Lögberg - 29.04.1937, Page 4

4
JjÖOBERG. FIMTUDAGINN 29. APRIL, 1937
ii—---------------—
iLögberg
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLVMBIA PREB8 LIMITED
695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
TJtanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN. *
VerS $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by The
Columbia Press, Limited, 695 Sarger^t Avetjue.
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Þjóðernisleg verðmæti
Allir þeir hinir mörgu og mismunandi
])jóðflokkar, er meginland þetta byggja, eiga
sín sérkenni; verðmæti, sem sameiginlegur
stofn og sameiginlegar erfðir, hafa verndað
öld fram af öld. Forustumennirnir í mentun
og menningarmálum Xorður-Ameríku, þeir,
er fyrir réttdæmis og sögulegrar þekkingar
sakir má fulltreysta, eru á eitt sáttir um það,
að viðhald slíkra þjóðernislegra verðmæta, sé
eigi aðeins þjóðflokkabrotunum sjálfum til-
sæmdar, heldur og jafnframt hlutaðeigandi
þjóðum til varanlegs gildis og æskilegrar
fjölbreytni í háttum þeirra og lífi. Til slíkra
forustumanna, svo tekið sé aðeins eitt dæmi,
má telja Watson Kirkconnell, prófessor við
Wesley College hér í borginni. Hefir hann
gengið flestum mönnum lengra í þá átt að
vernda frá þröngsýnum innaðkomandi áhrif-
um, eða hreinni og beinni lítilsvirðandi sjálfs-
tortíming, tilverurétt “útlendinganna” í
þessu landi; ítrekaðar ritgerðir hans nm ís-
lenzka mannflokkinn hér vestra, taka af öll
tvímæli í þessu.
1 meistaraþýðing-u Einar Benediktssonar
á meistaraverki Ibsens, Pétri Gaut, er þjóð-
erni glöggar skilgreint í eftirfarandi ljóðlín-
um, en venjulegt er:
“Það alt, sem merkir mig í anda
frá mönnum allra þjóða og landa.”
“Sumardagurinn Fyráli”
Erindi flutt t Fyrstu lútersku kirkjú
22. apríl 1937.
Eftir Björn Eðvald Olson
Herra forseti,
Heiðraða kvenfélag,
Háttvirta samkoma!
Aður en eg byrja á byrjuninni, eins og
K. X. heitinn mundi hafa orðað það, vil eg
þakka innilega fyrir þann heiður, sem konur
þessa safnaðar sýndu mér með því, að bjóða
mér, ungum og óreyndum, að tala hér nokkur
orð við þetta hátíðlega tækifæri, og það með
slíkri prýði, að ekkert var tekið fram um efni,
form eða tíma af þeirra hálfu; en samt var
eitt fram tekið, það, að erindið mátti til að
flytjast á íslenzku — annars ekkert. Eg bað
um frest, að hugsa málið, þar eð eg hefi aldrei
reynt að flytja ræðu, erindi, tölu eða hvað
helzt, sem ykkur þóknast að kalla það, á ís-
lenzku. Þið getið gefið' því nafnið, þegar
eg er'búinn. En útkoman varð samt sú —
eftir að hafa klórað mér í höfðinu í heilan
sólarhring — að eg lofaðist til að vera hér.
E'n með því þær voru svona velviljaðar í minn
garð, konurnar, hefi eg ákveðið að tileinka
þeim heiðnrinn eða skömmina, af því er eg
kann að segja. Með öðrum orðum: þær bera
ábyrgðina en eg ekki.
# # #
Kom heitur til míns hjarta blærinn blíði!
Kom blessaður í dásemd þinnar prýði!
Kom lífsins englil, nýr og náðarfagur
í nafni Drottins, fyrsti sumardagur!
Þannig syngur Matthías Jochumsson.
Sumardagurinn fyrsti!
