Lögberg - 06.03.1941, Side 7

LOGBERG, FIMTUDAGINN 6. MARZ 1941
7
Erindi flutt
á Frónsmóti
WlNNIPEG 25. FEBRÚAR, ’41.
Eftir Þórhall Ásgeirsson.
Ástæðan fyrir því að inér hefir
verið boðið, að tala hér hjá ykk-
llr í kvöld, niun vera sú að eg
hefi verið heppinn með val á
foreldrum. Sjálfur hefi eg ekk-
ert afrekað á minni stuttu æfi
t'l að verðskulda þann heiður,
seni mér er hér sýndur. Eg er
hara einn úr hópi þeirra íslenzku
stúdenta, sem hafa komið hing-
að til Ameríku í leit að aukinni
nentun, eða kannske öllu frek-
ar prófi til að flagga með, þegar
heim kemur.
Þekking mín á högum og hátt-
Um ykkar Vestur-fslendinga,
áður en eg koin hihgað, var ekki
UPP á marga fiska, eða svona
eins og gengur og gerist meðal
llnglinga heima á fslandi. Eg
þekti reyndar nöfn nokkurra
góðra Vestur-fslendinga, hafði
lesið “Vestan um haf,” og dáðsl
að Stephani G. Stephanssyni og
h.N. Mig rámaði í það, að eg
var sem 6—7 ára stráklingur að
stauta fram úr blöðunum ykkar
Heimskringlu og Lögbergi.
IJað voru min fyrstu kynni af
'•mheiminum, og eg man eftir
Pví, að eg þóttist ákaflega hreyk-
'nn af að gela lesið útíenzk blöð,
°g skilið þau að inestu. Bók-
stafudinn "c”, sein eg rakst
stondum á, sérstaklega í aug-
lýsingum, olli mér dálitum heila-
hrotum, en eg gat heldur ekki
búist við að skilja fullkoinlega
útlenzku” án nokkurrar til-
sagnar.
Eg er ekki kominn hingað til
að segja ykkur atriði úr minni
viðburðalitlu æfi, og þið heldur
ekki til að hlusta á það. Ræðan
a að vera um þjóðrækni og
hjóðerni, en eg hefi átt í hálf-
gerðu basli með hana, því að
tala um þá hluti meðal landa
hér í Winnipeg, sérstaklega þá
haga, sem þjóðræknisþingið
stendur yfir, finst mér vera
svipað því, eins og enskúrinn
segir, að “flytja kol til New-
castle.” En það hefir löngum
Verið kærkomnasta umræðuefni
°kkar fslendinga erlendis að
tala um land okkar og landa, því
allir hugsum við eins og seytj-
an<lu aldar presturinn, sem orkti
svo elskulega:
Því oftlega hefir mig angrað hitl
a® ísland margir hæða,
en uióðurjörð er mér svo kær,
n"g hefir langað, guð minn skær,
að geta þess allra gæða.”
Það eru sterk bönd þjóðræknis
°g tungu, sem tengja okkur fs-
lendinga saman, hvar sem við
erum í heiminum. íslendingar
sein hittast erlendis eru vinir, þó
að þeir hafi aldrei sézt áður. I>að
eitt er nóg, að þeir eða foreldrar
heirra hafi fæðst á sama landi,
'Ueðal söinu þjóðar.
“Þótt þú langförull Iegðir
sérhvert land undir fót,
bera hugur og hjarta
samt þíns heimalands mót.”
Það hefir oftast verið svo, að
við höfum ekki kunnað fyllilega
að meta okkar eigið land, fyr en
við höfum yfirgefið það. Þá sjá-
um við, hversu mikið við eigum
því að þakka, og hversu margs
\ið höfum þaðan að sakna. Það
er gamla sagan um, að “enginn
veit, hvað átt hefir fyr en mist
hefir.” Það er alt annað en til-
viljun að fallegustu og heitustu
ættjarðarljóðin, sem við eigum,
voru annaðhvort ort í Kaup-
mannahöfn eða hér í Ameríku.
því að hvergi var eða er ísland
elskað heitara en í útlandinu, og
hvergi hefi eg orðið þess betur
var eða séð þess Ijósari vott en
hér meðal Vestur-fslendinga.
