Lögberg - 06.05.1937, Side 4

4
JjÖGBEUG, FIMTUDAGINN 6. MAJ, 1937
*------- —
ii
l.dgí)erg
GefiB út hvern fimtudag af
T H E C O LU M BIA P R E S 8 L I MIT E D
695 Sargent Avenu®
Winnipeg, Manitoba
TJtanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN.
Vrrð $3.00 um árið — Bnrfrist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by The
Columbia Press, Limited, 695 Sargent Avenue.
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Frömuður í mentamálum
Framarla í hópi þeirra manna, er dýpst
rista í mentamálum íslenzku þjóðarinnar um
þessar mundir,‘verður að telja Sigurð Guð-
mundsson, skólameistara við Mentaskólann
á Akureyri; fer saman hjá honum eldlegur
áhugi fyrir vaxtarskilyrðum, líkamlegum og
andlegum, íslenzkrar æsku, ásamt djúpri inn-
sýn í skapgerð hennar, viðhorf og þrár; þetta
alt birtist fagurlega í pistlum þeim og rit-
gerðum, sem frá hendi skólameistara birtast
í ársritum skólans frá ári til árs.
Hér fer á eftir nokkur kafli úr ritgerð
Sigurðar skólameistara, er birtur var í árs-
ritinu frá í fyrra; er hann svo þrunginn af
mikilvægum og heilsteyptum kenningum, á-
samt vængjuðum stílþrótti, að með fágætum
verður talið; er það oss Islendingum vestan
hafs holt, að kynnast því ýmsu, sem hugsað
er fegurst og gleggst heima á ættjörðu vorri,
svo sem þeim kjarnamálum, er Sigurður
skólameistari jafnan tekur til meðferðar.
Nú skulum vér láta hann hafa orðið:
“Abyrgðartilfinning verður og að knýja
áfram, þá er vér af eðlistregðu viljum eigi
það að hafast, er vér að vítalausu fáum eigi
skotið á frest. Glíma eða barátta við eigin
hvatir er þroskafrömuður. Þó að sálarstríð
stafi stundum af sjúkleika, er það oft sálu-
frjótt og sálubót.
Þroskuð ábyrgðartilfinning er því gæfu-
skilyrði. Og hún er meira. Þó að hún sé —
eða öllu heldur af því að hún er — ströng og
gerhugul, er hún gæfugjafi. Hún er ein
fóstra mannlegrar gaifu. Þa& er raunar erfitt,
að gera grein fyrir, í hverju mannleg gifta
er fólgin. Sálskiljandi rithöfundur kemst
svo að orði: “Hamingjan er ekki epli, sem
vér fáum tekið hýðið af og snætt. Gæfan
er eiginleiki og- fylgja góðs lífernis. Því
meir sem þér reynið að skýrgreina liana
(define), því minni deili vitið þér á henni.
