Lögberg - 22.08.1940, Blaðsíða 4

4
LÖGBEBG, FIMTUDAGINN 22. AGCST, 1940
-----------HöBbErs----------------------
Gefi8 út hvern fimtudag af
THJ£ COLUMBIA PKESS, UAUTED
605 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 Sargent Ave.,
Winnipeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð »3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by
The Columbia Press, Dimited, 695 Sargent Avenue,
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Ur nágrenni og
heimahögum
i.
Síðastliðinn laugardag gerðust þau tíð-
indi í jámbrautarvagni í námunda við
Ogdensburg í New York ríki, sem líkleg eru
til söguríkra framtíðaráhrifa, og vakið hafa
mikinn fögnuð hér í landi; áttu þar með sér
samtalsfund þeir Roosevelt Bandáríkjafor-
seti og Mackenzie King, forsætisráð'herra
canadisku þjóðarinnar; umræðuefnið laut að
varnarsambandi milli beggja þjóðanna, mik-
ilvægi þess og nauðsyn, með hliðsjón af þeim
atburðum, sem daglega hafa verið að gerast
á vettvangi Norðurálfunnar, þar sem einu
ríkinu af öðru hefir verið kollvarpað, og
hættan þar af leiðandi færst nær ströndum
Norður-Ameríku, en nokkurn hafði órað
fvrir; að til ráðstafana í þessa átt hlyti fyr
eða síðar að draga, varð vitaskuld ekki um-
flúið, og má í rauninni teljast furðulegt, að
hlutaðeigandi stjórnarvöld skyldi eigi löngu
áður hefjast handa málinu til úrlausnar.
Seinni part sumars 1938, var Roosevelt
forseti staddur við hátíðlegt tækifæri í bæn-
um Kingston í Ontario, og flutti þar ræðu,
er athygli vakti vítt um heim; einkum og sér
í lagi þó meðal hinna enskumælandi þjóða;
komst forseti þar meðal annars þannig að
orði:
‘ * Canada er mikilvægur hlekkur í kveðju
þeirra systurþjóða, er mvnda veldisheildina
brezku. Eg fullvissa yður um það, að
Bandaríkjaþjóðin situr ekki aðgerðalaus hjá
ef á Canada yrði ráðist af erlendum vald-
höfum. ”
Þetta mun hafa verið í fvrsta skiftið,
er nokkur Bandaríkjaforseti hefir verið jafn
einbeittur og berorður viðvíkjandi afstöðu
hinnar amerísku þjóðar til Canada á sviði
sameiginlegra landvarna, og mega umrædd
ummæli hans því í raun og veru teljast for-
boði þess, sem nú er komið á daginn.
Að afstöðnum samtalsfundi þeirra Mr.
Roosevelts og Mr. Kings, gáfu þeir út í sam-
einingu svohljóðandi yfirlýsingu:
“Hinn canadiski forsætisráðherra, og
forseti Bandaríkjanna, hafa átt ítarlegt sam-
tal um sameiginlegar landvarnir varðandi
öryggi Canada og Bandaríkjanna.
“Samkomulag hefir náðst um það, að
báðar þjóðir komi á fót umsvifalaust, sam-
eiginlegri landvarnarnefnd.
“Þessi sameiginlega frambúðarnefnd,
skal nú þegar hefja rannsóknir viðvíkjandi
vömum á sjó og landi, og í lofti; svO og með
hliðsjón af efnisbirgðam og mannavali.
“Nefndin skal taka til íhugunar í víð-
tækri merkingu varnir norðurhelmings Vest-
urálfunnar.
“Þessi sameiginlega varnarnefnd skal
skipuð fjórum til fimm mönnum frá hvorri
þjóð um sig, er mestmegnis skulu valdir úr
hinum ýmsu deildum herþjónustunnar; það
er áskilið, að' nefndin haldi sína fyrstu fundi
í mjög náinni framtíð.”
