Lögberg - 22.02.1940, Blaðsíða 5

Lögberg - 22.02.1940, Blaðsíða 5
LÖGBERGr, FIMTUDAGINN 22. FEBRÚAR, 1940 5 Sparið peninga á eldsneyti yðar! KAUPIÐ - “M & S” - DJÚPGRAFIN KOL Pantið hjá eldneytissala yðar “M & S” ÚRVALS SASKATCHEWAN LINKOL Stapinn [Höfundur þessarar ritgerðar er Lárus Sigurbjörnsson, sonur Ást- valdar Gdslasonar og konu hans frú Guðrúnar heitinnar Lárus- dóttur.—Ritstj.]. • Hvað vitum við um leiklist- arlíf V estur-íslendinga? I>að er />ó einhver sterkasti þátt- urinn i )>jóðrieknisstarfi þeirra. — / þessari grein vekur Lárus Sigurbjörnsson-rithöfundur at- hygli á nýjum vestur-íslenzk- um sjónleik eftir Jakob Jóns- son, prest í Wgnyard, bróður Egsteins fjármálaráðherra. Sjónleikurinn var sgndur á fgrra vori i Winnipeg undir leikstjórn einhvers ágietasta leikstjóra af íslenzkum ættum vestan hafs, Árna Sigurðsson- nr. Gerir greinarhöfundur að tillögu sinni, að Þjóðræknis- fclag Islendinga hér og Menta- málaráð bjóði Árna Sigurðs- xyni til íslands til þess að setja hér upp sjónleiki. • Á áttuna tug aldarinnar, seni teið, var þjóð vorri tekið blóð, begar hófust vesturheimsferðir. Alt fram undir aldamót, og lengur þó, fluttu menn búferlum af landi héðan til íslendinga- hygða i Ganada og í Bandarikj- unum. Fyrstu hundruð útflytj- enda komu að ónumdu landi. Þeir gerðust landnemar, ruddu skóg og plægðu ekrur i fram- andi landi með allsendis ófull- nægjandi áhöldum. Þeir komu að hinu nýja landnámi með tvær 'hendur tómar. Margir komust á álnir, aðrir bjuggu alla tið við þröngan kost, nokkrir biðu ó- sigur í hinni hörðu baráttu — en undra fáir, þegar á alt er litið. Ættstofninn var sterkur. Og þó var ekki glæsilega spáð fyrir vesturförunum, er margir hverjir hröktust svo að segja af landi burt fyrir örbirgðarsakir, en aðrir leituðu nýrrar staðfestu 1 Iífinu fyrir óvissa aflavon. Þegar “emigranta”-skipin lögðu frá landi með fólk í lestinni í stað sauðfjár og hrossa, var létt á mörgum hreppstjóranum í is- lenzkri sveit — það myndi þó aldrei verða til byrði héðan af — en framsýna föðurlandsvini setti hljóða út af brottflutningi fólks- ms. Því vesturfararnir tóku með sér einhver mestu verðmæti, sem flutt hafa verið út héðan, kjark °g dug örsnauðrar þjóðar. Ef vestur-íslenzka æfintýrið hefði farið á annan veg en raun ber vitni, vesturfararnir íslenzku horfið í mannhafið eða sokkið i uýja örbirgð, þá er hætt við því, að framfaraviljinn hjá þeim, sem heima sátu, hefði ekki orðið sá, sem hann varð. Vesturfararnir sköpuðu fordæmi, sem varð til eftirbreytni fyrir þá, sem erfðu landið. Alt þetta og margt fleira rifj- ast upp fyrir manni, er maður fes hið nýja leikrit séra Jakobs •fónssonar frá Hrauni. Stapinn heitir það, og það er aðeins til í handriti ennþá, en það var leikið ' fyrra vor af leikfélagi Sam- handssafnaðar í Winnipeg, undir sfjórn Árna Sigurðssonar frá Akureyri. Vér nemum sem snöggvast staðar, fslenzk list, íslenzk nöfn, leikrit, leikfélag, rétt eins og við seum að tala um leikviðburð á næstu grösuin, í Dalvik, á Sauð- arkrók eða á Akureyri, en svo er þetta i kanadiskri stórborg. Hvað vitum við um leiklistarlíf