Lögberg - 12.06.1941, Blaðsíða 6

6
L/OGBEKG, FIMTUDAGliNN 12. JCNf, 1941
Orsmiðurinn í Kristinehamn
Eftir Astrid Ehrencron Kidde.
Lm 1870 átti heima í Kristinehamn,
sunnarléga í Varmlandi, maður að nafni
Samúel Eberling.
Afi hans hafði verið þýzkur innflytj-
andi, úrsmiður frá Bæheimi, og hafði komið
til landsins um Danmðrku, og haft ofan af
fyrir sér með því, að gera. við úr og klukkur
manna, þar sem hann kom. Hann stóð
sjaldan lengi við' í borgunum, eða aldrei
lengur en hann þurfti nauðsynlega. Honum
leið betur úti í guðsgrænni náttúrunni, eink-
um í hinum víðlendu sænsku skógum, sem
minstu liann vingjarnlega á skógana heima
á bernskustöðvunum, — Svörtuskóga. En
eí hann var að því spurður, hvers vegna
hann hefði ekki verið kyr heima, svaraði
hann því, að sér væri flakkið í 'blóðið borið,
og- að hann hefði þráfaldlega, þegar hann
var drengur, strokið að heimau og flækst um
skógana dögnm saman, og að hvorki hefði
dugað tár móður hans né hótanir föður
hans, til að aftra því, að hann styrki að
heiman á ný, strax er tækifæri bauðst.
Sonur hans hafði ferðast um eins og
hann, rnn allar sýslur Sví{)jóðar þverar og
endilangar. En sonarsonurinn hafði ekki
erft þessa flakksýki, — sennilega af því, að
móðir hans hafði verið rólynd og ráðsett
kona, ættuð úr Dalabygðum. Hann hafði
sezt að' og gerst borgari í Kristinehamn,
systu borginni í Varmlandi.
Hann hafði einnig gifst sænskri stúlku,
ættaðri úr dal þeim, sem kendur er við Tærá,
og búið um sig í litlu húsi, yzt við Sjögatan.
og sá þaðan vel út yfir Vanarn og skógana,
sem að vatninu liggja. Þetta var snoturt
hús, grænt á lit, með hvíturn gluggakörmum,
anddyris útskoti, blómagarðskríli götumegin,
en á bak við húsið var matjurtagarður, þar
sem Kajsa ræktaði allskonar kálmeti, hind-
ber og ribs.
Stærsta herbergið í húsinu, sem vissi út
að þessum garði, var vinnustofa Samúels
Eberling. Þangað fóru viðskiftamennirnir,
um malborinn gangstíg, þegar þeir annað-
hvort komu með úr sín til viðgerðar, eða
sóttu þau. Og viðskiftamennirnir voi*u
margir, því að Samúel var talinn snjallastur
maður í bænum, á sínu sviði. Og aldrei
hafði það komið fyrir, að hann gæti ekki
komið viti í úr, sem honum hafði verið feng-
ið til meðferðar. Hann gerði þau sem ný,
þó að þau væri orðin eldgömul og af sér
gengin.
Þarna sat hann mestan hluta dagsins,
við stórít vinnuborð, út við gluggann, sem
vissi út að matjurtagarðinum. Og á veggj-
unum umhverfis hann tifuðu og hömruðu
ótal klukkur, — sumar átti hann sjálfur. Þær
höfðu einhvernveginn orðið innlygsa hjá
honum, en aðrar hafði hann erft eftir föður
smn, — en aðrar áttu viðskiftamennirnir.
Það voru klukkur, sem hann vildi hafa hjá
sér til eftirlits, að lokinni viðgerð. Þær
voru þarna eins og sjúklingar í afturbata, —
hann slepti þeim ekki í hendur hins fáfróða
°g g'álausa fólks, fyr en honum þótti trvgt,
að þær væri ‘ ‘ al!>ata. ’ ’
Hann hafði yndi af starfi sínu og hann
hafði yndi af því að heyra úrin og klukk-
urnar hamra og tifa, eins og ofurlítil hjörtu,
umh\ erfis sig, og stundum fanst honum
hann vera sjálfur eins og dálítill guð, þegar
einhver klukkan hætti að ganga, og hann
þurfti þá ekki annað, en að snerta á henni,
með lægnum fingrum sínum, til þess að koma
litla hjartanu á hreyfingu aftur. Honum
fanst það líkast því, sem hann gæfi líf því,
sem dáið hafði verið um stund.
