Lögberg - 24.03.1938, Qupperneq 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGLNN 24. MAEZ 1938
ÍLögtjers
GefiS út hvern fimtudag af
I a S C O LXJ M B 1 A P R E S B L 1 Íí 1 T E D
695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
Utanáakrift ritstjórans:
KDITOR LÖGBERG, ö»5 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $2.00 um áriS — Borgist fyrirfram
The "Lðgberg'’ ia printed and publiahed by The
Cohimbia Preaa, Limited, 695 Sargent Avenue,
Wlnnlpeg, Manitoba
PHONE 86 327
Tímarit Þjóðræknisfélagsins
Nýlega hefir Lögbergi borist í hendur
nítjándi árgangur Tímarits Þjóðræknisfélags
Isléndinga í Vesturheimi, mikið rit, og fyr-
ir margra hluta sakir harla merkilegt. Ekki
verður um það deilt, að á undanförnum árum
hafi Tímaritið jafnan haft eitt og annað
næsta nytsamt til brunns að bera, þó mis-
skift hafi stundum verið um innviðagildi
þess; hefir það alla jafna verið fjölskrúðugt
að efni og flutt vel samdar hugvekjur og nýti-
leg ljóð eftir ma>ta höfunda beggja megin
hafsins. Hugvekjurnar að heiman hafa
jafnaðarlegast átt til vor brýnt erindi, og
flutt í garð vorn hressandi vorblæ skarpra
hugsana og myndauðugs málfars; þetta ber
oss að meta til fullra verðleika.
Að öllu yfirveguðu, virðist oss Tímaritið
að þessu sinni eigi aðeins standa hinum fyrri
árgöngum fyllilega á sporði, heldur ná feti
framar og ber til þess margt. Veigamesta
tillagið að heiman, sem Tímaritið flytur að
þessu sinni, og um leið jafnframt lang mikil-
vægasta ritgerðin: “Framtíð íslenzkrar
menningar í Vesturheimi,’' eftir prófessor
Sigurð Nordal, setur á það þann andlega
aðalssvip, sem einkennir sérhvað það, er út
kemur frá penna þessa vængjaða djúphyggju-
manns, er svo hefir röggsamlega haslað sér
völl í íslenzkum bókmentum síðasta aldar-
f jórðunginn með stílþrótti og vísindalegri ná-
kvæmni, að hann í flokki hinna fáu, útvöldu,
hefir skapað sér ævarandi sérstöðu. Pró-
fessor Nordal var skamiAdvalar gestur hér í
Winnipeg fyrir fáum árum, vinum hans og
aðdáendum til ósegjanlegrar ánægju; hann
kom, sá, sigraði. Máltækið segir að sjaldan
sé góð vísa of oft kveðin, og mun það mála
sannast; og með það fyrir augum, og með
hliðsjón af því, þó vafalaust hafi allmargir
þegar lesið ritgerfð þeslsa, þykir hlýða að
taka hér upp kafla, sem öðrum fremur ætti
að vekja menn til þess, að gerlesa hana alla
jafnt frá upphafi til enda. Nokkur hluti inn-
gangsorðanna er á þessa leið:
“Enginn Islendingur, sem nokkuð hugsar
út yfir básinn sinn, ætti að geta látið sig þjóð-
ræknisbaráttu landa sinna í Vesturheimi litlu
skifta. Ef þeir týna þjóðerni sínu með öllu,
gleyma uppruna sínum og glata ræktarhug
sínum til Islands, verður þjóð var minni og
fátækari en hún er nú. Stærri og umkomu-
meiri þjóðir en vér erum reyna á margvísleg-
an hátt að treysta sambandið við landa sína
í öðrum heimsálfum og glæða vitund þeirra
um uppruna sinn og eðlistengsl við heimaland
og heimaþjóð. Eg efast heldur ekki um, að
íslendingar hugsi í raun og veru meira til
landa vestra en þeir sýna í orðum og verkum.
Landinn er dulur og nokkuð tómlátur, ef ekki
er hnipt í hann, en þó er hann frændrækinn
að eðlisfari. En viðkvæmastan streng hlýtur
þetta mál að snerta hjá þeim mönnum, sem
hafa átt því láni að fagna að sækja Islendínga
vestan hafs heim, því að sjón er jafnan sögu
ríkari. Að minsta kosti get eg sagt það um
sjálfan mig, að kynni mín af löndum í Vest-
urheimi eru eitt af þeim æfintýrum lífsins,
sem eg sízt vildi án vera að hafa reynt, og þá
einkum vikudvöl mín í Winnipeg. Það er
furðulegur hlutur að stíga að kvöldi til upp í
járnbrautarlest í Toronto, þjóta hvíldarlaust
áfram í hálfan annan sólarhring út í fjarsk-
ann, finnast maður aldrei hafa verið í eins
gjörframandi landi og standa svo alt í einu
annan morguninn á stöðvarstéttinni í Winni-
peg, umkringdur af hóp af íslendingum, vin-
um og frændum, sem maður flesta hefir aldrei
séð áður, en fagna manni eins og sonur væri
að koma til föðurhúsa eftir langar fjarvistir.