Eftir að eg kom hingað skyldi
eg betur en nokkru sinni fyr, að
“römin er sú taug er rekka dreg-
ur föðurtúna til.” Eg hafði að
vísu heyrt menn, sem höfðu
heimsótt ykkur Vlestur-íslend-
inga, tala með aðdáun um hina
vakandi þjóðernis-tilfinningu og
föðurlands-ást, sem væri ríkj-
andi meðal ykkar. En eg hafði
ekki gert mér það fyllilega Ijóst
fyr en eg koin hingað sjálfur og
sá og heyrði hversu djúp ítök
ísland á enn í hugum manna,
sein fluttuist þaðan fyrir mörg-
um áratugum.
Það hefir líka verið mér sér-
stakt gleðiefni að kynnast þeirri
kynslóð, sem fædd er í þessu
landi af íslenzkum foreldrum.
Það hefir komið mér skemtileg-
ast á óvart hér í Ameriku, hversu
mikill hluti hennar talar íslenzku
og þekkir fsland, þó að fæstir
þeirra hafi komið þangað. Það
er mín reynsla, að þetta sé regla
meðal fslendinga, en undantekn-
ing meðal annara þjóðflokka.
Hér hefi eg hitt ramm-islenzk-
ari landa en inarga i heimaland-
inu — menn, sem tala kjarn-
yrt mál, kunna mikið af kvæð-
um, og elska hesta. Hér hefi eg
líka rekið mig á gamla íslenzka
siði, sem að mestu eru dánir út
í heimalandinu — eins og að lesa
borðbænir og að bölva Dönum.
Eg hefi haft gaman af að sjá
íslenzk staðarnöfn innan um
ensku og Indíána nöfnin, og að
heyra ]>að, að landar borði enn-
þá hangikjöt, rúllupylsu og
jafnvel skyr. En einna bezt
fanst mér íslendingurinn koma
fram í setningu, sem gamall
maður sagði suður í Minnesota,
þegar hann heyrði þjóðsönginn í
útvarpinu, og lét sér hvergi
bregða: “Þetta er eftir hann
Matta.”
Það er ekki aðeins trygð land-
anna við gamla Iandið, sem vek-
ur hrifningu okkar, sem að
heiman komum, heldur lika
hversu gott orð fslendingar hafa
áunnið sér hér. Þeir eru ekki
virtir vegna auðlegðar heldur
vegna þeirra eigin mannkosta.
Við sjáum að það er ennþá satt,
sem Saxo Gramaticus sagði fyr-
ir 800 árum um fslendinga, að
þeir “láti mannvitið vega upp fá-
tæktina.” Fyrir þetta stöndum
við, sem að heiman komum og
njótum góðs af, og einnig allir
fslendingar í mikilli þakklætis-
skuld við ykkur.
Það er svo margt, sem við höf-
um ykkur að þakka, og margt
sem þið þurfið okkur að fyrir
geia. Lofsöngurinn um ísland
néðan að vestan mætti lengi vel
daufum undirtektum í heima-
landinu. Eg les í ný-útkominni
sögu ykkar, að heima-landar fóru
oft hörðum orðum um þá landa,
sem vestur fóru. Þeir eiga að
hafa kallað þá “mislukkuðu
mennina” eða jafnvel föður-
landssvikara. Útflutningurinn
frá íslandi til Vesturheims var
viðkvæmt mál á sínum tíma.
Það er auðvelt að skilja þá fs-
lendinga sem þótti sárt að sjá
á eftir einum sjötta hluta ís-
lenzku þjóðarinnar til fjarlægs
lands, þegar hallæri, ísar og eld-
ar steðjuðu að.
En það er ennþá auðveldara
að skilja ástæður vesturfaranna
fyrir að flytjast frá íslandi. Hvað
er eðlilegra en að meiin flýi fá-
tækt og kúgun í von um að finna
frelsi og fjárhagslegt sjálfstæði?
En þessi skoðanamunur tilheyr-
ir núna liðinni sögu, og það er
aðeins ástæða til að minnast
hans til þess að sjá hvernig sam-
búðin milli íslendinga beggja
megin hafsins á ekki að vera.
Það er ástæðulaust að vera að
vekja upp gamla drauga. Það
sem miður hefir verið í sambúð-
inni má kyrt liggja, sérstaklega
þar sem enginn getur efast um
viljann hjá báðum aðiljum að
bæta fyrir fyrri misgerðir. Hafi
verið sundrung milli þjóðarbrot-
anna, sem eg efast ekki um að
satt muni vera, þó að eg og mínir
jafnaldrar muni ekki eftir því,
þá get eg fullvissað ykkur um,
að hún er nú gleymd og grafin
á fslandi. Nú er það svo, að
það er inóðins að standa í nánu
sambandi við Vestur-íslendinga,
og er ekki laust við að sumir
menn metist um, hver sé þar
fremstur í floklti (og er það ekki
nema gott og blessað, þegar það
er fyrir jafngóðum málstað). En
það eru ekki aðeins nokkrir
“foringjar”, sem standa að þjóð-
ræknisihreyfingunni heima á fs-
landi. Hún er áhugamál allrar
þjóðarinnar, því að varla er sú
fjölskylda til á fslandi, sem ekki
á skyldfólk hérna megin hafsins.
