Lögberg - 23.12.1937, Síða 7

Fimmtíu Ára Minningarblað Lögbergs Tuittugasta og Annan Desember Nítján Hundruð Þrjátíu og Sjö
7
“Lögberg” fimmtíu ára
( Framhald frá fimtu blaðsíðu)
Ekki verður hér farið út í, aÖ lýsa
rithætti eða öðrum sérkennum allra
hinna mörgu ritstjóra Lógbergs
hvers um sig. En með sanni mun
mega segja um j>á sameiginlega, að
þeir hafa allir verið greindir menn,
hver á sinn hátt, og jafnframt yfir-
leitt sæmilega pennafærir, og sumir
með ágætum. Eðlilega hafa þeir,
sem lengst komu þar við sögu, sett
mestan svip sinn á blaðið, þeir Einar
Hjörleifsson, Sigtryggur Jónasson,
Magnús Paulson, Stefán Björnsson,
Jón J. Bíldfell og Einar P. Jónsson.
Um ritsnild og ritstjórnarhæfi-
leika Einars Hjörleifssonar hefir
þegar verið farið nokkrum orðum,
enda er hann löngu þjóðkunnur sem
rithöfundur. Framfarahugur og
einurð einkendu blaðamensku Sig-
tryggs Jónassonar, og reyndist hann
jafnvígur til sóknar og varnar; var
hann einnig ritstjóri á þeim árum,
þegar flokkaskifting var áköf með
mönnum bæði i stjórn- og trúmál-
um. Magnús Páulson var maður
gjörhugull og gætinn, en jafnframt
fastur fyrir í skoðunum. Séra
Stefán Björnsson var enginn víga-
maður i blaðamenskunni, en rit-
stjórn hans þó hin farsælasta; gat
hann með sanni sagt í kveðjugrein
sinni er hann fór frá blaðinu (2.
apríl, 1914) : “Eg hefi kostað kapps
um að efna það, sem eg hét í upp-
hafi ritstjórnar minnar, að leitast
við að gera blaðið friðsamt og ljá
eigi rúm persónulegum óhróðri, og
illkvittni ellegar öðrum, þvílíkum
sora.” Ritstjórnargreinar Jóns J.
Bíldfell bera vott um góða greind,
íhugun og áhuga á þjóðmálum;
bardagamaður var hann einnig miklu
meiri en séra Stefán, þegar því var
að skifta, og fylginn sér. Einar P.
Jónsson liefir á hinn bóginn yfir-
leitt verið hinn mesti friðsemdar
maður í ritmenskunni, þó út af þvi
hafi brugðið endur og sinnum;
hann er maður óvenjulega hagur á
islenzkt mál, og eru honum menn-
ingarmál og bókmentir hugstæðust
umærðuefni. Mun óhætt tnega
segja, að Einar hafi haft nokkur
áhrif í þá átt, að auka íslenzka mál-
fegurð vestan hafs og listræna við-
leitni meðal landa sinna, enda hefir
hann oftar en einu sinni átt frum-
kvæði að því, að efnilegir listamenn
hafa sendir verið til framhaldsnáms.
Ætla eg einnig að vestur-íslenzk
æska hafi stundum nokkurt tillit tek-
ið til orða Einars og athafna í menn-
ingaráttina. Af þeim öðrum rit-
stjórum Lögbergs, sem um styttri
tíma hafa stjórnað blaðinu, má sér-
staklega nefna Dr. Sig. J. Jóhannes-
son, sem er prýðilega ritfær maður,
lipur í stíl og skeimtilegur.