Mér er alúð íslendinganna í Winnipeg minn-
isstæðust af öllu og hugsa til hennar með
mestu þakklæti, ekki einungis fyrir mína
hönd, heldur af því að hún færði mér bezt
heim sanninn um þann hug, sem þarna er til
Islands borinn. Margs annars væri að minn-
ast frá þessum dögum. þegar eg stundum gat
gleymt því að eg væri ekki staddur í íslenzk-
um bæ,—í íslenzkri heimsálfu, ef eg ætlaði að
fara að segja ferðasögu. En hana hefi eg
ekki tíma til að skrifa fyr en eg er orðinn
gamall og aflóga. Eg minnist aðeins á þetta
til þess að skýra, hversu sár sú tilhugsun
hlýtur að vera mér og öllum þeim, sem eitt-
hvað svipað hafa reynt, ef afkomendur þess-
ara vina og frænda hyrfu eins og dropi í hafið
og Islendingur kæmi á þessar stöðvar eftir
fáeina mannsaldra, en þar væri kominn “nýr
konungur, sem engin deili vissi á Jósef,” —
enginn “landi” væri þar framar finnanlegur,
sem vildi rétta honum bróðurhönd. ”
Næst velur prófessor Nordal sér að texta
þrjá þætti þjóðrækninnar, er hann réttilega
■telur vera meginþættina, og leggur skilmerki-
lega út af þeim eins og hann á vanda til;
kemst hann meðal annars þannig að orði:
“Eg skal hér aðeins nefna þrjá þætti
þjóðrækninnar en þeir eru að mínu viti megin-
þættir: tunga, þjóðernisvitund, menning.
Hvern þeirra mun eg síðan skýra nokkuð út
af fyrir sig. En þess er rétt að geta undir
eins, að náið samhengi er á milli þeirra allra.
Tungan er því aðeins verð þess, að rækt sé við
hana lögð, ef hún er lykill og leið að sérstakri
og verðmætri andlegri menningu, sem verður
ekki aflað jafn vel án hennar. Hagnýtt gildi
hennar í lífsbaráttunni er sama og ekki neitt:
Þjóðernisvitundin getur ekki haldist við,
nema hinar íslenzku ættir eigi sér sameigin-
legan menningararf, sem þær meta og virða.
Svo mikils virði sem sjálfur kynstofninn
(race) kann að vera, þá er víst, að hann er
ekki nema hráefni, sem getur mótast á marg-
víslegan hátt eftir umhverfi, lífsskoðun og
menningu. Er ærið tækifæri til þess að at-
huga þetta í Ameríku. Og saga Islendinga
frá upphafi sýnir það' gjörla, að lífsstefna
og hugsjónir landnámsmanna annárs vegar
og landið og lífsskilyrðin hins vegar réðu
meira um örlög og einkenni þjóðarinnar en
kyn og kynblöndun. Það verður því menn-
ingin, sem mest veltur á, þegar til úrslitanna
kemur. En nú skal eg víkja að því að athuga
dálítið hina þrjá meginþætti íslenzkrar þjóð-
rækni, sem að framan eru nefndir hvern fyrir
sig.”
Þessi snildarlega og íturhugsaða ritgerð
prófessor Nordals, er þannig úr garði ger, að
hún á erindi inn á hvert einasta íslenzkt heim-
ili í þessari álfu, og ætti að vera þýdd á ensku,
æskulýð vorum til fullra nota.
Af öðrum prýðilegum og nýtum ritgerð-
um, sem Tímaritið flytur, má einkum til telja
“Shakespeare á Islandi,” eftir dr. Stefán
Einarsson í Baltimore; er þetta fyrri hluti
ítarlegrar1 ritgerða/r og birtist framhald í
næsta árgangi Tímaritsins, svo og hina marg-
fróðlegu ritgerð “Um giftingar Islendinga í
Vesturheimi,” eftir séra Guðmund Ámason.
Af kvæðum, sem Tímaritið hefir inni að
halda, er ljóð Gísla Jónssonar tvímælalaust
veigamest; það heitir Iðunnarkviða; glæsileg
og kjarnyrt hrynhenda. Er annað erindið á
þessa leið:
“Ljóð er upprás allra guða,
eldi farið himins veldi,
eldra en ragna Ýmis galdur
ungt sem bros á hvítvoðungi,
draumur þess er um djúpið sveimar,
dagrenningar geisli fagur,
skaparans þraut í næðings nepju
neyðarkall á villuleiðum.”