En hversu annríkt sem hann átti, gaf
hann ser þó altaf tíma til að líta öðru hvoru
inn í stofuna, þar sem konan hans sat við
sauma sína, eða inn í eldhúsið, þar sem hún
var að búverkum, eða að opna gluggann og
kalla til hennar einhver vingjarnleg orð, ef
hún var að sýsla eitthvað í garðinum, við
berin sín eða matjurtirnar. Og á kvöldin,
hætti hann jafnan vinnu sinni á ákveðnum
tíma og gekk frá verkfærunum á sínum stað.
Og síðan gengu þau sér til skemtunar um
skógargöturnar, meðfram vatninu, eða þau
reru út á Vanarn, út f einhvern hólmann og
horfðu á daginn fjara út og sólina kyssa
skógana brennandi og blossandi kossum, að
skilnaði. Og þau fóru þá ekki heimleiðis,
fvr en stjórnurnar voru teknar að blika á
himinhvolfinu, leiddust þá heim að húsinu,
glöð og þakklát fyrir það, að Guð skyldi
unna þeim þess, að lifa og njótast í svona
fögru umhverfi, hamingjusöm með hlatskifti
sitt, en þó var sú hamingja mest, að leiðir
þeirra skyldu hafa legið saman, og að þau
máttu nú unnast og njótast. Og á hverjum
nýjum morgni var þeim hamingjan ný og
unaðslegri en daginn áður. Þau voru yfir-
leitt svo ánægð, sem orðið gat, og {>eim fanst
eins og Guði forðmn, að alt vera harla gott.
Þangað til dag einn, snemma sumars,
þegar þau voru búin að vera samvistum
rúmt ár. Daginn sem Samúel fann af
hendingu, í ruslakistu, innan um ýmislegí
skran, sem faðir hans bafði átt, ákaflega
'Sakleysislega bók.
Bókina hafði afi hans átt upphaflega.
Það var einskonar dagbók, þar sem í var
krotað sitt hvað, sem fyrir hann hafði komið
á ferðalögum hans, þar var sag't frá alls-
konar æfintýrum, hættum, gleðilegum við-
burðum og ömurlegum, jöfnum höndiun, en
eins og rauður þráður, í gegnum alla bókina,
voru ofnar inn í frásagnirnar sífeldar harm-
tölur yfir því, að honum hafði aldrei tekist
að koma saman gangverki í klukku, ákaflega
margbrotnu, sem hann hafði verið að fást
við að brjóta heilann um, frá því hann var
unglingur. Þetta var hugmynd, sem átti að
gera mannfólkið forviða, ólík öllu því, sem
áður þektist. Það átti að vera sigurverk
eður gangverk, sem mældi ekki aðeins
klukkustundir, mínútur og seíkúndur, heldur
átti hún líka að sýna mánuði og árstíðir
þannig, að í hana átti að fella útskornar
líkneskjur úr tré, sem kæmu fram, hver á
tilteknum mánuði, og áttu að vera tákn-
myndir, um hvem einstakan mánuð. Þessar
mvndir áttu að koma fram á fleti, fyrir ofan
töluskífuna, en uppj. yfir þessum fleti, átti
að vera líkneskja af frelsaranum. Hann
át'ti að standa þar, eilífur og óumbreytan-
legur, en fvrir neðan stallinn var þessi
áletrun: “Á meðan heimurinn er við lýði,
skal ekki linna vetur og vor, sumar og
haust. ’ ’
Af bókinni gat hann ennfremur ráðið
það, að afi hans, sem hafði verið slvngur
tréskeri, eins og margir í ætt þeirra, hafði
skorið út ailar líkneskjurnar, sem áttu að
vera í klukkunni. En að honum hafði aldrei
tekist að koma saman þeim vólbúnaði, sem
til þess þurfti, að skjóta myndunum fram á
pallinn, fyrir ofan töluskífuna, á réttum
tíma, — nema myndinni af frelsaranum, —
og láta þær, á klukkutíma fresti gera hreyf-
ingar, sem áttu að vera táknrænar og ein-
kenna hvern mánuð sérstaklega. Hann hafði
ekki getað látið sáðmanninn sá vorsæðinu,
né fiskimanninn draga upp netið með ágúst-
síldinni o. s. frv. Alt hafÖi þetta mistekist,
þegar komið var að aðalkjarna hugmyndar-
innar. Hann átti myndimar, en náði ekki
valdi yTir þeim.
Samúel varð þegar mjög hugfanginn af
þessu. Og þegar hann fór að aðgæta betur,
fann hann líkneskjurnar í kistunni, mjög
haglega gerðar. Og hann varð altekinn af
þeirri hugsun, hvort hann myndi nú ekki
geta fullgert það, sem afi hans hafði orðið
að hætta við.
Og upp frá þeim degi hvarf Samúel
bæði heiminum og Kajsu.