Því betur sem saga ykkar
verður kunn heima á íslandi, því
meir eykst skilningurinn og sam-
úðin milli Vestur- og Austur-fs-
lendinga. Það er ekki hægt ann-
að en að fyllast hrifningu yfir
þv, hvernig þetta litla þjóðar-
brot, sem ekkert hafði nema
trúna á sinn eiginn mátt, hefir
brotist áfram í ókunnugu landi,
sein nú geymir mörg fótspor og
handtök fallinna frumhyggja.
Það eru margar óskráðar hetju-
sögur, sem hafa dáið með þeim.
En það er vel, að farið er að
varðveita sumar þeirra frá
gleymsku með hinni myndarlegu
en uindeildu sögu-útgáfu, sem
nú er íarin að koma út.
Þó að samvinna Vestur-fslend-
inga og heima íslendinga hafi
farið mjög batnandi síðustu ára-
tugina, þá verður samt ekki hjá
þvi komist að viðurkenna, að
útlitið með áframhaldandi þjóð-
ræknisstarf versnar því lengra
sem líður. Þið hafið gefið okk-
ur gott fordæmi um, hve lífs-
seig íslenzkan, og íslenzk menn-
ing er, þó að aðeins sé hún töl-
uð af örlitlu þjóðarbroti. Það
ætti að vera næg sönnun þess að
málið okkar og menning er ekki
í stórhættu, þó að nú séu jafn-
margir útlenzkir hermenn á fs-
landi og helmingyr þjóðarinnar.
fslenzk alþýðumenning hefir
staðist sína prófraun hér, og eins
inun hún standast hana á ís-
landi.
En það þýðir ekki að loka
augunum fyrir því hvert stefnir
í þjóðernismálum hér. Það er
ekki nema eðlilegt, að þeim
fækki óðum, sem geti talað ís-
lenzku, þó að það væri á hinn
bóginn æskilegt, að hægt væri
að halda henni við. Það má þvi
ekki binda sambandið við ís-
land æingöngu íslenzkunni. Ef
við gerum það, hlýtur samband-
ið milli Vestur- og heima fslend-
inga að deyja út fyr eða síðar.
Þó að íslenzkan sé mikil hjálp
sem nokkurs konar tengiþráður
milli þjóðarbrotanna, þá er hún
ekki algjörlega nauðsynleg til
þess að vinsamlegt samband
haldist milli íslendinga og manna
af islenzkum ættum hérna í
Ameríku. Aldrei fyr hefir ensku
kunnátta verið jafn almenn eins
og nú er á íslandi, og eykst ört.
Þetta hefir þau áhrif, að halda
má uppi sambandinu mestmegnis
á ensku síðar meir, sem hefði
verið óhugsandi áður fyr. Þó eg
voni að það dragist lengi enn að
grípa verði til enskunnal' í skift-
um okkar á milli, þá er það þó
betra en að láta þau alveg falla
niður.
Eg veit, að ykkur er þetta
engu síður ljóst en mér, og að
þjóðræknisfélagið og kirkjufé-
lögin gera alt, sem þau geta, til
þess að vinna á inóti þessum
tímans straumi. Starfseini þess-
ara félaga hefir haft’ ómetanlegl
gildi fyrir varðveizlu íslenzkunn-
ar og íslenzkrar pienningar hér
vestan hafs, og við sjáum á sam-
komu eins og þessari, og eins á
þjóðræknisþinginu, að þau starfa
enn með fullu fjöri. Það er því
nokkuð djarftuf fáfræðingi, eins
og eg er i þessum málum, að
leggja út á þann hála is að benda
á nokkur atriði, sem mætti verða
til að bæta samvinnuna milli
Vestur- og heima íslendinga.