Lógberg hefir frá upphafi vega
sinna fyrst og fremst verið frétta-
blað, og jafnframt að öðrum þræði
stjórnmálablað. (Smbr. boðsbréfið
hér að framan). Það hefir eftir
föngum flutt ítarlegar fréttir úr
bygðarlögum íslendinga vestan hafs
og af Islendingum utan þeirra, en
þeir eru nú dreifir orðnir um alt
meginland Vesturálfu. Einnig hefir
blaðið frá byrjun flutt nákvæmar
fregnir af öllu hinu helzta, setn
gerst hefir heima á ættjörðinni; enda
var blaðið blátt áfram stofnað með
það fyrir augum, að vera tengitaug
milli fslendinga hérlendis, annars-
veg, og milli þeirra og heimalandsins
hinsvegar. Er það réttilega tekið
fram í greininni “íslenzk blaða-
menska” (Lögberg, 10. jan. 1901):
“Það, sem sérstaklega vakti fyrir
þeinx, sem fyrst stofnuðu íslenzk
blöð hér vestra, var það, meðal ann-
ars, að þau yrðu öflugt meðal til að
viðhalda íslenzkri tungu og þjóðerni
hér í landi.” Þó að nokkuð skifti í
tvö horn um það, hvernig vestur-
íslenzk blöð hafa stundum snúist við
þjóðræknismálunum, verður hinu
ekki neitað, að blöðin þau hafa lagt
ómetanlegan skerf til viðhalds ís-
lenzkrar tungu og íslenzkrar menn-
ingar í Vesturheimi; á það auðvit-
að fremst og helzt við um elztu
blöðin og útbreiddustu, Hciim-
kringlu og Lögberg. Mun mega

% jMbijjfa ^iijr %
0. s. THORGEIRSSON, eiiin af stofnendum Lógbergs.

segja, að hefði ekki blaðanna þeirra
við notið, myndi íslenzk þjóðræknis-
viðleitni vestan hafs löngu dauða-
dæmd.
En þeirri viðleitni hafa þau eigi
aðeins haldið vakandi með flutningi
frétta af íslendingum hér í álfu og
heiman af ættjörðinni. Lógberg
hefir frá því fyrsta, jafnhliða frétt-
unum, flutt kvæði, ritgerðir og rit-
dóma, frumsamið vestur hér, og
einnig prentað upp úrval slikra rit-
smíða úr blöðum og tímaritum heima
á íslandi, ekki sízt á síðari árum.
Hafa raddir heyrst um það, að of
mikið væri í Lógbergi (og Heirns-
kringlu) af endurprentuðu lesmáli
að heiman. Má það til sanns vegar
færa, að sumt af því rúmi, sem til
slíks hefir verið varið, hefði, ef til
vill, legið nær, að fylla með fréttum
úr íslenzkum bygðum vestan hafs;
og er hér líklega um að ræða ein-
hvern helzta gallann á Lögbergi og
öðrum vestur-íslenzkum blöðum, frá
sjónarmiði nútíðar blaðamensku. En
jafnframt skyldi það haft hugfast,
að ef Lögberg hefði eigi flutt les-
endum sínum úrvalsefni úr íslenzk-
um blöðum og timaritum, hefði all-
ur þorri Jæirra, einkum á seinni ár-
um, farið algerlega á mis við margt
af því bezta, sem orkt hefir verið eða
samið í óbundnu máli á íslandi.
Með endurprentun sliks lesmáls hef-
ir hérlendum islenzkum lesendum
því verið gert drjúgum hægara um
vik að fylgjast með andlegum
straumum og verklegum framförum
heima á ættjörðinni; og svo verður
það að vera í framtíðinni, eigi sam-
bandið við heimalandið ekki að
veikjast eða slitna með öllu.
Lítum nú nokkru nánar á frum-
samda lesmálið héðan að vestan, sem
Lögbcrg hefir flutt á liðnum aldar-
helmingi. Óneitanlega kennir þar
margra grasa, og fer fjarri, að það
hafi alt verið kjarnmeti, sem borið
hefir verið á borð fyrir lesendur.
Gaumgæf og sanngjörn athugun á
frumsömdu lesmáli Lögbergs leiðir
þó jafnframt í ljós, að í dálkum þess
hefir prentað verið margt af því, í
bundnu máli og óbundnu, sem
merkilegast og fegurst hefir samið
verið í Vesturheimi. Þar birtist á
ritstjórnarárum Einars Hjörleifs-
sonar margt af kvæðum hans, og
fram eftir árum eigi allfátt af kvæð-
um Stepháns G. Stefánssonar.
