Lögberg - 26.03.1942, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 26. MARZ, 1942
Kvœðin hans eru
engum torskilm, sem
hluáta vilja á hann
Frú Valgerður Benediktsson
segir írá ýmsu um skáld-
skap og æfi Einars Bene-
dikissonar.
Fyrir löngu síðan hafði eg
farið fram á það við frú Vhlgerði
Benediktssön að hún segði mér
eitthvað um æfi Einars manns
hennar. Enginn, sem nú er ofan
jarðar veit vitaskuld eins mikið
um hann eins og hún. Nema það
sem kvæðin segja sjálf. En alt
það, sem þau bera með sér um
manninn verður líka á vörum
manna um langa framtíð.
Þegar eg hér á dögunum hitti
frú Valgerði í lítilli ibúð hennar
á Sólvallargötu, bað hún mig
þess lengstra orða, að ef eg
skrifaði eitthvað af frásögn
hennar, skyldi sem minst á
henni sjálfri bera þar, því frá-
sögnin væri um Einar og kvæðin
hans, en ekki um hana.
Eg lofaði að gera mitt bezta
í þessu efni, en efaðist um hve
vel mér tækist það.
Hann var lengi að fága
kvæðin sín
Eg spurði frú Valgerði hvern-
ig vinnulag Einars hefði verið við
ljóðagerð, og sagði hún svo frá:
Einar var venjulega lengi með
hvert kvæða sinna, var dag eftir
dag og jafnvel viku eftir viku að
breyta kvæðunum og fága þau.
Hann vann aldrei nema að einu
kvæði í einu. En það kom fyrir
að hann lagði hálfgerð kvæði á
hilluna og tók þau ekki fram,
fyrri en kannskc löngum tíma
seinna. — Sum kvæði sín full-
gerði hann aldrei, en birti þó
stundum þau brot, sem hann
hafði lagt til hliðar. Eg man
t. d. ei'tir kvæðinu “Fimta tröð,”
sem hann orkti í Ameríkuferð-
inni. Það átti að verða mikið
meira. En hann kunni ekki við
að fara lengra út í þá sálma.
Kafla úr kvæðinu Stórisandur
orkti hann mörgum árum áður
en hann lauk við það til birt-
ingar eins og það er, en hann
hafði ætlað að gera úr þessu
efni mikinn kvæðabálk.
—Mér ier forvitni á að vita
hvaða ferðalag það hefir verið,
sem hann lýsir í upphafi þess
kvæðis. Hann virðist hafa verið
á norðurleið að haustlagi, og þá
mjög ungur að árum.
—Hann talaði oft um þá ferð.
Það var haustið 1874. Foreldrar
hans höfðu slitið samvistum þá
um sumarið, Bemedikt nýbúinn
að missa dómaraembættið, orð-
inn sýsluinaður Þingeyinga, var
að flytja norður. Vosbúð mikil
og stórviðri á fjöllunum, og hafði
alt, sem fyrir Einar bar, miki!
áhrif á hann. — Hann var þá 10
ára gamall.
í hvert skifti, sem Einar hafði
lokið við eitthvert kvæða sinna,
var sem honum létti við. Hann
las þá kvæðið upphátt fyrir mér,
var glaður og reifur. En ef
langt leið á milli þess, sem hann
fékst við Jjóðagerð, var sein
hann týndi gleði sinni. Þangað
til hann fann nýtt yrkisefni.
Þegar hann vann að kvæði,
var hann þar með hug allan.
Hávaði og ónæði hafði ltíil áhrif
á hann. En oft þótti honum það
iéttir að hlusta þá á hljóðfæra-
slátt. Hann sagði að þá miðaði
sér hetur áfram.
Brúðkaupsferð
—Hvenær kyntust þið Einar
Benediktsson?
—Kemur það nokkuð málinu
við, segir frúin og brosir.
Þegar hún sér að mér er al-
vara með spurninguna heldur
hún áfram:
—Eg var 17 ára er við trú-
lofuðumst. Við giftum okkur á
afmælinu mínu, þegar eg varð
átján ára. Hann var þá rétt
helmingi eldri. Við fórum brúð-
kaupsferð til Þingvalla, vorum
þar í tjaldi i mánaðartíma. Við
tjölduðum vestan við ána á
gainla þingstaðnum gegnt kirkj-
unni. Þá orkti hann m. a.
kvæði sitt "A Njálsbúð.’’
