Lögberg - 07.10.1937, Blaðsíða 6

LÖGrBHRG, FIM'TUDAGINN 7. OKTÓBER 1937
i
r>
Madame Thérése
“Alt það, sem fyrirhugað er, verður að
koma fram. Úr því að þessir Republikanar
hafa hrynt þessum höfðingjum. af stóli og
guðfræðingum þeirra, þá hefir það verið fyr-
irhugað írá upphafi vega. Guð hefir fyrir-
hugað það. Hvort þessir höfðingjar rétta við,
koma í sæti sín aftur, er undir því komið
hvort Guð vill það eða ekki. Ef hann vill
rétta við hina föllnu og hina dauðu, þá getur
hann það og gerir það. En síðastliðið ár
þegar eg var að yfirlíta flugnabú mín, þá sá
eg alt í einu þessar litlu verur, svo þægar og
kátar, ráðast alt í einu á ungu flugurnar,
stinga þær og draga þær út úr búunum, svona
margar í einu. Nú hefði maður hugsað að
þær dræpu ekki fleiri, en það var ekki tilfellið.
Þær réðust altaf á fleiri og fleiri þar^til þær
höfðu drepið hundruð, tugi hundraða. Þetta
virtist voðalegt. En þær voru að hugsa um
vistir fyrir veturinn. Þær kunna að setja á
vetur. En þetta var auðvitað fyrirhugað af
forsjóninni. Eg hugsaði til Republikana. Já,
þær komu hvað eftir annað inn í búin eftir
fleirum til að drepa. Þetta var fyrirhugað,
það hlaut að koma fram . . . það mótti til. ”
Rottuveiðarinn hristi höfuðið og Karolos
stanzaði á miðju gólfi og hrópaði:
“Hvað meinarðu með þessum “mjóu”?
Orðið “frelons” stendur fyrir menn, sem
þykjast geta hvað sem er, en ekki höfðingj-
ana eða guðfræðinga þeirra.”
“Eg bið afsökunar, Mr. Riehter, þessir
mjóu, rennilegu “frelons” eru letingjarnir,
sem ekki nenna að vinna, en leika sér altaf.
Þeir gera ekkert gagn; þeir dubla við drotn-
inguna og vilja sér sé vel tekið. Og það getur
verið að þeir séu beðnir að vinna eitthvað,
en það fer altaf þannig á endanum að þeim
er hent út. Forsjónin hafði það fyrirhugað.
Þetta hefir komið fyrir mörgum þúsund sinn-
um og hlýtur að ské á komandi tíð. Býflug-
umar þurfa að vinna og vinna hart. Þær
gera það. Þær gætu ekki fælt alla þessa let-
ingja vfir veturinn. Það er slæmt, það er
hrvggilegt; en þegar þær búa til hunangið,
þá er það til þess að halda sér við lífið. Þær
gætu ekki fætt allan f jöldann.
“Þú ert Pakobín munkur!” hrópaði
Karolus með þykkju.
“Eg er það gagnstæða,” sagði rottuveið-
arinn, “eg er borgari að Anstatt, veiðimaður
og býflugnameistari. Eg elska landið mitt
ekki síður en þú. Eg er reiðubúinn að fórna
mér fyrir föðurlandið hvenær sem er; máske
fljótari til en þú. En eg má til að viðurkenna
að liinir virkilegu letingjar vinna ekki ærlegt
handarvik, og að býflugumar eru neyddar til
að vinna sjálfar hart. Bg hefi séð það hundr-
að sinnum fyrir eitt.”
“Ah” hrópaði Karolus Riohter. “Eg
geng frá því sem vissu, að þú hefir sömu
hugmyndirnar og hann Koffel!”