Mikilvægt atriði er það, að nefnd þessi
skuli verða til frambúðar, en eigi aðeins
skipuð til bráðabirðga vegna viðhorfsins á
vettvangi stríðsins; þá er hitt og engu síður
mikils um vert, hve víðtækt starfsvið nefnd-
inni er ætlað; það nær til allra deilda her-
varnanna jafnt, hverrar tegundar sem eru,
og hvaða nafni, sem þær nefnast; en slíkt
kemur að ómetanlegu gagni fyrir canadisku
þjóðina; eigi aðeins í dag, heldur á morgun
líka.
Daginn áður en umræddur samtalsfund-
ur milli þeirra Mr. King og Mr. Roosevelts
hófst, lót forseti þess getið, að samningsum-
leitan milli Bandaríkjastjórnar og stjórnar-
innar brezku stæði yfir, er í þá átt gengi,
að Bandaríkin tæki á leigu af Bretum nokkr-
ar flug- og flotastöðvar í lendum þeirra í
Vesturálfu heims; að þessu sé þannig háttað,
staðfesti Mr. Churchill í ræðu, sem hann
flutti í brezka þinginu á þriðjudaginn, þar
sem hann lýsti yfir því, að slíkar ráðstaf-
anir hlyti mjög að styrkja heimsfriðinn í
framtíðinni; lét hann þess jafnframt getið
að stöðvar þær, er um yrði að ræða, myndi
leigðar verða Bandaríkjastjórn til níutíu
og níu ára; talið er víst, að Newfoundland
verði innifalið í þessum væntanlegu leigu-
stöðvum.
Vera má, að einhverjir líti þannig á, að
með þessu fyrirhugaða varnarsambandi sé
að einhverju leyti högg\rið nærri fullveldi,
eða þjóðréttindum Canada; þó gæti slík
afstaða naumlega skoðast á gildum rökum
bygð, og það því síður sem vitað er, að nauð-
syn brýtur oft lög.
Eins og nú horfir við, ætti oss að verða
það ánægjuefni, að mæta vinum vorum
sunnan landamæranna, að minsta kosti á
miðri leið viðvíkjandi sameiginlegu öryggi,
og sameiginlegum varnarráðstöfunum.
II.
Canadiska þjóðin er einhuga um það,
að inna fúslega af hendi hverja þá fórn, er
flýta megi fyrir fullnaðarsigri þeirra lýð-
ræðisþjóða, er nú eiga í heilögu frelsis og
sjólfsvarnarstríði gegn eituröflum Facism-
ans ítalska og Nazismans þýzka; þjóðin
verður að spara alt það fé, sem hún getur,
og leggja fram vegna stríðssóknarinnar alt
það fé, sem hún getur; stjórn þessa lands
l>arfnast að' sjálfsögðu peninga; einungis
með peningum, sem fást með sköttum, lán-
um, stríðs-sparimerkjum og stríðs-sparnaðar
skírteinum, getur stríðssóknin að fullu náð
tilgangi sínum. Og sé oss öllum í anda og
sannleika umhugað um að verja frelsi vort,
eða með öðrum orðum vernda Canada frá
húmnótt hinnar grimmúðgustu villimensku,
sem ekki verður dreglð í efa að sé ásetning-
ur vo.r, verðum vér að leggjast á eitt um
reglubundin kaup á hinum nýju stríðs-spari-
merkjum og stríðs-sparnaðar skírteinum.
Höfum það ávalt hugfast, að kornið fyllir
mælirinn, og að margt smátt gerir eitt stórt!
III.
Menn skiftast í flokka, og þá greinir á
um svo að segja alla skapaða hluti milli
hímins og jarðar; þó er tiltölulega lítill á-
greiningur um það, að Franklin D. Roosevelt
Bandaríkjaforseti, sé einn hinn víðsýnasti
og manniíðlegasti þjóðhöfðingi, sem uppi
er með samtíð vorri; afskifti hans af heims-
málunum eru slík, að naumast verður lengra
gengið í átt til alþjóðaréttlætis; lýðræðið er
pólitísk trúarjátning hans, vegna. þess að
hann skilur það flestum mönnum fremur, og
virðir flestum mönnum heitar þann grund-
völl er það hvílir á, — sjálft einstaklings-
frelsið, eða frumburðarrétt hins frjálsborna
manns.