Augasleinn föðursins
Þetta var um svipað leyti og
Bemedikt faðir hans dó.
—Benedikt hafði mikið dálæti
á Einari syni sínum.
—Já. Einar var augasteinninn
hans. Það leyndi sér ekki. En
mér virtist Benedikt ekkert sér-
liega gefið um ljóðagerð Einars.
Hann var allur í pólitíkinni.
Hann hefir víst helzt ætlast til
þess, eða vonast eftir að Einar
legði eindregið út á sömu braut.
Kveðskapnum var í hans augum
lítið leggjandi upp úr, sKoð&ði
það meira eins og dægradvöl, en
ekkert aðal atríði lífsins.
Einar hafði þá um nokkur ár
fengist við ritstjórn blaðsins
Dagskrá, en var hættur því og
skipaður málafærslumaður við
yfirréttinn.
Við áttum heima i Glasgow
fyrstu árin okkar hér í Reykja-
vik. Einar átti það hús J á.
Hann efnaðist vel á þeim árum,
sem hann rak hér máJafærslu.—
Hafði um hönd miklar fasbeigna-
sölur. — Þá keypti hann jarðir
og aðrar fasteignir. Eignir hans
frá þeim árum urðu honum
drýgst efnahagsleg stoð síðar í
lífinu.
"Handrilsbrol á hillu lá"
Hinn fyrsta vetur okkar í
Glasgow vann hann aðalverkið
við að þýða Pétur Gaut Ibsens.
Á Hafnarárum þeirra Hannesar
Hafstiein og Einars voru þeir
báðir miklir aðdáendur Ibsens.
Þeir ræddu þá um að þýða úr
leikritinu. Einar byrjaði á því.
Mig minnir að hann segði mér,
að Hafstein hafi líka byrjað að
þýða einhverja parta úr leikrit-
inu.
Einar átti kafla af fyrsta þætt-
inum, er hann hafði þýtt á þeim
árum. Hann var einu sinni að
blaða í gömlum plöggum og þá
barst þetta hrot upp í hendur
honum. Eg segi svona við hann,
hvort hann ætli aldrei að ljúka
við þýðingu þessa, þýða alt leik-
ritið, úr því hann var byrjaður
á þessu. Hann taldi öll tor-
merki á því. Sagði m. a. að það
væri svo erfitt að láta bragar-
háttinn halda sér allsstaðar. En
það sagði hann nauðsyn. Hann
þýddi aldrei, mér vitanlega
kvæði, svo hann héldi ekki upp-
runalegum bragarhætti. E!g hafði
vitanlega litla hugmynd um hve
inikið þrekvirki þýðing slík væri,
og hélt áfram að halda mínu
máli fram. Hann yrði að Ijúka
við þetta verk.
Þegar þýðingin var fullgerð og
bókin komin út, skrifaði hann
lítið Ijóð á mitt eintak.
Safnaði yrkisefni á ferðalögum
Fyrstu árin eítir að við giftum
okkur vorum við búsett hér í
Reykjavík og hélt Einar áfram
málafærslustörfum sínum. —
Stundum fórum við í ferðalög á
sumrin.
Mesta ferðalagið var til Norð
urlands sumarið 1904. Þá fór
um við um Þingeyjarsýslur. —
Kvæðin hans I Slútnesi, Detti-
foss, Hljóðaklettar og Skógar-
ilmur eru úr þeirri ferð. — Frú
Ragnheiður systir hans var með
okkur, og fylgdarmaður. Við
fengum dýrðlegt veður alla leið-
ina.
—Orkti hann kvæði þessi
meðan þið voruð á ferðalaginu?
—Það er hægt að svara þessu
bæði játandi og neitandi. Hann
fékk uppistöðuna i kvæðin, hug-
myndina, vissi í aðalatriðum
hvernig þau áttu að vera, hrip-
aði í vasabókina sína meira og
minna af áhrifum þeim, sem
hann varð fyrir á hverjum stað.
