Lögberg - 07.03.1935, Blaðsíða 3

3
skemtiskrám svo að vel heyrðist til
þeirra. Jónas Þorbergsson, forstjóri
útvarpsins, sagði mér í sumar, aS
það væri líka í ráði að auka svo út-
varpsaflið að það mundi vera mögu-
legt að heyra Reykjavíkur-stöðina
hér í þessu lantli. Það gæti vel ver-
ið að það mundi vera hægt að heyra
það á austurströndinni, undir svo-
leiðis kringumstæðum, en eg held
það sé stór efi á því að það mundi
nokkurn tíma vera mögulegt að
heyra það alla leið hingað, í miðland
Ameríku. Ekki er nauðsynlegt að
minnast á það hve skemtilegt það
mundi vera að heyra íslenzk útvörp,
og hve mikla þýðingu slíkt mundi
hafa fyrir þjóðræknisstarfsemina
hér.
Stjórnin hefir önnur fyrirtæki
Hka, t. d. verksmiðju þar sem ýms
srná-áhöld tilheyrandi vegagerðum,
eru búin til; ríkisprentsmiðju, þar
sem ríkisskjöl og þessháttar eru
prentuð1. Tryggingarstofnun rík-
isins er orðin að stórU fyrirtæki,
sérstaklega hvað snertir slysa-trygg-
ingar á skipum.
Nýja stjórnin vildi breiða föður-
hönd ríkisins yfir ennþá meir af
þeim hlutum, sem við teljum vana-
lega að tilheyri starfssviði einstakl-
ingsins. Skipulagsnefnd, ætluð til
þess, meðal annars, að vera leiðar-
vísir verzlunarmanna og verkstæÖa-
eigenda, var sett á stofn. Rússar
höfðu 5 ára pólitíska áætlun—ís-
lendingar hafa nú fjögra ára áætl-
unarskrá f’yrir landið.
Eandið hefir ekki nema iio þús-
undir íbúa, en stjórnarfar þess fanst
mér fult eins flókið eins og hjá okk-
ur í Bandaríkjunum, og þá er mikið
sagt. íslendingar hafa nýjar póli-
tískar áætlanir, nýjar stofnanir,
nýja skatta. Þið hafið kannske
fylgst með rifrildinu heima út af
niðurjöfnunarskattinum á mjólk-
inni. • Eg er.nú enginn sérfræðing-
Ur í þeim efnum, en mér fanst Páll
Skúlason segja réttast frá því í
“Speglinum” þegar hann sagði að
skatturinn Væri lagður bara í
Reykjavik, og Gullbringu- og Kjós-
arsýslu, “á meðan að Thor Jensen
rekur þar búskap og Ólafur sonur
hans þingmensku.”.
Aftur á hinn bóginn er mikið í
skatta-fyrirkomulagi á fslandi sem
við gætum vel notað sem dæmi.
Opinberar tekjur þar koma aÖallega
frá sköttum á fjártekjum og erfð-
um. Fasteignir bera ekki nærri því
þá byrði, sem er hlaÖið á þær í
þessu landi. Eg var á mörgum
stór-jörðum úti í sveit í fyrra, og
þar var fasteignaskatturinn vanalega
«kki meir en 30 krónur—en i kaup-
stöðum og í Reykjavík voru fast-
eignaskattar margfalt hærri. Tekju-
sbatturinn er aðal skatturinn—og
hann er þungur. Hann aam frá 6 til
26 per eent. Þegar eg kom til fs-
tands í fyrra sumar, var það eitt það
iyrsta sem nýja stjórnin gerði, að
anha hann um 40 per cent.
Eitt, sem mér fanst mest eftir-
^ektarvert við skatta-fyrirkomulag-
'h á fslandi yar útsvarið. Hrepps-
nefndum og embættismönnum i
haupstöðum er skipað að jafna nið-
ur utsvarinu fyrir 30 nóvember
hvert haust. Sá skattur á að leggja
tU alla þá peninga sem þarf fyrir
áætlub gjöld eftir að eignar- og
tekjuskattar hafa verið teknir inn í
reikninginn. Til að mynda, ef að
1,000 krónur vantar i einum hrepp
]iar sem 100 ibúar dvelja, þá er ekki
aðferðin sú, aS leggja 10 króna
shatt á hvert mannsbarn. Lögin
Segja rækilega frá því hvernig út-
svarinu eigi að vera niðurjafnað.