Óhjákvæmilegt var það, að' styr nokkur
stæði um slíkan mann, sem Mr. Roosevelt
er með hinni amerísku þjóð, því slíkt öldurót
hefir hann vakið með margháttuðum umbóta-
nýmælum sínum; hvort þjóðin endurnýjar
umboð hans við nóvemberkosningarnar, sker
tíminn úr, þó vafalítið yrði það henni fyrir
bezitu; en ef til þess kæmi, að hann yrði
undir, færi ekki hjá því, að mannúðar- og
mannrðttindastefnan í heiminum biði við
það lítt bætanlegt tjón; heimsmálin mega
ekki við því, og Bandaríkjaþjóðin í raun
réttri ekki heldur.
IV.
Blaðið San Francisco Argonaut komst
nýverið þannig að orði:
“Þrælahald heldur innreið af nýju í
mannheima. Mussolini hefir breytt hverju
einas>ta ítölsku mannsbarni í ábyrgðarlausa
og viljalausa vél; slíkt hið sama. hafa þeir
Stalin og Hitler gert; og vér eigum innan
vébanda vorra menn og stofnanir, sem
stefna að sama marki; vér jafnvel kippum
oss ekki upp við það, þó japanskir stjórn-
málamenn láti eina móðgunina af annari
dynja yfir oss, og lítilsvirði það alt, sem
amerískt er; en meðan þetta viðgengst, selja
iðjuhöldar vorir Japönum járn og olíu, eins
og ekkert hefði í skorist, þó vitað sé, að
hvorttveggja mætti seinna nota gegn oss
sjálfum, til þess að hneppa oss í sömu þræla-
viðjamar og Kínverjar nú verða að sætta
sig við.”
V.
Þessa dagana hafa staddir verið í borg-
inni tveir ráð'herrar sambandsstjórnar, þeir
Hon. T. A. Crerar náttúrufríðindaráðgjafi
og Hon.^James Gardiner stríðsþjónusturáð-
gjafi; en hann hefir í undanfarin ár haft
á hendi forastu landbúnaðarráðuneytisins;
meðan þeir stóðu við, vitjuðu á fund þeirra
ráðherrar fylkisstjórnar, sem og fulltrúar
hinna ýmsu samtaka, er að búnaðinum sér-
staklega standa, og voru aðstæður bænda
slífrðar sem bezt var kostur á; er vonandi að
sambandsstjórn bregðist skjótlega við til úr-
lausnar þeir vanda, sem kornyrkjubændur
horfast í augu við vegna kornhlöðuskorts;
víða horfist einnig þunglega á um heybirgð-
ir, og væri vel ef hlutaðeigandi stjórnarvöld
kæmi skjótt til hjálpar á því sviði líka.
Endurminningar
frá Noregsför
Þegar eg hugsa um þær hörm-
ungar, sein nú hafa dunið á
frændum vorum Norðmönnum,
vaknar upp í huganum endur-
minningin um þeirra stórfeng-
lega og fagra land, eins og það
kom mér fyrir sjónir í fyrsta
sinn, sein eg kyntist því. En
það var sumarið 1915, eða fyrir
réttum 25 árum, að eg, ásamt
gömlum skólabróður, fór fót-
gangandi um sumar þær slóðir,
sem samkvæmt dagsfréttum
blaða og útvarps hafa nú verið
sagðar orustusvæði og undir á-
rásum flug- og landhers erlendra
þjóða. — Frá þeirri ferð hefi
eg aðeins bjartar endurminning-
ar um landið, blikandi flöt
blárra, þröngra fjarða, umgirtra
himinháum fjöllum, vingjarnleg
sveitaþorp, skógum klædda
heiðafláka, með fögrum stöðu-
vötnum og straumhörðum ám,
tignarlegum fossum, seljum og
fjallabýlum. En inn í hið fjöl-
breytilega yfirbragð landsins
kemur svo svipurinn af fólkinu
sjálfu, með alúð sína og vin-
semd í garð okkar, hinna tveggja
farandstúdenta utan af fslandi,
sem höfðu tekið sér fyrir hend-
ur að fara fótgangandi þvert
yfir norsku fjöllin og kynnast
sveitafólkinu norska af eigin
sjón og reynd.