Er heim kom, tók hann svo hvert
kvæði fyrir sig, orkti það og;
fágaði unz það var fullgert.
Hann hafði lofað mér því, að
við skyldum koma að Héðins-
höfða í þessari ferð. En er til
kom, þá eyddi hann því. Þar
var þá komið honum ókunnugt
fólk og alt breytt frá því. sem
var á æskuárum hans. — Hann
vildi ekki koma þangað. •
Við fórum frá Reykjahlíð út
í Slútnes í skínandi veðri. Hann
hafði víst komið þangað áður,
því hann var svo kunnugur þar
um slóðir. En f þetta sinn varð
kvæðið til í huga hans. Síðan
fórum við sem leið lá að Detti-
fossi og niður Hólmatungurnar
að Hljóðaklettum. En einna
glegst man eg eftir kjarrinu í
Axarfirðinum, þar sem við áð-
um, og kvæðið “Skógarilmur” er
orkt um.
Eitt sinn fórum við upp i
Borgarfjörð í heiinsókn til
ibaróns Boilleau á Hvítárvöllum.
Hann hafði lítinn gufubát, sem
hann sigldi alla leið milli
Reykjavíkur og Hvítárvalla. Við
fórum með þeim bát. Hann var
voðalegur farkostur. Við vorum
í viku á Hvítárvöllum. Úr þeirri
,ferð er kvæði Einars Hauga-
eldar.
Á þesum árum fór Einar eitt
sinn í langa utanlandsferð. —
Hann fór þá í fyrsta sinni tii
ítalíu og eru ítalíukvæði hans í
Hafblikum úr þeirri ferð. Hann
hefir þá, sem endranær, lítið gert
af kvæðunum þar á staðnum.
En sum þeirra lauk hann við i
London eftir að hann kom að
sunnan. Hann var þar um kyrt
alllengi hjá kunningja sínum.
Þar orti hann m. a. Geleste, þar
sem einn kaflinn heitir “Úr
bréfi.” Hann sendi mér það frá
London.
í fótspor íöður síns
—Eg hefi heyrt menn furða
sig á því, að maðurinn yðar
skyldi nokkurntíma hafa kært
sig um að verða sýslumaður
Rangæinga.
—Það var ekkert undarlegt,
segir frúin. Aldarandinn var sá
í þá daga. úr því hann var lög-
fræðingur, þá skyldi hann líka
verða sýslumaður. Með þessu
móti gekk hann líka í fótspor
iföður síns. Annars var litið
þannig á, að menn hefðu ekki
komist alla leið þangað sem
fyrirhugað var. Hann var reglu-
lega glaður, er hann fékk veit-
ingu fyrir Rangárvallasýslu.
Hann hafði tvisvar sótt um sýslu
áður, í annað skiftið um Rangár-
vallasýslu, þegar Magnús Torfa-
son fékk embættið.
Annað mál var það, að em-
bættið og öll aðstaða þar eystra
reyndist máske nokkuð erfiðari
fyrir hann, en búist var við að
óreyndu.
Fyrsta veturinn vorum við að
Stórólfshvoli, að nokkru leyti hjá
Ólafi Guðmundssyni lækni, hin-
mu ágæta manni og konu hans
Margréti Olsen. Við fengum
þinghúsið til íbúðar. Var sett
í það skilrúm, svo við fengum
stofu úr innri hlutanum, en eld-
hús og geymslu fyrir framan. —
Það var ágætt.
Búskaparumsiang
Næsta ár byrjaði svo búskap-
urinn á Stóra-Hofi. Hann varð
nokkuð umsvifamikill. Altaf 20
—30 manns í heimili. Og eilíf-
ur gestagangur. Einar vildi að
allir gestkomandi fengju mat. —
Kaffidrykkja, sagði hann, væri
ekki annað en til óhollustu fyrir
ferðamienn. Fundi vildi hann
helzt hafa heima hjá sér, bæði
sýslufundi og aðra. Við kynt-
umst mörguin þar eystra. Méi
er Eyjólfur í Hvammi minnis-
stæðastur. Hann var mikill inað-
ur, stórgáfaður höfðingi. Eitt
sumarið bygði Einar mikið íbúð-
arhús. Þá var altaf um 30
manns í heimili. Þá komum við
okkur fyrir í hesthúsi. Það var
vond vistarvera. Miklar rign-
ingar það siumar. Hesthúsið lak
altaf þegar dropi kom úr lofti.