“Draumur,” smásögubrot eftir frú Guð-
rúnu H. Finnsdóttur, er fyrir margra hluta
sakir næsta íhyglisverð táknmynd af hugar-
fari og sálarlífi þeirra, margra hverra, er
viðskila hafa orðið við Island; þangað eru
minningar raktar eins og Helga rakti skikkj-
una til dánardægurs í sögu Gunnlaugs. Ragn-
hildur stendur þarna í samkomusal kirkjunn-
ar á sumardaginn fyrsta ljóslifandi
frammi fyrir lesandanum, eða réttara sagt
ef til vill, hugsanalíf hennar og innri maður,
eins og heilsteypt, mótuð mynd; lýsing frú
Guðrúnar er mörkuð djúpri innsýn og sál-
rænni nákvæmni, þar sem ekki eitt einasta
óþarft orð veikir heildarsvip efnisins, og telst
slíkt til höfuðkosta.
“Kvöldvakan á Bjargi,” brot úr langri
skáldsögu, eftir frú Elinborgu Lárusdóttur,
sem samið hefir ýmissar ágætar smásögur,
eins og til dæmis “Gróður,” eykur að engu
á skáldhróður hennar nema síður sé. ‘ ‘Æsku-
endurminningar ” Jóns Jónssonar eru skemti-
legar aflestrar, og er hið sama að segja um
ritgerðina um Stephan G. Stephansson eftir
prófessor Cawley í íslenzkri þýðingu Dr. Sig.
Júl. Jóhannessonar. Kvæðin eftir Huldu eru
lagleg, en hreint ekki meira.—
Tímaritið verðskuldar langt um víðtæk-
ari útbreiðslu en það nú nýtur, og verður
væntanlega röggsamlegar að því unnið í
framtíðinni.
FULLUR HRAÐI FRAMUNDAN 1938!
FARM IMPLEMENTS
Þessi stóra, sterka
COCKSHUTT
No. 8 DRIIjIj
veitir yður betri
SHIIÍILÍÍII ^>.
ÞeK«i fullkomna og ramliyRða Xo. 8 Drlll veitir betri ^áningu og uppHkeru. Þessl
Coekshutt Drill er óvenjulega nterk! Ilin voldnga gtálgrind Ktenzt meiri áre.vnHlu,
en ImgKast «:etur. Hyatt viiltumar ojp Amelite olfiiHmurning, tryggir auöveltla
vinnu. Ilesta og ílráttarvóla ^ertfir. 16 til 28 rennlu Ktiertfir. Finniö CoekKliutt
umbotfHmann.
COCKSHUTT HART-PARR Dráttarvélar
stórir og voldugir orkugeymar sem
flýta vinnunni
CoekKhutt Hart-Parr Dráttarvélar,
Kkara fram ór atf vílrænum kost-
um . . . trjKgasla leitfnla hu«:*»anleg
. . . minni jnmgi á heKtaflitf trvggir
aukna vinnu metf minni tilkoKtnatfi.
tiertfir fyrir gasolín atfeins, kerosín
etfa (lÍKtillate. Spyrjltf Coeknhutt
umhotfKmanninn um gertfir 80 - 90
og 99 . . . leititf einnig fullra upp-
lýsinga um hinn nýja streamlined
6-eylindra CoekHhutt, Hart-I*arr
“70."
rOEKSHUTT
■ PLDW CDMPANY LIMITED
WINNIPEG REGINA SASKATOON CAIiGARY EDMONTON
Bókarfregn
Vilhjálmur Stefánsson: Veiði-
menn á hjara heims. Með
myndum. Rvík 1937. — Ársæll
Árnason. — Steindórsprent h.f.
Ársæll Árnason hefir tekið sér
fyrir hendur hið þarfa hlutverk að
gefa út ferðabækur Vilhjálms Stef.
ánssonar landkönnuðs, hins víðfræg-
asta íslendings, sem> nú er uppi.
“Veiðimenn á hjara heims” er
fyrsta bókin í safni því, sem Ársæll
gefur út. Kom seinasta heftið af
f jórum út fyrir jólin og er nú bókin
einnig fáanleg í bandi.
