Lögberg - 03.05.1934, Blaðsíða 1

47. ARGANGUR
IWINNIPEG, MAN., FIMTUDAGINN 3. MAl 1934
NÚMER 18
FRA ISLANDI
Götubardagar í París — Oeirðir í
ýmsum stórborgum heimsins
LA UGA VA TNSSKÓLINN
Honum var sagt upp 27. marz. I
skólanum voru í vetur 137 nemendur
úr nálega öllum sýslum landsins, þar
af 44 í eldri deild og luku 39 nem-
endur prófi í þeirri deild, en 82 í
yngri deild, af 93, sem þar voru.
Auk þess starfaði þar íþróttaskóli
Björns Jakobssonar. — FæÖi kost-
aði kr. 1.15 á dag fyrir pilta, en kr.
0.90 fyrir stúlkur. Allur dvalar-
kostnaður yfir 6 mánaða tíma varð
kr. 312.00 fyrir pilta en 267.00 fyr-
ir stúlkur. (Bækur og fatnaður
ekki meðtalið).—1. maí hefjast þar
tvö námskeið í garðyrkju- og mat-
reiðslu.—N. dagbl. 8. apríl.
SIMSLITIN A
SKEIÐARARSANDl
Símalinan á austurhluta Skeiðar-
ársands hefir verið athuguð af Run-
ólfi bónda á Svínafelli og tveim
mönnum öðrum. Kom þá í ljós að
austasta útfallið hefir tekið 120
staura eftir því, sem næst varð kom-
ist., Einnig hafa fallið 13 staurar
austan við miðsandinn og fundust 3.
Þar er ekki íshrönn til baga fyrir
símalinu, en aðal-íshrönnin er út frá
austasta útfallinú og nær um 4. km.
vestur á sandinn. Telja þeir ekki
fært að leggja símalínu fyrst um
sinn yfir mikinn hluta af því svæði.
TJtlit er fyrir að Skeiðarárfarvegur
verði við Skaftafellsheiði eftir flóð-
ið, þó ekki sé nú útséð um það.
Heppilegast telja þeir að leggja
jökulþráð yfir fönnina til þess að
koma á símasambandi.—N. dagbl.
MINNINGARA THÖFN
I gærkveldi kl. 9 fór fram í Neðri-
deildarsal Alþingishússins athöfn til
minningar um Finn Jónsson pró-
fessor. Var þar viðstatt margt
manna. Fyrst söng Karlakór K.F.
U.M. hinn forna greftrunarsálm:
Þér ástvinir eyðið nú hörmum (á
latínu). Þvínæst flutti háskólarekt-
or Alexander Jóhannesson stutt á-
varp frá Háskólanum. Mintist hann
þess sérstaklega, hve velviljaður
Finnur Jónsson hefði verið Háskól-
anum og gat þess, að hann hefði á-
nafnað honum bókasafni sínu.
Þá flutti próf. Sigurður Nordal
minningarræðu. Mintist hann þar
afreka Finns Jónssonar í vísinda-
grein hans, gat 'um verk hans ýms
og hver eljumaður hann hefði verið
til hins síðasta. Flestum mönnum
þrekmeiri og traustari i hverri raun.
Að endaðri ræðunni söng Karlakór-
inn þjóðsönginn: Ó guð vors lands.
—N. dagbl. 6. apríl.
FRA AKUREYRI 5. APRÍL
Með Dettifossi verður flutt suður
frá Akureyri lík frú Margrétar
Sigurðardóttur, konu Karls Ó. Run-
ólfssonar, til greftrunar í Reykja-
vík.—3. þ. m. var jarðsett ekkjan
Hólmfríður Jónatansdóttir fyrrum
húsfreyja í Holtakoti í Þingeyjar-
sýslu. Hún andaðist 24. f. m. í
Kristnesi.—N. dagbl.
FLUGLEIDIN UM ISLAND
Síðustu rannsóknir þær, sem fram
hafa farið í sambandi við flugleið-
ina milli Ameríku og Evrópu, um
Grænland og ísland, hafa gefið góð-
an árangur, en leiðin er ekki nægi-
lega könnuð enn þá og því ekki á-
kveðið til fulls, hvernig fluginu á
þessari leið verði hagað. En um-
boðsmaður Pan-American flugfé-
lagsins í Kaupmannahöfn, Botved
kafteinn, fullyrðir að rannsóknum á
flugleiðinni Ameríka—Godthaab—
Angmasalik—ísland — Danmörk,
verði haldið áfram.—Mbl. 7. apríl.