En aldrei fann eg til leiðinda
þar eyst’ra. Hafði ekki tíma til
þess.
Fánakvæðið
—Þá hefir verið lítill tími eða
tækiifæri til Ijóðagerða fyrir
mann yðar.
-—Já, þar var alt á fierð og
flugi. Þó eru nokkur kvæði frá
þeim árum, svo sem Heklusýn
og Hillingar og Fánakvæði sitt
orkti hann þar. Frúin bætir við:
Það er hið eina, sem eg hefi
áhuga fyrir í stjórnmálum, að
íslenzki fáninn fiengi að vera eins
og Einar lýsti honum með ís-
lenzku litunum, þar sem hann
segir:
Meðan sumarsólir bræða
svellin vetra um engi og tún,
skal vorl ást til íslands glæða
afl vort undir krossins rún,
djúp, sem blámi himin hæða,
hriein, sem jökultindsins brún.
Fánakvæðið orti hann seint á
árinu 1907. Á sama ári fórum
við úr Rangárvallasýslu. Orsök-
in til þess er sú, að hann slas-
aðist á hestbaki, lærbein brákað-
ist, svo hann gat ekki eftir það
setið í hnakk. Þá fékk hann
leyfi til að sigla, til þess að
mieiðslið yrði rannsakað, rönt-
genmyndað, því engin slík tæki
voru hér til þess.
Þegar við komum til Hafnar,
hafði blaðamaður við “Politiken,”
Kr. Dahl tal' af honum og sá þá
hjá honum Fánakvæðið sér-
prentað. Sagði Einar blaðinu þá
frá fánamálinu, eins og það
horfði við frá hans sjónarmiði.
fJn út af því viðtali varð úlfa-
þytur í Höfn og ritaði Edvard
Brandes mjög óvingjarnlega
grein um kröfur ísliendinga til
fána. Vakti sú grein mikla al-
hygli, þar sem harin m. a. líkti
fánakröfum fslendinga við það,
ef Amegerbúar vildu fá sérstak-
an fána. Á þeim fána yrði að
vera “gulrót,” til merkis um
garðyrkju þeirra á Amager.
Utanlandsveran
Á Ranglárvallaárunum kormu
fyrirætlanirnar til sögunnar um
Þjórsárvirkjunina. — Eftir að
við fluttum frá Stóra Hofi vor-
um við tvö ár í Höfn. En ann-
ars búsett í London að mestu
leyti ifrá því árið 1909—4921.
—Yfir utanlandsdvöl ykkar er
í augum almennings einhver
dularfullur æfintýraljómi.
—Maður hefir heyrt ýmislegl
um það, siegir frúin. En alt,
sem fólk hefir ofið um eitthvert
undralíf okkar í útlöndum, er
eintóm vitleysa. Sannleikurinn
er, að (á þeim árum var oft
þröngt í búi hjá okkur. En
Einar var þannig skapi farinn,
að hann kannske bar sig bezt,
þegar hann átti erfiðast. Eina
skiftið, sem hann fékk mikið fé
milli handa var, er hann fékk
sinn part í Þjórsárfélaginu. Það
fé eyddist ifljótt.
Hann vildi búa í London, inesl
vegna uppeldis barnanna, svo
þau fengju þá skóla, sem honum
líkaði. Annars hiefði það verið
eins hentugt fyrir hann að vera
t. d. í Noregi, því þar voru flest-
ir þeir, sem voru við Þjórsár-
félagið riðnir.
Á þessum árum komum við
altaf heim á hverju sumri. Svo
mikill tími fór í ferðalög. Einar
þurfti líka tilbreytingu. Hann
undi því ekki að vera lengi á
sama stað. Það* átti ekki við
hann. Hann þurfti ný áhrif og
yrkisefni, bæði í heimi Ijóða og
framfaramála.
Framfarir Islands
Hann hafði, eins og allir vita,
alveg bjargfasta trú á því, að
landið okkar ætti mikla fram-
tíð. En hann vissi líka, að það
mundi koma við sögu í átökun-
um um yfirráðin á heimshöfun-
um. Eg lifi það kannske ekki,
sagið hann við mig oftar en einu
sinni. En þú lifir það. Sannaðu
til.