Margt af kvæðum Guttorms J. Gutt-
ormssonar, Þorsteins Þ. Þorstéins-
sonar, Sig. Júl. Jóhannessonar, Jóns
Runólfssonar, Magnúsar Markús-
sonar, frú Jakobínu Johnson, og séra
J. A. Sigurðssonar hefir einnig kom-
ið í Lögbegi, að ógleymdu miklu af
kveðskap Kristjáns N. Júlíusar
(K.N.). Á seinni árum hafa einnig
hirst í Lógbergi nær öll kvæði þeirra
Einars P. Jónssonar, Richards Beck,
Dr. Sveins E. Björnsson og Hjálm-
ars Gíslasonar, að ótöldum fjölda-
mörgum öðrum ljóðasmiðum vestur-
íslenzkum. Þá má einnig geta þess,
að mörg kvæði Hannesar S. Blöndal
voru á sinni tíð fyrst prentuð í
Lógbergi.
Sama verður uppi á teningnum,
þegar óbundna málið er athugað. Á
fyrstu árum Lógbergs birtust þar
ýmsir fyrirlestrar eftir séra Friðrik
J. Begntann, ræður og ritgerðir eftir
Dr. Jón Bjarnason, kvæði og sögur
eftir J. Magnús Bjarnason, og síðar
ritgerðir og æfintýri eftir hann. Þá
hefir Lógberg flutt ritgerðir, ræður
eða ritdóma eftir þessa menn vestan
hafs: Dr. Björn B. Jónsson, Dr.
Sigurð Júl. Jóhannesson (utan rit-
stjórnartíðar hans), Prófessor
Richard Beck, Hjálmar Berg'man
lögfræðing, Dr. B. J. Brandson,
Prófessor Halldór Hermannsson,
Dr. Ólaf Björnsson, séra Guttorm
J. Guttormsson, Dr. Jón Stefánsson,
Gunnar B. Björnsson ritstjóra, Dr.
Stefán Einarsson, séra Valdimar J.
Eylands, Hjálmar skáld Gíslason,
séra Sigurð Ólafsson, séra Jakob
Jónsson, Finnboga Hjálmarsson,
Guðmund Jónsson frá Húsey, G. T.
Athelstan, G. J. O'leson og Mrs.
Rannveigu G. K. Sigbjörsson, að
taldir séu helzt þeir höfundar, sem
hvað mest hafa lagt af mörkum til
blaðsins, eða kunnastir eru.
Helztu þýðendur íslenzkra ljóða á
ensku vestan hafs hafa einnig lagt
sinn skerf til lesmáls Lögbergs:
Frú Jakobina Johnson, Prófessor
Watson Kirkconnell, Prófessor
Rúnólfur Félsted, Paul Bjarnason
og Prófessor Skúli Johnson. Þar
hafa einnig á prent komið f jölmörg
af hinum ensku kvæðum Christo-
pher Johnstone og Helen Swinburne
(dóttur Sveinbjörns Sveinbjörns-
sonar tónskálds).
Ýmsir rithöfundar heima á ís-
landi hafa einnig auðgað dálka
Lógbergs með frumsömdu efni:
t. d. Steingrímur læknir Matthías-
son, Sigurður meistari Skúlason,
Dr. Guðmundur Finnbogason og
Pétur kennirníaður Sigurðsson, að
ógleymdum hinum þjóðkunna fræði-
þul Kristleifi Þorsteinssyni á Stóra-
Kroppi, sem sent hefir Lógbergi ár-
legt fréttabréf af íslandi siðastliðin
14 ár.
