Lögberg - 09.06.1938, Side 7

LOGBEŒtG-, FIMTUDAGINK 9. JÚNl, 1938
7
Stœrsti hellir
heimsins
Eftir Loft Bjarnason nmg. artium.
Það er ekki á hverju strái a8
menn geti komist 500 fet undir yfir-
borð jaröar, og dvalið í háreistum
híbýlum höggnu'rw út með hendi
náttúrunnar sjálfrar. Ef menn
vöknuðu þar að morgni og sæu
dropsteinahvelfingar í öllum regn-
bogans litum og dropsteinasúlur.
sem gnæfðu tröllslegar yfir höfði
þeirra, myndu þeir halda að þeir
væru komnir í einskonar Aladdins-
helli, sem fyndist aðeins i heimi
draumanna, en ekki hins blákalda
veruleika.
Þannig er þessu háttað með
Carlsbad-helli í Carslbad í New
Mexico.
Það væri máske ofsagt, ef full-
yrt væri að Carlsbad-hellir sé fall-
egasti hellir í heimi, en hiklaust er
óhætt að fullyrða, að hann sé særsti
og stórfenglegasti hellir, sem mann-
kynið þekkir. Frá jarðfræðilegu
sjónarmiði mun saga hans furðu
merkileg, með því að hann hefir
mótast frá örófi alda, og litauðgi
hans og litskrauti er ekki unt að
lýsa til neinnar hlítar, með því að
þar verður sjón sögu ríkari. Til
þess að gefa nokkra hugmynd líln
stærð hellisins, má geta þess í upp-
hafi, að stærsta hvelfingin í honum
er 25 sinnum stærri en stærsta hvelf-
ingin í hinum svonefnda Mammoth-
helli í Kentucky, sem áður var tal-
inn stærsti hellir heimsins.
Fjöldi jarðfræðinga hafa komið í
Cjarlsbad-hellinn, og eru þeir ásáttir
um, að hann muni vera um 60 mil-
jón ára gamall. Hann hefir mynd-
ast á þann hátt, að vatn hefir sigið
í gegnum mjúkan kalkstein, leyst
hann upp og borið á brautu og þetta
hefir tímans tönn ein megnað að
vinna, enda eru hvelfingar þessar
ekki taldar jafngamlar heldur hafa
þær myndast s'mám saman. Náttúr-
an hefir verið eigin efnafræðingur
og unnið starf, sem kemur mönnum
á óvænt og þeim finst ótrúlegt.
í hellinum eru margar vistarver-
ur, sumar svo smáar og lágar, að
ekki er unt að standa þar uppréttur
né ganga þar um, en aðrar miklu
meiri um sig en Austurvöllur og
mörgum sinnum hærri en Hótel
Bbrg.
Tildrögin til þess að hellir þessi
fanst voru einkennileg eins og hell-
irinn sjálfur. Á landnámstíð vestur-
hluta Ameríku tóku landnemarnir
eftir því, að miljónir leðurblaðkna
áttu sér bólstað í stórri holu í fjalli
einu 25 mílur í norðvestur frá
Carlsbad. Á ihverjum morgni flugu
þær inn í holu þessa til að taka á sig
náðir, en á hverju kvöldi fyltist
loftið af þessum leðurblaðknasveim
sem þusti út úr holunni.
Allir vissu um þetta, en enginn
gaf því sérstakan gaum, þar til
smalamaður einn, Jim White að
nafni, fyltist forvitni, og einsetti
sér að athuga holu þessa nánar.
Hann fékk dreng nokkurn í lið með
sér og með hans aðstoð rannsakaði
hann milu eftir milu af þessum
mikla helli og flóknu og torsóttu
göngum. Hann fór í gegnum stór-
ar jarðhvelfingar, en smálampa
hafði hann meðferðis, sem lýsti
ekki frekar, en þó heldur óveruleg-
ar, en eldspýta i hinni miklu
Kölnar-dó'mkirkju.