Eg fór að hugsa um það, eftir að blessuð
konan hafði beðið mín, hvað eg vissi um
sumardaginn fyrsta — þennan alíslenzka
tyllidag islendinga á ættjörðinni, sem næst
gekk jólum að hátíðahaldi í fyrri daga. Rann
þá upp í huga mínum vísa sem mér var kend
sem barni á Gimli, og sem vakti þá hlýjan
hug — vorhug — í sál minni, þótt eg ungur
væri. Vísan er eftir Jónas Hallgrímsson og
er á þennan veg:
“Vorið góða, grænt og hlýtt
græðir fjör um dalinn:
alt er nú sem orðið nýtt,
ærnar, kýr og smalinn.” ✓
fyrir sumarmálin til þess að-fá sér
á kút, því að þá var oftast tekið að
gerast tómlegt heima; og eftir að
kaffi fór að flytjast, varð algengt
að gefa kaffi og lummur á sumar-
daginn fyrsta. Það mátti ekki til
sleppa með það, að geta fagnað
ssumrirju sem bezt auðið var. Þá
var og annað, sem ekki einkendi
þann dag síður, það voru sumar-
gjafirnar. í stað þess að aðrar
þjóðir hafa jóla og nýársgjafir, hafa
sumargjafirnar einar verið hér þjóð-
légar um langan aldur og eru enn
i dag, að minsta kosti hér norðan-
lands. Hjónin gáfu hvort öðru
gjafir og börnum sínum og stundum
öllu heimafólkinu. Börnin og heima-
fólkið gáfu stundum húsbændunum
gjafir aftur og svo hvert öðru. Oft
voru gefnar heljarstórar pottkökur,
og þóttu þær kostagjafir á þeim ár-
um; þegar lítið var um brauð hér á
landi. Nú er þessi siður að leggjast
niður, að minsta kosti í kaupstöð-
unum, og í nánd við þá, og útlenda
lagið með jólagjafir að koma í stað-
inn. En svo fátt eigum vér íslend-
ingar af þjóðlegum menjum, að það
má ekki minna vera en haldið sé í
það, sem enn er til. Algengt var
það og þann dag, að unglingar söfn-
uðust saman til þess að glíma og
bændurnir riðu út til þess að hressa
sig hver hjá öðrum, þegar bærilega
voraði og ekki var kúturinn orðinn
tómur. Nú er víða orðið mjög
dauft yfir þessum degi, einkum
syðra, og er ilt til þess að vita.”
* * #
Hér endar séra Jónas frásögn
sína um sumardaginn fyrsta, og
virðist vera hnugginn mjög yfir
hnignun- hans, og er það sízt að
undra um svo þjóðlegan mann. Er
slæmt til þess að vita, að svona skuli
komið með þessa einu alíslenzku há-
tíð, sem komin er til okkar alla leið
frá okkar fyrstu forfeðrum sem Is-
lendingar. Vildi eg óska, að þeim
auðnaðist að taka leiðbeiningum
hins mæta manns, og endurreisa
daginn i líkum anda og áður átti sér
stað. Við, hér vestra, gætum einnig
tekið þátt í þessari endurreisn, þó
við verðuim að sleppa kútnum og út-
reiðunum.
ólíklegt er þaÖ, að fólk af írskum upp-
runa í þessari borg, léti umyrðalaust dragít
úr höiKlum sér minningardag hins heilaga
Patreks. Telja má það jafnfraiát víst, að
Englendingar yrði næsta fastheldnir við
Sankti Georgs daginn. Um átrúnað Skotans
á þjóðernisleg verðmæti, er alþjóð manna
fullkunnugt. En hvað er um oss Islendinga?
Eigum vér að láta hræða úr oss kjarkinn?