Lögberg hefir þó eigi látið staðar
numið við það, að fræða lesendur
sína með fréttum og fjölbreyttu
efni af öðru tagi. Blaðið hefir jafn-
an tekið mikinn þátt í félagsmálum
og menningarmálum Vestur-fslend-
inga. Það hefir átt sinn hlut í því,
að hrinda af stað eða koma í fram-
kvæmd mörgum þeim velferðar-
málurn, sem ávaxtarikust hafa orðið
og þjóðstofni vorum til varanleg-
astrar sæmdar, þó eigi verði þau hér
talin.
Næsta f jölþættur og merkilegur er
því sá skerfur orðinn, sem Lögberg
hefir, á liðnum fimmtíu árum, lagt
til menningarsögu íslendinga í Vest-
urheimi, þó að vitanlega hefði betur
mátt vera um ýmislegt í sambandi
við blaðið. En jafnframt er ekki
nema sanngjarnt, að draga athyglina
að þvi, hversu miklum örðugleikum
þð er háð, að halda úti íslenzkum
blöðum í Vesturheimi, í hinu er-
lenda umhverfi og dreifbýli íslend-
inga. Að þessu er með gildum rök-
um vikið í greininni “Vestur-íslenzk
blaðamenska” (Lögberg 4. janúar,
1924) : “Vér erum helzt á því, að
það séu engir blaðamenn, sem standa
eins illa að vígi eins og íslenzkir
blaðamenn i Vesturheimi, það er að
segja þeir þeirra, sem eiga viðhald
blaða sinna undir islenzkum lesend-
um.” Bendir greinarhöfundur enn-
fremur á það, að íslendingar hér-
lendis hafi eigi notið nægilegs styrks
frá heimaþjóðinni; þeir hafi að
mestu barist einir í dreifingunni
vestan hafs fyrir tilveru sinni og
viðhaldi þjóðernis síns. Og eru þau
orð ekki töluð út í bláinn.
Lögberg hefir, í fáum orðum sagt,
átt sinn mikla þátt í því, að halda
íslendingum sarnan sem þjóðarheild,
verið ein af höfuð afltaugum ís-
lenzks þjóðernis vestan hafs. Jafn-
framt hefir blaðið verið einn af
meginstólpunum í brúnni yfir hafið
—heim um Atlantsála. Og það mun
sannast, þegar vestur-íslenzku blöð-
in hætta að koma út (sem vonandi
verður enn langt að bíða), að þá fer
brúin sú, að standa veikari fótum.
Hefir þá verið rakin saga Lóg-
bergs í höfuðdráttum og bent á
menningarlegt gildi blaðsins og á-
hrif. Gildi þess sem heimild að sögu
íslendinga i Vesturheimi er auðsæ.
Það er hverju orði sannara, sem
Þorsteinn Þ. Þorsteinsson segir um
ARNI FREDERICKSON,
einn af stofnenduni Lógbergs.
Lógberg og Heimskringlu i bók sinni
Vestmenn (bls. 207): “Þau eru
spegilmynd islenzku sálarinnar í
nýjum heimi.”
En vestur-íslenzku blöðin, Lög-
bcrg og Heimskringla sérstaklega,
eru einnig merkileg í sögu íslenzkrar
blaðamensku, en því merkisatriði
hefir harla litið verið á lofti haldið.
Prófessor Halldór Hermannsson
hefir þó fært rök að því í grein sinni
“íslenzk blöð og timarit” (Lógbcrg.
29. maí, i93o), að áhrifa af vestur-
íslenzkum blöðunr hafi um sitt hvað
gætt í íslenzkri blaðamensku heima
fyrir. Meðal annars farast honum
þannig orð: “Efalaust hafa vest-
rænu blöðin íslenzku haft áhrif á
blaðamenskuna heima að ýmsu leyti,
en það var þó ekki auðvelt fyrir
blöðin þar að taka upp snið þeirra,
því að enn urm langan aldur var
erfitt með samgöngur, fréttasöfn-
un, og annað þess konar, sem nauð-
synlegt er til blaðaútgáfu. Ame-
rískrar blaðamensku kennir þó
greinilega í smáum stíl undir lok
nitjándu aldarinnar, þegar þeir Ein-
ar H. Kvaran og Jón Ólafsson koma
aftur að vestan. Þetta sézt þó varla
i niðurskipun efnisins svo nokkru
nemi, heldur í ýmsu öðru. Stórar
og feitar fyrirsagnir og tónninn í
greinunum, sérstaklega um opinber
mál, ber vitni um vestræn áhrif.