Þá lifnaði litli læknirinn og ‘klastrarinn’
við, sem hingað til hafði þagað, deplaði aug-
unum og sagði:
“Monsieur Karolus: ef eg er svo hepp-
inn að vera sonur eins af þjónum Yeri-Peter
eða Salm-Salm og ef eg hefi erft þannig
frelsi til að ræða um það, hvort þetta eða hitt
er virlíilegt eða bara sjónhverfing, þá vil eg
halda að þeir mjóu letingjarnir “frelons”
vinni sína vinnu, en að bíflugurnar sjálfar
vinni ekki eins hart og þær látast gera. En
eg er svona gerður, að eg þykist sjá þörf fyr-
ir að allir vinni og að allir lifi; þessvegna
þegi eg. Eg held mér saman sem bezt eg get,
þó eg sé ekki á sama máli og sá sem talar.
Þrátt fyrir alt og þrátt fyrir alt, sem menn
segja, þá held eg samt sanngjarnt að hver og
einn fái sanngjarnlega borgað það sem hann
eða hún vinnur fyrir. ”
“Kæru vinir,” sagði nú frændi alvar-
lega: Verið þið nú ekki að ræða um þessa
hluti með svona miklum hávaða. Hafið frið!
Frið, frið! Fyrir frið, alheimsfrið, er þörfin
mest. Friðurinn gjörir menn hamingju-
drjúga og þá kemst alt í tilverunni á sinn
rétta stað. Á ófriðartímunum eru allar verri
tilfinningar mannsins og hugsanir í uppörf-,'
un, og morð, eyðilegging, rán og alt annað'
ilt á sér stað. Allir vondir menn óska eftir
ófriði; því aðeins í ófriði sýnast þeir vera
einhvers virð'i. Þeir eru þá lítið fyrir sjónum
vorum. Við aðeins heyrum um þá. En á
friðartímum eru þeir einskis virði. Við sjá-
um þá ljóslega að hugsanir þeirra, verk og
óskir, éru af hinni lægstu og lélegustu tegund.
Guð hefir skapað manninn til að lifa í friði
við konu sína, börn sín og nágranna sína og
til að vinna ráðvandlega. Þessvegna er ó-
friður allur til eyðileggingar og í algerðri
andstæðu við heilbrigt heimilislíf. Þessvegna
eru alheimsstríðin eyðilegging í ótal mynd-
um. Nú er klukkan að slá tíu. Við gætum
rifist um þetta til morguns, án þess að kom-
ast að nokkurri niðurstöðu, sem vit væri í.
Eg legg til að við förum í bólið.”
Þá stóðu allir á fætur og borgmeistarinn
tók sínum tröllslegu fingrum, um stólbríkurn-
ar og studdist á sína sterku arma um leið og
hann stóð upp segjandi:
“Himininn fyrirbyggi að þessir Repub-
likanar, Prússar eða Austurríkismenn komi
hingað, því þeir hljóta að vera bæði hungrað-
ir og þyrstir. Og þar-sem það er miklu við-
feldnara að drekka sitt vín sjálfur, en að sjá
aðra svelgja j)að í sig. Svo vil eg heldur
lesa um þetta í blöðunum óáreittur, heldur en
að horfa á það með berum augum. Þetta er
það sem eg er að hugsa um.”
Með þessum hugsunum í huga slangrað'-
ist hann fram að dyrum og hinir fóru á eftir.
“Góða nótt,” sagði frændi.
“Góða nótt!” sagði veiðimaðurinn og
hvarf inn í skuggann úti á strætinu.
Dyrnar lokuð'ust og frændi sagði við mig
blíðlega: “Komdu, Fritzel, reyndu að sofa
vel.”
“Sama óska eg þér, frændi!” svaraði eg.
Lizbeth og eg fórum upp á loft.
Eftir svo sem fimtán mínútur var alveg
hljótt í húsinu.
II.
Eitt miðvikudagskvöld í nóvember 1793,
hnoðaði Lisbeth brauðdeig til að baka okkur
brauð, ens og hún var vön. E|g vissi að nú
myndi hún búa til góðgæti svo sem smábrauð,
sætt og mjúkt í munni, og þessar hnattmynd-
uðu kökur með rúsínum í, svo eg hélt mig í
nágrenninu. Það kom vatn í munninn á mér,
er eg hugsaði um hvað þetta yrði gott.