Gtetum vér sætt oss við það að Sumardagur-
inn Fyrsti yrði afmáður úr vitund vorri og
minningalífi ? Sá dagur, sem í meðvitund
þjóðar vorrar kynslóð fram af kynslóð, hefir
helgaður verið gróðrarhugsjóninni, þroskan-
um og upprisu alls lífs. Vitaskuld kæmi ekki
til nokkurra mála að sætta sig við slíkan af-
slátt. 1 stað þes§ að amast við Sumardegin-
um Fyrsta, eða rýra á nokkurn hátt minn-
ingagildi hans, ættum vér að fagna honum
heitar ég hjartanlegar en áður, og láta til-
gang hans verka á allar vorar athafnir ár út
og ár inn. Fátt skilst oss í rauinni fjarskyld-
ara Islendingseðlinu, þar sem það nýtur sín
bezt, en ótti og undanhald, þó engan veginn
sé laust við að slíkur óvinafagnaður skjóti
annað veifið upp trjónu í félagslífi voru.
Það, sem hér hefir sagt verið um Sumardag-
inn Fyrsta, gildir einnig um Islendingadag-
inn og þau flest önnur félagssamtök, er for-
feður vorir, frumherjarnir af íslenzkum
stofni, lögðu grundvöllinn að. I einhverri
skuld hljótum vér að standa við þá, og eitt-
hvað raunverulegt ber oss alveg vafalaust á
oss að leggja í viðurkenningu fyrir hina
miklu og margþættu fórnarstarfsemi þeirra.
Með það fyrir augum getum vér gengið glað-
ir til verks, tekið undir með séra Friðriki
heitnum Bergmann og sagt: “Já, Guði sé
lof; nú er dagur um alt loft.” Félagsmál
vor Vestur-Islendinga þarfnast vökumanna,
Sumardags Fyrsta manna, Af náttuglum
höfum vér hvort sem er meira en nóg.—
Lærdómsrík er hún, sagan af Magnúsi
konungi hinum berfætta, þar sem hann gekk
fram fyrir fylkingar hlífarlítill eða hlífar-
laus, og hlífði sér lítt. Spurðu menn hann
að því, hverju það sætti að hann eigi færi
varlegar að. Svarið er alkunnugt: “Til
frægðar skal konungi meira en langlífis.”
Þetta er undur ólíkt starfsaðferðum ýmsra
hinna svokölluðu nútíðarforingja, er ekki
koma fram í dagsljósið nema endrum og eins
og vinna flest sín verk að tjaldabaki.
Sumardagurinn fyrsti boðar vorkomuna,
og til þess hlakka *allir, hvar svo sem þeir
eru, en ekki sízt á Islandi, sem situr “norður
við heimskaut í kvalköldum sævi,” enda fögn-
uðu Islendingar sumri af mikilli rausn um
langan aldur og gera líklega enn að meira og
minna leyti, þó breytt sé um að nokkru og
mesta helgin afnumin. — Skal eg nú tína
saman í fáum orðum það, sem mér er kunn-
ugt um hátíðahald við komu sumars.
Forfeður vorir skiftu árinu í tvo jafna
helminga, vetur og sumar, sem þeir svo köll-
uðu missiri, hvern um sig. Var blótað á
haustnóttum til vetrar eða mót yetri, eins og
þeir kölluðu það — en um sumarmál — sum-
ardaginn fyrsta — mót sumri. Var þó Frey
og öðrum goðum, er réðu um veðurfar og
gróður jarðar, færðar dýrar fórnir og þeir
tignaðir mjög, ásamt því að þessari tilbeiðslu
fvlgdi gleðskapur mikill og liátíðahöld, bæði
við hofin og í heimahúsum. Eftir að kristni
var lögtekin á íslandi, breyttist þetta auð-
vitað þannig, að í stað blótanna komu messur
og bænagjörðir til skaparans og gjafara allra
góðra liluta og árferðis. Var þá sumardagur-
inn fyrsti haldinn alhelgur og lögskipað að
messa í öllum kirkjum landsins, og hélst sá
siður þar til árið 1744, að þetta helgihald var
afnumið með konungstilskipan. Hefir þetta
sjálfsagt verið fremur gert til þess, að hlífa
prestunum en fólkinu, þar sem allir áttu frí
þann dag, nema þeir; en síðan hafa þeir átt
frí á slimardaginn fyrsta, en aðrir ekki. Hef-
ir þetta verið talsverður léttir fyrir prest
einn á suðurlandi, sem mér hefir verið sagt,
að hafi haft fimtíu og tvö messuföll á einu
ári! Því ef sumardagurinn fyrsti hefði kraf-
ist messu, hefðu úrfellingamar, að öllum lík-
indum, orðið fimmtíu og þr jár! Má hér um
segja, eins og oftar, að fátt er svo með öllu
ilt, að ekki boði eitthvað gott!
