Lögberg - 20.02.1941, Blaðsíða 3

Lögberg - 20.02.1941, Blaðsíða 3
LOGBERG, FIMTUDAGINN 20. FEBRÚAli 1941 3 kostur kvenfélaga og niður- hreinsandi, en það sem eg ber .vkkur á skutli minum, stígur til höfuðsins og styrkir minnið. Oað eru smáþættir og atvik af hiskupum, próföstum, prestum, lögmönnum og svo bændum og búalýð, ög byrjar sem fylgir: Oddur Einarsson biskup var sonur Einars Sigurðssonar prests (,g skálds í Hevdölum í Suður- Múlasýslu. Oddur var vígður af doktor Páli Matthíassyni Sjá h'ndsbiskupi til Skálholts í hisktipstungum 1589. Pað sumar Var haldið ijrúðkaup Odds hiskups og Heligu, dóttur Jóns hónda á Holtastöðum Bjarnar- s,,nar Jónssonar biskups Arason- ar- Guði)randur biskup Þorláks- s,>n var svaramaður Odds og þar 'iðstaddur, ásamt mörgu stór- menni. I rá Oddi og Ragnheiði Pálsdóttur 'Hóður Brynjólfs, sem síðar narð biskup í Skálholti. I’að bar við einhverntíma um sumarið 1(505, er Oddur biskup 'ísiteraði Vestfjörðu, að hann hom í Holt í Önundarfirði, og V;*r Sveinn prestur Símonarson krnninn i kaupstað, hann var þá Prófastur í vestursýslum við ísa- l.íörð. Tók Ragnheiður Páls- dóttir biskupi og sveinum hans Vel og höfðinglega. Sátu þau hæði til samans og töluðu um ynisa hluti að gamni sér, og sem hiskup var orðinn nokkuð öl- Klaður, kvað hann sig það gruna að einhver af sonum Sveins I’rests mundi verða biskup eftir s'g í Skálholti og lést vilja sjá l>a- Ragnheiður tók því ólíklega hæði sakir fjölskyldu Sveins Prests og fleiri annara hluta, sem hún fann til. Voru þá stjúp- s.vnir hennar leiddir fram. Synir ^veins prests; biskup leit á þá og hlessaði, og er þeir voru frá gengnir, kvað hann engan þeirra ^nundi biskup verða; síðan lét hún fram leiða Gissur son Sveins l,rests og hennar, tvævetran, lei hiskup á sveininn og blessaði o| h'að hann ei heldur bisku] niundi verða. Ragnheiður mæll *)a: “Svo er sem eig sagði, ai ■'ður ætlar nú að skjótast herra.1 Bún var þunguð, og lagði biskii] hönd sína fyrir neðan brjós henni og mælti: “Ekki mui *nér skjótast svo inikið er s: 'erður biskup eftir mig, sem m her þú undir þínu brjósti.” Húi rnaelti: “Satt mun það, herra nnnaðhvort mun hann verði hiskup eða meistari.” Og feldi hau svo talið. Ragnheiður vari h'ttari um haustið hinn 14. da] septembermánaðar á föstudai Urn Iniðjan dag og ól svein o; 'ar sá nefndur Brynjólfur. Ragn 'eiður var mikill kvemskörung llr> vitur, örlát og höfðingjadjörf Fi<illuegir Odds biskups 1616 Oddur biskup Einarsson var 'itur maður og vel lærður, rök- SJIni*r í öllum embættisverkum forspár. Árið 1(51(5 vísiteraði ann ' Austfjörðum, reið hann >a jafnan þá leið, sem skemst 'ur fyr á sumrum, fyrst norður ‘V lr Sprengisand og síðan aust- Ur Um ódáðahraun til Möðrudals Ijulli; fékk hann sér jafnan 'ssan leiðsögumann yfir hraun- Jh austan, er hann skyldi jV.l tJ við gil það, er kallað er 'hagil, fyrir norðan Sprengi- Sand á ákveðnum degi; sá vær ^Urnal1 hóndi félítill er Þórður t og kallaður barna-Þórður; ,ar hann enn fenginn, en biskup °m el<ki á nefndum degi, og er getið hvað olli. Þórður kom, vn mátti ekki bíða lengur en til r tekið, nema litla hríð, sökum j^^t^ysis; hann setti því upp eðtrl<1- VÍð uPPÞ°rnað moldflag h *tjarnst*Öi, svo sæist hann .•(e. .