Vestur-fslendinga? Sáralitið, og þó er sýning íslenzkra sjónleikja ’ horgum og bæjum Kanada og Handaríkjanna einhver sterkasti þátturinn i þjóðræknisbaráttu landa vorra vestan hafs. Beztu menn þjóðarbrotsins islenzka vestan hafs sáu brátt, að fátt var hetur til þess fallið að viðhalda tungu ng þjóðlegum siðum en sjónleikjasýningar. Þar fékk l|nga fólkið tækifæri til að sýna kunnáttu sína í málinu og sökkva sér niður í viðfangsefni, fllíounicl lOpundVICTORIfl UKeypiS! CALF MEAL með pöntun af 100 pd. poka VICTORIA $045 CHICK STABTER MASH F.O.B. heimastöð yðar í Man. ok Sask. aðeins BYRJIÐ ungafóSrun rétt og trygg- ið árangur. pBTTA tilboð gildir til 30'. marz 1940, og nær til allra annara, en þeirra, sem búa í Winnipeg eða Regina. SENDIÐ peningaávísun eða póst- ávísun með pöntun yðar til: McCABE BROS.GRAINco.ltd. ST.BONIFACE M ANITOBA sem var í senn skemtilegt og þjóðlegt. Fyrsta sjónleikssýn- ing vestan hafs, sem sögur fara 9f, var sjming “útilegumann- anna” i Winnipeg 1884. En íslenzk leikritun átti einn- ig eftir að festa rætur í hinu nýja landi. f útflytjendahópn- um frá Akureyri 1873 var gáfu- maðurinn ólafur ólafsson frá Espihóli, sonur ólafs á Fjöllum i Kjelduhverfi, Gottskálkssonar. Á þeim tima voru bændaleikrit þeirra Ara Jónssonar og Tómas- ar Jónassonar að koma fram. ólafur hafði hið mesta dálæti á leikritun og þýddi sjálfur og breytti upp á Akureyri (stað- færði) gamanleik Holbergs Barn- sængurkonan. Með honum var samtíða, þá unglingur, Kristján Jónsson Fjallaskáld, ,og mun hann þá fyrst hafa kynst leik- ritun, en Kristján samdi nokkur leikrit í skóla, svo sem Misskiln- ingurinn, sem nú hefir nýlega verið gefinn út. Staðfærzla ólafs á Hoíbergsleiknum ásamt f.jölda inörgum öðrum leikjum er nú varðveitt í einhverju dýrmætasta leikritasafni Landsbókasafnsins, sem Jónas Jónsson í Cardwell, Muskoka, Ontario hefir skrifað upp. En greinilegust tengsl milli útflytjendahópsins 1873 og leik- listarviðleitni nútíma Vestur-ís- lendinga er þó að finna í starfi Friðriks Sveinssonar, uppeldis- sonar Ólafs. Friðrik er nú hálf- áttræður, en hann hefir til skamms tíma verið hægri hönd allra þeirra, sem fengist hafa við sjónleikjahald í Winnipeg og víðar og málað flest leiktjöld við sjónleiki þar vestra. Leikrita- gerð Vestur-fslendinga hefir komist hæzt með hinum sér- kennilegu leikritum Guttorms J. Guttormssonar. Þau eru út af fyrir sig alveg einstakt fyrirbæri. Nokkru áður en hin “expression- istiska” stefna komst upp á yfir- borðið í heimabókmentunum, var íslenzkur barnakennari og bóndi í Riverton-bygð búinn að semja hreinræktuð verk i stíl hinnar nýju stefnu, en án nokk- urra fyrirmynda. Sennilega hef- ir enginn orðið eins hissa og Guttormur sjálfur, er honum var sagt, að hann hefði fundið upp stílræna stefnu á alheimsmæli- kvarða fyrir sjálfan sig og einn síns liðs í afskektri fslendinga- bygð úti í Kanada. Einþáttung- ur Guttorms “Hringurinn,” sem prentaður var i óðni 1921, verð- ur ætíð talinn með ágætustu verkum sinnar tegundar, þó ekki liggi leikritskornið opið fvrir til Skilnings, frekar en flest leikrit Guttorms. fslenzku prestarnir