Segja má að vísu, að æskan
sé tími hins fjarræna æfintýra-
ljóma.. Jafnvel hversdagsleg-
ustu atvik geta orðið að stórvið-
burðum í huga æskumannsins.
Á ferðalögum á þetta ekki sízt
við. Þá opnast nýir heimar, og
æskan verpur á þá dulrænum
bjarma. Siðan eg fékk þessi
fyrstu kynni af Noregi, hefir
hann staðið mér fyrir hugskots-
sjónum sem stórfenglegur töfra-
heimur. Og þó að eg hafi síðar
séð Noreg undir þungbúnum
himni og orðið að sætta mig við
úrhellisrigningu i Oslo og
Bergen, þá hefir þetta ekki
breytt í neinu hinni fyrstu heild-
armynd. Norsku sjómennina
hafði eg þekt frá því eg fyrst
man eftir mér heima á Seyðis-
firði. Oftast dvöldu fleiri eða
færri þeirra á hverju sumri i
heimahögum minum, eitt sum.
arið um 300 manns frá Bodö
og Lofoten, og stunduðu síld-
veiði og sjóróðra. Einhver
fyrsta endurminningin úr
bernsku er um leit þeirra að
síld í firðinum heima, er þeir
um lognkyr ágústkvöld röru
hægt og hljóðlega á bátum sín-
um meðfram ströndinni, en
eínn skygndist með sjókiki að
síldartorfum. Háleygsku fiski-
bátarnir, með víkingaskipslag-
inu og rásiglingunni, eru enn í
minnum hafðir á Austfjörðum
fyrir það, hve framúrskarandi
hraðskreiðir og þolnir þeir voru
i beitivindi. Inni i kaupstaðn-
um á Seyðisfiði var fjölmenn
nýlenda Norðmanna, og sumir
þeirra munu jafnan verða tald-
ir í hópi atkvæðamestu stofn-
enda þessa höfuðstaðar Aust.
fjarða. Tugum og hundruðum
saman fóru norsk fiskiskip um
fjörðinn á hverju sumri. Mikið
af þeirri síld, sem notuð var til
beitu á Austfjörðum, var keypt
úr þessum skipum. Þau lögðust
oft framundan Eyrunum, og út
i þau var þust til að ná í síld.
Varð þá að hafa hraðann á, því
viðstaðan var oft stutt og tóm
lítið til kynningar. Þá gat það
komið fyrir, að einn aðsópsmik-
ill ungur Norðmaður snaraðist
yfir síldarkösina á þilfarinu,
gripi þétt í hönd hins aðkomna
landkrabba og segði með svo
innilegri sannfæringu “ja, vi er
jo frænder, vi,” að fslendingur-
inn svaraði með jafnmiklum
fögnuði og sannfæringu á sinni
tungu, að vísf væri hér með rétt
mál farið, — og gat orðið úr
vinátta, sem oft entist lengi.
Það var á einu slíku norsku
smágufuskipi, að eg fór mina
fyrstu utanför. Að nýloknu
heimspekiprófi höfðu nokkrir
skólapiltar orðið samferða aust-
ur með hinu nýja og ástsæla
eimskipi Gullfossi, sem í fyrsta
sinn sigldi inn á Reykjavikur-
höfn föstudaginn 16. apríl 1915
við mikinn fögnuð landsmanna.
Á leiðinni austur var um það
rætt, hvort unt myndi að sjá sig
eitthvað um nú, er “fílunni”
(philosophian=heimspekin) væri
af létt og áður en mestu sumar-
annir tækju við. Þetta var í
byrjun júní, en svo stóð á, að
til stúdentamóts mikils hafði
verið boðað á Eiðsvelli í Noregi
dagana 14.—21. júlí, og ákváð-
um við’ nú tveir að sækja mót
þetta, ef úr rættist um farkost
frá Seyðisfirði. Eg sé af göml-
um dagbókarblöðum frá ferð-
inni, að félagi minn hafði lagt
af stað frá Seyðisfirði 27. júní
með síldarskipi til Álasunds, en
daginn eftir fékk eg far með
öðru síldarskipi, “Sigurd,” sem
einnig skyldi til Álasunds. Þaðan
var svo ákveðið að leggja upp,
yfir Mæri og áfram gangandi
austur yfir fjöllin, með Jötun-
heima á hægri hönd, en Dofra-
fjöll á vinstri, en síðan með járn.
braut frá Otta niður Guðbrands-
dal til Oslo, sem þá hét reyndar
Kristianía.