Það er gleðilegt hvað heim-
sóknir hafa farið í vöxt síðasta
áratug héðan og til íslands, og
líka frá íslandi og hingað. Per-
sónuleg viðkynning milli landa
beggja megin hafsins er þýð-
ingarmeiri fyrir samvinnuna
heldur en nokkuð annað. En það
vantar mikið á, að þær séu enn
almennar, og þar er verkefni
fyrir félögin bæði hér og á fs-
landi að vinna að, þó að ófrið-
urinn hafi áhrif á þetta, sem alt
annað í okkar lífi, þá má þó geta
þess að aldrei hafi verið hetri
samgöngu-möguleikar milli land-
anna en einmitt núna. Sérstak-
lega þýðingarmikið samfara
þessum heimsóknuin eru fyrir-
lestrahöld, sem varpa ljósi yfir
lif og starf þjóðarbrotanna báðu
megin hafsins, og mætti en auka
þessa starfsemi.
Við íslenzku stúdentarnir, sem
eigum því láni að fagna að lesa
við háskóla hér vestan hafs get-
um með sanni sagt að “fátt er
svo með öllu ilt, að ekki fvlgi
nokkuð gott.” Við höfum ein-
mitt stríðinu . að þakka, að
minsta kosti flestir okkar, að
við komum hingað. Ef Evrópa
væri ekki lokuð, mundu flestir
okkar vera þar við nám, ekki
vegna þess að háskólarnir séu
lætri þar heldur vegna þess, að
þar er ódýrara að lifa.
Canada-stjórnin sýndi mikla
rausn, þegar hún veitti háa fjár-
upphæð til styrktar íslenzkum
stúdentum til að stunda nám
hér. Eins hefir íslenzka menta-
máíaráðið brugðist vel við og
hækkað stúdenta-styrkinn til
þess að gera að minsta kosti
fjórum stúdentum kleift að
stunda nám við ameríska há-
skóla. Þetta kann þó að breyt-
ast þegar stríðinu lýkur, hyenær
sem það svo verður, og teldi eg
það illa farið, ef drægi úr stú-
denta-heimsóknum hingað, því
að eg er trúaður á, að viðkynn-
ing íslenzkra stúdenta við landa
hér vestan hafs hafi góð áhrif,
og eg vona einnig, að sumir land-
anna sem margir þekkja aðeins
fsland eins og það var fyrir
aldamótin, hafi gaman af því að
kynnast yngstu íslenzku kyn-
slóðinni.
Enn sem komið er hafa stú-
denta-heimsóknirnar verið ein-
hliða. Eins og eðlilegt er eru
þáð smáþjóðirnar, sem venju-
lega þurfa að sækja lærdóm sinn
til stórþjóðanna. Samt held eg,
að stúdentar af islenzkum ætl-
um, sem færu heim, gætu þar
ýmislegt lært. Það væri þá fyrst
og fremst forn-norrænar bók-
mentir og íslenzka, sem á fáum
stöðum er betra að nema. Eins
er lækna-nám við háskólann í
Reykjavík talið fyllilega sam-
bærilegt erlendum háskólum.
Það kann að vera til of mikils
ætlast af stúdent, sem er upp-
alinn i þessu landi, en eg veit,
að það yrði vel séð á íslandi, að
meira yrði gert af því heldur
en verið hefir..
fsland hefir getað stært sig af
því að gefa út að tiltölu við
fólksfjölda langflestar bækur og
blöð í heimi, og það sama held
eg megi segja um íslenzka þjóð-
arbrotið hér vestan hafs. En bók-
mentasambandinu milli íslands
og Vesturheims hefir verið mjög
ábótavant hin síðustu ár. Fyr
mátti kenna um erfiðum flutn-
ingum, en síðan íslenzku skipin
fóru að sigla beina leið til New
York er það engin afsökun leng-
ur. Þið eigið að senda okkur
heim ykkar bóka-framleiðslu og
við ykkur þær bækur, sem gefn-
ar eru út heima. Því að það er
aðeins samband hins ritaða orðs,
sem getur náð til allra íslendinga
hér og heima. Ef við reynum
ekki að halda þvi sambandi, má
búast við að þjóðarbrotin reki
Iengra og lengra hvort frá öðru.
Þið munuð hafa orðið vör við
eins og eg, að AmerÍKa er nú
fyrst að uppgötva ísland. Ame-
ríkumenn eru óðum að sjá
hversu þýðingarmikið fsland er
fyrir þeirra eigið öryggi. Nokk-
ur hundruð mílur hafs eru ekki
lengur vörn; þetta höfum við
lært á eftirminnilegan hátt, þeg-
ar við lesum, eins og nú á dög-
unum, um loftárás á okkar litla
land. Þetta sama er almenn-
ingur hér i Ameríku hetur og
betur að sjá.