* hJr verið, og ritaði þetta eirflagið með staf sínum: iskups hefi eg beðið með raun, nS bitið lítinn kost; aður en eg lagði á ódáðahraun a e8 þurran ost. Langlífar eru íslenzku vísurnar sumar i minni þjóðarinnar. Þessi atviksvísa, þó hún sé ekki veru- lega skáldleg eða lipurt rímuð, er fyrir löngu landfleyg, þó höf- undurinn, hann fátæki barna- Þórður sé dáinn fvrir löngu, þá lifir þetta öræfaljóð hans enn, minsta kosti í huga og minni þeirra, sem ferðast nú á dögum yfir Sprengisand og ódáðahraun; Kiiðagils-klettarnir enduróma enn í dag þessi orð fátæka barna- mannsins: “Yður eg lagði á Ó- dáðahraun, át eg þurran ost.” Litlu eftir það er hann var brott farinn, kom biskup og menn hans og lásu vísuna. Sáu þeir að ekki var að treysta fylgd Þórður, og voru í efa um það hvort þeir ættu að leggja á hraunið, var það þó afráðið heldur en ríða norður í Mý- vatnssveit, og svo til Möðrudals. Þegar þeir voru komnir á hraun- ið, skelti yfir þoku, svo þeir viltust og vissu ekkert hvað þeir fóru, og voru lengi viltir, til þess þeir þóttust kenna reykjarþef; riðu þeir þar eftir, alt að því er fyrir þeim varð kotbær litill, og fólk nokkurt, karlar og konur og nokkur málnyta; nam biskup þar staðar og sló tjaldi og hafði þar náttstað, en bannaði mönn- um sínum að skygnast um háttu þess fólks og lét suma vaka alla nóttina. Var þeim veittur þar góður beini og jafnvel biskupi sjálfum borinn mjöður eða út- lendur drykkur. Var fölkið þar hvorki ómennilegt né búnaður þess, og daginn eftir fylgdi bónd- inn þar biskupi á leið rétta yfir hraunið og svo Jökulsá og tókst vel; riðu þeir báðir undan allan daginn og töluðu það, sem eng- inn vissi annar, en að skilnaði gaf bóndi biskupi hest góðan, er síðan var allaður biskups-Grúni. Biskup bannaði sveinum sínum að segja margt frá þessu. Andlát Guðbrandar biskups Þorlákssonar að Hólum í þann tíma gekk landfarsótt þung fyrir norðan land og dóu margir menn; þá þyngdi Guð- brandi biskupi og andaðist hann á föstudag um nónbil þann 20. dag júli 1627. Hann var biskup í sex vetur hins sjötta tugar og hefir enginn verið jafn lengi á fslandi; hann varð hálf níræður að aldri. Næstur honum var vígður til biskups að Hólum, Þorlákur prestur Skúlason. Þor- lákur Skúlason biskup bað Kristinar dóttur Gísla löginanns Hákonarsonar; hún var örlát sein faðir hennar, en Eggert son Bjarnar Magnússonar frá Bæ á Rauðasandi, hafði beðið hennar áður. Voru þeir Rauðasands- feðgar komnir á leið að Bræðra- tungu, en Gísli lögmaður vildi ei vísa biskupi frá og reið í veg fyrir þá og stilti þvi svo, að Eggert hugði af Kristínu, en fékk heit fyrir Valgerði systur hennar er hún væri gjafvaxta, var það efnt þrem vetrum síðar. En biskup skyldi nú fá Kristín- ar, og var brúðkaup þeirra hald- ið að Bræðratungu. Tjöld Þor- láks biskups stóðu langt frá bæn. um, norður í holtunum, þangað reið Oddur biskup Einarsson með fvlgd sinni. Síðan var skipað niður brúðgumareið eins og þá var titt í stórhófum, á laugardagskveld heim að Bræðra- tungu. Þrír og þrír riðu sam- an með jöfnu millibili, þar til helmingur mannfjöldans var af stað kominn, en síðan tveir og tveir; seinast riðu biskuparnir báðir heiman af tjöldunum, og voru þá hinir fremstu komnir heim á staðinn. En er kom heiin að túninu, var öllum mannfjöldanum skift í tvær rað- ir langar, og sátu á hestum allir, var þá sín röð eða fylking á hvora hlið heim með tröðunum öHum, og þeir yztir sem undan höfðu riðið, oig svo hverjir af öðrum, voru þeir meiriháttar sem þeir voru siðar í brúðguma- reiðinni, en í gegnum r*auf þessa riðu fyrirmennirnir heim að staðarhliðinu og stigu af hest- unum. Sá þá ekki í völlinn fyr- ir