Vil eg svo leyfa mér að taka hér upp til
frekari skýringar á helgihaldi sumardagsins
fyrsta á síðustu 193 árum, eða frá þeim tíma,
að kóngurinn skipaði að hætta að ónáða prest-
ana, lýsingar séra Jónasar Jónassonar frá
Hrafnagili í Islenzkum þjóðháttum. Hann
segir svo:
“-----]>á var vant að lesa, undir eins
og komið var £ fætur, en síðan var skamtað
ríflega af öllu því bezta, er búið átti til, hangi-
kjöt, magálar, sperðlar, pottbrauð, flot, smjör
og önnur gæði. Víða var og sent í kaupstað
Ennfremur getur séra Jónas þess
í sömu bók, að sumardagurinn fyrsti
hafi verið merkisdagur um veður-
far, þannig: “að ef gott er veður á
þeim degi og sunnudaginn næsta,
verði gott sumar.
Eldiviðarþerrir fer eftir laugar-
deginum fyrsta í sumar, en hey-
þerrir eftir sunnudeginum fyrsta.”
Skulum við nú veita þessu eftir-
tekt í sumar og sjá ihvað gömlu
mennirnir vega á móti - veðurspá-
dómunum í ensku blöðunum og
veðurtöflum almanakanna.
Guð gefi ykkur öllum gleðilegt
sumar!
# * #
Eg mintist á það áðan, að sumar-
dagurinn fyrsti boðaði vorkomuna í
hugum Islendinga, og er þetta svo
nátengt hvort öðru, að á sama mundi
standa, hvort heldur væri sagt sum-
ardagurinn fyrsti eða fyrsti vordag-
ur; þeir mundu skilja það á einn og
sama veg. En öðru máli væri
kannske að gegna með þá Islend-
inga, sem hér i landi eru fæddir og
fræddir, þeim mundi hætta til að
slengja saman vorinu og jafndægr-
unum — the first day of spring —
þó aldrei beri hér á vori fyr en eftir
islenzkri hugsun um sumarmál.
Gætum við hér, sem víða annars-
staðar, orðið enskinum að liði, með
því að benda honum á og kenna
þetta samræmi i orðum og athöfnum
náttúrunnar.
Eftir þennan útúrdúr erum við
þá komin að þeirri niðurstöðu, að
þessi dagur sé boðunardagur vors-
ins — þeirra tímaskifta er alt endur-
fæðist i náttúrunnar ríki — tíma
ástar og blómgunar.
“Og hér er alt svo fult af frið
og fult af helgum'dómum,
og gullna sólargeisla við
eg guðspjöll les i blómum.
Og gróðrarblær um grundir fer,
sem gerir alt að hressa;
þá finn eg vel, að vorið er
í víðri kirkju’ að messa.
Segir Steingrímur Thorsteinsson.
Ujn vorið eru til óteljandi fjöldi
kvæða á öllum tungumálum, en
engin þjóð mun hafa kveðið eins
yndislega og margbreytilega og mik-
ið, sem íslendirigar fyr og síðar,
bæði heima og erlendis. Á þetta
heima hjá okkur Vestur-lslending-
um engu síður en öðrum er af landi
hafa flutt. Að þetta sé ekki að úr-
ættast meðal okkar sannar það, að
siðasta kvæðabók, sem gefin var út
á íslenzku hér í landi, hefir ekki
færri en fjögur vorkvæði að flytja,
og er þó bókin ekki stór. Öll kepp-
ast skáldin við að fagna vorinu og
dýrð þes's og unaði, jafnframt því,
sem það verður þeim hvöt, að á-
mi»na mennina til dygða og dugn-
aðar hvarvetna í lifi þeirra.