Eefndirnar verða aS taka ýmis-
'egt ivieð í reikninginn — fyrst og
ffemst hve mikið hinn skattskyldi á
°g hve mikið hann hefir þénað.
Eögin segja mjög skýrlega: “Útsvar
skal ^ leggja eftir efnum og ástæð-
um. Hér fylgja nokkrar setningar
ur fögunum, sem segja frá því hvað
nefndirnar eiga að taka til greina:
Eignir aðilja, hverjar þ^er eru og
hversu verðmætar, hversu rniklar
s uldir hvíla á aðilja og hversu mikl-
ar eignir hann á afgangs skuldum
• • • ÁstæSur aðilja að öðru leyti,
fvo sem óhöpp, sem hann hefir orS-
*yrir< svo sem dauðsföll, fjár-
3 a af sjó, veðri eða vötnum, sér-
stakan uppeldiskostnað eSa menn-
ingarkostnað barna hans er nauS-
synlegan rná telja eSa venjulegan,
tap á ábyrgSum og sérhvað annaS, er
telja má máli skifta um gjaldþol
hans og meS sanngirni má til greina
taka til hækkunar útsvars eða lækk-
unar.”
Hér er auSséð ein hugsun gegn-
um allar laga-greinarnar — sú aS
haga byrSinni eftir mætti einstakl-
ingsins aS bera hann. Fyrirkomu-
lagið er réttmætt og ágætlega skip-
aS. ÞaS dugir kannske að segja að
slík niðurjöfnun sé vel möguleg i
litlu landi með svo fáum íbúum, en
samt er það vel hægt fyrir stærri
þjóðir að læra mikiS af þessum
dæmum.
ÞaS er líkast til oft talaS á þjóð-
ræknisþingum um að ungdómurinn
ætti að læra íslenzkt mál. ÞaS er
æfinlega létt fyrir unglinga—og auk
heldur útlendinga—að læra eitt á
íslandi, og það er aS blóta. HefSi
það verið nauðsynlegt fyrir mig aS
stunda 6ám í þeirri sérfræSi, þá
hafði eg sannarlega eitt gott tæki-
færi í fyrrasumar. ÞaS var í sam-
tölum við kaupmenn, eða menn, sem
höfSu einhvern tíma á æfinni haft
verzlanir á hendi. Þeir bölvuðu
flestir stjórninni svo myndarlega, að
það gæti vel hafa vakið aðdáun sem
list—og sérstaklega veltu þeir sér
yfir kaupfélögin með velvöldum ilL
yrSum.
Kaupfélögunum hefir farið mikið
fram á íslandi þessi síðustu árin—
en þó má næstum því segja að þau
séu algerlega aS drepa prívat-
verzlanir. Félögin fá ýms hlunn-
indi hjá stjórninni og flestu er svo-
leiðis ráSstafað að bæta bag þeirra.
Kaupfélag EyfirSinga á Akureyri
er hið voldugasta á landinu, hefir
eina af stærstu byggingunum á ís-
landi, og er rétt að segja búið að
eyðileggja aðrar verzlanir í bæn-
um, reknar af einstaklingum.
En kannske eg komi of nálægt
hlutdrægni og umtali um eintóm
pólitísk efni í þessum athugasemdum
— en eg fylgi bara fyrirsögninni
eins og hún var gefin mér af Fróns-
nefndinni, og segi frá hlutunum
“eins og.þeir komu mér fyrir sjón-
ir.”
Eitt, meðal annars, sem hreif mig
á íslandi var mentalífið í heild sinni
—stofnanir og lög viðvíkjandi
fræSslumálum. Það er ekkert nýtt
að segja íslendingum frá því, en
þaS er eftirtektarvert fyrir aðkomu-
menn, vana við margt sem ólíkt er í
þeirra eigin löndum. Til dæmis,
er ekki ætlast til þess á íslandi að
börnin læri að lesa og skrifa í skól-
unum. Þau eiga aS læra það alt
heima, og engir eru skyldugir að
ganga á skóla nema frá því þeir eru 1
tiu ára að aldri þangað til þeir eru !
fjórtán. Lögin viðvíkjandi fræðslu j
barna flytja margt, sem er skemti-
legt og fróðlegt aS athuga. Til dæm-
is þessi grein: Hvert barn, sem er
fullra 14 ára á ekki aðeins að geta
lesiS móðurmáliS skýrt og áheyri-
lega og skrifað það nokkurn veginn
ritvillulaust og mállýtalaust, en líka
á það að “kunna utanbókar nokkur
islenzk kvæSi, helzt ættjarðarljóð
og söngljóð, og geta skýrt rétt frá
efni þeirra með sínum eigin orðum.”
