Lögberg - 12.06.1941, Side 4

4
LÓGBERG. FIMTUDAGINN 12. JÚNl, 1941
-----------Hbgberg------------------------
Gefi8 út hvern fimtudag af
THJK COL.UM1Í1A PKGSS, l.IMITIÚl)
«95 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
fiUITOR LÖGBERG, 695 Sargent A’-e.,
Winnipeg. Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfrain
The “Liögberg" is printed _nd pub jshed by
The Columbia Press, Uimited, 69 5 Sargent Avenue,
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Óhjákvœmileg þjóðeining
Frá ]>ví er Sir Wilfrid Laurier leið,
iiefir enginn maður af fransk-canadiskum
stofni, lagt fram eins giftudrjúgan skerf til
canadiskrar þjóðeiningar og Ernest La-
pointe, núverandi dómsmálaráðherra sam-
bandsstjórnarinnar; er engan veginn víst
hvernig farið hefði við byrjun yfirstandandi
stríðs, og eins í síðustu sambandskosning-
um, ef spakmannlegrar forustu hans hefði
ekki notið við. Quebec á 65 fulltrúa í neðri
málstofu sambandsþings, og er það þar af
leiðandi sýnt, hver áhrif sú fulltrúafylking,
standi hún á annað borð saman, eins og hún
venjulegast gerir þegar mikið er í húfi, get-
ur haft á stjórnarfar landsins.
Ibúar Quebec-ifylkis hafa ávalt verið
andvígir herskyldu, er beita mætti til þátt-
töku í styrjöld utan ströngustu vébanda
þjóðarinnar sjálfrar; og vegna þessarar
sálfræðilegu afstöðu þeirra, hefir þeim
stundum verið brugðið um skort á þegnholl-
ustu gagnvart brezku krúnunni; slíkar ákúr-
ur hafa verið óréttmætar, og í rauninni alveg
mæltar út í hött. Quebec-menn unna Canada
engu síður en þeir þjóðflokkar aðrir, er
landið bvggja, og ]>eim, af skiljanlegum á-
stæðum, svíður það mjög, sé tilraun til þess
ger, að véfengja þegnlega hollustu þeirra;
hefir Mr. Lapointe þá jafnan orðið næsta
hvassyrtur, er þessháttaðar grýlur hafa
skotið upp höfði; enda dylst það engum
heilskygnum manni, að canadisk þjóðeining
standi, eins og nú hagar til, í dýpri þakkar-
skuld við Mr. Lapointe en nokkurn annan
núlifandi canadiskan stjórnmálamann, að
undanskildum sjálfum forsætisráðherranum,
Mr. King.—
Þann 15. maí síðastliðinn, flutti Mr.
Lapointe ræðu yfir útvarpsstöð fylkisstjórn-
arinnar í Quebec um stríðsmálin; er efni
hennar slíkt, að hún á brýnt erindi ti-1 allra
canadiskra manna án tillits til þjóðernislegs
uppruna; hér fer á eftir nokkur kafli ræð-
unnar:
“Fyrir ári slepti Þýzkaland lausum öll-
um undirheimaöflum sínum, og hóf leiftur-
stríð gagnvart flestum þjóðum heims. Aust-
urríki, Czechoslovakíu, Póllandi, Danmörku
og Luxemburg, hafði þá þegar verið komið
á kné. Xoregur, Holland og Belgía, héldu þá
enn uppi frækilegri vörn; en þessar þjóðir
komust skjótt að raun um það, að þær yrði
knúðar til þess að greiða hinn bitrasta
skatt vegna þess hve lengi þær töldu sér
trú um að hlutleysi væri það sama og stjóm-
arfarslegt öryggi; afdrif þessara þjóða eru
nú löngu kunn. Frakkland, hið óhamingju-
sama Frakkland, var þá í þann veginn að
komast á vonarvöl, og gefast upp. Og frá
þeim tíma hefir svo ein syndin boðið annari
heim, að því er viðkemur samninga- og sátt-
málarofum, stigamensku og hvers kyns
fólsku.