Hún er raunveruleg sem rafmagnið. ” En
gott líferni er ábyrgðarmikið líferni. Skil-
yrði beggja, giftusamlegs lífernis og ábyrgð-
arlífs, eru söm og ein. Þó að enginn viti, hvað
líf vort er í instu innum þess og dýpstu djúp-
um, vitum vér þó sitthvað um það, bæði hvað
það er og hvað það ekki er. Og þó að slík
lífsþekking sé ófullkomin og ekki nema hálf-
sögð saga, k(*mur hún oss samt að ómet.an-
legu gagni. Eins er því háttað um mannlega
gæfu. Þó að eigi fáum vér skýrgreint hana
sem stærðfræðilegt hugtak, vitum vér ofur-
lítið skyn á giftusamlegu líferni. Gæfan felst
ekki í því, sem sumir unglingar ætla, að óðara
sé fullnægt öllum þörfum vorum og löngun-
um, að vér þolum ekki þörf á neinu, sem
Hávamál að orði kveða, né vér vitum eigi,
livað skortur er. 1 kvæði Davíðs Stefáns-
sonar um séra Matthías, fluttu á aldarafmæli
hans, skýtur upp hugsun, er sýnir, að höf-
undur þess er spakari heldur en í verður
ráðið af sumum nýjustu ritdómum um ljóða-
gerð hans. Davíð kveður þjóðina þakka, að
skáld hennar voru eigi guðir,
“. . .. beldur menn,
sem bjuggu við skort og börðust við jarðnesk
kjör. ”
Mig kynjar eigi, þótt einhver hneykslað-
ist á slíku. Það er ein hin skelfilegasta rauna-
saga þjóðar vorrar, hve margir ágætir hæfi-
leikar hafa, sökum skorts á nauðsynlegri
mentun og sökum skorts á fæði og fé, farið
forgörðum á voru landi. Samt segir skáldið
alvöruþrungin lífssannindi í þessum þakkar-
yrðum. Skorturinn er að vísu beiskur, en
hann er stundum eitt þroskalyf vort. En
slíks lyfs megum vér, sem annarra heilsu-
lyfja, eigi neyta í of stórum skömmtum, svo
að það verði eigi banalyf vort. Ef vér berj-
umst samt eigi við skort af neinu tæi, stafar
slíkt af því, að öllum þörfum vorum er óðara
fullnægt. En því fer fjarri, að slík fullnægja
flytji oss fullsælu. Alger fullnægja elur tóm-
leikskennd og leiðindi. Ef menn sífellt
skemmta sér, leiðast þeim sjálfar skemmt-
anirnar, um það er lýkur, en fá þó eigi látið
af þeim né frá þeim horfið. Skortur einhverr-
ar tegundar er ein lífsnauðsyn vor. Án ein-
I hvers skorts fáum vér eigi “unað lífi.”
Skorturinn þarf eigi að vera brestur fjár, þó
að eigi sé því að leyna, að ýmsum hafi hann
reynzt drjúgur til þroska. Og það er við
búið, að þann mann skorti að nokkru skiln-
ing á mannlegu lífi, eins og því nú er háttað,
nema ef hann er gæddur því meira ímyndun-
ar- og ílífisafli. En það er samt einkum
skortur í æðra skilningi, skortur menningar-
mannsins og skortur hugsjónamannsins, sem
er sá óróavaldur og sá þroskagjafi, sem vér
fáum, á andlega og siðræna vísu, eigi vaxið né
dafnað án.
Þá að “fjármannahríðin” sé of oft “full
af bölmóð,” og margur mætur verði þar úti
í fönnum og sköflum, felst í því engin auðna,
að sleppa við mótgang og örðugleika. Álger
l unganþága frá mótlæti, fyrirhöfn og erfiði
verður að teljast ólán. Bertrand Russell
segir, að sumum auðmönnum finnist alt hé-
gómi. Slík tilfinning þróist, þá er menn fái
of auðveldlega fullnægt náttúrlegum þörfum.
Manndýrið sé, sem önnur dýr, skapað
(“adapted”) 'til nokkurrar lífsbaráttu. Ef
einhver geti með auði sínum fullnægt öllum
duttlungum sínum, án allrar áreynslu og án
allrar fyrirhafnar, þá svipti sá hinn sami
sjálfan sig einum meginhluta mannlegrar
gæfu. Og vér vitum svo mikið um þróunar-
skilyrði mannlegrar giftu, að vér skiljum að
nokkru, af hverju slíkur auðnubrestur stafar.
Það heyrir til allri gæfu, sem nokkuð kveður
að, að drýgja dáð. En dáð drýgir enginn,
nema hann drýgi áreynslu og erfiði. “Það
er eina raunverulega gæfan, sem getur, að
yfirvinna tálmanir,” segir sænskur rithöf-
undur, Sten Selander. Fátt er betur fallið til
þess heldur en sigur á hindrunum og mót-
spyrnu, að eyða í oss þeirri lítilleikskennd,
er oss flesta nagar við hjartarætur, sem orm-
arnir Yggdrasil nætur og daga, að minnsta
kosti fram eftir ævinni, að skapa traust í
stað vantrausts á sjálfum oss, á manndómi
vorum og máttugleik.