ÞaS sem er mest íhyglisvert við
þetta, aS mér finst, er að Islend-
ingar reyna ekki að láta formlegar
stofnanir sjá algerlega um menn-
ingar-áhrif á ungdóminn. Eg held
aS það sé villa, sem við erum komn-
ir i í þessu landi,—viS viljum láta
skólana framkvæma allar skyldur
okkar í því að menta börnin; við
viljum láta kirkjuna og sunnudaga-
skólann sjá fyrir kristilegri fræðslu
og trúarlífs áhrifum; við viljum
láta námsflokka og stofnanir kenna
æskulýðnum heilbrigðisreglur, al-
mennilega mannasiði, hreinlæti og
hvað annað. Og jafnframt eru
heimilin að vanrækja skyldur sínar,
aS tapa meir og meir þeirri stöðu,
sem þau hafa æfinlega haft sem
bakhjall réttsýnis, framfara og stöð-
ugleika í þjóðlífinu. íslendingar,
sérstaklega í mentamálum, láta
heimilin ennþá bera þá byrði. sém
þau eiga réttilega að bera. ,
Þótt unglingar á íslandi séu skyld-
LÖGBBRG, PIMTUDAGINN 7. MARZ, 1935.
ir að ganga í skóla aSeins á meS-
an þeir eru frá 10 til 14 ára að aldri,
þá er ekki umtali um mentamál lbk-
ið aS því búnu. Þaö er ekki eins
og kaupmaður í Minneota sagði,—
hann er nú dáinn—þegar hann var
að lýsa ungdómsárum sínum heima á
Fróni. Hann var alinn upp í erfið-
um kringumstæðum, og fór fátækur
unglingur til þessa lands. Endur-
minningar hans um ísland voru ekki
svo glæsilegar. Hann komst þannig
að orSi einu sinni: Ja, þaS var bara
tvent, sem þeir hugsuðu um fyrir
okkur krakkana heima. Þeir höfðu
fasta reglu að ferma okkur og bólu-
setja,—og þá var skyldunum full-
nægt.”
( Þeir láta börnin ganga í skóla
vanalega frá því þau eru 7 ára göm-
ud þangaS til þau eru 14—en það er
langt frá því að það sé búiS þá.
Ásgeir Ásgeirsson, fyrverandi
ráðherra, en nú við fræðslumála-
stjórnina, gaf mér í fyrra sumar
ýmsar upplýsingar um skólana á ís-
landi. Eg minnist meS fáum orðum
á ýmislegt í því sambandi.
Á öllu landinu eru nú 207 skóla-
héruS. Af því eru 8 kaup staðir, 31
þorp og 35 fastir skólar í sveitum.
j I 133 skólahéruðum er farkensla.
Tólf þúsundir unglinga á milli 8 og
14 ára er stærsti flokkur þeirra, sem
sækja skóla.
Tala barnakennara á öllu landinu
er nú—í kaupstöðum, 148 (þar af
82 í Reykjavík) ; í föstum skólum
utan kaupstaða, 105; farkennarar
147.
Auk hinna opinberu barnaskóla
eru til einkaskólar, sem þá eru kost-
aðir af sértrúarflokkum án styrks
al almannafé. Er þá helzt að geta
katólskra skóla í Reykjavík og i
Hafnarfirði (tæplega 200 nemend-
ur) og ASventistaskóla í Vest-
mannaeyjum (30 nemendur). Þess-
ir skólar eru háSir eftirliti fræðslu-
málast j órnarinnar.
í Reykjavík er skóli fyrir mál-
laus og heyrnarlaus börn, og líka
skóli og vinnustofa fyrir blint fólk.
AS loknu námi í barnaskóla geta
börn átt kost á því aS halda áfram
námi í einhverjum unglinga- eða
gagnfræðaskóla, en það er þó eng-
in skylda.
t kaupstöðum eru gagnfræðaskól-
ar. en í þorpum og sveitum eru svo-
nefndir unglinga- og héraðsskólar.
Unglingaskólar starfa venjulega
3—4 mánuði á hverjum vetri; þeir
eru í 16—20 skóla-héruðum víðs-
'vegar um landiS. ASal námsgreinar
eru þar munnleg og skrifleg íslenzka
og reikningur. Héraðsskólar eru
fimm, tveir á Vesturlandi, tveir á
NorSurlandi og einn á SuSurlandi.