Þrátt fyrir þessa uppgötvun hans
þorðu fáif að fara með honum og
fór hann því oft einsamall. Hann
hafði mat meðferðs, lampa, áttavita,
reipi og feiknamikið seglgarn, en án
þess hefði hann ekkert komist, að
minsta kosti ekki til baka, með -því
að hann þræddi sig eftir seglgarninu
út í dagsljósið aftur.
Jim White gat ekki rannsakað
nema lítinn hluta hellisins, en þó það
mikinn, að hann sannfærðist um, að
menn ættu að gefa honum meiri
gaum, en gert hafði verið. Hann
reyndi að lý&a fegurð hellisins fyrir
mönnum, en þótt nokkrir létu að
orðum hans og athuguðu þetta nátt-
úrunnar viðundur og dáðust að
mikilleik þess, fóru litlar sögur af
hellinum og fæstir eða engir gerðu
sér stærð hans í hugarlund.
Jim White var maður fátækur, og
átti þess engan kost að vekja athygli
á hellinum með kostnaðarsömum
auglýsingum. Fyrst eftir að ljós-
myndari hafði tekið 'myndir af hell-
inum, fóru menn að gefa honum
gaum og streyma þangað, enda jókst
aðstreymi til þessa landshluta mjög
mikið vegna “guano”-sölu en þaðan
var það flutt og selt fyrir ærið fé.
Árið 1923 varð hellirinn eign rík-
isins og varð þá einskonar “skemti-
garður,” og nú er þar alt breytt frá
þvi sem áður var, og hættulaust að
fara inn í hellirin, enda geta menn
jafnvel komist í lyftum niður
hann. Vegir hafa verið lagðir u'm
hellinn og brautir bygðar og ger-
samlega er hættulaust að fara um
hann þveran og endilangan, en til
þess endist enginn.
Þegar ríkið hafði náð eignarhaldi
á hellinum, lét það fjölda manns
rannsaka hann, ryðja brautir og
hreinsa til í honum. Það eru tæp
30 ár síðan hellirinn fanst, en á ári
hverju hefir ferðamannastraumur-
inn aukist til þessa staðar. Upp á
síðkastið hefir aðsóknin verið svo
mikil að fólkinu hefir verið skift í
tvo flokka. Fer sá fyrri af stað kl.
10 f. m. en sá siðari kl. 11 e. h.
Menn geta ráðið því sjálfir hvort
þeir fara heldur fótgangandi eða í
lyftu upp og njður til þess að spara
tímann, en ef farið er fótgangandi
tekur það 5—6 klst.
Ferðamenn eru flestir á vorin
haustin, en fæstir á vetru'm, en að
meðaltali koma þangað 1000 manns
á degi hverjum.
1 upphafi máls míns vék eg að
dropsteinunum, en það er í rauninni
ekki unt að lýsa þeim svo í lagi sé.
Ef menn hafa það hugfast, að drop-
steinarir vaxa um ca. 2 cm. á 100
árum, geta menn reiknað út hve 5
metra hár dropsteinn er gamall.
Þessir dropsteinar eru margir hverj-
ir frá 5—10 metrar að hæð, og einn
þeirra, sem kallaður er “Rock of
Ages” — steinn aldanna — er tal-
inn að vera að minsta kosti 50
miljón ára gamall. Þá má geta þess,
að einn kletturinn er 20 metrar á
hæð og fimm 'metrar að þvermáli og
er talinn vera 60 miljón ára að aldri.
Þess var áður getið að hellirinn
hefir enn ekki verið rannsakaður til
neinnar hlítar. Hellirinn skiftist i
tvo hel'minga og er annar frekar fá-
skrúðugur að meistaraverkum nátt-
úrunnar, en í þeim hluta hellisins
hafa leðurblöðkurnar sínar vistar-
verur. Sú hellis'hvelfing er um V2
kilómeter á hvern veg og er friðuð,
þannig að ferðamenn fá ekkj að-
gang. Hin hellishvelfingin hefir
verið rannsökuð að verulegu leyti,
en hún greinist í marga sali, sem
liggja í mismunandi dýpt, en eru
flestir rúmlega 750 fetum fyrir
neðan yfirborð jarðar. Þá er það
vitað, að fyrir neðan þessa “hæð”
er önnur, sem er 900 fet undir yfir-
borðinu og enn önnur, sem er 1320
fet undir yfirborði jarðar, og vel
getur verið um fleiri hellishæðir að
ræða, en það er enn órannsakað, og
verður ekki gert fyr en aðalhellirinn
hefir verið athugaður til hlitar.