Hann sat á vinnuistofunni frá morgni til
kvölds, og var að bjástra við gamla og ryðg-
aða klukkuverkið, sem hann hafði fundið
um leið og myndirnar. Viðskiftamennimir
komu hvað eftir annað, árangurslaust, til
þess að vitja um úrin sín. Kajsa varð að
kalla á hann hvað eftir annað til hverrar
máitíðar. Hann kom aldrei fyr en á seinustu
stundu, og reif þá í sig matinn, annars hugar,
eins og hann hefði ekki hugmynd um, hvað
það var, sem hann var að borða.
Upphaflega henti Kajsa gaman að þess-
um algleymis áhuga. En smámsaman fór
brosið að stirðna á vörum hennar og gleðin
að fjara út, eftir því sem tíminn leið og
maðurinn sinti henni minna.
Hvað stoðaði það, þó að Samúel héti
henni því, að hann aátlaði að gefa henni
klukkuna, {ætta mikla listaverk. Henni hefði
verið það miklu meira virði, ef hann hefði
viljað ganga með henni út, einstöku sinnum,
á kvöldin, eins og fyrrum, eða að hann hefði
komið inn til hennar og setið hjá henni
stundarkorn, öðru hvoru, og rabbað við
iiana, eins og þegar alt lék í lyndi. En hið
venjulega viðkvæði hans var þetta: “ Eg
hefi engan tíma, — skilurðu það ekki, bless-
að barn. Eg hefi ekki tíma!” Og hana tók
J>að svo undur sárt, að heyra óþolinmæðina
í raddhreimnum, svo að hún hætti alveg að
ganga á eftir honum.
Kajsu fanst hún vera meiri einstæðing-
ur, en hún hafði nokkru sinni verið. Ein
dundaði hún við húsverkin og ein sýslaði
hún um garðana vsína. Ein og gleðivana.
Því að nú hafði hún enga ánægju af nokkr-
um hlut, úr því maðurinn hennar gat ekki
tekið þátt í því með henni. Og þó að Samúel
brosti altaf vingjarnlega til hennar, þegar
hann sá hana, og spyrði hana oft, hvort hana
vanhagaði ekki um eitthvað eða hvort hana
vantaði ekki peninga, og þó að hún vissi, að
hann væri þarna rétt hjá henni, og hún gæti
heyrt tifið og hamrið í úrunum og klukkun-
um, þá datt henni oft í hug: ‘ ‘ Skyldi noklcur
manneskja í heiminum vera svona einmana,
eins og eg?”
En Samúel isá ekki hrygðina í augum
hennar, hann heyrði hana ekki í röddinni
hennar, þegar liún yrti á hann. Því að í
huga hans rúmaðist ekki nema ein liugsun:
Hið erfiða viðfangsefni, klukkuverkið, sem
enn hafði ekki tekist að fullgera. En þetta
viðfangsefni varð að leysa, og hann, Samúel
Eberling, ætlai að leysa það, hvað sem það
kostaðj.
Sumarið kom og leið. Blómin sprungu
út og fölnuðu, berin í garðinum urðu þrosk-
uð og voru hirt, hauststormarnir æddu yfir
Vanarn, svo að glamraði í gluggarúðunum.
En Samúel sat við vinnuborð sitt, og vissi
ekkert, hvað leið árstíðunum, altekinn j)eirri
hugsun, að sigrast á þessu viðfangsefni, að
ge!ta látið árstíðirnar koma og hverfa, á vél-
rænan hátt, — ef svo mætti að orði komast.
Það sem var lifandi, var honum dautt og
óviðkomandi. En dauðu hlutirnir einir
höfðu gildi. Hann vildi sjálfur verða til
þess, að blása í þá lífi. Hann vildi þetta og
hann hugðist geta það. Á því reið aðeins,
að gefast.ekki upp.
Þá var það eitt kvöld, seint á árinu, að
Kajsu leið eitthvað ónotailega. Ilún var
ýmislt funheit, svo að hana sveið í augun og
vangana, eða {>á, að henni var svo kalt, að
henni fanst hún aldrei geta verið nógu ná-
lægt ofninum.
Hún hafði ekki orð á þessu við mann
sinn, en háttaði snemma og sagðist vera með
höfuðverk. Hún vildi sem allra minst trufla
hann eða tefja. Henni var hver stundin og
hver dagur dýrmætur. Því fyr, sem hann
gat lokið þessu vandaverki, því fyr átti hún
von á að heimta hann aftur.