Það er óþarft fyrir mig að endurrekja
sögu undanfarinna tólf mánaða; hún er
öllum kunn; það er líka kunnugt, hve illa
vér, og aðrar lýðræðisþjóðir, vorum viðbúnir
þeim firnum, sem í aðsigi voru, þar sem
stofnað var til fjörráða við kristna sið-
menningu um gervallan heim; alt þetta
stendur oss í fersku minni, þó það sé nátt-
mömkent og óskemtilegt til þess að hugsa.
Vér erum ekki þátttakendur í þessum ægi-
lega hildarleik vegna þess að hernaðar-
hrifning hefði náð valdi á sálarlífi vom;
vér höfum hervæðst vegna þess, að vér sætt-
um oss ekki við' það, að sömu örlög bíði vor
og Póllands; vér erum staðráðnir í að berj-
ast til þrautar, berjast til sigurs, því ekkert
minna getur þjóð vor sætt sig við.
Síðustu tólf mánuðir hafa fært oss
nokkur höpp og mörg vonbrgiði. Og þó nú
berjist á vora hlið nokkrar þúsundir frjáls-
hugsandi Frakka, þá verður sú sta'ðrevnd
eigi umflúin, að vér höfum tapað haldi á
meginhluta hins franska hers, auk þess sem
mikill hluti franska flotans er þannig settur,
að vér getum ekki vænst af honum liðveizlu
í baráttunni miklu um yfirráðin á Atlants-
hafinu. En þó hmn Frakklands væri eftir-
sjónarvert, þá er hitt þó engu síður viðsjár-
vert, hvernig til hefir tekist um Balkanþjóð-
irnar, þar sem vér, að minsta kosti um
stundarsakir, höfum mist fótfestu. En þrátt
fyrir alt þetta, benda þó eyktamörk til þess,
að haturselfur óvina vorra, séu jafnt og
þétt að grafa rætur undan drotnunarkerfi
þeirra, og haldi áfram að gera það unz yfir
lýkur. Framtíð vor hvílir í hendi Guðs; en
af því liðna má líka margt læra; margt nyt-
samt og sigurvænlegt.
Eitt er það þó, öðru fremur, sem mesta
aðdáun hefir vakið, og meira en vegið á
móti þýzkri herfrægð; en slíkt er hin dæma-
fáa vörn Englands; hin óviðjafnanlega
þjóðeining, sem þar hefir hvarvetna komið
í ljós; eldur hinnar óraskanlegu sjálfs-
ákvörðunar; frelsisástin og fórnarandinn,
sem auðkent hafa átök brezkrar þjóðar frá
upphafi núverandi stríðs. Ibúatala brezku
eyjanna nemur einungis 40 miljónum; þjóð-
in var illa vopnuð og illa viðbúin; þó hefir
hún engu að síður veitt viðnám herskörum
þjóðar, sem telur að minsta kosti 120 míljón-
ir, óg svo er vígbúin, að einstætt er í maiin-
kynssögunni; það eru þessar litlu eyjar, sem
réttilega má kalla vöggu hinnar frjálsu lýð-
menningar, er haldið hafa uppi einsdæma
vörn, og forðað mannkyninu fram að þess-
um tíma frá því að verða nútíðar þræla-
haldi að bráð. Látum oss aldrei missa sjón-
ar á því, hve skuld vor við Bretland er ó-
endanlega mikilvæg og mikil!