Carlsbad-hellirinn er “lifandi
hellir,” hann er enn í myndun.
Vatnið er að móta hann og mynda
dropsteina, nýja sali og nýjar hvelf-
ingar, en breyta öðrum. Með því
að hellirinn er “lifandi” eru drop-
steinarnir tiltölulega mjúkir, gljá-
andi og fallegir. Þegar vatnið hætt-
ir að seitla í gegnuin hvelfingarnar
og mynda dropsteina, þá er sagt,
að hellirinn sé “dauður,” og drop-
steinarnir þorna og harðna og verða
ekki lengur ljómandi og leiftrandi.
Vatnið, sem hér er að verki, fer
liægt i sakirnar og með engu óða-
goti. Dropi eftir dropa ber með sér
ofurlítið af kalki, sem ekki er unt
að greina, en smá'm saman fnyndast
búningur, steinar og heilir veggir,
en á öðrum stöðum vex á hellisgólf-
inu grysjaður skógur af dropstein-
um, eða súlnaraðir rísa upp, þráð-
beinar og tignarlegar eins og súlur
í grísku musteri.
Upplausn af eyri eða járni felst
einnig í vatninu og við það koma
fram hinar dásamlegu litir súlnanna
og hvelfinganna. Áhrif málmanna
sjást bezt í hinum svokallaða
the Fairies). Þar er gólfið og
veggirnir rauðir, vatnið i botninum
grænt og dropsteinanálarnar að ofan
mjallhvitar. Litinir eru ekki sterkir,
heldu skygðir og blæfallegir, eins
og hálfgagnsæ slæða.
Carlsbad-hellir liggur i suðaustur-
horni New Mexico fylkis, hér um
bil 150 'mílur í norðaustur frá E1
Paso, en sá bær er á landamærum
Bandaríkjanna og Mexico.
New Mexico er yngsta fylki
Bandarikjanna og sameinaðist þeim
árið 1911. Til þess tíma var það
hluti af gömlu Mexico, en áður og
fyr laut það land Spánverjum. Fyrir
vestan New Mexico fylkið Arizona,
mikið landsvæði, sem einkisvirði var
talið, — heimkynni höggorma,
skorkvikinda og skellinaðra, en sem
er nú eitthvert ágætasta og frjósam-
asta fyl'ki Bandaríkjanna vegna
stíflunnar miklu í Colorado, sém ný-
lega var bygð. Fyrir norðan New
Mexico, er Colorado, en þar eru svo
mikjj&r námur gujls, silfurs, blýs
og eyrs í jörðu, að þær virðast vera
ótæmandi með öllu. Að austan eru'
fylkin Texas og Oklahoma, þar sem
gnægð er af hinu svokallaða “fljót-
andi gulli,” þ. e. a. s. jarðolíu, sem
flýtur í miklum leiðslum frá iðrum
jarðar. Að sunnan er Gamla
Mexico, landið, sem nýja öldin hef-
ir gleymt, en þar býr þjóð, sem lifir
sama lífi og forfeður hennar gerðu
fyrir tveimur hundruðum ára. Þar
hafa Indíánar og Spánverjar barist
í fyrstu, en síðan blandast saman,
^ en þar sem New Mexico var áður
HELGI FRÓÐl
Þegar eg var krakki að alast upp
heima á íslandi, var mikið um
ferðafólk, sem kallað var flakkarar.
Mest bar á því á sumrin, því þá
voru bæði konur og karlar á því
ferðalagi. Sérstaklega eru það þrír
menn, sem eg man mæta vel eftir;
þeir voru á ferð vetur, sumar, vor
og haust, hvernig svo. sem viðraði.