vestan hafs hafa margir hverjir stutt sjón- Ieikjahald landa sinna með ráð- um og dáð. Sýnir það eitt með öðru, að sjónleikjahaldið hefir verið skoðað sem áhrifamikið vopn í þjóðræknisbaráttunni, því presatrnir hafa einatt staðið þar fremstir í flokki. Það iná því segja, að það sé engin til- viljun, að það er prestur, sem er höfundur nýjasta sjónleiksins, sein áhrifamesta leikfélag landa vestan hafs, leikfélag Sambands- safnaðar í Winnipeg, hefir tekið til sýningar. Séra Jakob Jóns- son er ungur maður, prestur í Wynyard-söfnuði i Saskatche- wan-fylki í Kanada. Hann er guðfræðingur héðan og á ætt sina hér, sonur séra Jóns Finns- sonar frá Djúpavogi. Hefir hann áður fengist við ritstörf og skáld- skap og eru til nokkrai* smásög- ur, prentaðar í blöðum og tima- ritum, eftir hann, en leikritið “Stapinn” er fyrsta ineiriháttar ritverk hans og frumsmíð hans á því sviði. Hefir hann á prjón- unum annað leikrit um íslenzkt efni, og má vænta hins bezta af honum eftir frumsmíð hans að dæma. Sjónleikurinn “Stapinn” gerist að mestu i islenzkri sveit, Stapa- sveitinni, þar sem harðýðgi kald- lynds fjáraflamanns hrekur ungan bóndason, unnustu hans og snauðan föður af jörð og óðali til landafundar í Vestur- heimi á fyrstu árum vesturheims ferða. Annar þáttur sýnir líf landnemanna i Nýja íslandi nokkru eftir að bólusóttin hafði geysað meðal þeirra og valdið dauða og örvæntingu. Um þenn- an þátt hefir Guttormur .1. Gutt- ormsson látið svo ummælt, að þar væri engu við að bæta. En síðan berst sagan aftur til ís- lands. Elskendurnir fráfyrsta þætti eru nú orðin sterkrík hjón og eiga nppkomna dóttur. Þau eru í heimsókn að Stapa, ættar- óðali Mr. Stonesons, sem fyrr- um var bóndasonurinn Bragi Steinsson frá Stapa. Hann er aðalpersóna leiksins og ást hans á ættaróðalinu, sem var hrifsað út úr höndum hans, er þunga- miðja leiksins. Hann vill kaupa jörðina aftur. Hann hefir gull í boði og hann lofar að koma fram margvislegum framfara- áhugamálum hins unga ábúanda jarðarinnar.en Svanur Halldórs- son, sónur mannsins, sem beitti Braga ofríki fyrrum, vill ekki láta laust óðalið. Svanur er í- mynd hins unga, íslenzka bónda, sem erfði landið og trúir á land- ið m. a. af því hann hefir haft spurnir af átaki hinna örsnauðu •útflytjenda í annari heimsálfu. Það dregur til tíðinda á Stapan- um, er tveir jafn viljasterkir menn og Bragi og Svanur takast á um yfirráðin yfir jörðinni. Hér við bætist, að þau fella hugi saman dóttir Braga, Fjóla, og Svanur. Ystarjátning þeirra er með einföldum og fögrum blæ, svo að eg minnist ekkb að hafa séð slíkt atriði i öðru íslenzku leikriti varfærnislegar og betur gert. f síðasta þætti leiksins ganga þau að eigast, en þá dvnja álögin á Stapanum — álög, sem vér fengjum vitneskju um i gam- alli þjóðsögu, sem Vala, gamalt hjú á bænum, segir unga fólk- inu í fyrsta þætti leiksins. Jörð- in á að eyðast í áttunda lið frá fyrsta Stapa-bóndanum, sem brá heiti við álfkonu i Stapanum ofan við bæinn. En það er Bragi sjálfur, sem lætur álögin koma fram, ineð því að sprengja Stap- ann fram og veita ánni yfir tún og engjar, er hann sér