á skólaárum mínum heyrði eg stór-
ma;tan og stórvel gefinn embættismann ámæla
Hannesi Hafstein fyrir það, að hann í einu
kvæði sínu óskar sér, að hann hreppi ‘ ‘ ærlegt
regn” og íslenzkan storm á Kaldadal. Þessi
stór-skynsami menntamaður skildi ekki, að
slík ó‘sk væri af einlægni kveðin. Honum sást
yfir, að Hannes Hafstein var íþróttamaður
og karlmenni, sem hann sýndi bæði á sýslu-
mannsárum sínum á Isafirði og enn síðar í
ráðherratign. Og hinn gagnrýnandi embætt-
ismaður gætti þess eigi, þótt gætinn væri, að
það fylgir því þéttings-drjúg þægindakennd,
að brjótast gegn stormi og steypiregni, ef
menn eru vel á sig komnir, og þeir kenna í
sjálfum sér krafta til átaka við náttúruöflin.
Hafið þér ekki fundið, hver sæla fylgir því,
að sitja á styrkum og stæltum hestif Enn
einlægari sælu hlýtur það þó að veita, er
menn finna slíka kraftakennd í eigin-barmi.
En slík þróttarkennd þróast því aðeins, að á
krafta vora sé að marki reynt. Slíkrar orku-
kenndar hafa þeir fundið til, fornkapparnir
og víkingarnir, er marga sigra höfðu unnið í
hólmgöngum og sjó-orrustum og trúðu á mátt
og megin. Hannes Hafstein vissi hvað hann
söng, er hann orti þetta erindi, sem sannindi,
sálræn og siðræn, felast í:
“Ef kaldur stormur um karlmann fer
og kinnar bítur og reynir fót,
þá finnur ‘ ann hitann í sjálfum sér
og sjálfs sín kraft til að standa mót.”
Flestir verða að líkindum sammála um,
að Friðþjófur Nansen hafi verið í gildasta
lagi gæfumaður. Frá honum er svo sagt, að
hann hafi verið gæddur þeim tilhneigingum
og hæfileikum til að vinna bug á örðugleikum,
sem ali upp í oss skaphafnarstyrk og mann-
legleik. Aðeins örfáir geta, að líkindum, orð-
ið slíkir afreksmenn og ágætismenn, sem
Friðþjófur Nansen, farið sem hann á skíðum
yfir Grænlandsjökla og kannað úthöfin og
ísbreiður norðufhafa. E5n það er gæfa hvers
skóla, ef honum tekst að nokkru að ala upþ
í nemöndum sínum þær hneigðir og hvatir,
sem ásamt frumlegum hæfileikum og lista-
mannseðli, gerðu Friðþjóf Nansen að einu
hinu mesta mikilmenni þjóðar sinnar og sam-
tíðar, gera úr þeim að einhverju leyti eður á
einhverju sviði hetjur hversdagslegs lífs. Er
það og ekki flestra vor máttkasti sólardraum-
ur og hjartfólgnasta hamingjuþrá, að vinna
nokkur afreksverk, að drýgja drengilega
dáð?
Það er, samkvæmt þessum hugleiðingum,
eitt auðkenni gaífunnar, að hún er að nokkru
leyti, einskonar tvíliður, þar sem skiftast á
þung og létt áherzla, fyrirhöfn eður erfið-
leikar á að vinna sigurinn og fögnuður við
unninn sigur. Gæfan er “blandaður kór”,
sem svo er kallað á ljótu máli, þar sem syngja
saman raddir léttleika og örðugleika, vöntun-
ar og fullnægingar, leiðindasemi og áhuga,
hrygðar og gleði, allar vel samstilltar, sem
minnst hjáróma, en sigurhreimur og öryggis-
ómar eru öðrum röddum yfirsterkari og
verpa á samsönginn heildarblæ. ”
1877 “Reynd að gœðum í 60 ár” 1937
Til fljótrar og betri plægingar skul-
uð þér kaupa Cockshutt6 Jewel’ plóg
pessi frægi Cockshutt plógur ber alt í gegn merki hins æfða plógsmiðs.
