Lögberg - 26.03.1942, Blaðsíða 5

LÖGBEHG, FIMTUDAGINN 26. MARZ, 1942
5
Séra Hans B. Thorgrimsen
Merkum þætti er lokið í kirkjusÖgu Vestur-íslendinga
við fráfall séra Hans B. Thorgrimsen í Grand Forks, North
Dakota, þann 7. febrúar þ. á. Hann var hinn síðasti af
frumherjum þeim í prestastétt, er lögðu grundvöllinn tii
framtíðarstarfs á nýlenduárunum fyrstu fram að 1885.
Skerfurinn, sem hann lagði til vel-
ferðar kirkjumálum vorum, var bæði
tímabær og merkur. Þó æfistarf hans
skiftist milli norsku kirkjunnar í
Ameríku og íslendinga þannig að að-
eins um fimti partur af lífi hans, eftir
að hann hóf starf í víngarði kirkjunn-
ar, félli beint í þágu íslenzkrar kristni,
voru áhrif hans og framkvæmdir þó
mjög ákvarðandi fyrir framtíðina. <
Hann átti upptökin að formlegri stofn-
un kirkjufélags vors, þó séra Jón
Sr. Hans s. Thorgrimsen Bjarnason tæki við forystu þegar frá
byrjun og yrði áhrifamestur um fram-
tíð þess, eins og sagan ber vitni. Upphafssporin voru tekin af
séra Hans, en sameiginlega lögðu þeir grundvöllinn. Þeir
hafa réttilega verið nefndir frumstofnendur kirkjufélags-
ins. Hvor um sig átti þar mikilvægan hlut að máli.
Það er íslenzkt að meta mikils ætt og uppruna. 1 því
efni átti séra Hans öruggan bakhjarl. Hann var fæddur að
Eyrarbakka 21. ágúst 1853. Foreldrar hans voru hin al-
kunnu merkishjón Guðmundur Thorgrimsen kaupmaður og
frú Sylvía kona hans. Urðu þau þjóðkunn fyrir glæsi-
mensku, höfðingskap og risnu. Heimili þeirra var viður-
kent höfuðból. Æskuheimilið og æskuárin munu hafa átt
mikinn þátt í að móta líf hins efnilega sonar, eins og oftast
vill verða, þó snemma færi hann úr foreldrahúsum. Hann
var tólf ára gamall sendur til Kaupmannahafnar til náms,
og upp frá því var hann aldrei langdvölum heima. Mintist
hann ætíð æskuheimilis og foreldra með miklum hlýleik.
Æfintýraþrá hefir verið sterk í upplagi hans, því ekki fékk
hann, eftir Hafnardvölina, fest yndi á Islandi. Aðdráttar-
afl Vesturheims seiddi hugi manna, og ekki sízt æskunnar,
á þessum árum um Norðurálfuna alla. Það hefir oft ekki
verið nægilega tekið til greina, að þessi áhrif bárust einnig'
til íslands og hertóku þá, sem mestan áttu næmleik. Á
meðal þeirra var Hans Thorgrimsen. Erfið kjör lágu þar
ekki til grundvallar, því faðir hans kostaði hann til áfram-
haldsnáms í Ameríku síðar. Ekki heldur var þetta ræktar-
leysi við ættjörðina, því til dauðadags bar hann fasta trygð
til Islands. Það var heilbrigð útþrá, sem forsjónin hér
notaði í sína þjónustu til heilla þeim yfirleitt, er af henni
voru leiddir og ættjörðinni einnig, þó bíða þyrfti þess að
árin og atburðirnir leiddu hvorttveggja í ljós.
I fyrsta hópnum, er til Ameríku fór eftir 1870 voru tíu
manns, ein kona og níu karlmenn. Það var sumarið 1872.
Þeir frændurnir Páll Thorláksson og Hans Thorgrimsen, er
síðar urðu prestar, voru báðir í förinni. Það hefir geymst
mynd af þessum fyrstu útflytjendum, er tekin var í Leith
á Skotlandi. Lýsir hún því betur en langt mál að hér var
heilbrigður æskulýður að hlýða eðli sínu, áð brjótast út úr
þröngum sjóndeildarhring og keppa mót framtíðinni eftir
eigin leiðum, án þess að slíta sambandi við verðmæti hins
liðna. Það er frjálsmannlegur myndarblær yfir þessu
fólki, sem lýsir djarfri framsókn en ekki flótta. Hinn nítján
ára gamli Hans Thorgrimsen skipar sess með sóma í
fremstu röð þessara frumherja. Hann hafði það til að
bera, er dró að sér athygli í hvaða mannhópi sem var.