fram á ósigur sinn í viðskiftunum við Svan. Leikurinn hefði getað farið öðru vísi, en þannig er til hans stofnað, að harmsagan er eðlileg, en um fram alt er per- sóna Braga með þeim hætti, að önnur leikslok eru ekki fyrir hendi, nema með þvi að svín- beygja liinn stálharða og kald- lynda fésýslumann, sem einu sinni var örsnauður útflytjandi með eina einustu ósk í barmi — óskina um réttlát endurgjöld. Það heyrir ekki til, að fara hér að ritdæma sjónleik séra Jakobs Jónssonar í einstökum atriðum, meðan hann er ókom- inn fyrir almennings sjónir. Ymislegt smávegis stendur til bóta í þessari frumsmíð sem vonlegt er, og vafalaust má kippa því í liðinn við væntanlega sýn- ingu sjónleiksins hér, en það var tilgangur minn, að hvetja ein- dregið til þess, að svo mætti verða. Sjónleikurinn er þess verður, og hann ojmar mönnum sýn inn í líf og hugsun landa vorra vestan hafs. Sýning þessa sjónleiks í Win- nipeg tókst með afbrigðum vel, enda þótt leikendur séu nokkuð margir og mikils krafist af þeim, sem fara með aðalhlutverkin. Flestir leikendur Leikfélags Sam- bandssafnaðar hafa nokkra reynslu að baki sér, en vafalaust má fyrst og fremst þakka leik- stjóranum, Árna Sigurðssyni, fyrir þann góða árangur, sem náðist. Árni Sigurðsson er á- samt ólafi Eggertssyni forystu- maður landa vorra vestra um alt sjónleikahald. Hann er leik- stjóri Leikfélags Sambandssafn- aðar, en formaður þess félags er Miss Elín Hall. Það var Ólafur Eggertsson, sem sýndi Fjalla- Eyvind með leikurum frá The Community Players á The Little Theatre í Winnipeg 1930, og lék sjálfur hlutverk Arnesar, en Friðrik Sveinsson málaði tjöld- in. Árni Sigurðsson lék að þvi sinni ekki með, en 1913 lék hann Fjalla-Eyvind með Guð- rúnu Indriðadóttur í leikför hennar til Ameríku, þá ungur maður. Síðan hefir hann leikið mörg hlutverk og haft á hendi leikstjórn í fjölda leikritum, en þar sem hann er málari góður, lætur hann sér ekki nægja að leika og leiðbeina, heldur málar hann einnig leiktjöldin sjálfur og þykja leiktjöld hans með af- burðum fögur. f sambandi við sýningu leiks- ins hér væri vafalaust heppileg- ast, að Árna Sigurðssyni leik- stjóra va*ri boðið að koma leikn- um upp. Þjóðræknisfélagið hér ásamt Leikfélagi Reykjavíkur ætti að leita stuðnings Menta- málaráðs til þess að koma þessu í framkvæmd. Sá ágæti siður hefir verið tekinn upp fyrir nokkru að bjóða hingað árlega til kynnisdvalar einhverjum merkum Vestur-fslendingi. Nú ætti að velja Árna Sigurðsson til fararinnar, af því myndi ís- lenzkri leiklist vestan hafs fljóta mikið gott til eflingar þessum áhrifaríka þætti þjóðræknis- starfsins þar, og vér myndum kynnast af raun mætum lista- manni, þar sem er Árni Sigurðs- son, og jafnframt góðu leikriti. L. S. —Vikan. Þjóðfélagsframþróun f þessari grein vonumst vér eftir að geta sýnt með rökum, að þjóðnýtingarstefnan sé næsta sporið í framförum heimsins fyrir betra þjóðfélagsskipulag. “Sagan er hinn bezti spádóm- ur um það sem framtíðin felur í skauti sínu,” er gamall orðs- kviður, er vér flest öll könnumst við. Vér hugsum oss að hverfa til baka aftur í sögutímabil síð- ari tíma, i