hestum og mönnum er þeir voru stignir af baki. Var Gisli lögmaður hinn rnesti höfðingi og rausnarmaður heima fyrir með vinaflokk sinn, og bað alln gesti sína vera velkomna, en kvaðst afskilja alla norðlenzka hæ- versku, því hún var þá helzt nafntoguð. Þar var veitt hið stórmannlegasta, svo ei hefir annað brúðkaup á þeim dögum verið ríkmannlegra hér; er þó hvorki igetið hvað veizlan stóð lengi, eða tölu boðsmanna. Oddur biskup hafði verið tals- maður Þorláks biskups og vildi Oddur biskup fyrir ellisakir hvílast heldur í tjaldi sinu en í háreysti fjöldans heima, þegar veizlan var. Einn morgun sem oftar gekk Gisli lögmaður til tjalds biskups að hressa hann, og spurði hvort hann vekti. Sveinarnir kváðu hann sofa mundi. Lögmaður gekk inn i tjaldið og sá að biskup svaf, lagði hann hönd sina á kinn honum og bauð honum góðan dag. Biskup vaknaði við og mælti: “Herra Gísli! Nú vaktir þú mig óhentuglega; mig var að dreyma um burtför mína, lífdag- ar minir eru skjótt á enda kljáð- ir.” Lögmaður gerði gaman stf og mælti: “Þið andlegu menn- irnir eruð jafnan með ykkar guðhræðslu.” Biskup iriælti: “Þá eg er sofnaður máttu gæta að þínum högum, því ekki mun langt verða millum okkar. En þess bið eg að þú sért við jarð- arför mína, og ausir mig einni moldarreku.” y Nokkru siðar, eða nóttina hins 28. desember, er var aðfaranótt þriðja dags í jólum, andaðist Oddur biskup, er hann var vetri betur en sjö- tugur, en biskup hafði hann ver- ið um einn vetur hins fimta tug- ar, þremur inánuðum fátt í, og var enginn jafnlengi biskup í Skálholti. En er hann var jarð- aður 1631, var Gísli lögmaður staddur við jarðarförina og kendi þá sóttar; hann lagðist litlu síð- arar og lá 12 daga, og andaðist 12. febrúar 1632, er hann skorti 2 vetur í fimtugan, en lögmaður hafði hann verið í 17 ár, og kom það fram er Oddur biskup hafði þar um ætlað. Eftir var orðtak margra manna, að koma mundi hans maki í Skálholt. En Helga kona hans var svo nafnfræg af röksemd, örleik og öðrum kost- um, að mælt var að Helgu líki mundi þar koma seint eða aldrei að öllum hlutum. Þó var Oddur biskup harmdauður vínum sín- um, og þótti mörgum hinn merkilegasti maður verið hafa. Oddur biskup var manna lærð- astur og stjörnufróður, skáld og forspár; hann var mikill og sterkur og manna hæstur, er þá voru á íslandi. Enn annar var Ari Magnússon í ögri, hann bar nálega höfuð yfir þingheim all- an. En þó var Oddur biskup hærri, er það með sannindum sagt, að hann hafi skort eítt kvarter á 4 álnir, eftir Ham- borgarmáli, en það eru LXXXIV þumlungar danskir, 84 þumlung- ar eða 7 fet dönsk. Skrifað hefir F. H. Þeir feðgar, ólafur prófastur Einarsson að Kirkjubæ og Step- hán prestur sonur hans, þjóð- skáld í Vallanesi, áttu skritilegar brösur saman út af Rafni nokkr- um Jónssyni bónda á Ketilsstöð- um, sem með ólafi prófasti Ein- arssyni hafði lengi elt grátt silf- ur. Prófastur ólafur skrifaði hirðstjóranum loks um Rafn og sendi kviðling um viðskifti þeirra, hvar í stóð: Ribbalda þessu m ryð þú burt með rótum sínum öllum, svo enginn fái upp hann spurt á víðlendi né fjöllum; auðmjúkan planta í hans stað, sem elskar friðinn mæta og sambúð sæta; sér það fólkið, og þá mun það þinna boðorða gæta. Hirðstjórinn leyfði prófasti að láta setja Rafn í varðhald. Stephán prestur ólafsson var þá ungur og aldavinur Rafns; var- aði hann við og kom honum undan. Kvað síðan þessa land- flevgu visu: Nú vill eigi standa i stafn, stöðugan