Vilhjálmur Stefánsson er íslend-
ingum ekki nægilega kunnur sem rit-
höfundur, en nokkur kynni hafa þeir
þó af ritum hans. Ein af bókum
hans kom út á kostnað Þjóðvinafé-
lagsins, “The Northward Course of
Empire,” í þýðingu Baldurs heitins
Sveinssonar blaðamanns. Auk þess
er bók dr. Guðmundar Finnboga-
sonar um Vilhjálm, sem Þorsteinn
M. Jónsson gaf út. Eru hvort-
tveggja bækurnar ágætis rit. Þá
þykir rétt að efna hina ágætu rit-
gerð eftir |Vilhjálm, “Mataræfin-
týr,” sem dr. Guðmundur Finnboga-
son landsbókavörður þýddi og prent-
uð er í Búnaðarritinu 1936. Hafa
menn því fengið forsmekk af ritum
Villhjálms, þar sem þessi eru, en þau
eru að eins lítill hluti þess, sem eftir
hann liggur, og hin fylsta þörf var,
að einhver áhugasamur maður tæki
sér fyrir hendur að koma fleiri af
hinum ágætu riturn. hans út á ís-
lenzku. Er í rauninni ekki annað
sæmandi en þjóðin hafi aðgang að
þeim öllum á sínu eigin máli. Með
útgáfu sinni er Ársæll Árnason að
stíga stórt spor að þessu marki og
sennilega verður þvi náð fyr en
nokkurn óraði fyrir, því að ferða-
bókunum er indæma vel tekið.
í bók þeirri, sem hér er um að
ræða, kveðst Vilhjálmur hafa reynt,
með aðstoð dagbóka sinna og endur-
minninga, að hverfa aftur til hrifn-
ingaáhrifa þeirra, sem hann varð
fyrir fyrsta ár sitt meðal Eskimóa,
“og láta þau lífga upp frásagnirnar
tnn það, sem eg sá og heyrði. Eg
hefi reynt að segja söguna, eins og
eg hefði viljað segja hana þá, nema
það sem þroskðri þekking eftir tiu
ára veru hefir felt burtu af skökk-
Um athuunum og ályktunum þessa
fyrsta tíma.”
Bókin skiftist í eftirfarandi kafla:
1. Undirbúningur undir lífsstarf sem
landkönnuður. 2. Norður eftir Mac-
kenz’iefljóti. 3. Fyrstu kynni mín af
Eskimóum. 4. Klinkenberg skip-
stjóri — sægarpur og landkönnuð-
ur. 5. Hvalaveiðaflotinn tekur sig
upp. 6. Eg fer að lifa sem Eski-
mói. 7. Hvernig Eskimói siglir í
stormi. 8. Haustferð um fjalllendi.
9. Sólin hverfur. 10. Við villumst í
ármynninu. 11. íshafs-jól með ensk-
um hefðarmanni. 12. í Tuktoyatok.
13. Eg læri að gera þægilegt hús úr
snjó. 14. Ferðalög eftir að sólin
kom aftur. 15. Eg leita uppi leið-
angursskipið. 16. Ferð að vorlagi á
bát úr skinni. 17. Hraðferð um
fjallveg að sumarlagi. 18. Á fleka
niður eftir Porcupine-ánni.—Dýra-
veiðar. 1. Hvernig mér lærðist að
veiða hreindýr. 2. Hvernig mér lær-
ist að veiða seli. 3. Hverngi við veið-
um hvítabirni.
Meðal hinna mörgu mynda, sem
í bókinni eru, er heilsíðumynd af
Vilhjálmi sjálfum. Með seinasta
heftinu fylgir uppdráttur af þeim
svæðum, sem ferðast var um.
Vilhjálmur Stefánsson er heims-
frægur ekki aðeins sem landkönn-
uður og fyrir frumlegar athuganir á
ýmsum sviðitm, heldur og sem af-
burða snjall rithöfundur. Bækur
hans hafa hvarvetna vakið mikla at-
hygli og eru mikið lesnar um allon
hinn enska heim og raunar í öllum
menningarlöndum. Frásögnin í þess-
ari bók er ljós og lifandi og hvar-
vetna kemur skýrt fram, hversu at-
hyglisgáfa Vilhjálms er frábær.
Fróðleikur er þarna mikill um lítt
kunn lönd og er sannarlega um
“æfintýra”-ferðalag að ræða, sem
vert er að kynnast. Ólíklegt er ann-
að en að fólk á öllum aldri, sem
kann að meta góðar bækur, fái mæt-
ur á þessari bók og langi í meira.
En sérstakt erindi á hún til heil-
brigðs, framgjarns æskulýðs.
Þýðinguna hefir útgefandinn gert
með leyfi höfundarins og leyst verk
sitt vel af hendi. Frágangur bókar-
:nnar allur er prýðilegur.
A. Th.
—Vísir 17. jan.
Burlington - jáanbrautarfélagið i
Bandaríkjunum hefir bætt “járn-
lunga” við lækninga. og hjúkrunar-
tæki þau, sem félagið átti fyrir.
S,ðan vígbúnaðurinn er orðinn
svo æðisgenginn sem nú, er orðin
mikil eftirspurn eftir efninu wol-
fram, sem er mikið notað við skot-
færagerð og hafa gullgrafarar marg.
ir i Ástralíu hætt við gullgröftinn og
farið í þess stað að grafa wolfram.
Finst það mjög mikið umhverfis
eina er heitir Tralia.