Þjóðverjar halda ]>ví að oss, að þeir séu
með slunkurnýtt ma nn f él ags s k i) > u 1 ag á
prjónúm; trúi því hver sem vill; sannleik-
urinn er sá, að hið svonefnda nýja skipu-
lag, er ekkert annað en grímuklaxld, æfa-
gömul, prússnesk ofbeldis- og yfirgangs-
stefna, sem það hefir að markmiði, að leggja
undir sig allan heiminn og hneppa mann-
kynið í fjötra ævarandi áþjánar. Hvorki
Fascismi né Nazismi eiga sgmleið með neinu
því stjórnarfari, sem grundvallast á íhlut-
unarrétti einstaklingsins í umboðsstjóm
þjóðanna; báðar þessar öfgastefnur eiga róf
sína að rekja til Níhilisma, sem ekkert
stjórnarfar viðurkennir, og eru afkvæmi
sýktra heila, er í núverandi tilfelli, styðjasi
við ofurmagn vopna; þessar stefnur, hvort
sem þær eru tvær eða fleiri, einkennast af
skorti á mannúð, skorti á réttvísi, og viður-
kenna engin ágæti önnur en sín eigin, ímynd-
uðu ágæti.
Barátta vor er háð fyrir viðhaldi krist-
innar siðmenningar, einstaklingsfrelsi og
þjóðfrelsi.” x
Þeir, sem landið erfa
Heillyndir menn láta sér hugarhaldið
um það, að hinir ungu, eða þeir, sem landið
erfa, taki við því í eins góðu ásigkomulagi
og föng standa til; að landið sjálft sé bvggi-
ilegra en það áður var, stjórnskipulag og
stofnanir á hástigi lýðræði&legs þroska.
Fólkið á landið, og landið á fólkið.
Þeim, sem elska land sitt, verður vörn
]>ess ljúf, er háska ber að höndum, og stofn-
að er til fjörráða við þjóðfrelsið; þá verða
menn venjulegast allir eitt, þótt endrarnær
greini á um margt.
Kjörland vort á um þessar mundir í
örlagaríku stríði; stríði, sem vér verðum að
vinna, hversu miklar fómir, sem það kann
að kosta í mannafla og fé; á þessum vett-
vangi verða öll hin mismunandi þjóðarbrot
að standa saman sem einn maður, sem ein
sál; hlífð eða hlédráttur mega ekki undir
neinum kringumstæðum koma þar til greina.
“The Freedom We Defend”
Lögbergi hefir send verið til umsagn-
ar bók, með ofanskráðu heiti, eða sem nefn-
ast mætti á íslenzku “Frelsið, sem vér
verjum.” Þetta er að meiri hluta til mynda-
bók, sem innifelur margháttaða fræðslu af
vettvangi yfirstandandi styrjaldar, ásamt þó
nokkru af fróðlegu lesmáli. Universal Life
Assuranee félagið, sem bækistöð hefir í
París byggingunni í Winnipeg, hefir bók
þessa á boðstólum, og sendir haná ókeypis
]>eim, er æskja. Af bók þessari má margt
læra um hin sérstæðu, og í raun og veru al-
veg óviðjafnanlegu átök brezku þjóðarinnar
í því leifturstríði, sem nú geysar í mann-
heimurn.
Roosevelt skerát í leikinn
Alvarlegt verkfall hefir staðið yfir í
verksmiðjum North American Aviation fé-
lagsins í Inglewood í Californíu; félag þetta
framleiðir hér um bil fimta part þeirra
orustuflugvéla, er Bandaríldn þurfa til
varna heima fyrir, auk þess hluta, sem þeim,
samkva>mt “láns og leigu lögunum” ber að
senda Bretum. Eftir að öll sund um sam-
komulag sýndust lokuð, lét Roosevelt for-
seti verksmiðjur þessar taka til starfa á
mánudaginn undir umsjá hersins. Mr.
Roosevelt er staðráðinn í því, að láta ekki
hergagnaframleiðslu þjóðarinnar stöðvast
vegna verkfalla.
Það er a ia rei of seint
'
Ef þér hafið ekki þegar stofnað spari-inn-
stæðu, ]>á gerið það nú — og bætið við hana
stöðug'lega. Peningarnir tryggir, og má taka
þá út nær, sem vera vill.