vin að fanga. Þó allir beinist að þér, Rafn, undan skal eg ganga. Þetta vers og visa munu vera 310 ára gömul. F. II. Nokkur orð um gildi þjóðsagna Eftir Guðna Jónsson íslendingar eru sagnauðug þjóð að fornu og nýju. Á 12. og 13. öld var skráð hér á landi raikið af sögum, bæði þjóðsög- um og sönnuiri sögum. Það eru okkar fornbókmentir, sem gert hafa með réttu garðinn frægan. og gefið okkur það virðingarnafn að kallast söguþjóðin meðal ger- manskra þjóða. Síðan lagðist sagnaritun okkar í dá í margar aldir. En er hún hófst að nýju, sat sagnfræðin ein í öndvegi. Þjóðsögur og þjóðsagnir, sem gætt höfðu á sínuin tíma fslend- ingasögurnar miklu af þeirra heillandi fegurð, voru hornrekur alilra fræðimanna; þeim var skipað til sætis með Helgu i öskustónni. Því eru líka flest sagnarit þeirra tima annálskend, þur og beinaber og eins og í þau vanti sálina. Vitanlegt er þó, að þjóðsögur og æfintýri lifðu jafnan góðu lífi hjá alþýðu manna og voru henni til skemt- unar og hugsvölunar í raunum lífsins. Má meðal annars sjá það af því, að 4áeinar slíkar sög- ur voru ritaðar og hafa geymst þannig. Hinn mikli alþýðlegi sagnaauður, sem til var á landi hér, er hafin var söfnun slíkra sagna á fyrra hluta 19. aldar, bendir til hins sama. Það, sem fræðimennirnir höfðu vanrækt og fyrirlitið í margar aldir, því hafði alþýðan bjargað, og það hafði hún geymt með því að hafa það um hönd, stytta sér við það stundir og börnum sínum í formi sagðrar sögu, og þroskað þannig frásagnarlist og eftir- tekt. Gildi þjóðsagna og æfin- týra fyrir íslenzka alþýðument liðinna alda, er að þessu leyti ómetanlegt. Þar átti alþýðan sinn eigin mentaskóla á hverj- um bæ, þar sem þessi gamli menningararfur var ávaxtaður og mótaður í gull einfaldrar málsnildar og töfrandi frásagn- arlistar, sem varla á sinn líka. Það voru 19. aldar menn, sem uppgötvuðu þennan menningar- arf og gerðu sér grein fyrir gildi hans. Þjóðverjar riðu á vaðið, síðan Norðurlandaþjóðirnar, og svo koinu íslendingar. Allsstaðar voru dýrmætir fjársjóðir dregnir fram í daigsljósið úr gu'llnám- um alþýðunnar, fjársjóðir, sem duldir höfðu verið spekingum og fræðimönnum. Þjóðsögur Jóns Árnasonar eru árangur af fyrstu söfnuninni hér á landi, einhver gagnmerkasta bók, sem til er á vora tungu, og svo vin- sæl, að engin bók kemst til jafns við hana. Hin mörgu þjóðsagna- sofn, meiri og minni, sem komið hafa út hér á landi siðan, hafa öll, verðug og óverðug, notið hinna miklu vinsælda þessa fyrsta höfuðrits og þeim verið vel tekið svo sein framhaldi og viðaukum þess. Um alment gildi þjóðsagna má margt segja, og verður það ekki alt tailið í stuttu máli. Eg ætla að leyfa mér að taka hér upp fáein orð, sem eg hefi sagt um það efni á öðrurn stað, þar sem drepið er á nokkur atriði: “Hver sá, sem les islenzkar þjóðsögur með athygli, hlýtur að veita þvi eftirtekt, að i þeim er fólginn nærri ótæmandi fróð- leikur um landið og þjóðina. Þær gejnna lýsingar á landi og landkostum, fjöllum og dölurii, bygðum og óbygðum, eyjum og útskerjum, verstöðvum og af- dalakotum, eyðijörðum og ör- nefnum, segja sögur af þeim og skapa eins konar lifandi sam- band milli landsins og þjóðar- innar. Þær lýsa andlegu lífi fólksins, hugsunarhætti þess, trú og skoðunum, siðuin þess, hátt- um og venjum, lífsbaráttu þess, kostum þess og kjörum. Þær eru auðugar af frásögnum um daglegt líf alþýðu, atvinnuhætti og vinnubrögð á sjó og landi, leiða fram fólkið