ÞAÐ ER STUNDUM EKKI
LANGT TIL VESTURHElMS
Svo að segja með hverri póstferð
berast nú stórar og smáar gjafir til
Hallgrímskirkju hvaðanæfa að af
landinu íyrir tilstilli Hallgríms-
nefndanna eða annara velunnara
þess máls. Fæstar af nefndunum
hafa enn getað komið því við að
vinna svo sem þær vildu fyrir mál-
ið. Sumar eru í undirbúningi. En
aðrar eru að sitja eftir færi. Við
höfum því yfir engu að kvarta. Alt
gengur vel. En nú varð eg alveg
undrandi, þegar pósturinn færði mér
bréf frá Dr. Birni B. Jónssyni í
Winnipeg. Innan í bréfinu var
hvorki meira né minna en ávísun á
kr. 2,396.60, sem óskað var eftir að
kvittað væri fyrir þannig: “Til Hall-
grimskirkju. Gjafir frá Vestur-Is-
lendingum. Áður auglýst í Eög-
bergi.”
Þó yfir engu sé að kvarta hér
heima, er það fullkomið undrunar-
efni hve fljótt, hve rausnarlega,
bræður okkar og systur í “fæðingar-
landi kreppunnar” (Ameríku)
bregða við, þegar þeim rennur blóð-
ið til skyldunnar. Þegar þeim finst
þurfa að viðurkenna arfinn að
heiman. Það getur ekki verið svona
langt milli heimsálfanna. “Fjörð-
urinn milli frænda,” getur ekki ver-
ið svona mjór, nema þegar hjörtu
bræðranna slá sem eitt um viður-
kenningu arfsins, sem fluttur var að
heiman.
Við þökkum af alhug bræðrum og
systrum vestan hafs, hve vel þau
muna, og elska alt, sem þau hafa
erft, og tengir þau við gamla land-
ið “fjarst í eilífðar útsæ.” Við
þökkum af alhug þeim mikla ágæt-
ismanni Dr. Birni II. Jónssyni, sem
við og þeir hafa kjörið sem fulltrúa
Vestur-íslendinga um alt það er
varðar og viðkemur þessu máli.
Síðastliðið sumar bar hann kveðju
að vestan og vestur. Kveðja slíkra
manna knýtir saman. Færir frænd-
ur saman, og það er mikils virði.
Með innilegu þakklæti,
f. h. Landsnefndar Hallgrímskirkju,
Ól. B. Björnsson.
Mbl. 5. apríl.
ELDGOS
6. apríl.
Frá Núpsstað sást í dag mökkur
yfir jöklinum og lagði móða fram
yfir Skeiðarársand. í gær fóru
tveir synir Hannesar bónda, Jón og
Eyjólfur, upp á “Björn,” fjall fyrir
ofan Núpsstað, og sáu þaðan norð-
ur til jökulsins. Sáu þeir greinilega
hvar mökkurinn kom úr jöklinum,
en loga sáu þeir ekki, því jökulbunga
skygði á. Frá tindinum á “Birni”
virtust þeim eldstöðvarnar 1 norð-
norðaustur, nálægt kletti einum, sem
stendur upp úr jöklinum, og mjög
nálægt eldstöðvunum frá 1913, eða
lítið eitt norðar og austar. Hlóðu
þeir vörður er bera saman í stefnu
á eldgosið.—Mbl. 7. apríl.
BALFÖR
Finns Jónssonar prófessors var hríf-
andi minningar athöfn. Hvert ein-
asta sæti var skipað í bálstofunni á
Rispebjerg og var þar margt nafn-
kunnra manna.
Yfir kistunni töluðu þeir Ásgeir
Ásgeirsson forsætisráðherra íslands
og prófessor Arup. Ásgeir Asgeirs-
son talaði á íslenzku.