Fyrsta piógfarið unnið með Cockshutt “Jewel” gerir hann að uppáhaldi
yðar.
Auðveld fótlyfta til þess að hækka eða lækka
botninn. Auðvelt að færa í lag það sem þarf.
Lógar krækjur, stórar völtur og Alemite smurn-
ing, gera léttan drátt
fyrir hesta. Til þess að
tryggja yður ivalt
góða plægingu, skuluð
þér kaupa Cockshutt
“Jewel.”
Finnið Cockshutt um-
boðsmanninn. Upplýs-
ingabæklingur ókeypis.
Þurfið þér þreskivél?
Kaupið hina heimsfrægu
Lister þreskivél
Hin nýja Lister vél með fullkomna skál, eða
skálardiskum úr “Staybrite” blettlausu stáli,
innir af hendi nákvæmari vinnu, aðskilur betur,
og endist alveg frábærlega vel. Hinar ekta bolta-
völtur gera það að verkum, að stengur og tann-
hjól endast um ófyrirsjáanlega tíð, og vinna
verk sitt án minstu truflunar.
Búnar til af ýmsum stærðum ásamt einni eins
og borð í laginu. Finnið Cockshutt-Frost &
Wood umboðsmann eða skrifið eftir bæklingi.
CDCK5HUTT PIDW C0 mLIMITED
WINNIPEG REGINA SASKATOON CALGARY EDJVIONTON
Islenzk bókagjöf til
Svíþjóðar
Eftir prófessor Sigurð Nordal
Það er almenningi hér á landi
kunnugra en svo, að um þaÖ þurfi
að fara mörgum orðum, hve mikil
og margvisleg vináttumerki Svíar
hafa sýnt Islendingum á síðari ár-
um. Er nægilegt að nefna sem dæmi
þess heimsókn Gústafs Adolfs ríkis-
erfingja 1930, hina stórfeldu bóká-
gjöf, sem þá var send hingað og
annan sóma, er Svíþjóð sýndi oss i
sambandi við Alþingishátíðina, enn-
fremur hinar glæsilegu viðtökur, er
fulltrúum íslands voru veittar á ís-
lenzku vikunni í Stokkhólmi 1932,
starfsemi Sænsk-islenzka félagsins
(Samfundet Sverige — Island),
stofnun sænska- sendikennaraem-
bættisins hér við háskólann o. s.
frv. Allir Islendingar, sem komið
hafa til Svíþjóðar, kunna sömu sög-
una um það að segja, hversu frá-
bærlega vel þeim hefir verið fagn-
að þar og hversu fúsir Svíar eru að
fræðast um land vort og þjóð. Is-
lenzkir stúdentar, sem stundað hafa
nám við sænska háskóla, hafa verið
bornir þar á höndum. Og nú er í
ráði að efna til sjóðs til styrktar is-
lenzkum námsmönnum í Svíþjóð,
svo að þeim veitist framvegis auð-
veldara að sækja sænska háskóla.
Er það stórum þakkarvert, svo
kröpp sem kjör íslenzkra náms-
manna erlendis eru orðin síðari árin
og slík lífsnauðsyn sem oss er það,
að geta komið ungum mönnum utan
til f jölbreyttara náms og ríkari
menningaráhrifa en kostur er á hér
heima.
Mörgum Islendingum mun hafa
hvarflað það í hug, hvort vér gæt-
um ekki sýnt Svíum þakklæti vort á
einhvern hátt í verki og ekki með
orðum tómum. Og þá er von, að
spurt sé: hvað getum vér fétækling-
arnir látið af hendi rakna við þessa
stóru og auðugu þjóð, sem henni
væri nokkurs virði? Þeirri spurn-
ingu þykist eg geta svarað. Mér er
kuijnugt um, að sænskir mentamenn,
sem kynnast vilja íslandi og is-
lenzkri menningu, finna sárt til þess,
hversu fátæklegur íslenzkur bóka-
kostur er í sænskum bókasöfnum,
jafnvel sjálfu þjóðbókasafninu
(konunglega bókasafninu) i Stokk-
hólmi. Auðvitað á það ekki við
fornbókmentir vorar. Af þeim eru
til ágæt söfn í öllum sænskum há-
skólabæjum. En það eru seinni alda
bókmentirnar, einkum frá 19. og 20.