Á Austurlandi er auk þess einn hlið-
stæður skóli, á EiSum. í skólum
þessum er tveggja vetra nám, og
eru jafnt fyrir pilta sem stúlkur.
Tilgangur þeirra er aS búa nemend-
urna undir athafnalif viS islenzk
lífskjör. meS bóknámi, vinnukenslu
og íþróttum. HéraSsskólana mun
aS ýmsu leyti mega bera saman viS
dönsku lýðháskólana.
í Reykjavík eru tveir gagnfræða-
skólar — auk gagnfræðadeildar
Mentaskólans — meS rúmlega 250
nemendum. ASrir gagnfræðaskólar
eru: í HafnarfirSi, ísafirSi, Siglu-
firði, Akureyri, NeskaupstaS og
Vestmannaeyjum, einn á hverjum
staS; á Akureyri er auk þess gagn-
fræðadeild viS Mentaskólann þar.
Nemendatala þessara skóla er í
kringum 320. Námstími í gagn-
fræðaskólunum er 2—3 vetur.
MarkmiS þeirra er að veita ung-
mennum, sem lokiS hafa fullnaðar-
prófi barnafræðslunnar, kost á aS
afla sér frekari hagnýtrar fræSslu,
bóklegrar og verklegrar, gera þá
nýtari þegna þjóðfélagsins og hæfa
til þess aS stunda nám í ýmsupi sér-
skólum.
Mentaskólar meS 6 ára námsskeið
alls, eru tveir á landinu, annar i
Reykjavík en hinn á Akureyri. Svo
eru margir sérskólar—tveir verzl-
unarskólar í Reykjavík, kvennaskóli
þar og annar á Blönduósi, fjórir
húsmæðraskólar, tveir bændaskól-
ar, iðnskóli í Reykjavík og iðnnám-
skeiS haldin sumstaðar annarsstaðar
á hverjum vetri, stýrimannaskóli í
Reykjavík og kennaraskóli og
PROFESSIONAL AND BUSINESS CARDS
PHYSICIANS amd SURGEONS
DR. B. J. BRANDSON
216-220 Medical Arts Bldg.
Cor. Graham og Kennedy Sts.
Phone 21 834—Office tímar 2-3
Heimili 214 WAVERLBY ST.
Phone 403 288
Winnipeg, Manitoba
DR. J. STEFANSSON
216-220 Medical Arts Bldg.
Talsími 26 688
Stundar augna, eyrna, nef og
kverka sjúkdóma.—Er að hitta
kl. 2.30 til 5.30 e. h.
Heimili: 638 McMILLAN AVE
Talsfmi 42 691
1
Dr. P. H. T. Thorlakson
205 Medical Arts Bldg.
Cor. Graham og Kennedy Sts.
Phones 21 21*—21 144
Res. 114 GRENFELL BLVD.
Phone 62 200
J
DR. B. H. OLSON
216-220 Medlcal Arts Bldg.
Cor. Graham og Kennedy Sts.
Phone 21 834-Office tfmar 4.30-6
Heimili: 5 ST. JAMES PLACE
Winnipeg, Manitoba
Dr. S. J. Johannesson G. W. MAGNUSSON
Nuddlœknir
Viðtalstfmf 3—5 e. h. 41 FURBT STREET
218 Sherburn St.—Sími 30877 Phone 36 137
Sfmið og semjið um samtalstfma
BARRISTERS, SOLICITORS, ETC.
H. A. BERGMAN, K.C. lslenzkur lögfrœBingur * Skrifstofa: Room 811 McArthur Building, Portage Ave. P.O. Box 1656 PHONES 95 052 og 39 043 J. T. THORSON, K.C. Islenzkur lögfrœðingur 801 GREÁT WEST PERM. BLD. Phone 92 755 W. J. LINDAL K.C. og BJORN STEFANSSON Islenzkir lögfrœðingar 3 25 MAIN ST. (S öðru gólfi) PHONE 97 621 Er að hitta að Gimli fyrsta miðvikud. í hverjum mánuði, og að Lundar fyrsta föstudag

G. S. THORVALDSON E. G. Baldwinson, LL.B.
B.A., LL.B. tslenzkur lögfrœðingur * Islenzkur lögfrœGingur
Skrifst. 702 CONFEDERATION LIFE BUILDING Phone 98 013
Main St., gegnt City Hall Phone 9 7 024 504 McINTYRE BLK.