Að ræðum þeirra loknum mælti
sonur hins framliðna, Jón Á. Jóns-
son, stórkaupmaður, og þakkaði
þeim hlýleg og vel valin orð. Á eft-
ir sungu íslenzkir stúdentar sálnt-
inn “Alt eins og blómstrið eina.”—
Mbl. 8. apríl.
Japanar slaka til
j Það olli miklu umtali í vikunni,
j sem leið, að Japanar lýstu því yfir
I að þeir myndu í framtíðinni ekki
I leyfa hvítum þjóðum að skifta sér
af sérmálum Kina.
Bretar urðu fyrstir til að mót-
mæla þessu og sögðu það koma í
bága við gerða samninga um sjálf-
stæði Kínaveldis og jafnrétti stór-
veldanna til verzlunar við Kína, eins
og samningar frá 1922 mæla fyrir.
Fyrst í stað stóðu Japanar við yfir-
lýsingu sína og vildu ekki láta sig,
en þegar Bandarikin mótmæltu
einnig, kom hik á stjórnmálamenn-
ina í Tokio, og segja þeir nú að at-
vik þetta sé bezt gleymt, og að þeir
hafi aldrei ætlað sér að amast við
afskiftum þessara þjóða í Kína.
Ekki þykir ástæðulaust, þótt Jap-
önum sé meinlega við gerðir hvítra
þjóða í Kína. Víst er um það, að
bæði Bandaríkin og aðrar þjóðir,
hafa selt mikið af flugvélum og öðr-
um stríðsútbúnaði til þess lands.
Einnig eru ýmsir frægir evrópiskir
herforingjar að þjálfa liðssveitir
kínverska hersins. Til dæmis hefir
þýzki hershöfðinginn, Hans von
Seeckt, verið ráðinn til þess starfa.
af Nanking-stjórninni. Þá eru
tveir af beztu flugmönnum Banda-
ríkjanna, þeir Frank Hawkes og
James Doolittle, í Kína. Verk þeirra
er að kenna Kínverjum að stjórna
bandarískum flugvélum.
Fjölgun mannkynsins
Ibúum jarðarinnar er stöðugt að
fjölga. Á næstu 10 árum er gert
ráo fyrir að sú ‘fjöi'gun neu.i 195
miljónum.
Gulu þjóðirnar tímgast miklu
hraðar en þær hvítu, og eykst íbúa-
tala þeirra fimm til sex sinnum örar
en hinna.
Af Evrópuþjóðunum íjölgar
Júgóslövum rnest, eða um 35 fyrir
hverja 1000 íbúa á ári. Svíar eru
lægstir, aðeins 15 á hvert 1000.
Eftir 10 ár ætti íbúatala Asíu að
hafa aukist um 140 miljónir, Norð-
ur- og vSuður-Ameriku um 35 milj-
ónir og Evrópu um 20 miljónir.
Bredenbury, Sask. 26. apr. '34.
A. Loptson, M.L.A., fyrir Salt-
coats kjöræmið var í einu hljóði kos-
inn til þess að sækja um þingmensku
í fylkisþingi Saskatchewan fylkis
fyrir Pheasant Hill kjördæmið fyr-
ir hönd frjálslynda flokksins. Var
þetta gert á fundi, sem haldinn var
hér i bæ í dag. Hófust fundarhöld
klukkan þrjú eftir miðdag. Voru
mættir 120 erindrekar frá öllum
kosningarstöðum innan kjördæmis-
ins og þar að auki margir vara-
erindrekar. Mr. Loptson var sá
eini, er sótti um þingmensku. Er
sagt að fundur þessi hafi verið fjöl-
mennari en nokkurn tíma hefði kom-
ið fyrir áður. Eindrægni og afar
mikill áhugi ríkti innan fundarins.
Segjast ekki gamlir menn muna f jöl-
menni og eindrægni svo tnikla á
neinum fundi innan þessa héraðs.
George Collins frá Saltcoats stakk
upp á A. Loptson sem þingmanns-
efni, stutt af Robert Gunn frá Wal-
dron. Gat Collins þess, að hann
hefði stungið upp á A. Loptson, þeg-
ar hann varfc í fyrsta sinn útnefnd-
ur fyrir þingmann; kvaðst hann
aldrei hafa haft ástæðu til þess að
sjá eftir því.
