Lögberg - 12.02.1942, Síða 7

Lögberg - 12.02.1942, Síða 7
/ LÖGBERG, FIMTUDAGINN 12, FEBRÚAR, 1942 7 Voltaire (*. E. Eyford færöi í letur. (Framhald) Eítir að Voltaire var sestur að á Ferney, veittist honum meira næði til ritstarfa og vísindalegra iðkana, sem hann notaði vel; en það gat ekki varað lengi, því hann fékk bráðlega önnur við- fangsefni að glíma við. Skamt frá landamæruin Sviss, °g ekki langt frá Ferney, er borgin Toulouse á Frakklandi. Þessi borg, eins og Frakkland ytirleitt, var algjörlega háð yfir- raðum katólsku kirkjunnar og hinu takmarkalausa klerka og biskupavaldi. Enginn þorði að hrófla við né veita nokkra mót- stöðu valdi kirkjunnar, nema eiga á hættu hinar miskunnar- °g mannúðarlausustu píslir og smánarlegasta dauðdaga. Fáfræði alþýðunnar var takmarkalaus og var prestunum því auðvelt að láta lýðinn trúa hverju sem þeim sýndist, hversu fáránlegt sem það var. í borginni Toulouse, og sjálf- sagt víðar um Frakkland, voru haldnar stórhátíðir, með skrúð- göngu og allra handa gleðskap °g fáránlegum fagnaðarlátum, í minningu um St. Bartholomus morðin í París, og ofsóknirnar gegn prótistöntum á Frakklandi. önnur lík hátíð var haldin i minningu þess að Nantas samn- tngurinn var brotinn. (Með þeim samningi hafði prótistöntum ver- gefin réttindi til að hafa sínar guðsþjónustur út af fyrir sig, öáreittir). f Toulouse voru afar- strangar reglur, eða lög gegn protistöntum, og voru þeir sízt betur farnir þar en Gyðingar, bæði á Frakklandi og í öðrum lönduni. í Toulouse mátti eng- mn prótistant vera: lögmaður, læknir, lyfsali, bóksali, matvöru- haupmaður né prentari, og hatólskum mönnum var ekki Jeyfifegt að hafa prótistanta í þjónustu sinni. Árið 1748 vildi það til, að katólsk kona, sem var 1 barnsnauð, naut hjúkrunar og hjálpar yfirsetukonu, sem var Prótistant, og var hún sektuð fyrir vikið um 3,000 franka. Skömmu eftir að Voltaire var seztur að á Ferney, vildi það til 1 Toulouse að ungur mður, sem hét Calas hafði fyrirfarið sér. Hann og foreldrar hans voru Protistantar, en það voru lög i borginni, að lík allra er fremdu sjálfsmorð skyldi lagt nakið á Hmlagrind, og þannig dregýð eftir strætum borgarinnar, og að Því loknu hengt upp á gálga. Til þess að lík piltsins kæmist hjá þessari meðferð, beiddi faðir hrengsins vini sina og trúbræður að bera það með sér, að pilturinn hefði dúið náttúrlegum dauða; en þá var sá orðrómur brátt breiddur út, að faðir hans hefði Jyrirfarið drengnum, til að koma i veg fyrir að hann snerist til hatólskrar trúar; var faðirinn þá iekinn til fanga og píndur á alla Vegu til að játa á sig glæpinn, en 'hann stóðst ekki pislirnar til 'engdar og dó eftir skamma stund. Fjármunir hans voru gerðir upptækir og fjölskyldan hrakin úr borginni, sem i vand- r*ðurn sínuin flúði á náðir Toltaires. Hessir atburðir og margir lík- lr> höfðu afar mikil áhrif á Toltaire og svo að hann einsetli ser að verja þyí sem eftir var æfinnar til að brjóta niður hið menningar. og mannúðarsnauða hlerka- og kirkjuvald á Frakk- liindi, sem var með öllu óþol- andi. Þessi léttlyndi og lífsglaði hiaður varð nú svo alvarlega ^igsandi, að ekki fór bros yfir Varir hans, enda safði hann í réfi til kunningja síns: “Þetta ern ekki timar til gleðskapar; eilhrjjrg skynsemi, morð og verskyns níðingsverk, eiga enga samleið.” Það var með Voltai Um þessar mundir, líkt og m ^ola og Anatole P'rance í Dreyf málinu; þetta þrælslega óréttlæ Sem hann sá alt í kringum s vakti hann til alvaruegrai; m hugsunar og athafna, og löngun- in til að