Þeir voru þessir: Jón Þorsteinsson,
miður rómaður flækingur, Fyjólfur
ljóstollur, og Helgi fróði.
Allir voru menn þessir sérkenni-
legir mjög, hver upp á sinn máta.
Það sem eg man til takta þeirra,
finst mér Helgj fróði þó þeirra
merkastur. Skal þvi ihér tínast fram
það -sem eg man til þessa einkenni-
lega manns.
Helgi fróði var með hæztu mönn-
u'mi og að því skapi þrekvaxinn;
andlitið var stórt, en aðeins
enni, augu og nef sáust; hitt af and-
litinu huldi þykt og úfið skegg.
Ennið var hvelft og hátt, nefið
stórt, með liði, augun sáust ekki
eins vel, því yfir þeim slúttu stór-
ar, loðnar augabrýr, þau munu hafa
verið dökkblá. Þegar honum var
mikið niðri fyrir gat maður séð sem
tindrandi gneistakast undan augna-
brúnunum. Ilann hafði mikið,
dökkjarpt hár og skegg, liklega
hrokkið, því einlægt var það úfið.
Hann var ekki snyrtilega til fara,
en ekki óþokkalegur, og víst bar
hann ekki neinn óþverra með sér
eins og surnu af þessu fólki var hætt
hluti af þessu landi svipar Ibúunutn
einnig til Mexicana og í New
Mexico helzt enn við lýði hin frum-
stæða menning Indíánanna.
Eg vil ekki skilja svo við Carls-
bad-helli, að eg geti þess ekki hvern-
ig ljósum er*þar fyrir komið frá
hendi nútímatækninnar og véla-
menningarinnar. 1 hellishvelfing-
unni eru op frá hendi náttúrunnar,
sem leiða ferskt loft inn í hellinn og
gefa sumsstaðar nokkra birtu, en þó
enganveginn fullnægjandi. í hell-
inu'm er altaf sami hiti, 12.3 stig á
Celsius, en loftið þar inni er gott og
ferskt. Við hellinn hefir rikið látið
reisa mikla rafstöð sem lýsir upp all-
an hellinn. í þessum hluta hellis-
ins eru 24 hvelfingar um 30 metr-
ar á hvern veg, allar uppljómaðar
með 50—2000 kerta ljósum. Leið-
sögumaðurinn tendrar ljósin i þeirn
hlutum hellisins, sem fram undan
eru, en varðmaðurinn sér uro að
slökkva þau, og er hellirinn þannig
eitt ljósahaf framundan en myrkur
og dularfullur að baki. Ljósum er
þannig -fyrir komið, að þau sjást
ekki, en skin þeirra fellur á hvelf-
ingarnar, glitrar og titrar og endur-
varpast um allan hellinn. Manna-
verkin sjást ekki og hellirinn nýtur
hinnar frumstæðu fegurðar til fulls,
og allir, sem þangað koma, gleyma
aldrei þeirri fegurð, sem þar ber
fyrir augun, — gleyma aldrei
“Aladdins-hellinum,” sem kendur
er við Carlsbad í New Mexico.
við. Þegar eg var á níunda eða ti-
unda árinu, bar svo við, að Helgi
kom að Búrfelli, það var u'in há-
vetur i slæmri tið; hann bar, eins og
æfinlega, stóran poka á bakinu;
var það mest bækur og eitthvað
lítilsháttar af fatnaði; bar hann líka
með sér helzt nærföt og sokka.
Eg býst við að riiammh, sem þá
var ekkja, hafi kent í brjósti um
karlinn og boðið honum að vera, að
minsta kosti hélt hann þá til hjá
okkur í tvær eða þrjár vikur. Frá
þeim tíma man eg bezt eftir honum.
Ekki man eg eftir að sjá Helga
taka sér verk í hönd, ‘býst við að
hann hafi ekki gert það. Einu sinni
vildi roskin vinnukona, sem á heim-
ilinu var, fá hann til að tæja ull;
hann brást reiður við, en sagði þó
að meir gerði griðka sú það af
heimsku en illgirni, að ætlast til að
hann lúti að svo auðvirðilegu verki.