Var uppástungan samþykt í einu
hljóði og með öllum greiddum at-
kvæðum.
Þá tók til máls Shalmark læknir
frá Neudorf, þingmaður fyrir Salt-
coats á undan A. Loptssyni; Christie
læknir frá Esterhazy, forseti fyr-
Skýrslur þessar eru eftir fransk-
an vísindamann, Charles Richet.
Hann hefir einnig samið skýrslur
unt íbúatölu helztu stórborga heims-
ins og kynt sér vöxt þeirra síðast-
liðin ár. íbúum Shanghai fjölgar
nú urn 55 fyrir hvetja 1000 á ári
hverju. Tokio og Osaka korna næst
með 44 og 33 á þúsundið. New
York er einnig að stækka og fjölg-
ar íbúum hennar um 19 á þúsundið.
Eftir tíu ár verða þessar borgir
mannflestar: New York (8,700,-
000), Tokio (7,100,000), Shanghai
(5,700,000, Berlín (4,600,000) og
Moscow (4,500,000).
Maryland-ríkið 300 ára
I haust, sem leið, voru þrjú hundr-
uð ár liðin frá því að fyrstu ensku
innflytjendurnir settust að í Mary-
land-rikinu.
Karl fýrsti, Englakonungur, veitti
aðalsmanni nokkrum leyfi til að
setja á stofn nýlendu vestanhafs.
Þessi rnaður var kaþólskur, og hét
Sir George Calvert, fyrsti lávarð-
urinn af hinni frægu Baltimore-ætt.
Skipið, sem flutti hópinn vestur
um haf hét “The Ark and the Dove”
(Örkin og dúfan). Helstu menn
leiðangursins námu lönd þar sem nú
er Maryland-ríki, og eru stórar og
miklar ættir frá þeim komnar.
Snemma bar mikið á sjálfstæði
þeirra og atorku. Eftir mikla bar-
áttu gegn Indíánum, mynduðu þeir
sjálfstætt ríki, sem enn stendur i
rrtiklum blóma. Þeir börðust jafn
rösklega gegn Bretum í frelsisstríð-
inu, og í þrælastríðinu var Mary-
land með Norðurríkjunum, jafnvel
þótt þrælahald ætti þar mikið ítök.
Maryland tilheyrir því hvorki Suð-
ur- né Norðurríkjunum að öllu leyti.
Síðan 22. október s. 1. hafa staðið
yfir hátíðahöld til minningar um
fyrstu landnemana. Þeim er nú lok-
ið og alt gengur nú sinn vanagang.
Þrjú hundruð ár er ekki langur tími
í sögu þjóðanna, en saga þessa
merka rikis hefir verið viðburðarík
og sérstök, og hvergi á andi hinna
fyrstu brezku inflytjenda dýpri ræt-
ur en í Maryland.
ir Melville Federal Liberal Associa-
tion. Síðast talaði Mr. Loptson.
Fundur var og að kvöldinu; var
aðsókn svo mikil, að menn urðu að
hverfa frá vegna rúmleysis.
Hóf þingmannsefnið mál sitt, og
gaf stutt yfirlit yfir störf síðasta
kjörtímabils og veik máli sinu að ó-
heillavænlegu fyrirkomulagi stjórn-
arinnar í verkamannamálum. Þá
flutti Paterson langt og ítarlegt er-
indi um slæma fjármála frammi-
stöðu stjórnarinnar. Paterson var
f j ár málaráðg j af i Saskatche wan-
fylkis þegar frjálslyndi flokkurinn
sat að völdum.”
Ofanskráð er útdráttur úr fund-
arskýrslu þeirri, er gefin var. Fund-
urinn fór fram vel og skipuíega.
Lá vel á öllum, og með einum huga
allir. Kjördæmið Pheasant Hill,
sem Mr. Loptson sækir í, er myndað
af “afklippum” af Moosomin og
Saltcoats kjördæmum, er það verk
núverandi stjórnarflokks. Þykir
afturhaldsmönnum kuldi nokkur
standa í þeirra garð frá kjördæminu.