Mér er enn minnisstæð sjó-
ferðin ineð “Sigurði” litla frá
Seyðisfirði til Álasunds og fyrstu
kynni mín þar af Noregi. Skip-
stjórinn, Gustav Nielsen, léði
mér rúm í káetu sinni og reynd-
ist allra bezti karl. En er leið á
ferðina og við tókum að mæta
herskipaflotum Bandamanna og
jafnvel Þjóðverja, en þetta var á
heimsstyrjaldarárunum, tók hann
að gerast alláhyggjufullur mín
vegna. “Hvað á eg að gera, ef
herskip skipar okkur að nema
staðar og heimtar skýringu á því,
að eg hefi farþega innanborðs?”
Eg bað minn ágæta, svartbrýnda
síðskegg að vera alveg rólegan,
eg hefði vegabréf, sem sýndi
þjóðerni mitt og erindi, væri þvi
öllu óhæt’t. Sannast að segja
leið mér ver af sjóveikinni en af
áhyggjum út af því, að herskipa-
flotar stórveldanna færu að
skifta sér af för minni, því þær
hafði eg engar. Það mátti segja
um “Sigurð” litla, að hann var
ekki beinlínis fastur í rásinni,
því að í tæpa þrjá sólarhringa
samfleytt hoppaði hann og
skoppaði á öldum Atlantshafs-
ins, með öllum þeim endaveltum
og hliðarskellum, sem ein bát-
skel getur tekið á sæ. Þegar
upp undir Noregs strendur kom,
fóru skipverjar að sýna mér
ýmsa staði á landi, sem nefndir
eru í fornum sögum íslendinga
og Norðmanna. Furðaði mig
stórlega á, hve vel sumir þeirra
voru að sér í sögunum og hve
vel þeir að þessu leyti lifðu í
fortíðinni, betur en margir land-
ar, að mér fanst.
Við komum til Álasunds í
yndislega fögru veðri kl. 1 e. h.
fimtudaginn 1. júní, eftir tveggja
sólarhringa og 21 klt. ferð. Ála-
sund er einhver fegursti bær í
Noregi og stendur lítið að baki
Molde, sem mun vera sá fegursti,
einkum fyrir sinn fagra garða-
gróður, enda kalla Norðmenn
Molde öðru nafni “blomster-
hyen.” Nú herma fregnir frá
Noegi, að báðar þessar yndis-
fögru borgir hafi orðið fyrir
loftárásum og skemst. Álasund
er í Raumsdalsamti, og liggur
nokkur hluti bæjarins á eyju, en
brú tengir þann hluta við megin.
landið. Bærinn er miðstöð
fiskveiða Norðmanna á Sunn-
mæri og í miklum uppgangi. íbú-
ar eru um 14,000. Hinn 23.
janúar 1904 brann allur gamli
hluti bæjarins, sem var bygður
úr tré, og var bæjarhluti þessi
reistur að nýju úr steini og í ný-
tízkuistíl. Hvergi er fegurra í
Álasundi en af Aalesundsakslen,
sem er fjall eitt, stakt og hátt,
rétt við bæinn. Er þaðan hið
fegursta útsýni yfir bæinn og
landið umhverfis, hafið með eyj-
um og skerjum eins langt og
augað eygir, fjöll, hálsa, firði
og voga. Þar uppi á fjallstind-
inum er ágætt veitingahús og
gestkvæmt þarna í góðu veðri.
í lystigarði bæjarins, Aalesunds-
parken, er myndaistytta af Rollo
eða Gönguhrólfi, sem íbúar
Rúðuborgar (Rouen í Normandi)
gáfu Álasundsbúum á 1000 ára
hátíð hans. í garði þessum er
einnig stytta af Vilhjálmi Þýzka-
landskeisara, er hann gaf Borg-
arbúum. En hann var tíður
gestur í Álasundi á velmaktar-
árum sínum fyrir heimsstyrj-
öldina, svo tíður, að mörgum
Norðmönnum þótti nóg um.