Borgin Milwaukee í Wisconsin ríki var fyrsta miðstöð
íslendinga í Bandaríkjunum. Þangað lenti einnig þessi
hópur. Þó þessi staður hyrfi fljótt úr sögu Vestur-fslend-
inga, geymir hann endurminningar, er aldrei fyrnast. Þar
var þjóðhátíðin haldin 1874 og hófst með fyrstu íslenzku
guðsþjónustunni er flutt var í Ameríku — af séra Jóni
Bjarnasyni. Að líkindum hafa aldrei jafnmargir atkvæða-
menn fundist í jafn fámennum hópi og hér var um að
ræða meðal Islendinga í Vesturheimi. Hámark fólkstölu
íslendinga á þessum stöðvum var sem næst sjötíu manns.
Þar, sem margir eru atkvæðamenn, er gjarnan mikið af
stórhug og íkveikju. Þannig reyndist það einnig hér. Þeir
sóttu fram, sem hér lentu. Þeir frændurnir Hans og Páli
komust í kynni við norskan kirkjulýð, og fanst mikið til um
þann kraft og áhuga er lýsti sér í frjálsri kirkju, sem ekkert
sótti til ríkisins. Fyrir það varð það úr þegar um val á
skóla til framhaldsnáms var að ræða fyrir Hans — en að
því stefndi hugur hans ákveðið — varð kirkjuskóli Norð-
manna — Luther College — í Decorah, Iowa, fyrir valinu.
Faðir hans studdi hann við námið og gat hann því haldiö
áfram án uppihalds þar til hann lauk Bachelor of Arls
prófi vorið 1879.
Við námið skaraði hann einkum fram úr í tungumála
kunnáttu, söng og hljómlist. Hreim og tungutaki náði
hann á ensku með ágætum, norska var honum sem móður-
mál og á þýzku náði hann því valdi að hann prédikaði
iðulega á því máli eftir að hann varð prestur. Þeir eru
tiltölulega fáir, sem ná þeim tökum á fjórum tungumálum
að þeir óhindrað flytji erindi á þeim öllum svo vel sé.
En þá kvað ekki síður að honum við hljómlist. Hann var
frumstofnandi hornleikaraflokksins við Luther College
(Luther College Band), sem síðan hefir getið sér orðstír
sem hljómsveit í fremstu röð í öllu landinu. Söngrödd átti
hann líka undra fagra og kraftmikla, sem hann hélt alveg
merkilega til hárrar elli. Er það margra mál, er heyrðu
hann syngja þegar hann var upp á sitt bezta, að þeir hefðu
aldrei hlustað á jafn fagra karlmannsrödd. Var hann
hvattur til þess mjög af ýmsum á skólaárum sínum að gera
sóng að lífsstarfi, og er vafalítið að hann hefði átt glæsilega
framtíð á því sviði. En hugfanginn eins og hann var af
listinni, vildi hann að hún félli inn í annað lífsstarf. Þegar
í skóla gat hann sér mikinn orðstír fyrir söng, og ávalt síðar
var hann kjörinn forvígismaður á því sviði, hvar sem hann
starfaði. Varð það honum ekki að litlu liði við prestskap-
mn. Á síðari prestskapartíð sinni í íslenzku bygðinni í
Pembinasveit í Norður Dakota frá 1902—1912 efldi hann
mjög sönglist í bygðinni og veitti forystu stórum söngflokk,
er gat sér góðan orðstír. Á þeim árum myndaðist einnig
fyrir hans tilstilli alsherjarsamband milli söngfélaga innan
safnaða kirkjufélagsins. Einu sinni á ári var haldið als-
herjar söngmót og var séra Hans söngstjórinn. Hepnaðist
þetta mjög vel og bar mikinn árangur. Það fyrnist ekki
auðveldlega endurminningin um þá forystu, er séra Hans
veitti á sviði sönglistar.