þeirri von, að þar getum vér lært eitthvað um framtíðina. Sumir hafa þá skoðun, að það þjóðfélagsskipifjlag 'er vér nú höfum, auðvaldsskipulagið, hafi alt af verið til og muni alt af verða til. Þeir skoða það sem nokkurs konar helgidóm, sem eigi megi hrófla við. Trú þeirra á helgi þess er skyld hinni gömlu trú á hin guðlegu réttindi kon- unganna. Þá myndi furða á, ef þeim væri sagt, að auðvalds- skipulagið i þeirri mynd, sem það er nú, tók eigr að útbreið- ast fyr en fyrir tiltölulega skömmum tíina, og náði eigi fullnaðarþroska fyr en seint á síðastliðinni öld eða i byrjun þessaran aldar, en að fyrir þann tíma var til annað þjóðfélags- og hagfræði-skipulag, er réði yfir lifi og athöfnum manna al- veg eins ákveðið og auðvalds- skipulagið gerir nú á tímum. Það var nefnt lénsvalds skipulag. Þó að lénsvalds skipulagið og á- hrif þess væru mismunandi i ýinsum löndum og á ýmsum tímabilum, þá voru í aðalatrið- unum þau réttindi til eignarhalds eða umráða yfir landi, háð þeirri skyldu að veita herþjónustu. Undir lénsvaldsskipulaginu var einstaklingurinn og réttur hans virtur að vettugi. Hann var algerlega undir yfirráðum lénshöfðingjans. Til að losna undan þeim yfirráðum, tók langa og harða baráttu, en það hepnaðist að síðustu, unz nú, að enn er aðeins í hinum íhalds- sömustu af hinum svonefndu þjóðmenningarlöndum, einhver eftirlíking af þessu gamla skipu- lagi. Á þeim tíina kom nokkuð það fyrir, er varð hinn mesti styrk- ur í baráttunni fyrir einstaklings frelsinu. Ný lönd voru fundin og landnám hófst i þeim. Sam- göngur á sjó og landi tóku mikl- um framförum og verzlun óx hröðum skrefum. Með aukinni verzlun óx þörfin fyrir fram- leiðslu af ýmsu tægi. Með fram- förum þessum gerðist þörf á Frekari skýringar þörf Herra ritstjóri: Eg Ias með athygli í síðasta Lögbcrgi “Ávarpt til íslenzkra kjósenda.” Ávarpið er lipúrt, umfram það vanalega, á kosn- ingatímum, enda eru alvarlegir timar og fjöldinn á nálum. Því er brýn nauðsyn á að pólitískur flokkur, sem byggir tilveru sína á gerbreytingu á stjórnarskrá Canada, skýri sitt mál ítarlega og með alvöru, en ekki vífilengj- um, eins og þjóðmálamönnum hættir til að gera. Mætti eg benda á til hægðarauka fslend- ingum hér, sem ekki skilja okk- ar auðuga mál til hlýtar, að við og við sé enska þýðing vissra orða viðhöfð. T. d. jafnaðar- inenn mun hér þýða kommún- ista; hvað “hin róttæka hreyf- ing” þýðir á ensku mun ekki öllum ljóst. Eins og höfundurinn getur um þá voru um nokkur ár breytinga- frömuðir hér í sérskildum deild- uin, er sameinuðust 1933. Hér vil eg, með leyfi, gera skýring, sem höfundinum hefir láðst að geta um, en sem eg tel nokkurs virði frá sögulegu sjónarmiði: Nokkru fvrir 1933 myndaðist í Saskatoon, undir handleiðslu Aarons Shapiro, sem margir kannast við af orðspori, flokkur, sem nefnist Ú-E.C.S.S., Samein- aðir bændur í Canada, Saskatche- wan deild. U.F.C. var snemma umfangsmikil svo oft hélt við hót. Meðal annars hófust þeirra menn handa að mynda pólitísk- an flokk, raunar tvo; einn fyrir Canada sem heild, hinn fyrir Saskatchewan. Veturinn 1933, til skýringar, bentu þeir á, að ýmsir breytingaflokkar, svo sem sósíalistar og þess kyns, væru raunar kommúnistar, “en við æskjum,” sögðu þeir, “að kalla okkar tilvonandi flokk C.C.F.