öld, sem tilfinnanlegur skortur er á.
Og það er svo margvislegum erfið-
leikum bundið að ná til íslenzkra
bóka, að úr þessu verður varla bætt
nema með hjálp frá Islandi. Til
þess að safna íslenzkum bókum,
jafnvel frá síðari áratugum, er ekki
nægilegt að hafa nokkurt fé í hönd-
um, heldur þarf til þess bókfræði-
lega þekkingu, svo að skynsamlega
sé valið, og góð sambönd hér innan-
lands við bóksala og bókamenn.
Eg býst við að flestum geti komið
saman um, að æskilegt væri að Is-
lendingar gæti bætt úr þörf, enda er
það vor þága ekki síður en Svia, að
stuðla að því að síðari tíma bók-
mentir vorar verði kunnari þar i
landi. En hvernig á að koma þessu
fyrir, svo að það verði oss ekki of
dýrt, en komi Svium hinsvegar að
sem beztum notum?
Myndarlegast væri auðvitað að
senda þegar í stað gott safn allra
helztu bókmenta 19. og 2O aldar.
Yrði það helzt gert með því að
kaupa eitthvert gott bókasafn úr
einstaks manns eigu og bæta við það
eftir þörfum. En þetta mundi kosta
mikið fé, og mér er ekki kunnugt
um, hvort slíkt safn er hér nú fá-
anlegt. Auk þess má gera ráð fyrir,
að nokkuð af bókum sé fyrir í bóka-
safninu í Stokkhólmi, sem þar af
leiðandi væri óþarft að senda.
Þá kynni sumum að koma til hug-
ar að leiða í lög, að Svíar fengi eitt
eintak ókeypis af öllu, sem prentað
væri framvegis hér á landi, líkt og
Danir og Færeyingar fá nú. En á
þessu eru auðsæir megingallar.
Fyrst og frernst er varhugavert að
iþyngja íslenzkum bókaútgeföndum
með því að heimta af þeim fleiri
gjafaeintök. Hagur þeirra er of
órífur til þess, að slíkt sé sanngjarnt
I öðru lagi safnaðist með þessu móti
saman allskonar rusl, sem Svíum
væri enginn akkur í að fá og ekki
væri þess virði að binda það og
geyma. I þriðja lagi væri með
þessu ekki bætt úr skorti á eldri bók-
um, sem seint eða aldrei verða end-
urprentaðar.
Tillaga sú, sem eg vil bera fram
og sérstaklega skora á háttvirt Al-
þingi að taka til athugunar, er á
þessa leið:
(1) Fé sé veitt á fjárlögum til
þess að kaupa árlega íslenzkar bæk-
ur og senda til Svíþjóðar. Upphæð-
in verður að fara eftir því, sem lög-
gjafarnir sjá sér fært. Til leiðbein-
ingar get eg bent á, að nú eru veitt-
ar árfega 1,000 krónur hverjum
hinna erlendu lektora hér við há-
skólann, — nema sænska lektornum.
Hann er að fullu launaður af
sænsku fé. Ef þetta þætti of há
upphæð, tel eg viðunandi, að veittar
væri í þessu skyni 600 krónur á ári.
Fyrir þær mætti ekki einungis
kaupa alt nýtilegt, sem út kemur,
jafnóðum, heldur smám saman það
helzta úr eldri bókmentum frá því
um 1800.
(2) Landsvókaverði væri falið að
velja bækurnar, kaupa þær og
senda, ef til vill í samráði við kenn-
arana í íslenzkum fræðum við há-
skólann.