/
Kristján Jónsson segir, í hrifn-
ingu sinni:
Fríð eru glaðra fugla hljóð,
fríð eru vorsins sigurljóð,
fagur er dagsins fyrirboði,
fagur er gullinn aftanroði,
fagurt er blóm í fjallahlíð,
fögur ér lindin tær og blíð.
Benedikt Gröndal biður vorið:
Gefðu ljós og líf,
losa þjóð við kíf.
heimsku og hatur,
sem er hefndar matur ;
efldu náungans
ást til síns lands,
sýn þeim hið sanna,
sigurguð manna!
Gefðu dug og dáð
og Drottins náð.
Hannes Hafstein óskar:
Eitt þó blessist allra mest
æ með hverju vori,
Drottins gjöfin drýgst og bezt:
dugur, með kjark og þori.
Þorsteinn Erlingsson gerir ástar-
játning til ættjarðar sinnar með
þessum orðum:
Eyjan vor er engum köld
er þú brosa lætur
hennar morgna, hennar kvöld,
hennar ljósu nætur.
Hún á okkar heita blóð,
hún hefir okkur borið
til að elska líf og ljóð
ljósið, frelsið, vorið.
Áður en eg enda þennan ljóða-
lestur, vil eg taka þrjú dæmi af
handahófi, ttm sumar- og vorljóða-
gerð Vestur-lslendinga.
Einar P. Jónsson finnur friðinn
og lýsir honum með þessum orðum:
Allar svæfir sorgirnar
sumardisin fögur;
sól um brekku-brúnirnar
bindur geislakögur.
í lofti þýtur ljúfur blær,
á laufsins hörpustreng ’ann slær
og segir fagrar sögur.
Dr. Sig. Júl. Jóhannesson biður
vorið:
Litlu fleyi stýr að strönd,
stormi og öldum týndu,
farmanninum fögur lönd
fyrir stafni sýndu.
Láttu alla einni hönd
áfram plóginn draga;
saman knýttu brostin bönd,
• birta láttu’ og daga.
Páll S. Pálsson sendir íslandi
þessa vorkveðju:
Vorsins vindur þíður
vestan hafið líður,
kystur Vínlands vænu strönd;
okkar kveðja er hann,
ástarhugi ber hann,
einnig vor og bræðra-bönd.
Hér læt eg staðar riumið tam
þessa hlið vorsins, og — með ykkar
góða leyfi — langar mig að prjóna
hér neðan við nokkrum orðum um
mitt eigið áhugamál, en sem þó
snertir oss alla sem nefnumst
Vestur-lslendingar.
Vormenn íslands, vorsins boðar,
vel sé yður, frjálsu menn!
Morgunn skóga og rósir roðar,
rækt og trygð er græðir senn.
Notið, vinir, vorsins stundir,
verjið tíma og kröftum rétt,
búið sólskært sumar undir
sérhvern hug og gró.ðurblett!
Kvað Guðmundur Guðmundsson til
vormanna íslands.
Alstaðar í mannlífinu eru vor-
menn — menn, sem beita sér fyrir
plóginn og hvetja aðra til að hjálpa
sér að undirbúa jarðveginp. « Með
því naifni er ekki eingöngu átt við
æsku eða uppvaxtarárin, heldur
miklu fremur við þá menn, — á
hvaða aldri sem eru, sem hrinda ein-
hverjum framkvæmdum á stað, sem
leiða til gagns og blessunar fyrir
land og lýð. Hugsjónamennirnir,
sem ekki eru hræddir við “að leggja
á tæpasta vaðið,” og spara hvorki
tíma né fyrirhöfn að koma þeim
hugsjónum á framfæri, er fyrir
þeim vaka í það og það sinn. Þeir
eru hinir sönnu vormenn.
Því lofi æskan alla tíð,
þá eiða hjörtun sverji,
að æfi sinni öllum lýð
til auðnu’ og gagns hún verji.