Þegar dagblöðin koma til sögunnar,
þá taka þau aðallega til fyrirmyndar
dönsk blöð og hafa haldið í því formi
til þessa dags, — ef form skyldi
kalla, því enn er niðurskipun og
útliti íslenzkra dagblaða mjög ábóta-
vant. Ennþá geta því Winnipeg-
blöðin verið þeim til fyrirmyndar i
því tilliti, því að þau halda ennþá
að mestu þvi sniði, sem þau höfðu í
upphafi.”
Þó þessi ummæli hins gjörhugula
fræðimanns séu rituð fyrir nokkr-
um árum, eru þau enn hin athyglis-
verðustu. Þau minna jafnframt á
þá hlið vestur-íslenzkrar blaðaút-
gáfu, sérstaklega Lögbergs og
Heimskringlu, sem að heimaþjóð-
inni íslenzku snýr að öðru leyti.
Blöðin þessi hafa eigi aðeins, eins
og að framan var lögð áherzla á,
bygt brúna milli íslendinga beggja
megin Atlantsála austan yfir hafið,
með flutningi frétta og annars les-
máls þaðan; heldur hafa þau einnig
unnið að þeirri brúarbyggingu
vestan yfir hafið, með flutningi
frétta og frásagna af íslendingum
þarlendis og með margvíslegum
fróðleik, bókmentalegum og af
öðru tagi, úr þeirri álfu heims.
Vitanlega sættu nefnd blöð, eink-
um á fyrri árum, ámælum fyrir að
hvetja Islendinga til vesturferða; og
er sú afstaða heimaþjóðarinnar til
vestur-islenzkra blaða auðskilin
hverjum hugsandi manni. En þess
er þá jafnframt að minnast, að sá
timi er löngu liðinn, og miklu ljúf-
ara að hafa hitt hugfast á þessum
tímamótum í sögu Lögbergs, að höf-
uðblöð íslendinga vestan hafs hafa
yfirleitt verið eindregin i þjóðrækn-
ismálum, ekki sízt á seinni árum, —
árvakrir málsvarar Islands og ís-
lenzkrar þjóðar í Vesturheimi. Og
fyrir þá viðleitni verðskulda þessi
blöð meiri samúð og stuðning ís-
lendinga heima fyrir, en þau eiga
að fagna.
Beverley Tea Room
Lunches, Cigarettes, Con-
fectionery, Picardy Cakes,
Pastries, Ice Cream and
Soft Drinks
Við sendum vörur heim til
yðar
Phone 25 200
820 NOTRE PAME AVE.
Innilegar hamingjuóskir til Lögbergj
a
fimmtíu ára afmœli þess. Megi framtíð
blaðsins verða löng og giftusamleg!
Hér sézt mynd af þeirri stœrstu kringferða
flalslcða remiu (Toboggan Slide) sem bygð
liefir verið í Canada. Þeir Ottensons feðgar
hafa sett þecr upp í River Park. S. E. Ottenson
er uppfindingamaðurinn að byggja þcer. Turn-
inn annar er 46 fet frá jörð, þar sem sleðinn er
lagður á þegar farið er af stað. Efsta Ijósið á
turninum er 60 fet frá jörð. Rennurnar eru imi
1400 feta lcmgar, tvær hvora leið, svo allar renn-
urnar gera þá 5600 fet. Það vceri ekkert úr vegi
þó að fólk, sem heimsœkir Winnipeg utan af
landsbygðinni, skryppi út til River Park að
kvöldi til þegar búið er að setja Ijósin á, sem
skifta mörgum hundruðum alla vega litum.
Virðingarfylst,
Tl. Ottenson
S. E. Ottenson