En daginn eftir var hitasóttin svo
mögnuð, að henni fanst sálin og líkaminn
sitt í hvoru lagi. Líkaminn byltist í rúm-
inu og gat enga hvíld fengið. En sálin var á
flökti um alla heima og geima, villuráfandi
og í sífeldum vandræðum.
Samúel sa!t við rúmið hennar og starði
á hana, undrandi og óttasleginn. Upphaf-
lega var hann fremur undrandi en eiginlega
kvíðinn. Undrandi yfir því, að svona óvænv
atvik skyldi geta komið fyrir, sem vrði til
þess að tefja starf hans við liina mikilvægu
uppfyndingu. Kajsa! Fríska og hrausta
konan hans, sem aldrei hafði orðið misdæg-
urt, aldrei hafði kvartað, aldrei gert honum
neitt til ama. . . .
En þegar fyrsti dagurinn var liðinn,
varð undrunin að ótta, sem ágerðist er hann
sat þarna og var að hlusta á hina einkenni-
legu og ókuimugiegu og drafandi rödd, sem
hann kannaðist ekki við, — það var eins og
Kajsa talaði eitthvert annarlegt tungumál.
“Kajsa,” kallaði hann örvita af angist,
Kajsa, elsku Kajsa mín, {ækkir þú mig
ekki?”
Hún hristi höfuðið, án þess að opna
augun. “Nei,” sagði húu, “eg þekki þig
ekki. En — við megum ekki tala hátt — við
megum ekki trufla — hann Samúel. Sam-
úel — er maðurinn minu. Það má ekki
trufla hann. llann er að vinna. Hann er
altaf að vinna. Altaf! Altaf! Þú mátt ekkv
trufla hann. Því að þá verður hann svo
lengi, — þá verður svo iangt þangað tii hann
er búinn og kemur til mín aftur. Hann er
svo langt í burtu, — svo ákaflega langt i
■burtu, en hann h^yrir samt til okkar. Það
er svo langt, langt síðan hann fór frá mér,
— hann kemur ef til vill aldrei aftur —
aldrei — aldrei ...”
L'yrst voru setningarnar stuttar og
sundurlausar og það var eins og að hún
ætti enfitt með að ná andanum. En svo fór
hún að tala hratt, eins og hún væri að þylja
utan að iærða þulu.
Þá stóð Samúei upp og gekk út úr her-
berginu. Hami þoldi ekki að heyra meira.
Og nú kom langt og erfitt tímabil, —
hver klukkustund var sem eilífð. Læknirinn
kom á hverjum morgni. Og þegar Samúel
spurði hami, hvernig lionum litist á líðan
sjúklingsins, ypti hann öxlum og jafnan var
sama vonleysis viðkvæðið: “Eg kem aftur
í fyrramálið. Gerist einhver breyting, þá
látið mig vita um það strax.”
Það var svo sárt, að hann skyldi altaf
bæta við þessum orðum. Þessi óvissa var
svo skelfileg.
Það var dauðaþögu í húsinu. Klukk-
urnar í vinnustofunni voru stanzaðar
Samúel gleymdi að draga þær upp. Hann
þorði það ekki vegna Kajsu. Og á vinnu
borðinu, undir glugganum, lá gamla, ryðgaða
úrverkið, og umhverfis það stóðu allar litlu,
útskornu líkneskjurnar, — allir titlu verka-
mennirnir aðgerðarlausir, — fiskimaðurinn
með netið sitt, sáðmaðurinn með sáðpokann
um öxl sér og útrétta hendina. Þeir biðu
I allir, tólf að tölu, þolinmóðir, að maðurin11
blési í {)á lífi og léti þá fara að starfa. E°
á hillunni, uppi yfir borðinu stóð Krists-
myndin. Lausnarinn horfði yfir lærisveina'
hópinn, hrygg-ur í bragði og þjáður.
En inni í stofunni sat Samúel. Hann
laut ofan að konunni og lagði eyrað að lijarta
hennar, öðru hvoru. Og honum fanst hjarta-
slögin verða æ þróttminni.
Ef hjartað yrði nú hætt að slá, h*s1
þegar hann hlustaði? Bf það yrði liætt aö
slá . . . Guð minn góður, hvað átti hann að
gera. Með einu handtaki, gat hann koffliö
af stað aftur hjarta hverrar einustu klukkn
í vinnustofunni, þó að það hætti að starfa
um stund. En hinu lifandi hjarta konunnar,
hinu heita og ástríka hjarta, sem hann átti
þó einn, — því myndi hann aidrei getað
komið af stað aftur, ef það hætti að starfa-
Þá bar svo við eina nóttina, að Samúe1
sofnaði út af, í stólnum þar sem hann sab
hjá rúmi konunnar. Hann var orðinn yfiþ
kominn af vökum og harmi. Hann dreymdi
þá einkennilegan draum.