Að loknu mentaskólanámi hneigðist hugur hans að
því að lesa guðfræði og að undirbúa sig undir prestskap.
Norðmenn áttu þá byrjunar prestaskóla sjálfir í Madison,
Wisconsin, en sendu prestsefni sín á Concordia prestaskóla
Missouri sýnódunnar í St. Louis til fullnaðarnáms. Séra
Hans stundaði guðfræðinám við báða þessa skóla frá 1879—
1882 er hann útskrifaðist í St. Louis. Tók hann vígslu það
sama sumar. Einu sinni fékk hann heimsótt ættjörðina
eftir að hann flutti þaðan 1872, og hygg eg að það hafi
verið þetta sumar. Voru foreldrar hans enn á lífi og naut
hann ferðarinnar hið bezta. Vakti hún á ný og glæddi
æskuminningar þær hinar dýrmætu er hann geymdi með
sér og mat til dauðadags. En hið nýja fósturland átti hann
orðið þannig, að ekki gat verið um annað að ræða fyrir hon-
um en að snúa þangað aftur. Átti hann í því efni sammerkt
með allflestum samtíðarmönnum sínum af íslenzkri ætt hér
á vesturslóðum. Hvað mikla rækt sem þeir báru til íslands,
áttu þeir hér orðið heima. Fáir mimdu hafa metið það
meira en séra Hans að geta heimsótt Island aftur á alþingis-
hátíðinni 1930. Söknuðu margir vinir hans þess, að af því
gat ekki orðið.
Það voru ekki góðar horfur með kirkjulegt starf hjá
Vestur-íslendingum um þetta leyti. Séra Jón Bjarnason
fór til Islands 1880, séra Páll Thorláksson dó 12. marz, 1882,
og séra Halldór Briem fór alfarinn til Islands um haustið
1882. Þetta vbru þeir einu prestar er starfandi höfðu verið
meðal Vestur-lslendinga fram að þessu. Það virtust allar
bjargir bannaðar í kristilegu starfi. Menn gátu freistast
til að spyrja hvort það gæti átt nokkra framtíð. Það,
sem lofaði mestu, var að söfnuðirnir gáfust ekki upp. Séra
Hans var eini Islendingurinn í Ameríku er hlotið hafði
prestslega mentun. Til hans sneru sér söfnuðirnir í Norður
Dakota, sem séra Páll hafði þjónað, og sendu honum köllun.
Honum hefði verið vorkunn þó hann hefði ekki treyst sér
til að gerast eini starfandi presturinn meðal Vestur-ís-
lendinga, þegar aðrir voru horfnir frá. Þetta var örlaga-
þrungið tímabil. Ef það drægist að nokkur starfsmaður
fengist, gat svo farið að menn og söfnuðir töpuðu von og
kjarki. Það skifti miklu máli hvernig þessi ungi guðfræð-
ingur tæki kölluninni. Sterk bönd tengdu hann Norðmönp-
um. Hann hafði hlotið mentun sína hjá þeim og var kvænt-
ur norskri prestsdóttur, Matthilde Stub. Voru faðir hennar
og bræður atkvæðamenn í norsku kirkjunni. Það hefði
verið auðveldast að falla þar inn í farveg og leiða hjá sér
kröfur fátækra íslendinga. En séra Hans fann sig knúðan
til að taka kölluninni, og þó dvöl hans meðal íslendinga
að þessu sinni væri stutt — aðeins tvö ár — þá beið hans
þar það þýðingarmikla hlutverk að hrinda af stað stofnun
alsherjar kirkjufélags meðal Islendinga í Vesturheimi með
því að kveðja til fundar fyrir erindreka frá öllum söfnuðum
er því vildu sinna í janúar 1885. Átti hann samvinnu í
þessu með séra Jóni Bjarnasyni, er kom aftur vestur um
haf 1884. Það var örlagaríkt spor, er séra Hans tók við
prestsembætti að Mountain um haustið 1883. Naut hann
þar mikilla vinsælda sem prestur og reyndist hjálpar-
vættur þegar mest reið á. Það barð auðveldara um kirkju-
félagsstofnun þegar starfandi prestar voru beggja megin
landamæralínunnar.