brjóta hlekki fáfræðis og villu, sem fjötruðu þjóð hans; hóf hann upp ogí gaf honum á- ræði og djörfung til að segja spiltri kirkju og ofbeldislullu klerkavaldi stríð á hendur. Vol- taire ræðst ekki á grúndvallar- kenningu kristindómsins, heldur á hið ómannúðlega vald, sem kirkjan hafði tekið sér yfir hugsana- og samvizkufrelsi manna. Hann segir á einum stað. “Sá maður, sem segir við mig, ef þú trúir ekki eins og eg trúi, þá útskúfar Guð þér; er líklegur til að segja; trúðu eins og eg, eða eg drep þig.” Hundr- uð þúsunda smáritlinga voru nú send út frá Ferney, um all Frakkland. Voltaire sagði, að til þess að fræða fólkið þýddi ekki að skrifa stórar bækur, heldur að taka eitt og eitt spurs- mál fyrir í einu, útskýra það sem bezt, slíkt yrði fremur lesið af þeim fáu, sem læsir væru. Þessi aðferð hafði brátt tilætluð áhrif, menn tóku að hugsa og ræða um þessi mál; það var eins ojg ofurlítið skýjarof í nátt- myrkri fáfræði og hleypidóma. Þegar hér var komið sögunni sá kirkjuvaldið að eitthvað varð til bragðs að taka, til að þagga nið- ur i Voltaire, og koma í veg fyrir þau áhrif sem rit hans voru farin að hafa á þjóðina. Að fara að skrifa á móti honum vissu þeir að var með öllu þýð- ingarlaust, svo einhver önnur ráð varð að finna upp, og í sam- ráði við páfann og aðra kirkju- höfðingja var Madama de Tompador fengin til að fara á furtd hans með tilboð um, að hann yrði gerður að kardínála, ef hann vildi hætta árásum á kirkjuna og prestana; en Vol- taire var ekki upp á þau skifti kominn, og neitaði þessu glæsi- lega tilboði með öllu; en hélt á- frarn að dreifa blöðum og smá- bæklingum út um landið, með enn meiri dugnaði en nokkru sinni áður. Kirkjuvaldið var ráðalaust, þorði ekki að beita ofbeldi við hann, því að baki Voltaires stóð sem múrveggur til varnar allflestir menta- og menningarfrömuðir Evrópu, á- samt konungum og valdhöfum ýmsra þjóða. Rödd hans barst ekki einungis um Frakkland, heldur um öll menningarlönd Evrópu og viðar, og varð það ljósblik í myrkri vanþekkingar og hindurvitna, sem að siðustu rauf skýluna frá augum miljón- anna, og skapaði nýtt tímabil á þróunarbraut mannsandans. Eftir að Voltaire sneri sér af atefli að því að vinna að hugs- ana sainvizku og málfrelsi þjóð- ar sinnar, go annara, skifti hann sér lítið af stjórnmálum, þó virð- ist hann hallast helzt að lýðræð- isfyrirkomulaginu, sem á þeirri tíð var meir hugsjón en veru- leiki. Hann hafði séð hvernig hið lýðræðislega fyrirkomulag frumkirkjunnar var komið, og hann efaðist um að betur mundi fara með pólitiskt lýðræði. Á þeirri tíð var konungseinveldi hið almennasta stjórnarfyrir- komulag, og almenningur var orðinn því svo vanur að fáir hugðu að annað betra væri mogulegt, auk þess kendi kirkj- an að konungsvaldið væri guð- leg stofnun. Þegar inenn héldu fram einvalds fyrirkomulaginu við hann, sem því bezta, svaraði hann: “Með því móti að Marcus Aurelius sé einvaldinn, getur það verið gott. En hvaða mismun gerir það allsleysingjan- um, hvort hann er etinn upp af Ijóni eða hundrað rottum.” Voltaire var háður sinum tíma, og hugði alls ekki á jglyltingu. bygði von sina á því, að með meiri upplýsinguð hugsana- og málfrelsi, mundu mennirnir þroskast; verða réttlátari og um- burðarlyndari hver við innan, og sinámsaman útrýma kúgun og ofbeldi í viðskitum sín á meðal, og læra að lifa ^anjan i friði og glóðvild hver til annars. Hann þekti ástríður og óstýrilæti mannanna, að minsta kosti úr sínu eigin lífi, og bjóst alls ekki við neinni skyndibreytingu á mannlegum hugsunarhætti.