Þegar hún var búin að hnoða alt, sem
hún ætlaði, gekk hún frá stóru brauðunum
eða deigunum, svo að lyfting gæti komist að,
lét yfir það dúnsæng; svo opnaði hún stóna
svo hún gæti komið brauðinu fyrir sem bezt;
ýtti öllu innarlega og lokaði, eftir að hafa
lagt valdar spýtur í eldinn svo að skíðlogaði.
Síðan gekk hún svo frá inni í stónni að hitinn
færi sem minst út, og sagði við mig;
“Nú, nú, Fritzel, farðu nú að sofa^ á
morgun, þegar þú kemur á fætur, verða ýmsar
álitlegar dellu-dömur komnar á borðið, já
fleiri tegundir en þú getur hugsað þér.”
Við fórum svo upp á loft til herbergja
okkar. Frændi var búinn að hrjóta hátt
heilan klukkutíma áður en við fórum upp. Eg
afklæddi mig og dreymdi um öll þessi ósköp,
sem eg átti von á; eg sofnaði ifljótt og vært.
Eg var víst búinn að sofa nokkuð lengi,
en samt var enn nótt þegar eg vaknaði við
einhvern hávaða. Mánaskinið lagði inn um
litla gluggann minn. Hávað'inn var svo mik-
ill, að svo virtist sem þorpið væri alt í upp-
námi. 1 fjarlægðinni, rétt hjá og eins langt
og augað eygði, var verið að opna glugga og
loka þeim aftur, og fólksfjöldinn tróð um alt á
tröð'unum og niðri í forinni á strætunum. Á
sama tíma heyrði eg menn fara og koma í okk-
ar húsi og purpurarautt Ijós dansaði á glugg-
arúðunum mínum.
Þið getið því nærri hvað eg varð hræddur.
Eftir að hafa hlustað all-lengi læddist eg
á fætur og opnaði gluggann. Strætið var fult
af fólki og ekki aðeins strætin, heldur líka
garðarnir bak við húsin og allir aukastígir í
nágrenninu; en það virtist sem mest bæri á
vissri tegund manna í einkennisbúningi blá-
um, rauðum og grænum, með höfuðdjásnum,
hlægilegum og héngu borðar niður á bakið.
Þetta voru háir hermenn með sverð á hlið
og einhver ósköp um lendarnar, einhver vopn
eða verjur. Þeir höfðu hlaðið saman byssum
sínum í horni í hlöðunni okkar og sett tvo
verði til að vakta þær. Aðrir fóru inn í hús
okkar, eins og öll önnur hús í þorpinu.
1 hlöðuhorni blésu þrír reiðhestar.
Lengra í burtu hjá kjötsölubúð Sépels, hinum
megin á torginu, var verið að steikja kálfsrof,
sem hengt var upp á vegginn. Eldurinn, sem
kveiktur hafði verið, logaði vel og reis bálið
og féll á víxl, því gola lítil var á, og varð bjart
alt um kring. Höfuð og herðar skrokksins
tóku niður á jörð. Einn af þessum nýkomnu
mönnum með uppbrettar ermar á skyrtu sinni,
upp fyrir olnboga, var að flá kálfinn. Hann
hafði sterklega handleggi, og var nú að rista
hann á kviðinn og féllu út og niður innyflin,
og runnu þau nú og blóðið með, niður í forina.
Þessi maður var eitthvað ægilegur; ber um
hálsinn og með óhreint skottið á höfuðdjásn-
inu, lafandi, flöktandi í golunni.
Mér skildist fljótlega að Republikanar
höfðu tekið þorpið óvörum. Þeir höfðu kom-
ið fyrstu klukkutímana, sem við sváfum, fyr-
ir svo sem tveimur eða þremur klukkutímum,
og eg hugsaði til Josephs keisarans og manna
hans, sem Karolus Richter talaði um löngum.