DRUGGISTS DENTISTS
Medical Arts Drug Store R. A. McMillan PRESGRIPTIONS Surgical and Sick Room Supplies Phone 23 325 Medical Arts Bldg. Winnipeg, Man. DR. A. V. JOHNSON tsienzkur Tannlœknir 212 CURRY BLDG., WINNIPEG Gegnt pósthCSInu Sfmi 96 210 Heimilis 33 328 Drs. H. R. & H. W. TWEED Tannlœknar 406 TORONTO GENERAL TRUSTS BUILDING Cor. Portage Ave. og Smith St. PHONE 26 545 WINNIPEG

Phone Your Orders DR. T. GREENBERG
Roberts DrugStores Dentist
Limited Hours 10 a. m. to 9 p.m.
PHONES:
Dependable Druggists Office 36 196 Res. 51 455
Prompt Dellvery. Nine Stores Ste. 4 Norman Apts.
814 Sargent Ave., Wlnnipeg
BUSINESS CARDS
A. S. BARDAL 848 SHERBROOKE ST. Selur líkkistur og annast um út- farir. Allur útbúnaður sá bezti. EnnfrBmur selur hann allskonar minnisvarða og legsteina. Skrifstofu talsfmi: 86 607 Heimilis talsfmi: 501 562 HANK’S HAIRDRESSING PARLOR and BARBER SHOP 3 Doors West of St. Charles Hotel Expert Operators We specialize ín Permanent Waving, Finger Wavíng, Brush Curling and Beauty Culture. 251 NOTRE DAME AVE. Phone 25 070 J. J. SWANSON & CO. LIMITED , 601 PARIS BLDG., WINNIPEG Fasteignasalar. Leigja hús. Út- vega peningalán og eldsábyrgð af öllu tægi. Phone 94 2 21

A. C. JOHNSON 907 CONFEDERATION LIFE BUILDING, WINNIPEG Annast um fasteignir manna. Tekur að sér að ávaxta sparifé fóiks. Selur eldsábyrgð og blf. reiða ábyrgðir. Skriflegum fyrir- spurnum svEirað samstundis. Skrifst.s. 96 7 67—Heimas. 33 328 0OBE’S TAJc ' LTD. 28 333 LOWEST RATES IN THE CITY Furniture and Piano Moving C. E. SIMONITE TLD. DÉPENDABLE INSURANCE SERVICE Rcal Estate — Rentals Phone Office 95 411 806 McArthur Bldg.
HÓTEL 1 WINNIPEG
THE MARLBOROUGH SMITH STRÉET, WINNIPEG "Winnipeg’s Doum Tovm HoteV' 220 Rooms with Bath Banquets, Dances, Conventions, linners and Functions of all kinds Coffee Shoppe F. J. FALD, Manager ST. REGIS HOTEL 285 SMITH ST., WINNIPEG Pœgilegur og rólegur hústaður i miðbiki borgarinnar. Herbergi $.2.00 og þar yfir; með baðklefa $3.00 og þar yfir. Ágætar máltfðir 40c—60c Free Parking for Guests SEYMOUR HOTEL ■» 100 Rooms with and without bath RATES REASONABLE Phone 28 411 277 Market St. C. G. Hutchison, Prop. PHONE 28 411

/ CorntDaU Jfyottl Sérstakt verð á viku fyrir námu- og fiskimenn. Komið eins og þér eruð klæddir. J. F. MAHONEY, f ramkvæmdarstj. MAIN & RUPERT WINNIPEG
It Pays to Advertise in the “Lögberg”
hljómlistaskóli þar líka.
ÆSsta stofnunin, auðvitað, er Há-
skóli íslands, einn af yngstu há-
skólum i heimi. Sjálfsagt var þó
grundvöllur hans lagður löngu fyr-
ir 1911. Fyrst kom guðfræðideild
1874; svo var læknisfræði bætt viS
1876 og lögfræSi 1908. Háskólinn,
eins og hann er nú var stofnsettur á
aldarafmæli Jóns SigurSssonar 17.
júní 1911, meS því að kensludeild í
heimspeki var bætt viS. Nú munu
vera um 170 stúdéntar i Háskólan-
um; af þeim stunda langf lestir
læknisfræði eða lögfræði.
MeS aðeins þessar f jórar kenslu-
deildir, þá er nauSsynlegt fyrir
livern þann, sem vill fá æðri ment-
un í öSrum fræSum, aS fara utan-
lands til þess. Stjórnin veitir slík-
um nemendum fjárstyrk.
íslendingar finna til þess að brýn-
asta nauðsyn þeirra sé sú, aS afla
(Framh. á bls. 7)