Og blessum þessi hljóðu heit,
sem heill vors lands eru’ unnin,
hvert líf, sem græddi einn lítinn reit
og lagði einn stein í grunninn.
Þannig eggjar Einai* Benediktsson.
Vestur-íslendingar hafa alt af átt
og eiga enn, nokkra slíka vormenn,
og vil eg þar til nefna félög þeirra,
bæði andleg og veraldleg, sem hafa
staðið í broddi fylkingar með á-.
hugamál vor, hvort sem þau hafa
verið trúarleg, líknsamleg, bindindis-
leg eða þjóðernisleg, og frá þeim
höfum við fengið leiðtogana, er
leiddu fjöldann gegnuim þrenging-
arnar, og þeim — sérstaklega kirkj-
um og blöðum — eigum við það að
þakka, að við teljum oss þjóðflokk,
með nafninu Vestur-lslendingar. Ef
þeirra hefði ekki notið við, værum
við hvað — “Eg veit það ei! Þú
veizt það einn, sem veizt í heimi
alt.”
Eg hvorki þarf né ætla að vera
langorður um neinn sérstakan fé-
lagsskap, er til þrifa hefir orðið hér
meðal vor, þess gerist engin þörf.
Kirkjufélagsskapinn þekkja allir og
að hverju takmarki hann keppir.
Innan hans hafa myndast kvenna-
og karla-félög, en öll eru þau háð
skorðum og skoðunum þeirrar
kirkjudeildar er þau tilheyra að ein-
hverju leyti, sem eðlilegt er. —
Bindindisfélög haf,a Islendingar
stofnað meðal sín, en þau vinna að-
eins að bindindismálum, sem sjálf-
sagt er, og eitthvað að líknarstarf-
semi meðal sinna félaga, (og það
gera kirkjurnar líka), en svo er líka
þeirra starf þar með búið.
Þjóðræknisfélagið og deildir þess
einskorða sig að mestu leyti við ís-
lenzkuna, og þar af leiðandi draga
allir þeirf 'sig í hlé, er eigi tala eða
skilja íslenzka tungu svo vel, að
þeir geti sæmilega fylgst með, og er
það illa farið, því margir þeirra
hafa löngun til að taka þátt í barátt-
unni fyrir viðhaldi íslenzks þjóð-
ernis hér í álfu, og vilja gjarna til-
heyra íslenzkum félagsskap, er gæfi
þeim tækifæri að rétta hjálparhönd
i þeirri viðleitni.
Til þess að ráða einhverja bót á
þessu, var á síðasta Þjóðræknis-
þingi, ko§in fimm manna nefnd er
skyldi íhuga þetta mál og hrinda
því á framfæri, ef mögulegt væri.
Hefir nefnd þessi haldið nokkra
fundi sín á meðal, og þar á meðal
einn, er hún bauð nokkrum fram-
takssömum yngri mönnum og kon-
um af íslenzku bergi, að taka þátt í.
Var sá fundur haldinn að heimili hr.
Ásmundar P. Jóhannssonar 5. jiessa
mánaðar, og mættu þar 30 alls. Var
samþykt að gera tilraun til að
stofna félag meðal enskumælandi
íslendinga og að boða til .opins
fundar meðal þéirra hér í bæ, og
hafa þann fund jafnframt stofn-
fund liins fyrirhugaða félag^, Hefir
dagurinn verið ákveðinn og er hann
þann 11. næsta mánaðar í Good-
templarahúsinu. Ennfremur var
komist að þessum niðurstöðulm:
Að meðlimir yrðu að vera íslenzkir
að minsta kosti í aðra ætt;
að fundir fari fram á ensku, en
hver sem kýs að tala á íslenzku,
er það leyfilegt, og skal stuðla að
því að sem flestir reyni það.
að hvetja meðlimi til að leggja rækt
við íslenzka tungu og bókmentir;
að félagið standi i sambandi við
þjóðræknisfélagið og undir vernd
þess.