Frakkar höfðu komið fyrir nokkrum
tíma, að minsta kosti fyrir þremur, fjórum
tímum, J)ví J>egar eg leit niður og ætlaði að
leggja af stað sá eg ]»r já eins klædda og þann
sem var að slátra kálfinum með uppbrettar
ermar, og voru þeir að taka brauðið út úr ofni
okkar. Þeir höfðu fríjað Lisbeth við fyrir-
höfnina með brauðið alveg eins og þeir höfðu
fríjað Sépel við að slátra kálfinum. Þessir
náungar vissu hvað þeir áttu að aðhafast og
\Toru ekki feimnir við neitt.
Lisbeth sat úti í homi og horfði á ránið.
Hún bærði ekki á sér, en sat með hendurnar
í kjöltu sinni. Fyrsta hræðsla hennar var af-
staðin. Hún sá mig uppi á pallskörinni og
kallaði til mín:
“Fritzel, komdu niður . .. liann gerir þér
ekkert mein, eða þeir.”
Eg kom niður af loftinu og þeir héldu á-
fram starfi sínu, án þess að líta við mér.
Dyrnar út í ganginn til vinstri voru opnar;
og eg sá hjá ávaxtasalanum tvo af þessum
Republikönum, sem voru að ræna brauði og
fleiru í f jórum stöðum. Seinast sá eg til hægri
í húsi okkar, því hurðin var í hálfa gátt,
frænda Jacob, þar sem hann sat nærri borð-
inu. En við borðið sat einn Republikani,
skeggjaður á vöngum með stutt, kartöflunef,
augnahár löng, eyrun út í loftið ‘frá höfðinu.
Þessi maður var hraustlegur og át mikinn.
Skottið á höfuðdjásninu var svert eins og
mannshandleggur, bleikt að lit, og hékk það
niður á mitt bakið. Hann sat í ruggustól
frænda og var að rífa í sig svínakjötið okkar
góða. Hann hafði sjáanlega afargóða mat-
arlyst, því maður sá lítið annað af honum, en
brúnu handleggina með matkvísl í annari
hendi en hníf í hinni og titring á kjálkunum,
er tennur og jaxlar mörðu matinn til melting-
ar. Af og til tók hann vínglasið og drakk úr
Iþví í einum teig og hélt svo áfram við hangi-
kjötið.
Einkennismerkin á öxlunum voru blýlit-
uð, sverð á hlið í afarsterkri leðurumgerð, og
stóð hún alla leið upp á háls að aftan. Stíg-
vélin hans voru svo forug, að ekki sá í þau
nema efst, það sem var brett niður og var
farið að þorna dálítið. Hatturinn lá skamt
frá og var hann skreyttur rauðum fjaðra-
skúf; fjaðrirnar hreyfðust dálítið í andvara,
sem lék inn um opna gluggana í kalda veðr-
inu. Varðmaður gekk fram og aftur úti fyrir
og studdist við byssu sína. Hann stanzaði
af og til og gaf matborðinu hýrt auga.
Tyggjundi í óða önn gaf þessi maður sér
samt tíma til að tala all-fjörlega og hristist
vangaskeggið þá talsvert.
“Svo þú ert læknir,” sagði hann við
frænda.
“Já, Monsieur foringi,” sagði frændi.
“Kallaðu mig bara foringja; það er
styttra, eða fólks-foringja. Eg er búinn að
segja þér að Monsieur er ofaukið, það er al-
veg úr móð að viðhafa þennan titil “Mon-
sieur” og “Madame.” Við viljum ekkert
með slíka titla hafa. En svo við komum aftur
að unitalsefninu: Þú hlýtur að vera kunnugur
í sveit og umhverfi; læknir úti á landi hlýtur
að vera einn fjórða af tímanum á ferðinni út
um alt. Hvað er langt til Keiserstantern?”
“Hérumbil tuttugu og ein míla, foringi.”
“Og til Pirmarsens?”