Hann styrkti einnig Álasunds-
búa með gjöfum eftir brunann
mikla 1904, og létu þeir, að
launum fyrir hjálpina, eina göt-
una í hinum endurreista borgar-
hluta heita í höfuð honum.
f Álasundi héldum við félagar
kyrru fyrir í tvo daga, nema
hvað við leigðum okkur hjól og
hjóluðum inn að Burgunds-
kirkju, sem er einhver elzta
kirkja í Noregi, og skoðuðum
hana. Hún stendur á fögrum
stað, um hálftíma ferð á hjóli
utan við bæinn. En sunnudag-
inn 4. júli, kl. 8 að morgni, lögð-
um við upp frá Álasundi með
fjarðarbátnum “Geiranger” inn
Storfjorden og Geirangursf jörð
til Meraak, fyrir botni Geirang-
ursfjarðar. Er sjóleið þessi
harla tilkomumikil, einkum eftir
að kemur inn í hina þröngu
firði, ,sem skerast inn úr Stor-
fjorden. Fjöllin eru himinhá og
snarbrött, en bygðin í smáþorp-
um við víkur pg voga milli hinna
snarbröttu fjalla. Undirlendi
er ekkert nema í þessum víkum
og bygð lítil. Á stöku stað
gægjast fram húsgaflar í hlíð-
unum, milli hárra birki- eða
grenitrjáa. Er af sjó að sjá eins
og þessi hús hangi utan í berg-
inu og geti hrapað þá og þegar
niður í undirdjúp fjarðarins
fyrir neðan. Eitthvert fegursta
náttúrufyrirhrigði Noregs eru
“Systurnar sjö,” en það eru sjö
fossar, sem falla af lóðréttri
fjallsbrún Geirangursfjarðar og
þráðbeint í sæ niður. Þegar
siglt er inn fjörðinn, er farið
fram hjá fossum þessum, og var
það tilkomumikil sjón að sjá
hina úðamiklu fossa falla úr
þessari geysihæð niður í spegil-
sléttan fjörðinn.
í Meraak er náttúrufegurð
mikil og stórfengleg. Eftir hina
löngu og margbreytilegu sjóferð
um daginn, komum við þangað
klukkan 8 um kvöldið. Hafði
fjarðarbáturinn komið við á 14
stöðum og það tafið ferðalagið
að mun. Frá svölunum á gisti-
húsinu Union í Meraak, sem
stendur hátt uppi í fjallshlíðinni,
var fagurt um að litast þetta
kvöld. Þegar gestgjafinn heyrði,
að hér væru íslendingar á ferð,
vildi hann alt fyrir okkur gera
og þvertók fyrir, að við færum
að leggja af stað gangandi þá
um kvöldið. Hann vildi fá að
sýna okkur alt markvert í bæn-
um, “thi jeg vil ha, at Islænderne
faar et godt indtryk af Norge”
bætti hann við. Þarna skoðuð-
um við líka það helzta, sem var
að sjá, svo sem hina víðfrægu
Vinjebrú, þar sem skáldið Vinje
var vanur að reika um fögur
vorkvöld og sökkva sér niður í
draumóra sína. En áætlunina
vildum við halda, og eftir
tveggja tíma viðdvöl kvöddum
við hinn alúðlega gestgjafa og
héldum til fjalls.
Landslagið i Meraak minnir
dálítið á þreng'stu fjarðarbotna
Austfjarða, en fjöllin eru hærri
og skógurinn teygir sig alstaðar
upp eftir fjallahlíðunum, þar
sem nokkur snös er til að festa
rætur. Upp fjallið fyrir botni
fjarðarins liggur snildarlega
lagður bílvegur í ótal bugðum
og hnútum, en efst á fjallinu
voru mannhæðarháir skaflar
beggja megin vegarins, og þegar
kom í áfangastað á háfjallinu,
17 km. frá Meraak, var þar alt