— í einu riti sínu “The World As It goes” segir hann sögu um engil (líklega Gabriel) sem hafði heyrt margar ljótar sögur um spillingu Persapólis borgarbúa og hafði þegar ákveðið að afmá borgina og alla íbúa hennar; en áður en slíkt yrði framkvæml hugðist hann að fá greinilegri skýrslu um hegðun og framferði borgarbúa, og afréð að senda trúnaðarmann (engil) sinn til borgarinnar. Þegar sendimaður- inn kemur til Persapolis, verður hann óttasleginn að sjá allan þann ólifnað sem þar átti sér stað. En er hann fór að kynn- ast i borginni, fór honum að lika vel við fólkið, sem var kurteist i umgengni, viðfeldið, vingjarn- legt, greiðvikið og góðgerðasamt, en þrátt fyrir þessa kosti, var það hverflynt, ósannsögult, ó- áreiðanlegt, talaði illa hvað, um annað, öfundaði hvað annað, var hégóagjarnt, drykkfelt, svallaði úti á nóttunni, o. s. frv. Þegar sendimaðurinn hafði kynt sér háttu borgarmanna, sem honum líkaði, fór hann að verða óttasleginn um, að ef hánn gæfi skýrslu um hegjðun borgar- manna, eins og hann kyntist þeim, að þá yrði borgin afmáð, en skýrslu átti hann að gefa, svo það var ekki hægt að komast hjá því, svo honum datt í hug að safna saman gulli og allslags dýrmætum gimsteinum, ásamt mold og allra handa rusli, bæði lélegum málmum og öðru. Síðan fer hann með þessi svo óliku efni til bezta likneskju steypar- ans í borjgánni, og biður hann að búa til líkneski úr þessum efn- um. Þegar líkneskið var fullgert, sem leit aðdáanlega vel út, lagði sendimaðurinn á stað með það til engilsins, setti það niður fyr- ir framan hann og sagði: Vilt þú brjóta þetta fallega líneski, þó það sé ekki að öllu leyti gjört úr gulli og gimsteinum?” Engillinn horfði á það um stund, sagði ekkert, en eftir það mintist hann ekki framar á að eyðileggja Persapólis. Voltaire var einn hinn mesti mannvinur, hann skildi allía manna bezt hin andstæðu eða mótstríðandi öfl i eðli mann- anna, og hans trú var sú, að með meiri þekkingu á eðli mannsins, og náttúrunni í kringum hann, þroskaðist maðurinn til hærri menningar, réttlátari breytni við aðra menn. Hann trúði ekki að þessi jörð yrði gerð að neinni Utopiu, með eintómum lögum og vladboðum, slíkur heimur yrði að skapast í gegnum stöðugan þroska mannanna, og útrýmingu þess er stæði í vegi slíkrar þroskunar. f fám orðum sagt, Voltaire var umbótastefnumaður, en ekki byltingamaður. Þess- vegna fóru þessir tveir miklu boðberar nýrri tíma, 18. aldar- innar á Frakklandi, Voltaire og Rousseau svo algjörlega hvor sina leið. Annar var talsmaður skynseminnar (Voltaire), hinn talsmaður tilfinninganna (Rous- seau). Skynsemin krefst þekk- ingar og reynslu. Tilfinningin krefst fullnæginga þess, sem hugúrinn þráir, án nánari athug- unar. Báðir voru mennirnir mikilhæfir, og voru viljandi eða óviljandi, valdir hinna stærstu straumhvarfa í sögu þjóðar sinnar, og fleiri landa, í lok 18. aldarinnar, og langt fram á 19. öld. Voltaire var hinn mesti starfs- maður, svo fáir eða engir eru hans jafningjar. Eftir hann eru 99 rit, mörg stórar fræði- og vísindabækur, auk alls fjölda smárita. Hann hafði oft sagt, að það eina sem hann kviði fyrir væri það, að Hfið entist sér ekki til að inna af hendi þá þjónustu í þarfir rrfánnanna, sem hann þráði. Góðgjörðasemi hans og hjálpfýsi var takmarkalaus. Fjöldi fólks, fjær og nær, leitaði A Humble Tribute It rings from the heart of Hong Kong, The epic of gallant men, For Valour has dipped her pen in blood And written the story again. Of peace-loving men and gentle Who