“Hérumbil tuttugu og fjórar.”
“Og til Landau?”
“Eg held það séu góðar fimtán. ”
“Eg held . . . nærri því . . . hérumbil . . .
Er það viðtekið úti á landsbygðinni að tala
]>annig ? Það lítur út sem þú hræðist mig.
Heyrðu! Þú heldur að vegna þess að þeir
hvitklæddu foru hér hjá, að þu verðir að sýna
mér sérstaka kurteisi. Þér er óhætt að reka
þá flugu úr höfði ]>ér. Hinir frönsku Re-
publikanar munu annast þig sem aðra.
Hann leit nú sínum gráu augum á frænda
og sagði:
“rIil velferðar hinum sterk;u, óvinnandi
Republikönum! ” 0g hann veifaði glasinu,
sem hann ætlaði að setja á munn sér; þeir
liringdu glösum, frændi náfölur.
“A-ha,” byrjaði hinn aftur; “hafið þið
virkilega ekki séð austurríkismenn fara hér
hjá?”
“Nei, foringi, ” sagði frændi.
Eirtu alveg viss um það? Við skulum
sjá. Horfð'u beint í augu mér.”
“Eig hefi engan þeirra séð.”
“Er það mögulegt að þú hafir ekki farið
til Rélthal þessa síðustu daga?”
Frændi hafði verið að Rélthal fyrir
þremur dögum og hélt að einhver í þorpinu
hefði sagt foringjanum frá því og svaraði:
“Jú, foringi.”
“A’ha! Voru ekki Austurríkismenn
þar?”
“Nei,” sagði frændi.
Lýðveldissinninn tæmdi glasið og gaut
miður vinalegu hornauga til frænda. Síðan
rétti hann út handlegginn og tók um úlflið-
inn á honum einkennilegur á svipinn.
“Þú segir nei,” sagði hann.
“Já, foringi.”
“Jæja, þú lýgur,” sagði foringinn. 1
lægri nótum bætti hann við:
“Við reiðum okkur ekki á ykkur hérna,
en við skjótum stundum þá, sem ljúga að
okkur. ’ ’
Frændi varð ennþá fölari en hann liafði
áður verið. Samt sem áður sagði hann í á-
kveðnum róm og bar höfuðið hátt:
‘ ‘ Foringi, eg segi þér eins og er og legg
þar við drengskap minn, að eg sá enga Aust-
urríkismenn að Réltlial fyrir þremur dögum.”
“Og eg veit betur,” sagði lýðveldissinn-
inn með litlu, gráu, tindrandi augun undir
augabrúnunum. “Eg segi þeir voru þar. Er
þér ljóst hvað eg er að segja?”
Nú varð þögn.
Þeir, sem höfðu verið í eldhúsinu komu
nú aftur, Svipur foringjans sýndi að hanp
var ekki ánægður. Eg fór að gráta; eg kom
meira að segja inn í salinn til að hjálpa
frænda og stóð fyrir aftan liann. Foringinn
virti okkur fyrir sér báða, og hniklaði býrn-
ar. Hann hikaði við og til að geta betur
hugsað sig um hvað gera skyldi, fór hann nú
að rífa í sig, það sem eftir var af svíninu
okkar, sem hann hafði verið að eta. Lisbeth
snökti liástöfum úti fyrir.
“Foringi, ” sagð'i nú frændi ákveðinn,
“þú hefir ef til vill ekki tekið með í reikning-
inn að það eru tvö Rélthal, annað að Keiser-
lantern, hitt að Zneich, níu mílur frá Landau.
Þessir Austurríkismenn hafa ef til vill verið
þar; en hinum megin voru þeir ekki á mið-
vikudagskvöld.
“Það,” sagði foringinn á bjagaðri Lor-
raine-þýzku, og brosti háðslega, “það er
hreint ekki svo galið hjá þér, en við sem eig-
um heima milli Bitche og Sarregue-Mines,
vitum betur en þið; að minsta kosti, ef þú
sannar mér ekki fyrir víst, fullkomlega, að
til séu tvö þorp með nafninu Rélthal, þá læt
eg þig vita að það er skylda mín að taka þig
fastan og draga þig fyrir herrétt.”