Blöðin hér hafa heiðrað eða
vanheiðrað land okkar með
greinum — sumum lélegum en
öðrum góðum, eins og gengur.
Einn blaðsnepill var það þó, sem
af öðrum bar í niði og rógburði
um ísland. Heimildamennirnir
voru vonsviknir Canada-her-
inenn, sem ekkert kvenfólk
höfðu fengið á íslandi en bara
kindakjöt og magaveiki. Svo
láta þeir reiði sín abitna á landi
okkar og þjóð. Það er búið að
skrifa svo rækilega um þetta
mál, að ekki er þörf að ræða það
frekar, að minsta kosti ekki við
íslendiinga. Þetta mál vakti
réttláta reiði allra landa. og þeir
voru margir, sem tóku sér vopn
í hönd — pennann — og réðust
á stórveldið “Time.” Eg efast
um, að hið volduga og óskeikula
“Time” hafi fvr eða síðar fengið
jafnmörg leiðréttingar-bréf á
einni grein sem það birti.
Þegar á ísland er 'ráðist, eins
og í þetta skifti, standa allir ís-
iendingar saman sem einn inað-
ur, þó að ]>eir kunni oft að eiga
i heitum deilum um sín inn-
byrðis félagsmál. fslendingar
hafa aldrei skammast sín fyrir
sinn uppruna. Þó ókunnugir
hafi talað fyrirlitlega um ísland,
eins og fáttkunnandi mönnum
hættir við um ]iað, sem þeir ekki
þekkja, þá hafa íslendingar
aldrei hrugðist að verja land
sitt. Þeir eru æfinlega reiðu-
búnir'að tala eða skrifa um land
sitt og skýra málstað þess. Þann-
ig er Björnsons-fjölskyldan í
Minneapolis eins og nokkurs kon-
ar Titbreiðslumálaráðuneyti’ fyr-
ir ísland í Minnesota og jafnvel
víðar, og eins veit eg að er með
marga aðra góða íslendinga, að
þeir eru sívakandi og sístarfandi
fyrir island án þess að geta
nokkurn tíman búist við að fa
verðskuldað þakklæti fyrir það.
Það var líka annað en sam-
heldni íslendinga sem mætti
læra af “Time”-greininni. Það
er, að um leið og við venjumst á
að minst sé á ísland hér í blöð-
unum, þá verðum við að taka
þvi ‘með stillingu ]>ó að alt sé
það ekki eintómur lofsöngur.
Við verðum að kyngja beisku
pillunum með þeim sætu. Þaö
sem blöðin kunna að segja um
land okkar og þjóð eru, þrátt
fyrir alt, hreinustu smámunir i
samanburði við það, sem nú er
að gerast í heiminum. Við
meguin hrósa happi yfir því, að
ísland hefir, enn sein Jcomið er,
sloppið tiltölulega vel við þa>r
ógnir og hörmungar, sem nú þjá
Evrópu. Við vitum að á úrslit-
um þessa ófriðar veltur sjálf-
stæði okkar og frelsi, engu sið-
ur en flestra annara Evrópuþjóð-
anna.
fslenzka þjóðin hefir sérstök
skilyrði til að skilja þá erfið-
leika og raunir, 'sem að flestar
smáþjóðir Evrópu eiga iui í, því
það er svo stutt síðan hún varð
sjálf að þola svipaðar þjáning-
ar. Þessar þjóðir berjast nú,
sumar leynt en aðrar ljóst, fyrir
þeim verðmælum, sem fslending-
ar hafa altaf metið mest — frelsi
og sjálfstæði. Um leið og þeir
berjast fyrir sínum eigin hags-
munum og hugsunum, herjast
þeir líka fyrir okkar. Þeirra
vegna, og okkar vegna, óskum
við einskis heitar, en að þeir
muni sigra og að nýr dagur muni
rísa færandi frelsi og jafnrétti
fyrir allar þjóðir og alla menn.
"ví að eins og Stephan G.
Segir svo ineistaralega:
printmq
L distii
distinctríe and persuasi\)e
r^UBLIClTY that attracts and compels action on
^ tlie part of the customer is an important factor
in the development of businesá. Our years of experience
at printing and publishing is at your disposal. Let us
• lielp you with your printing and advertising problems.
Ohe COLUMBIA PRESS LIMITED
695 Sargent Ave.
WINNIPEG
Phones 86 327 - 8