En sama árið og kirkjufélagið var stofnað andaðist
tengdabróðir hans er var prestur í Sioux Falls, þar sem nú
er Suður Dakota. Var séra Hans kallaður til að verða
eftirmaður hans. Gat hann nú ekki staðið á móti sterkum
áhrifum í þessa átt, einkum þegar nú voru bjartari horfur
með prestsefni fyrir Islendingum. Varð hann nú starfandi
prestur með Norðmönnum í 17 ár eða þar til 1902, fyrst í
Sioux Falls og síðar í Milwaukee. Skal ekki út í það farið
að lýsa starfi hans þar. Hann var vinsæll og virtur, en
átti oft í fátækt og stríði, einkum vegna langvarandi veik-
inda konu sinnar, er andaðist seint á þessu tímabili. Var
hún góð kona og merk í hvívetna.
Árið 1902 tók hann köllun frá söfnuðunum út frá Akra
í norðurhluta íslenzku bygðarinnar í Norður Dakota, sem
áður var þjónað af séra Jónasi A. Sigurðssyni. Síðar bættist
söfnuðurinn að Mountain inn í prestakallið, og var prests-
setrið þar lengst af. Sama árið og hann kom í bygðina
kvæntist hann seinni konu sinni, Doru Halvorson,
er nú lifir mann sinn. Var hún ágæt heimilismóðir og
sönn stoð í starfinu. Ávann það henni fljótt vinsælda hve
vel henni gekk að komast niður í íslenzku, þó hún væri af
norskum ættum, og hve alúðlega hún tók öllum er að garði
bar. Margir í sókninni þektu séra Hans frá fyrri dvöl hans
þar og tóku honum nú aftur með fögnuði. Sá, er þetta
ritar tók við af séra Hans hjá þessum söfnuðum 1912 og
getur vitnað um þann hlýhug og þá virðingu er hann og
fólk hans naut á þessum slóðum. Einhver hefir sagt að
það væri talsverður mælikvarði á starfi prests hve auðvelt
það reyndist eftirmanni hans að taka við af honum. Þessi
aðferð mundi veita starfi séra Hans háa einkunn, því sá er
fylgdi í spor hans naut að einhverju leyti þeirrar velvildar
er hann skapaði umhverfis sig. Þetta voru óeirðar ár
kirkjulega, en það haggaði ekki persónulegu áliti og vin-
sældum séra Hans innan safnaða sinna eða utan. Hann
var ætíð kærkominn gestur aftur á þær stöðvar þar sem
hann áður hafði starfað. Að starf hans skiftist þannig milli
Norðmanna og Islendinga átti rót sína að rekja til þess hve
sterk ítök hann átti hjá báðum.
Árið 1912 tók hann köllun frá söfnuði Norsku kirkj-
unnar í Grand Forks, N. Dak. Upp frá því var alt starf
hans á vegum þeirrar kirkju, fyrst sem safnaðarprestur og
síðan sem innsöfnunarmaður fyrir ýmsar stofnanir og
málefni. Lét honum það vel að afla hverjum þeim mál-
stað, er hann beitti sér fyrir, vinsælda. Það var erfitt að
neita honum um nokkuð er hann fór fram á. Lengst af
var hann til heimilis í Grand Forks. Aðeins nokkur síðustu
árin var hann laus við öll störf.
Eins og að ofan er getið, var séra Hans tvíkvæntur.
Fyrri konu börn hans eru þessi: Sylvia (Mrs. Storaasli),
gift herpresti í liði Bandaríkjanna; Esther, ekkja Guðmund-
ar læknis Gíslasonar í Grand Forks; Sigrid (Mrs. Solstad),
ekkja í Grand Forks; Gudmund, læknir í Grand Forks;
Astrid (Mrs. Midthun) í Thief River Falls; og Ingeborg
(Mrs. Hulteng) í Grand Forks. — Yngri börnin eru: Hans,
Elin og Agnes. Er Hans kennari við School of Forestry í
Bottineau, N. Dak., en þær systurnar báðar giftar konur í
Minneapolis, Minn. — Ættleggurinn allur, sem telur einnig
fjölda barnabarna, er hinn mannvænlegasti.
Séra Hans Thorgrimsen var tilkomumikill og höfðing-
legur í sjón, eins og allar myndir af honum bera vott um.