Þegar byrjað var að tala um
símasamband til íslands, þá vildl
hann loftskeyti. Þau voru þá
að vísiu ófullkomnari en þau eru
nú. En hann vildi heldur ófull-
komið sanrband, heldur en ekk-
lert. — Hann vildi fá sambandið
strax. öll biði var honum erfið.
Hann átti sinn þátt í því, að
Marconi-félagið setti upp til-
raunastöðina hérna við Rauðar-
árvík. — Hann var upphafsmað-
ur þess. Það mun sannast þeg-
ar skjölin verða rannsökuð ofan
i kjölinn. Og að þetta frum-
kvæði hans studdi það að koma
símamálinu áfram til skjótra
endalykta. Hann hitti í London
einn af forstjórum félagsins og
fékk hann á sitt mál, að reist
yrði tilraunastöð þessi. Vetur-
inn eftir andaðist Kristján IX.
Kvöldið, sem sú ifregn var send,
var vont veður. Það var að þvi
komið að loftskeytamaðurinn
treysti sér ekki inn að Rauðará.
Eri hann fór samt og náði i
fregnina uin andlát konungs.
Það þótti mierkilegt, að hægt var
að byrja að syrgja konunginn
hér i Reykjavík, sama daginn,
sem byrjað, var á því í Dan-
mörku.
—Og svo voru fyrirætlanirnar
um höfnina við Skerjafjörð?
—Já. En þær fyrirætlariir
allar voru í sambandi við Þjórs-
árvirkjunina. Þetta hékk alt
saman.
Hin torskildu kvæði
—Hverju svaraði maðurinn
yðar til, þegar menn kvörtuðu
undan því, að kvæðin hans væru
torskilin?
—Hann sagði blátt áfram pð
það væri heliber vitleysa. Þar
væri ekkert, sem hver maður
gæti ekki skilið. Hann hafði
jafnvel nokkuð stór orð um þá
stundum, sem skildu ekki, eða
þóttust ekki skilja kvæði hans.
Hann átti það til að nota þyngri
orð í garð manna, en hann eig-
inlega ineinti. Stundum sagði
hann að aðfinslur manna og út-
ásetningar á kvæði hans, væru
sprottnar af illgirni o. s. frv. En
eins og hann sagði: “Þó kasti
þeir grjóti og hati og hóti, við
hverja smásál eg er i sátt.”
Eg skil aldrei hvernig á
þessu umtali öllu stóð með hinn
Ósigraður
(Invictus — eftir W. Henley)
Þó ljúkist nótt um lífs míns ár,
og leyfi ei glætu um svellin hál,
þér þakkir geld eg, Herra hár,
— hver helzt sem ert, — fyrir trausta sál.
Mig læsa grimmar krumlur kífs
og kreista þrátt, ei vægðar bið.
Við svipuslög og sverðshögg lífs,
eg særist djúpt, ei heyktist við.
Að baki þessum harmleik hér
býr huldan yfir skuggans dal.
— En hvar sem árin mættu mér
þeim mætt eg hef, þeim mæta skal.
Það gerir minst hvar máttur dvín,
og mín sé lífsbók refsimál.
— Eg aleinn ræð um örlög mín,
er eigin herra þinn, mín sál.
T. T. Kalman.
'WYVWVYWVWWWYYWWWWvVVVVVVWWWWYVW’>
\ef
ERZLUNARSKOLA
NÁMSSKEIÐ
Það borgar sig fyrir yður
að leita upplýsinga á
skrifátofu Lögbergs, við-
víkjandi námsskeiðum
við beztu verzlunarskól-
ana í Winnipeg . . .
Veitið þessu athygli f
nú þegari
XVAMMAAAAMAAAAAMMAAAMMAAAAMMAAAAMAAMX'
Out west in the forests, hauling, like everything else, is done in a big way.
On each of the trailers shown here is a 60-ton load of lumber. Each of these
loads has 15,000 feet of logs. These big Fruehauf trailers are busy day-in and
day-out in one of the biggest lumber operations on the continent.