— Canadian Co-operative Federa- tion.” Stofnþingið í Regina tók því að sjálfsögðu þetta nafn. Nú skilst mér að breytingar hafi gerst á fvrstu stefnuskrá flokks- ins; þar af leiðandi er óhugs- andi að nálgast skynsamlega á- lyktun á inálinu nema þvi að- eins að núgildandi stefnuskrá C.C.F. sé birt kjósendum. Von- andi gerir herra Swanson það við fyrstu hentugleika. einstaklings orku, með þeim árangri, að miklar umbætur urðu á hagfræðilegu frelsi mannsins. Þar sem áður hötðu verið samin lög, er á ýmsan hátt veittu lénshöfðingjunum hlunn- indi,. en einstaklings réttarins gætti nálega að engu, voru nú lög samin, er vernduðu svo ein- staklinginn og eignarrctt hans sem olli því, að ýmsir menn urðu stórauðugir og voldugir, unz nú á tímum eru mörg dæmi til þess, að þeir hafa orðið engu minni þjóðfélagsmein en léns- höfðingjarnir voru á sínum tíma. Með þessum hætti þróað- ist auðvaldið. Á byrjunarstig- inu var það mjög nauðsynlegur hlekkur i þjóðmegunar og fé- lagslegri framþróun og framför- um í heiminum. (Framh. í næsta blaði) J. J. Swanson. Eitt er víst og það er mergur málsins — crux — C.C.F. heldur fram sem nauðsyn, afnámi sér- eignar “private ownership.” Eg hefi spurt allmarga orðhvata C.C.F. menn, sem hrópa hástöf- um um nauðsyn þá að afnema séreignarrétt manna, hvort þeir væri viljugir að afhenda eignir, sem þeir með atorku og fram- sýni höfðu aflað og láta hina landsföðurlegu stjórn útbýta þeim meðal ráðleysingja, sem ekkert verður við hendur fast og þeirra, sem alls ekki vilja vinna. Enn hefi eg ekki hitt neinn sjálf- bjarga mann, sem gaf ákveðið svar, en litu eins og Æsir forðum hver til annars. Margir benda á hillingar glæsi- legar og hrífandi yfir Rússlandi. Þeir halda ef til vill að þaðan komi Þór með hamarinn. Við vitum að í Rússlandi er lands- föðurleg stjórn og að landsfaðir- inn lætur börnin rífa hris í hirt- ingarvendi á sjálf sig. Við sjá- um hér “Dukhobors” lúta eins manns stjórn undir kommúnist- isku eða jafnaðarmanna sniði. Enginn á séreign en allir fá nóg til viðhalds lifinu. Þó hafa all- margir gengið úr leik, notað canadisk lögj til að losast úr því sem þeim finst ánauð. Eg vona að herra J. J. Swanson leiði okk- ur i allan sannleika í þessu mikla vandamáli. Calder, Sask., 15. febr., 1940. ./. Einarsson, eldri. i MINNIS VA RÐA SJÓÐ “K.N.” JÚLÍUSAR Júlíus Davidson, $1; M. J. Thorarinson, f 1; Magnús Mark- ússon, $1; Guðmundur Jónasson, $2; Th. E. Thorsteinson, $1; Árni Eggertson, K.C., $1; Odd- björn Magnússon, $1; J. G. Jo- hannson, $1; Magnús Petursson, $2; Jón Gillis, $1; Dr. A. Blönd- dal, ,f3; Aðalsteinn Thorsteinson, $1; Arnljótur Sigurdson, $1; Gunnlaugur Josephson, $1; S. Sigfússon, Oakview, Man., $1; J. J. Swanson, $1; J. Magnús Bjarnason, Elfros, $2; Mrs. W. J. Burns, $1; Mrs. Desa Samson, 50c; Páll Hallson, $1. Alls ,* 24.50 Yður augl. frá Wpg_102.50 Samtals $127.00 Meðtekið með þakklæti. —Nefndin.

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.