan, sem tuttugu
var það síður en svo árennilegt, idiótar hefðu konkurrerað um að
gera það sem vitlausast. — Á
þeim tíma hafði idiotismi í bygg-
ingum ekki því fjármagni úr að
spila, sem seinna varð.
eins og nærri má geta, því bæði
var hitinn mikil og reykjarsvælan
afskapleg. Við biðum stundar-
korn með öndina í hálsinum, og eg
var farinn að halda, að hvorugur
mundi út komast. En svo kom
Jón með Christjansson á örmum
sér; hafði hann fundið hann
hniginn niður að gólfi og háH-
meðvitundarlausan. Má nærri
engin athygli verið veitt.
Þau ár, sem hún var á Möðru-
! völlum, brunnu ofan af henni
þrjú hus, kirkjan 1865, Friðriks-
! gáfa 1874 og skólinn 1902. Þrí-
I brunnin þar á staðnum kom hún
ekki undir þak, en >lá í nokkur ár
á dyrapalli úti fyrir húsdyrum.
Varð gestum starsýnt á vopn
þefta.
Nú er hún löngu komin á þjóð-
minjasafnið, ásamt höggstokkn-
um, og er þar meðal gripa þeirra,
að sö!gn safnvarðar, er mesta eft-
irtekt vekur. V. St.
—Lesb.
Þessi grein rúmar hvort sem
er ekki aragrúa þann af endur-
minningum, sem fest hafa í minni
mínu, um Möðruvallaskólann. Um
Möðruvallaskóla skyldi rita ' í
tvennu lagi, skólastarfið sjálft og
geta, að allir urðu Sflaðir þeg_ar áhrff skólans á líf út á við meðal
þeir komust út í skaflinn líka. En
þá mintumst við þess, að einn
maður var eftir inni. En það var
Sigurður nokkur Bjarnason, sem
lengi hafði verið hjá þeim hjón- ...........
.... . . . , , ____til Akureyrar, af þeirn einföldu
um, vitfirringur fra þvi er hann
þjóðarinnar.
MöðruvaL’.askólinn brann 22.
marz 1902. Um það leyti var a»
því unnið, að fá skólann fluttan
1. Skrælingjakona: Kom maður-
inn þinn seint heim seinustu nótt.
2. Skrælingjakona: Já, hann kom
ekki heim fyr en um miðjan jan-
úar.
Hann: Þessi dóni hafði nær
gert mig að aumingja.
Hún: Hafið þér virkilega skot-
ið dýrið sálfur?
Hann: Nei, en eg hrasaði um
skinnið o!g laskaðist um öklann.
ástæðu, að skólinn hafði blátt á-
fram vaxið upp úr því að vera i
sveit.
laust.
Daginn, sem uppboð var haldið
—Mig langar til að sjá kampa-
vínsglös.
—Við höfum þau úr ekta slíp-1
uðum krystalli.
—Nei, eg vil fá nokkur til dag-j
legrar notkunar.
Moltke gamli var jafnan fámáll,
sérstaklega þegar hann var heima
hjá sér. Einhverju sinni kom
hann heim til sín á sunnudegi, og
kona hans spurði hvar hann hefði
verið.
— í kirkju.
— í hvaða kirkju varstu?
— Dómkirkjunni.
— Hver prédikaði?
— Dómkirkjupresturinn.
— Og um hvað talaði hann?
— Syndina.
— Hvað sagði hann um hana?
— Hann var á móti henni.
var barn, en vanalega þægur og
eftirlátúr, nú kominn um fertugt.
I Á kvöldin sat hann oft hjá mér,
þegar eg var háttaður, og raulaði
vísur sínar, þangað til eg var
kominn í fastasvefn; það hafði j á ýmsu dóti Því er bjargaðist úr
hann einnig Igert kvöldinu áður, j skólabrunanum, og ekki þótti taka
en þetta vildi til. Tók okkur nú öll tiytja ^ Akureyrar, fanst í
eins sárt til hans og þó hann | brunarústunum öxi mikil> er menn
hefði verið einver merkasti mað-
ur, einkum þau amtmannshjónin,
sem bæði voru einstaklega góð-
hjörtuð og höfðu haft hann hjá!
sér, síðan móðir hans hafði eittj
sinn skilið hann eftir hjá þeim, j
, en aldrei komið aftur; hún varð
i víst úti eða beið bana á einhvern
i hátt í ferðinni. Nú var uih sein-
* an til hans að muna, því nú var
loftið yfir skrifstofunni að falla
niður í eldhafið, en hann svaf ein-
j mitt þar. Þóttust allir þess full-
vissir, að hann mundi aldrei hafa
vaknað. Var þá ekki nema lítil
stund liðin frá því við Jón Kristj-
ánsson fórum út um stafnglugg-
ann, svo hvorki hefði hann mátt
eyða mikið meiri tíma til að klæða
sig né eg til að sofa. Hefi eg
hugsað um þetta síðan, sem hina
merkilegustu varðveizlu drottins,
að eg, sem svaf vanalega svo fast,
eins og unglingum er gjarnt,
skyldi vakna sjálfkrafa, Jiegar
enginn mundi eftir að vekja mig.