Á daginn lá hann oft uppi í rúm-
inu sínu og las, oftast hátt, því ætíð
var eitthvað af fólki inni. Stund-
um var hann við skriftir; sat þá
við borð, sem stóð undir stafn-
glugga, þar mataðist hann líka. Sagði
hann að húsbændum og gestum
bæri að snæða við borð, en ekki á
rekkju'm sínum eins og vinnuhjú
Allar kvöldvökur las hann hátt fyr-
ir fólkið, eins og þá var siður;
mikla rödd hafði hann, og las víst
mæta vel. En kúnstir hafði hann
við lesturinn, sem ekki var þá títt.
Þegar hann var að lesa áhrifamiklar
sögur, spratt hann oft á fætur, og
lék þá mennina, sem sagan var af.
Varð hann þá stundum svaðalegur
og sem eldur brynni úr augum hans.
Á sunnudögum las hann í Vidalins
postillu, varð hann þá hávær með
köflum, og sló hnefanum í borðið,
til frekari áherzlu. Þótti Sumu af
fólkinu nóg u'm', og talaði um það í
laumi, og hélt hann vitskertan. Bezt
man eg eftir einu stefi, sem Helgi
f ór með og lék; það var þetta:
Sætan átti sjúkan mann,
sér kaus dauða, ef lifði hann.
Þegar Hel sér þrengdi inn,
þarna er, segir hún, maðurinn.
o. s. frv.
Eg sé Helga ennþá, þegar hann
lék dauðann, vaðandi inn baðstofu-
gólfið, reiðubúinn að hremma her-
fang sitt. Eg hugsá að eg hafi ekki
verið sú eina i baðstfounni, sem var
hrædd. Eg leit á mömmu. Hún
horfði brosandi á karlinn, og skildist
mér þá, að ekkert væri að óttast.
Einu sinni náði Helgi í brúðu,
sem við systur áttu'mi; hann barði
brúðuna alla utan, kallaði hana
skurðgoð, og hrækti á hana. Eftir
þetta gættum við systur brúðunnar,
svo að hún varð aldrei framar á
vegi Helga. Ef einhverjum fórst
verk klaufalega úr hendi, svo Helgi
sæi, orti hann um það; aldrei kvað
hann vísur sínar, en mælti þær
fram; lék þá eða hermdi eftir, eins
og það var þá kallað, þeim sem
vísan var um.
Mikið orti Helgi á meðan hann
var hjá okkur; lærðum við krakk-
ar margar vísurnar. En nú riian
eg aðeins eina heila, hún var um
Guðrúnu systur mína:
Blið og fögur blómarós,
betri en tunna, tunna;
allra skilið ætti hrós,
indæl Gunna, Gunna.
Svipað þessu var alt sem hann
orti; hvort hann gat betur, veit eg
ekki. Eg hefi aldrei heyrt vísur
eftir hann, nema það, sem hann orti
á Búrfelli.
Kátur var Helgi og spaugsainur,
en aldrei man eg eftir að heyra hann
hlæja. Mikið hélt hann upp á biblí-
una’; sagt var að hann kynni hana
utan að. Má vel vera að svo hafi
verið; “fátt er það sem fortaka má.”
Margar sögur voru sagðar eftir
Helgaj roest um það hvað hann kom
vel fyrir sig orðu'm'. Set eg hér eina
þeirra. Helga bar að prestssetri
einu laugardag einn; hitti hann
prest og baðst gistingar. Prestur
tók því vel, en segir í gletni: Hvar
áttu heima núna, Helgi minn? —
Veit ekki presturinn það, segir
Helgi, að vér eigum hér engan
blífanlegan samastað. Næsta dag,
sem var sunnudagur, var veðrið svo
vont að messufall varð; las þá
prestur húslesturinn. Helgi hlýddi
lestri sem aðrir; á eftir þakkar hann
fyrir lesturinn með handabandi, en
segir; Ekki hafði eg þau not af
lestrinum, sem vera bar. Hvað bar
til þess, segir prestur. Það, segir
Helgi, að þegar prófasturinn er ný-
byrjaður að lesa, kernur freistarinn
til mín og segir: Helgi, Helgi,
hvernig þykir þér prófasturinn
lesa. Vík frá mér Satan, segi eg;
hvað ber þér að dærna um lestur.