THE ROYAL BANK
OFCANADA
--------Eignir yfir $900,000,000 -
Þjóðsög ur
og Saga
Einar Ólafur Sveinsson:
Vm íslenzkar þjóðsögur.
Reykjavík, Hið islenzka
Ilókmentafélag, 1940 8 vo.
viii, 311 bls.
E. ó. Sveinsson: Sturl-
ungaöld. Drög um ís-
lenzka menningu á þrett-
ándu öld. Reykjavik,
Nokkrir Reykvikingar,
8 vo. x, 164 bls.
Það má tvíllaust telja þjóð-
sagnasafn Jóns Árnasonar meðal
hinna allramerkustu bóka, sem
komu út á fslandi á nitjándu
öldinni. Hún brá nýju ljósi yfir
líf þjóðarinnar, hugsunarhátt
hennar, ihjátrú, kreddur og frá-
sagnargáfu. Auk þess sýndi hún
málið eins og það hafði lifað á
vörum þjóðarinnar. Nú er sú
útgáfa orðin næsta sjaldgæf. Var
því vel til fallið að gefa hana út
aftur í sömu mynd og hefir
Sögufélagið gert það, og jafn-
framt aukið hana með registr-
um, einu yfir nöfn og öðru yfir
efni, og er það síðara mjög mik-
ilsvert, því að það gefur mönn
um betri skilning á efninu og
meðferð þess. Það eina, sem eg
hefi út á þá útgáfu að setja er
að hana vantar viðeigandi titil-
blöð. Titilblöðin frá 1862 og
1864 eru gefin, en ekkert titil-
blað látið fylgja sem sýni, að
þetta sé ný útgáfa.
Siðan safn Jóns Árnasonar
kom út hafa fleiri þjóðsagna-
söfn verið birt. Þau hafa verið
nokkuð misjöfn að efni og frá-
gangi. Það lítur út fyrir, að
sumum af útgefendum þeirra
hafi ekki verið það fyllilega
Ijóst, hvað voru þjóðsögur, en
látið alt flakka sem var hjátrú-
arfult og kreddukent, jafnvel
það sem gerst hafði i gær eða
dag. Þetta kemur af því, að svo
Htið hefir verið gert að því aó
skýra fyrir mönnum á fslandi,
hvað það sé, sem á útlendu máli
er nefnt “folklore.” Eg man
eftir því, að þegar ólafur Davíðs-
son dó (en hann var einn hinn
fróðasti maður sinna tima í þess-
um efnum á fslandi), þá lét
Axel Olrik þess gietið í eftirmæl-
um eftir hann, að hann hefði
ekki ifremur en aðrir fslendingar
lagt neitt af mörkum til vis-
indalegra rannsókíia á þessu
sviði, en bara safnað.
Slíkt verður ekki sagt lengur,
sem betur fer. Nú eigum við
þjóðsagnafræðing eða “folklore-
ista,” sem hefir tekið sér þetta
fyrir hendur. Dr. Einar ólafur
Sveinsson birti fyrir nokkrum
árum á þýzku visindalega rann-
sókn á islenzkum æfintýrum i
ritum Folldore Fellows. Og nú
er komið út heildaryfirlit á ís-
lenzku um þjóðsögurnar og
æfintýrin, fróðlegt og þarft verk,
sem ætti að geta gefið mönnum
góðan skilning á þessum efnum.
Vmsar þjóðsögur og mikið af
æfintýrunum eru sameiginlegar
með mörgum þjóðum; þetta
berst land úr landi, en tekur á
sig ýmsar myndir og er lagað
eftir hugsunarhætti og lífi þjóð-
anna í hverju landi. Og svo hef-
ir hvert land altaf eitthvað nýtt
til brunns að bera i þessum
efnum. Margt hafa landnáms-
mennirnir flutt með sér frá sin-
um fornu heimkynnum, og sumt
að því hefir smámsaman breyzt.