dropped the plow and oar, The shovel, the hammer, the ardent pen, For guns on a distant shore. Not fighting for gold or power Or coveted foreign sod, But guarding that cherished way of life Dear-bought with toil and blood. It broke into flame at Hong Kong And shines to the final goal, That glowing spark of the living God That burns in a free man’s soul. Caroline Gunnarsson. til hans, bæði fyrir hjálp og ráð- leggingar á ýmsum vandamál- um. Hann var ávalt boðinn og búinn að rétta hlut þeirra sem orðið höfðu fyrir ranglæti, bæði með skrifum sínum og persónu- legum áhrifum. Umkomulaust fólk, sem hafði orðið á einhverj- ar smá yfirsjónir, tók hann sér- staklega undir vernd sína, og út- vegaði þvi náðun, frá hinum ó- mannúðlegu dómum er þá tiðk- uðust, fyrir hverja smá-yfirsjón; og kom því í heiðarlega atvinnu, og| leit eftir því, og leiðbeindi þvi, Það er saga um, að er ungur maður og kona, sem höfðu stol- ið einhverju frá honum, komu á fund hans, féllu á kné fyrir honum og beiddu hann fyrir- gefningar, að hann laut niður að þeim, rétti þeim hendur sínar og reisti þáu á fætur og sagði: “Mín fyrirgefning er ykkar, en fallið ekki fram fyrir neinum nema Guði.” Hann tók og að sér umkomulaus börn, sem hann ól upp og kom til menta, og ánafn- aði þeim lífeyri. Hann sagði um sjálfan sig: “Þegar á mig er ráðist, berst eg eins og djöfull- inn; eg gefst ekki upp fyrir nein- um; en í grunninn er eg góður djöfull, og að lokum með hlátri.” Árið 1770 tóku vinir hans sig saman um að safna loforðum til að láta gjöra brjóstmynd úr bronzi af honum. Þeim ríku var sagt að þeir mættu ekki leggja til meir en mite (c. 0.25), því svo margar þúsundir langaði til að njóta þess heiðurs að leggja til sinn litla skelf. Fredrik Prússakonungur spurðist fyrir um hversu mikið að hann mætti leggja til; honum var sagt, “að- eins eina krónu, herra, og nafn yðar.” Voltaire vildi ekki láta gera þessa mynd af sér, af þeirri ástæðu, að hann hefði orðið ekk- ert andlit til að láta móta. “Þið vitið ekki hvar andlitið ætti að vera. Augun eru sokkin þrjá þumlunga inn í höfuðið, kinn- arnar eins og gamalt pergament, og þessar fáu tennur sem eftir voru, eru farnar.” Svarið var: “Við mótum genius.” Þegar hér er komið sögunni var hann 83 ára gamall, og þá vaknaði ómótstæðileg löngun i huga hans, að sjá Paris áður hann dæi. Læknarnir ráðlögðu honum að takast ekki svo langa Perð á hendur, en hann svaraði þeim því, að það væri sín á kvörðun, sem ekki væri til neins að ætla að koma í veg fyrir. Hann hafði nú notið langra líf- daga, og afkastað miklu starfi, og honum hefir ef til vill fund- ist að hann hefði fullan rétt til að deyja, þar sem hann helzt kysi, og það helzt í Paris, hvað- an hann hafði verið svo lengi útlagi. Leiðin til París var löng og vegir slæmir, en ferðinni vildi Voltaire halda áfram hvað sem kostaði, þó hann fyndi að slíkt var honum um megn. Svo loks er hann kom til París mátti segja að beinin skröltu laus inn- an í skinnbjórnum, og var hann mjög af sér genginn. Hann fór til fornvinar síns, d’Argental: “Eg gat ekki látið vera að sjá þig, áður en eg dey, því tókst eg þessa erfiðu ferð á hendur,” sagði Voltaire. Daginn eftir er fréttin barst út að Voltaire væri kominn til Paris komu þrjú hundruð manns til að sjá hann, <en Louis konungur XVI. 