Heyrið þér, foringi, sönnunin fyrir því að
til séu tvö þorp með því nafni, er sú, að bæði
þorpin sjást úr sumum stöðum í sveitinni.”
Hann benti foringjanum á gamla kortið
okkar á veggnum, sem var uppdráttur af ná-
grenninu öllu.
Foringinn sneri sér í ruggustólnum og
leit á kortið:.
‘ ‘ Ó, það er kort af landinu nærliggjandi;
látum okkur skoða það. Frændi tók kortið
niður og breiddi það út á borðinu, svo hann
gæti séð bæði þorpin.
“Það er rétt,” sagði foringinn. “Gott!”
Alt sem eg er eftir er að sjá það rétta og vita
rétt.”
Hann hallaði sér fram yfir borð'ið með
báða olnbogana á borðið og höfuðið milli
handanna og horfði út í bláinn, og þó meira
á kortið.
“Heyrðu!” sagði hann; “hvaðan kom
þetta kort?”
“Faðir minn dróg upp þetta kort. Það .
er teiknað samkvæmt rúmmálsfræðinni. ”
Foringinn brosti. “Já, sagði hann.
Þarna eru skógarnir, ámar, vegimir. Alt er
merkt. Þetta er ágætt. Eg kannast við þetta
og þetta. Við höfum farið þarna um. Það
er gott! Það er ágætt! ”
Og hann settist upp.
“Þú þarft ekkert að nota þetta kort, þú
sem ert læknir úti á landsbygð; en eg þarfnast
])ess. Eg tek það í þarfir lýðveldisins. Eg
bið afsökunar. Eg hafði þig fyrir rangri sök.
Við skulum drekka eitt glas til sátta og sam-
lætis.”
Þið getið hugsað ykkur hvað Lisbeth var
tindilfætt niður í kjallarann eftir einni flösku
enn.
Frændi var nú búinn að jafna sig og
hræðslan var horfin. Foringinn hafði augun
oft á mér og sagði við frænda. “Er þetta
drengur sem þú átt?”
“Nei,” svara’ði frændi. “Hann er bróð-
ursouur minn.”
“Svolítill fjörkálfur og vel bygður,”
sagði foringinn, þegar eg sá hann koma þér
til hjálpar, þótti mér vænt um. Komdu hérna
nær ’ ’ sagði hann og rétti liandlegginn í áttina
til mín. Hann strauk hendinni gegnum hárið
á mér og sagði dálítið harkalega, en þó í góðu:
“Þú skalt ala þennan dreng upp í sam-
ræmi við rétt og jöfnuð, sem mannfélagið á
að viðurkenna. Það er bræðralag og bræðra-
þel og jafnrétti í hverju sem er, sem við
krefjumst hvar sem er. 1 staðinn fyrir að
vakta kýr, gæti hann orðið foringi, ekki síður
en sá næsti. Allar dyr em opnar fyrir ungl-
ingum eins og honum. Alit er að breytast og
menn vinna sér til frægðar og möguleikarnir
eru miklir. Hugrökku mennirnir 'vinna alt.
Tækifærin eru mörg, ef ungi maðurinn er vel
undirbúinn og hugaður. Eg, eins og þú sérð
mig, er sonur járnsmiðsins Sarregueminis.
Ef það væri ekki fyrir lýðveldið væri eg enn
við aflinn. Okkar hái snælduhalamjói jarl
hefði orðið fið ómerkilegum erni og eg að
asna, ef guð hefði ráðið lofum o glögum; en
hamingjunni sé lof, með hjálp lýðveldisins
hefir þessu öllu verið snúið við og eg er það
sem þú sérð, eða þó öllu heldur með hjálp upp-
reisnarinnar miklu er nú þetta öiíruvísi og alt
komið á rétta leið.