Alt er þetta tekið til greina í
bókinni og hinar ýmsu myndir
hjátrúarinnar skilgreindar, trú-
in á drauga, álfa, og útilegu-
menn. Eg þykist viss um, að
flestum muni þykja þetta fróð-
Iegur lestur, og á bæði höfund-
ur og Bókmentafélagið miklar
þakkir skilið fyrir verkið. Það
er gefið út á kostnað sjóðs sem
stofnaður var með erfðaskrá
þýzkrar konu, Margrétar Leh-
mann-FiIhés, sem þýddi þjóð-
sögur Jóns Ámasonar á þýzku,
og hefir Bókmentafélagið stjórn
sjóðsins.
En Dr. Einar leggur fleira á
görva hönd. Hann hefir samið
mjög ítarlegt rit um Njálu og
hann hefir gefið út þrjú bindi
af islenzkum fornritum, sem eru
mjög vel af hendi leyst eins og
öll bindin í þvi safni. Það er
næsta merkilegt, hvað lítið hefir
verið ritað um þetta safn í blöð-
unum.. Það má með sanni kalla
það hið mesta þjóðþrifafyrir-
tæki, því að með þessum útgáf-
um er islenzkum lesendum fvrst
gert verulega skiljanlegt gildi
fornbókmentanna. Það má segja,
að það gefi mönnum lykilinn að
þeim. Nú heyrir auðvitað mikið
af efninu í fornsögunum og með-
ferð þess þar undir þjóðsagna-
fræðina. Þær eru færðar i let-
ur nálega þrem öldum eftir að
þær gerðust, og margt hefir
skeð á skemmri íeið. Það er því
hætt við, að hið sannsögulega í
þeim hafi á svo löngum tíma
færst úr lagi, verið aukið við
það og því undið við; ineð öðr-
um orðum orðið fyrir sömu eða
líkum áhrifum eins og þjóð-
sögur, sem lengi hafa gengið
manna á milli i munnmælum.
Hér er því þörf nákvæmra rann-
sókna á hverri sögu til þess að
finna kjarnann. Prófessor Knut
Liestöl tók sér fyrir hendur fyr-
ir nokkru að rannsaka norskar
munnmælasögur frá seinni öld-
um og bera þær saman við rit-
aðar heimildir, þar sem þær
voru til. Kpmst hann að merki-
legri niðurstöðu i þeim efnum,
og þótti líklegt, að heimfæra
mætti hana að ýmsu leyti upj>
á fornsöguftnar. Samskonar
rannsóknir eru nú gerðar á ís-
landi, og vil eg benda mönnum
á grein um það efni í síðasta
“Sldrni” eftir mag. Guðna Jóns-
son. En að beita sömu aðferð
við Jornsögurnar er næsta erfitt,
þvi að þar vantar samtiðarit,
sem hægt sé að bera efni þeirra
saman við.
Eitt er það timabil i miðalda-
sögu okkar, sem við þekkjum
bezt, af þvi að þar höfum við
samtiðarrit að styðjast við. Það
er Sturlungaöldin. En Sturl-
ungasaga er ekki sem auðlesn-
ust almenningi, því að frá mörgu
er þar sagt svo nákvæmlega, að
mönnum hættir við að kafna i
nöfnum og smáatriðum, enda er
hún óþýðanleg á útlend mál i
heilu liki, svo að útlendir les-
endur hafi fult gagn af. En
saga tímabilsins og einstakra
manna þess hefir oft verið end-
ursögð í nýrri ritum bæði á is-
lenzku og öðrum málum. Og frá
bókmentalegu sjónarmiði hefir
Sturlunga verið itarlega rann-
sökuð af Birni M. ólsen, Pétri
Sigurðssyni o. fl. Einstöku hlið-
um Sturlungatímabilsins hafa
verið gerð góð skil, og má þar
til telja rit Andreas Heuslers um
vígaferlin. Sturlungaöldin hafði
þann sorglega endi, að þjóðin
misti sjálfstæði sitt, og þar sem
sá atburður hefir snert pólitísk