Sagði einn fundarmanna þá sögu,
eftir gamalli “yfirsetukonu” um
kjördæmið, að þetta “kramarbarn”
hefði komið í heiminn án þess að
læknir eða hjúkrunarkona hefði
komið þar nærri, vænti hún þess að
það yrði ekki langlíft. Fundarmaður
gat þess, að lítt hefðu óskir “yfir-
setukonunnar” hrinið á barni þessu
að svo komnu; sýndi það ljóslega
þessi fjölmenni fundur.—N. Y. C.
Fyrsti maí varð róstusamur í
flestum stærri borgum eins og við
var búist. Stjórnin franska hafði
gert ítarlegar ráðstafanir til að af-
stvra vandræðum og hafði kallað
margar herdeildir til Parisarborgar,
ef skeð gæti að kommúnistar reyndu
að koma af stað óeirðum. Samt sló
í bardaga í útjaðri borgarinnar og
nokkrir menn meiddust.
A Spáni var öllum búðum og
verksmiðjum lokað á þriðjudaginn.
Skærur urðu víða þar í landi milli
lögreglunnar og kommúnista, og
voru nokkrir menn drepnir.
I Indlandi urðu alvarleg uppþot
og fleiri hundruð manna meiddir.
Á Cuba kvað lítið að óeirðum,
nema í Havana. Þar var skotið á
kommúnista og dó eirjn en sex særð-
ust. Talið er að einhver úr leyni-
félaginu ABC hafi verið valdur að
glæpnum.
I Bandaríkjunum urðu smávægi-
legar skærur hér og þar, en alvar-
legum vandræðum varð afstýrt.
I London á Englandi, gekk alt
friðsamlega.
Plér í Winnipeg urðu engin vand-
ræði. Kommúnistum var veitt l^yfi
til að ganga í fylkingu eftir Main
og Portage. Mikil regla var á liði
þeirra og hafði lögreglan lítið að
gera. Börn og unglingar gengu í
broddi fylkingar með rauðar húfur
og rauða kraga. Atkvæðamestur
var flokkur sá, er nefndi sig “Anti-
Fascist Guard.” I þeim flokki voru
eingöngu yngri menn og báru þeir
sig hermannlega og sungu af krafti.
Alls voru um 4,500 manns í fylk-
ingunni.
Frækileg björgun
Einn af merkustu vísindamönnum
Rússa er prófessor Otto Schmidt.
Hann hefir undanfarin ár verið við
rannsóknir meðfram ströndum
Síberíu og í Norður-íshafinu. Fyr-
ir tveim árum tókst honum að sigla
á isbrjótnum Sibiryakov frá Arch-
angel til Vladivostok á einu ári, og
hafði engum tekist það fyr.
I fyrra sumar lagði prófessorinn
aftur af stað á ísbrjótnum Chelyu-
skin og ætlaði að sigla sömu leið. I
september lenti skipið i ís og komst
ekki leiðar sinnar. Björgunarskip
var þá sent til hjálpar, en það sneri
aftur sökum óveðurs. Chelyuskin
sat nú fast þar til loks að ísinn
þjappaði svo að skipinu að það féll
saman. Schmidt tókst þá að koma
allri skipshöfninni á ísinn og miklu
af vistum og bygginarefni. Smám
saman sprakk ísbreiðan og varð því
að flytja jaka af jaka. Útvarpstæki
höfðu Rússarnir með sér og sendu
þeir daglega skeyti til umheimsins.
Rússneska stjórnin lét þegar
senda skip norður, og fluttu þau
beztu flugmenn landsins og sterk-
ustu flugvélar. En á meðan á þessu
stóð dóu tvö börn og 8 fullorðnir
úr kulda. Skipshöfnin var upp-
haflega um hundrað manns, þar af
10 kvenmenn. Nú var komið fram
í byrjun marz og ætíð sífeldar stór-
hríðar. Þrátt fyrir það komst ein
flugvélin til skipbrotsmanna og
flutti með sér til lands 10 konurnar
og tvö ungbörn. Nú leið og beið, og
ekki slotaði veðrinu. Prófessor
Schmidt tókst, með dæmafárri
hreysti og dugnaði, að halda mönn-
um sínum lifandi á ísjökunum. Loks
batnaði veður og komust þá þrjár
flugvélar- út á ísinn. Þeir tóku með
sér þá, sem verst voru leiknir Ein
flugvélin rúmaði aðeins þrjá menn,
en flugmaðurinn tók það ráð að
vef ja tvo aðra í ábreiður, og batt þá
síðan, sinn undir hvorn væng flug-
vélarinnar. Þannig flaug hann til
baka með fimrn menn, og sakaði
engan.