við hin hvers- dagslegu störf, við orfið og við árina, við tóvinnu, hannyrðir og heimilisstörf, lestaferðir og langferðir, bregða npp inyndum af því við dans og gleði, spil, tafl og ýmis konar mannfagnað. Þær lýsa vinnutækjum og verk- færum, matarhæfi, húsaskipun og margs konar viðfangsefnum daglegs*-lífs, og þær leiða fram á sjónarsviðið fjölda íslenzks al- þýðufólks, sem annars kostar væri öllum gleymt fyrir löngu, bregða upp skyndimyndum af þvi, sem oft eru svo snjallar og vel dregnar, að það verður ó- glevmanlegt. Loks má ekki gleyma hinu mikla gildi þjóð- sagnanna sem heimildar um ís- lenzkt mál og alþýðlega frásagn- arlist, og ekki sízt um íslenzkan alþýðukveðskap og þjóðlegan skáldskap, bæði í bundnu máli og óbundnu. Þjóðsögurnar eru í stuttu máli hinn skýrasti speg- ill íslenzkrar menningar á síð- ustu öldum, svo að í þ\d efni eigum vér ekkert sambærilegt frá fyrri öldum nema sjálf forn- ritin. Hygg eg þó, að þjóðsög- urnar séu um mangt sannfróðari heimild um menningu þjóðar- innar á 19. öld en íslendingasög- Thorlakson & Baldwin (i(M) SARGENT urnar um menningu 10. og 11 aldar.” Þessi fáu orð eru rituð til þess að vekja athygli á þeim fjársjóðum, sem vér eigum, þar sem þjóðsögurnar eru, og minna um leið á, að vel sögð þjóðsaga rýrnar alldrei í gildi. Það er skylda vor að halda öllu þjóð- legu til haga og geyma það, en gleyma ekki — þar á meðal ekki sízt íslenzkum þjóðsögum og al- þýðusögnum. —Samtiðin. $UðUUÖ0 DR. B. H. OLSON Phones: 35 076 . 906 047 Consultatlon by Appolntment Only Heimili: 5 ST. JAMES PLACE Winnipeg, Manitoba Dr. P. H. T. Thorlakson DR. B. J. BRANDSON 205 Medical Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sts. • Phone 22 866 216-220 Medical Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sts. Phone 21 834—Oífice tlmar 3-4.30 • Res. 114 GRENFELL BLVD. Phone 62 200 Heimili: 214 WAVERLEY ST. Phone 403 288 Winnipeg, Manltoba DRS. H. R. & H. W. TWEED Tannlœknar • 406 TORONTO GEN. TRUSTS BUILDING Cor. Portage Ave. og Smith St. PHONE 26 645 WINNIPEG DR. ROBERT BLACK Sérfræðingur I eyrna, augna, nef og hfilssjúkdðmum 216-220 Medical Arts Bldg. Cor. Graham & Kennedy ViCtalstlmi — 11 til 1 og 2 tll 6 Skrifstofuslmi 22 251 Helmlllssiml 401 991 DR. A. V. JOHNSON Dr. S. J. Johannesson Dentist 806 BROADWAY • Talsimi 30 877 606 SOMERSET BLDG. Telephone 88 124 Home Telephone 27 702 • ViCtalstlmi 3—5 e. h. DR. K. J. AUSTMANN 512 MEDICAL ARTS. BLDG. Stundar eingöngru, Augna- Eyrna-, Nef og Hfils- sjúkdðma. ViBtalstlml 10—12 fyrir hfidegl 3—6 eftir hfidegi Bkrifstofusimi 80 887 BeimiUssimi 48 551 H. A. BERGMAN, K.C. islenzkur lögfrœOingur • Skrifstofa: Room 811 McArthur Building, Portage Ave. P.O. Box 1656 Phones 95 062 og 39 043 J. T. THORSON, K.C. fslenzkur lögfrœGingur • 800 GREAT WEST PERM. Bldg. Phone 94 668 J. J. SWANSON & CO. LIMITED 308 AVENUE BLDG., WPEG. • Fastelgnaaalar. Lelgja hús. Ct- vega peningalán og elds&byrg8, bifreiðaá.byrgS o. s. frv. PHONE 26 821 A. S. BARDAL 848 SHERBROOOKE ST. Selur Ukkistur og annast um Ot- farlr. AUur útbúnaBur s& besU. Ennfremur selur hann allskonar mlnnlsvarCa og legsteina. Skrifstofu talsimi 86 607 Heimllis talstml 501 562 ST. REGIS HOTEL 285 SMITH ST„ WINNIPEO • pægllegur og rólegur bústaður < miObiki borgartnnar Herbergi $2.00 og þar yfir; meO haCklefa $3.00 og þar yfir. Agætar mS.ltI8ir 40c—60c Free FarMng for Queeti

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.