deilumál dagsins, hefir allmikið
verið um hann ritað, aðdrag-
anda hans og afleiðingar. En
menningarsögulegt yfirlit yfir
tímabilið hefir vantað. úr því
hefir nú dr. Einar bætt með bók
sinni, sem hann gefur aukatitil-
inn: “Drög um islenzka menn-
ingu á þrettándu öld.” Efnið er
mikið og margbrotið, og
hefir hann stundum
fara nokkuð fljótt yfir. En
honum hefir tekist að sýna, hve
merkilegt og afdrifamikið þetta
tímabil er i sögu þjóðarinnai-
Það er á öllum sviðum, að hér
mætast stríðir straumar, inn-
lent og útlent berst um tökin
á þjóðinni, fornar og nýjar
dygðir og lestir, innlendar venj-
,ur 0(g útlendar kenningar, út-
lendur smekkur og innlendar
mentir, innlent höfðingjavald
samfara miklu lýðræði og út-
lent konungsvald og kirkjuvald-
og verður hið fyrra að lokum
að beygja sig fyrir hinum báð-
um. Sérstaklega eru athyglis-
verðir kaflarnir um baráttn
kristninnar og kirkjunnar og á-
hrif þeirra á lif og menningu
þjóðarinnar, og minnist eg ekki
að hafa séð betur um það ritað
á íslenzku fyr. Þrátt fyrir allar
skuggahliðar tímabilsins er það
blómöld bókmentanna, því að
flestar sögurnar munu þá hafa
verið ritaðar. Það er eins og
menn hafi mitt i öllum svaðil-
förunum fundið huggun og hug-
svölun í því að horfa aftur í
tímann og dvelja við minningai'
og afrek forfeðranna og varð-
veita það frá gleymsku. Menn
hafa borið saman gamla tímann
og hinn nýja. Draumvisa Jó-
reiðar Hermundardóttur í Mið-
dal getur þvi átt við fleiri svið
en bara það pólitiska:
Þá var betra,
er fyrir baugum réð
Brandr hinn örvi
ok burr Skata.
En nú er fyrir löndum
ok lengi man
Hákon konungr
ok hans synir.
Þessa bók dr. Einars ættu
sem flestir að lésa og athuga
vel. Hún mun gera mönnuiu
Ijóst margt, sem þeir hafa veitt
litla eftirtekt. Hún er íhugun-
arefni fyrir alla fslendinga hvai'
sem þeir lifa á hnettinum, e>
þeir annars vilja halda fast við
uppruna sinn eða vita deili á
forfeðrum sínum. Hér er reynt
að skifta ljósi og skugga, og það
mest dregið fram, sem hefir
gefið okkur þá sérstöðu, sem
þessi smáþjóð hafði frá upphafi
og henni hingað til hefir tekist
að mörgu leyti að varðveita þrátt
fyrir alt og alt. Ekki sízt á bók-
in erindi til fslendinga hérna
megin hafsins, eftir allan hrak-
fallabálkinn, sem nýlega hefi>’
verið á borð borinn fyrir þá.
f formálanum getur höfundur
þess, að Menningarsjóður haf*
neitað að taka bókina til útgáfu-
Á sama tíma gefur þessi stofnun
út og reynir að koma inn á sem
flest heimili á landinu ritum
eins og “Sulti” eftir Hamsun.
bók Straohey’s um Viktoríu
drotningu, frásögn Lawrences
um störf hans meðal Araba, og
dægurflugur eftir Aldous Hux-
ley. Það er erfitt að skilja, að
þessi rit eigi brýnt erindi ti'
bænda og sveitafólks, og enn
síður til hins hvarflandi og rót-
litla bæjalýðs, sem myndast hef-
ir á síðustu tímum og hneigðist
að hverjum útlendum hornriða
og hvirfilvindi, sem af hafi ber-
Þessi merka og tímabæra bók <R*
einmitt af því tag>’
ef þ!»ð
þvi Einars er
orðið að sem ríkið ætti að gefa út,