Við fórum nú öll saman, klæðlaus,
eins og við stóðum, út í bæinn og
fengum þar föt til að fara í og
annað, sem við þurftum með, enda
var þá en’gin hjálp til spöruð. Kn
um daginn fór amtmannsfólkið
burt og ofan í Skjaldarvík. Var
það sannur hrygðardagur fyrir
mig, ekki síður en alla sem hlut
áttu að má'li. Því þessi vetrartími
á Friðriksgáfu hafði verið mér
hinn skemtilegasti og fólkið alt
mér svo undurgott. Sagt var, að
amtmaður Christjánsson hefði
aldrei náð sér eftir þetta. Alt
þetta rifjaðist upp og varð svo
skelfilega Ijóst í huga mínum,
eins og eitthvað, sem ’gerst hcfði
í gær, þegar eg var að ganga fram
og aftur á Möðruvöllum. — Með
þessum bruna misti jörðin þá
fornu frægð að vera amtmanns-
setur.”
iTann’æknir sendi einum við-
skiftavini sínum eftirfarandi bréf:
“— Kæra frú! Ef tennurnar,
sem eg smíðaði handa yður, verða
Nú fékst sú breyting orða- j ekki borígaðar nú þegar, neyðist
1 eg til að setja þessa auglýsingu í
blöðin: Ágætar gerfitennur fást
keyptar. Til sýnis hjá frú Jón?-
son, Hafnargötu 25.” — Hann
fékk tennurnar borgaðar sama
daginn.
Frá Friðriksgáfubruna heyrði
eg sagt í ungdæmi mínu, en man
ljósast frásögu Jónasar Gunn-
laugsonar hreppstjóra að Þrast-
anhóli. Hann var bóndi á Möðru-
völlum í þann tíma,eins og fyr
segir, hinn vaskasti maður. Hann
sagði frá því, að þá hefði hann
gengið næst sér, er hann var
kvaddur til þess að vaða inn í
■há’.fbrunna Friðriksgáfu til þess
að ná þaðan fjárfiirzlu amtsins, er
amtmaður óttaðist um.
~ ' INNKÖLLUNAR-MENN LÖGBERGS
Amaranth, Man
Akra, N. Dakota
Árborg, Man
Árnes, Man
Baldur, Man
Bantry, N. Dakota
Bellingham, Wash
Belmont, Man
Blaine, Watsh.
Bredenbury, Sask
Brown, Man J. S. Gillis :
Cavalier, N. Daksta
Churchbridge, Sask
Cypress River, Man F. S. Frederickson
Dafoe, Sask J. Stefánsson
Edinburg, N. Dakota....
Elfros, Sask .. Goodmundson. Mrs. J. H.
Foam Lake, Sask
Garðar, N. Dakota Jónas S. Bergmann
Gerald, Sask
Geysir, Man
Gimli, Man
Glenboro, Man
Hallson, N. Dakota
Hayland, Man
Hecla, Man
Hensel, N. Dakota
Hnausa, Man
Hove, Man
Húsavík, Man
Tvanhoe, Minn
Kandahar, Sask J. Stefánsson
Langruth, Man
Leslie, Sask
Lundar, Man
Markerville, Alta
Minneota, Minn
Mountain, N. Dakota....
Mozart, Sask
Narrows, Man
Oak Point, Man
Oakview, Man
Otto, Man
Pembina, N. Dakota
Point Roberts, Wash
Red Deer, Alta
Revkj’avík. Man
Riverton. Man
Seattle, Wash T. T. Middal
Selkirk, Man
Siglunes, Man
Silver Bay, Man
Svold. N. Dakota
Swan River, Man
Tantallon, Sask T- Kr. Tohnson
Upham. N. Dakota
Vancouver. B.C
Víðir, Man
Vogar, Man
Westbourne, Man
Winnipeg Beach, Man..
Winnipegosis, Man
Wynyard, Sask