Hann dreymdi, að dyrnar voru opnaðar-
Og þegar hann leit við, sá hann fyrst engan-
En þegar hann fór að gæta betur að, sá hamt
að litla Kristismyndin, sem staðið hafði á
hillunni í vinnustofunni, stóð nú þarna á
þrepskildinum. Og myndin tók að hækka
og stækka, þangað til hún náði upp undií
dyrakarminn. Þá tóku varirnar að bærasti
og Samúel heyrði greinilega þessi orð: “Ef
liægri hönd þín hneykslar þig, þá högg liana
af. ’ ’
Og í því vaknaði Samúel. Hurðin var
lokuð, en konan var eitthvað að bylta sér 1
rúminu. Hann leit til hennar kvíðinn. E»
hún hafði þá aðeins snúið sér við í rúminu-
Hún haifði legið á bakinu síðustu dagana,
ekki megnað að hreyfa sig neitt. En nú svaf
hún vært og dró andann rólega. Og mí
heyrist engin hrygla. Hrygluhljóðið hafði
verið svo ákaflega óhug’nanlegt. Það vaf
eins og hún væri að dragast með hlekki, s&m
væni henni ofurefli.
Samúel strauk hendinni um enni sér,—
og alt í einu mundi hann drauminn greiQ1'
lega.
Hann spratt á fætur, fór fram í eldhús
og tók hamarinn, sem var þar á bak við
hurðina. Síðan fór haim inn í vinnustofuna*
og án þess að hika andartak, lót hann hamar-
inn ríða á gamla, ryðgaða úrverkinu, sem lá
{>ar á vinnuborðinu, — þessum margbrotna
vélbúnaði, sem hann hafði setið yfir, daginU
út og daginn Inn, í meira en misseri. Og
sem hanii hafði verið að brjóta heilann um
á næturnar líka. Og síðan reiddi hann hanl'
arinn aftur til höggs, og máibraut hverja
líkneskjuna á fætur annari. Þær stóðu í röð,
efs4 á borðinu.
En þegar hann var búinn að eyðilegg’F
þær allar, varð honum litið á litlu KristS'
myndina, sem stóð uppi á hyllunni, ein sér,
myndin, með hrygðar- og þjáningasvipinn-
Og hann lét hendina síga og hamarinn fall®
á góltfið.
Samúel fór aftur inn í svefnherbergið'
Hann var yfirkominn af þreýtu eftir þessa
miklu raun, sem reynt hafði meira á hann eiJ
alt stritið og öll heilabrotin undanfarim
mánuði. Og þegar hann sá, að Kajsa sVftf
enn værum svefni, hallaði hann sér í rúmið
SJJff> — en það hafði hann ekki gert í langa’1
tíma. Hann einsetti sér þó, að láta ekki
sverfninn yfirbuga sig aftur, því að hann
bjós't við, að Kajsa myndi ef til vill vakm1
og þarfnast einhvers.
Hann lét þó aftur augun, — aðeins
augnablik, sagði hann við sjálfan sig. EJ1
l>á opnuðust dyrnar aftur, samstundis,
þegar hann leit þangað, var myndin {m1
aftur. En að þessu sinni stóð hún ekki kýr>
heldur gekk hún rakleitt að rúmi konunnaÞ
settist á rúmstokkinn og tók í hendina á
henni.
I m Samúel fór fagnaðarstraumur. HoU'
um fanst von og traust vakna í brjósti séf-
“Hvað það var gott, ” bugsaði hann, “ að eg
skvldi hlífa Kristsmyndinni, — að eg skyl^*
ekki mölva hana, eins og hinar myndirna1’;
Nú er eg viss um að Kajsa fer að hressasf.’’
En í })ví vaknaði hann af blundinum
opnaði augun. Sá hann þá, að konan
uppi í rúminu, — já, hún brosti, — og hanj1
haíði ekki séð hana brosa svo óra, óra leng1,
“Kaj'sa,” varð honum að orði, “hvers'
vegna ert þú sezt upp?”
“Eg skal segja þér það. Kristur k<>m
til mín, rétt áðan, og sagi mér að bera það-
Samúel starði á hana., undrandi. Glep'
tárin glóðu í augum hans. En í gegnum ta.r'
in mátti lesa í augunum sárt samvizkiib1^
Hann var hálfblindaður, og þreifaði eftJl
hönd hennar, en hún spurði ofur lágt:
“Hefi eg verið -*• verið ósköp veik?
er eins og að mig hafi verið að dreyma líot
an og óendanlega langan draum. En sV