í annan rnáta kemur freistarinn til
mín og segir: Helgi, Helgi! Þykir
þér ekki prófasturinn draga seim-
inn. Og þá gat eg ekkert sagt, þeg-
ar eg heyrði að freistarinn sagði
satt. Helgi var að ná sér niðri á
prestinum fyrir að hafa spurt um
heimilisfang hans kvöldinu áður.
Skyldi ekki Helgi fróði, eins og
svo margir aðrir, hafa verið á rangri
hyllu í lífinu.
♦ Borgið LÖGBERG I

INNKÖLLUNAR-MENN LÖGBERGS
Amaranth, Man..............B. G. Kjartanson
Akra, N. Dakota..........B. S. Thorvardson
Árborg, Man..............Tryggvi Ingjaldson
Árnes, Man.................Sumarliði Kárdal
Baldur, Man....................O. Anderson
Bantry, N. Dakota.......Einar J. BreiðfjörÖ
Bellingham, Wash.............Ami Símonarson
Blaine, Wash. .............Arni Símonarson
Bredenbury, Sask................S. Loptson
Brown, Man. .....................J. S. Gillis
Cavalier, N. Dakota.......B. S. Thorvardson
Churchbridge, Sask..............S. Loptson
Cypress River, Man.............O. Anderson
Dafoe, Sask..................J. G. Stephanson
Edinburg, N. Dakota.......Jónas S. Bergmann
Elfros, Sask.......Mrs. J. H. Goodmundson
Foam Lake, Sask..........J. J. Sveinbjörnsson
Garðar, N. Dakota........ Jónas S. Bergmann
Gerald, Sask....................C. Paulson
Geysir, Man.............Tryggvi Ingjaldsson
Gimli, Man....................F. O. Lyngdal
Glenboro, Man..................O. Anderson
Hallson, N. Dakota.......S. J. Hallgrímsson
Hayland, P.O., Man.......Magnús Jóhannesson
Hecla, Man.................Gunnar Tómasson
Hensel, N. Dakota.............John Norman
Husavick, Man.................F. O. Lyngdal
Ivanhoe, Minn......................B. Jones
Kandahar, Sask.............J. G. Stephanson
Langruth, Man..........................John Valdimarson
Leslie, Sask..................Jón Ólafsson
Lundar, Man..................Jón Halldórsson
Markerville, Alta. ............O. Sigurdson
Minneota, Minn.....................B. Jones
Mountain, N. Dak..........S. J. Hallgrímson
Mozart, Sask. ..........J. J. Sveinbjörnsson
Oak Point, Man...............A. J. Skagfeld
Oakview, Man.............................Búi Thorlacius
Otto, Man....................Jón Halldórsson
Point Roberts, Wash.............S. J. Mýrdal
Red Deer, Alta.................O. Sigurdson
Reykjavík, Man.................Árni Paulson
Riverton, Man..........................Björn Hjörleifsson
Seattle, Wash...................J. J. Middal
Selkirk, Man.............................Th. Thorsteinsson
Siglunes P.O., Man........Magnús Jóhannesson
Silver Bay, Man..........................Búi Thorlacius
Svold, N. Dak............B. S. Thorvardson
Tantallon, Sask...............J. Kr. Johnson
Upham, N. Dakota........Einar J. Breiðfjörð
Víðir, Man..............Tryggvi Ingjaldsson
Vogar, Man...........................Magnús Jóhannesson
Westbourne, Man..........................Jón Valdimarsson
Winnipegosis, Man.....Finnbogi Hjálmarssor
Winnipeg Beach................F. O. Lyngdal
Wynyard, Sask...............J. G. Stephanson
og
—Sunnudagsbl. Vísis.
Molar úr minnisskrínu Guðrúnar
H. Fredrickson