Þegar hér var komið hafði
Schmidt fengið lungnabólgu og var
þungt haldinn. Samt hélt hann á-
fram starfi sínu, eins og ekkert
væri að. Hann neitaði að fara fyr
en allir væru komnir til lands, þar til
stjórnin í Moskva skipaði að láta
flytja hann burt. Þá var flögið með
hann til Nome og síðan til Fair-
banks og liggur hann þar á spitala.
Nú er búið að bjarga öllum skip-
brotsmönnum, en strax og þeirri
björgun var lokið, fóru flugmenn-
irnir aftur út á ísinn til að ná í sleða-
luindana, og það af áhöldum rann-
sóknar leiðangursins, setn enn voru
óskerríd.
Eins og nærri má geta er rúss
neska þjóðin fagnandi yfir þessum
úrslitum, enda sýndu allir, sem i
hlut áttu, fádæma hreysti og frækn-
leik. Flugmennirnir allir hafa verið
sæmdir Lenins orðunni.
Óátjórn í Rúmeníu
Carol konungur situr enn við völd
í Rúmeniu, þótt flest gangi þar á
afturfótunum, eins og viðast hvar
annarsstaðar í heiminum.
Fascistar hafa verið uppvöðslu-
samir þar í landi, í seinni tíð, og
gætir áhrifa þeirra einna mest meðal
foringja hersins. Flokkurinn er
undir stjórn ofstækismannsins Cor-
neliu Codreanu, og nefnir sig “járn-
liðið” (Iron Guard).
Á páskadaginn var Carol með son
sinn Michael við guðsþjónustu í
dómkirkjunni í Bucharest. Járn-
liðar vissu að konungur myndi vera
þarna á tilteknum tíma og höfðu
þeir gert ráðstafanir um að fleygja
sprengjum inn í kirkjuna og drepa
konung og alt hans fylgilið. Leið-
toginn var gamall vinur Carols og
sá sem kom honum til valda 1930.
Maður þessi er ofursti í hcrnum og
heitir Pricup. Hann var grunaður
um morð Ian Duca, forsætisráð-
herra, i desember í fyrra.
Ofurstinn lét nú gera allar ráðr-
stafanir. Hann skipaði liðsforingja
nokkrum að senda sér kassa af
sprengjum, en liðsforinginn fór til
yfirmanns síns og sagði honum frá
þessu, en yfirmaðurinn aðvaraði
lögreglustjórann. Sprengjurnar voru
samt sendar ,en alt púður tekið úr
þeim fyrst. Lögreglan fór nú að
rannsaka þetta og kom þá samsærið
í ljós. Stjórnin lét banna að senda
nokkrar fréttir af þessum atburði
út úr landinu, en nokkrir fréttarit-
arar héldu ekki bannið, og fengu
þeir harðar ávítanir.
Astæðan fyrir óánægju hersins
við konung er sú, aðallega, að Carol
fæst ekki til að reka fylgikonu sína,
Lupescu, úr landi. Þessi rauð-
hærða Gyðinga-stúlka hefir í mörg
ár verið í vináttu við konung, og
má hann'ekki af henni sjá. Á með-
an hún hefir nokkuð að segja, get-
ur hún afstýrt Gyðinga-ofsóknum í
landinu, en fascistar líta Gyðinga
hornauga.
Eftir þetta síðasta uppþot var
Carol ráðlagt að reka Lupescu burt,
og giftast aftur drotningu sinni,
Helenu. Þau hafa verið skilin í
mörg ár. Helen er dóttir Con-
stantin Grikkja-konungs. Hún sagði
skilið við Carol. þegar hann strauk
til Frakklands með Lupescu, fyrir
nokkrum árum.
Konungur neitaði að verða við
tilmælum ráðunauta sinna, en hætt-
an vofir yfir honum jafnt eftir sem
A. Loptson útnefndur í Pheasant Hill