(3) Bækurnar væri látnar ganga
til konunglega bókasafnsins í Stokk-
hólmi. Þaðan væri fengin skrá um
þær íslenzkar bækur frá þessu
tímabili, sem þegar eru þar til, og
höfð hliðsjón af henni við bóka-
valið. Bækurnar yrði yfirleitt send-
ar óbundnar, en þeim látið fylgja
bókmerki (Ex libris), er segði til
um, að þær væri gjöf frá íslandi
og límt yrði inn i hverja bók jafn-
óðum og inn væri bundið. Að vísu
væri skemtilegra að senda bækum-
ar bundnar, en þær yrði þá að því
skapi færri, þar sem fé er takmark-
að, enda munu Svíar ekki telja eftir
sér að láta binda þær, og það betur
en hér er unnt að fá gert, nema
fyrir ærið fé.
Auðvitað yrði það þakksamlega
þegið, ef stofnanir, bókar eða rit-
höfundar vildu gefa eitthvað af bók-
urn, og efalaust mætti fá flestar nýj-
ar bækur frá útgeföndum með nokk-
urum afslætti.
Ef þessu væri haldið áfram,
mundi það sýna sig, að eftir 20—30
ár væri komið upp sómasamlegt
safn nýrri íslenzkra bokmenta í
Stokkhólmi, sem yrði ekki ómerk-
asti þátturinn í menningarsambandi
Svía og íslendinga, sem allir góðir
menn hér á landi óska, að megi
halda áfram að þróast og styrkjast.
Það mundi hvorki kosta oss tilfinn-
anleg fjárútlát né fyrirhöfn, en
vilji vor mundi vera vel virtur af
vinum vorum þar í landi. I gjöf-
um sínum verður hver að sníða sér
stakk eftir vexti:
Mikit eitt
skal manni gefa,
oft kaupir sér í litlu lof.
Bækur hafa þann kost til gjafa,
að þær hafa annað og meira gildi en
h'ið fjármunalegia, og eftir þeirri
reynslu, sem fengin er um eldri ís-
lenzkar bækur, má búast við, að
þetta litla safn þyki því verðmætara,
sem lengri tímar liði. Þó að það
yrði aldrei jafngildi hins dýrmæta
safns, sem Svíar gáfu hingað 1930,
væri það samt l'ítil minning þess, að
vér vildum ekki una því, að eiga
aðeins “eina höndina, og þá þó, að
þiggja ávalt, en veita aldregi.”
—N. dagbl. 28. marz.
Syngið nýjan söng
Syngið Drotni nýjan söng!
Hvað eftir annað heyrist þessi á-
skorun í hvatningarorðum Gamla
testamentisins, bæði af vörum
sálmaskáldsins og spámannsins. Og
orðin endurhljóma í hátíðlegu máli
Opinberunarbókarinnar.
Syngið Drotni nýjan söng! Er
nokkurt orð til, sem meiri birta er
yfir en þessu?
Frá aldaöðli hefir söngurinn lyft
mönnunum, söngur og hljóðfæra-
sláttur verið samfara öllum gleðiat-
höfnum. Söngur og dans, hrynjandi
í hljómum og hreyfingum er senni-
lega frumstæðasta listartjáning
mannsins, og er miklu eldri en svo,
að það verði rakið til uppsprettu
sinnar. I grárri steinöld hafa þau,
forfaðir okkar og formóðir, sungið,
látið röddina klingja bæði i friði
og stríði.
En smámsaman leitar svo listin
hærri og hærri verkefna, hærri og
hærri þarfa. Og loksins hljómar
orðið: Syngið Drotni nýjan söng!
# # #
Sálmasöngur og sálmakveðskap-
ur hefir fylgt kristinni kirkju frá
upphafi. Páll postuli segir í fyrra
Korintubréfi, að þegar þeir koma
saman á safnaðarsamkomur, þá
komi hver með sitt, einn hafi sálm,
annar kenningu, þriðji opinberun
o. s. frv. Og i Kólossubréfinu seg-
ir hann, að þeir eigi.að fræða hvern
annan með sálmum, lofsöngvum og
andlegum Ijóðum, og syngja Guði