'þorði ekki að banna vinum Voltaires að heimsækja hann og fagna honum, þó slíkt væri mjög á móti vilja hans. Benjamín Franklin, sem þá var sendiherra Bandaríkjanna i París, var einn af þeim er heimsóttu Voltaire, og hafði sonarson sinn ineð sér til þess að láta Voltaire leggja blessun sina yfir hann. Voltaire lagði sína þunnu og máttförnu hendi á höfuð drengsins, og bað hann Ihelga líf sitt Guði og frels- inu.” Heilsa hans var á förum, og daginn eftir var hann svo veik- ur, að hann fór ekki á fætur. Einhver hafði fengið prest til að koma til hans, til að heyra og skrifa játningu hans. “Hver sendi þig, M. l’Abbé?” spuFði Voltaire. “Guð sjálfur,” svaraði presturinn. “Jæja, jæja, hera minn,” sagði Voltaire, “sýn- ið mér erindisbréfið.” Presturinn fór sem fljótast án þess að lesa nokkra bæn. Síð- ar sendi Voltaire eftir öðrum presti til þess að beyra skrifta- játningu sína. Þessi prestur, sem hét Gaulier, kom og heyrði játningu Voltaires, en neitaði honum um aflausn, nema að hann gæfi skriflega yfirlýsingu uin að hann stæði stöðugur i fullri og efasemdalausri trú á katólska kirkju og kennisetning- ar. Voltaire þverneitaði að gjöra neina slika yfirlýsingu, en í þess stað lét hann Wagner, skrifara sinn, skrifa þessa yfirlýsingu til birtingar fyrir öllum heimi: “Eg dey tilbiðjandi Guð, elskandi vini mína, hatandi engan, for- smáandi hjátrú og hindurvitni.” Þessa yfirlýsingu undirritaði Voltaire, ineð sinni máttförnu hendi 28. febrúar 1778. Næsta dag, þó veikur væri, var hann keyrður í vagni til háskól- ans, gegnum troðfull stræti af fólki, sem þrengdi sér að vagn- inum, til að geta slitið tytlur úr hinum afar dýrmæta loðfeldi, sem Catherine Rússadrotning hafði gefið honum, og haft til ininja um hann. Engum manni hafði verið fagnað i Paris með meiri almennum fögnuði. Daginn eftir var síðasti leikur hans sýndur í leikhúsinu, sem var fremur lélegur. Voltaire fór þangað, þvert á móti aðvörun læknanna. Fólkið fagnaði Vol- taire með þeim gleðilátum að ekki heyrðist til leikendanna. Þegar Voltaire fór eim til sín, þetta kvöld, var hann svo mátt- farinn að hann var nær dauða en lífi. Hann vissi vel að nú mundi hann ekki eiga langt eftir. Hann hafði notað til siðustu stundar í fylsta mæli hið mikla þrek, sem náttúran hafði gefið honum, ef til vill i fyllri mæli en nokkrum öðruin manni. Hann varðist dauðanum eins lengi (jjg hægt var, en dauðinn vann sigur á Voltaire sem öðr- um. Hann andaðist 30. maí 1778. Vinir hans fengu ekki leyfi til að jarða hann að kristinna manna sið í vígðum grafreit í Paris, svo þeir fóru með líkið úr borginni. Þegar þeir komu til Scelliéres fundu þeir prest sem annað hvort vissi ekki um bannið, eða áleit að slíkt bann næði ekki til slíks genius sem Voltaire var, og jarðaði hann að kristinna manna sið i vígðri mold. Yrið 1791 neyddi þjóðþing stjórnarbyltingarinnar L o u i s að láta grafa upp lik Voltaires og flytja það til Panthéon. Likið var flutt til París í skrúðgöngu 100,000 manna og kvenna, og 600,000 manns raðaði sér með- fram strætunum, þar sem farið var með líkamsleifar þessa mikla Ijósbera b'rakklands. Á likvagn- inum stóðu þessi orð: Hann var hið mikla hreyfiafl mann- legra hugsana; hann undirbjó (vakti) okkur til frelsis.” Á grafsteininum eru aðeins þrjú orð: “Hér hvílir Voltaire.” nrmtinq... distinctrJe and persuasrýe T^UBLICITY tliat attracts and compels action on • the part of the cusitomer is an important factor in the development of busiijess. Our years of experience at printing and publishing is at your disposal. Let us help you with your printing and advertising problems. The COLUMBIA PRE5S LIMITED 695 Sargent Ave. WINNIPEG Phones 86 327 - 8

x

Lögberg

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.