Hann var fjörmaður mikill og gleðimaður. Þó hann sjálfur
væri aldrei fjáður maður, voru örlæti og gestrisni honum
meðfædd einkenni. Hann mátti ekkert aumt sjá, nema
verða að liði. Hann var stjórnsamur og vandlátur heimilis-
faðir, en átti engu síður ást og virðingu barna sinna í
ríkum mæli. Hjá honum samrýmdist það að vera einbeitt-
ur og ákveðinn í skoðunum, en þó tilhliðrunarsamur og
vægur gagnvart einstaklingum. íhaldssemi í skoðunum og
frjálsleg framkoma voru honum engar andstæður. Hann
átti hlýhug og vináttu samferðamanna sinna á lífsleiðinni í
ríkum mæli. Guðfræðilega var hann mjög íhaldssamur,
en mannlega mjög víðfeðmur. Eg hygg að mörgum hafi
verið farið eins og mér að finna til metnaðar er þeir sáu
hann, yfir því, að þessi glæsilegi höfðingi væri af íslenzkri
ætt.
Útförin fór fram í Grand Forks mánudaginn 9. febrúar.
Var hún hin virðulegasta. Meðal samhygðarskeyta er bár-
ust ekkjunni og fjölskyldunni var eitt fyrir hönd kirkju-
félags vors sent af forseta. Það átti að tákna sanna sam-
hygð og þakklæti fólks vors andspænis minningu vors látna
bróður og hluttekningu með ástvinum hans. K. K. Ó.
<rr M. (Sameiningin)
Hvenær?
(Eftir A. L. Salman)
Við sögðumst ætla að sigla af strönd,
við sjávarföll um hádag jöfn.
En aftanstjarnan lýsir lönd,
— — ei lagt er enn úr höfn.
Við horfðum flóðin fjara í sæ,
og fundum svalan unnarþey.
Og skipin sigldu sí og æ,
— en samt við fórum ei.
Mörg sagan okkar seiddi önd,
af sæförum — og þeysibyr,
um numin lend af hug og hönd,
-----en heima sátum kyr.
Og enn er dreymt, og báta ber
í burt, — þeir kveðja’ í utanför.
Að nóttu húma óður er,
— en ekki er siglt úr vör.
T. T. Kalman.
Lausavísur
Kaupahéðinn
Röddin orðin rám og hás,
réttlætinu slitið;
harðlæst er með hespu og lás
hjarta bæði og vitið.
Á mannamólum
Þitt er lélegt þankabú,
þótt þú sért að gala.
Góði, bezti, þegi þú,
það eru menn að tala.
Þökk
Hvernig sem að annars er
æfidaga brekka,
altaf lifnar yfir mér
ef eg fæ að drekka.
Húm
Þeir, sem ekki þarfnast margs,
þoraj varla að lifa,
eru í dundi æfisargs
ekki mest til þrifa.
Þingvísa
Þeir eru að baða þrútna kinn
þeir eru að hlaða belginn,
þeir eru að raða í þoskhaus sinn
þeir eru að vaða elginn.
Betra en ekki
Þegar ekkert er að gera,
okkur langar þrátt í dropa,
má þá ekki minna vera
en maður fái kaffisopa.
Elliglöp
Mér er orðinn koddinn kær,
karli í rúmi þröngu,
enda færist nær og nær
nóttinni þeirri löngu.
Manni óðum förla fer,
fjörs þó glóðin nagi,
þegar blóðið orðið er
ekki í góðu lagi.
T. T. Kalman.
TILKYNNING UM SKRASETNING
MANNAFLA
Að kröfu liins hæztvirta, Humpbrey MitvlieH vcrka-
málaráðherra <>« samkvæmt stjómarráðssamþykt í anda
War Measure Lnganna, lœtur Atvinnuleysistrygginga
nefndin skrásotja alt fólk. setn að iðnaði vinnur, sem
kemur undir Atvinnulcysistryggingarlögin frá 1940.
Það er lögskylda, að skrásetningarspjöidin. sem nú
lerða senda vinnuveitendum. sé fylt inn með nöfnum
ATjI.RA vinnuþiggjenda. trygðum eða ótrygðum, og send
á skrifstnfu Nefndarinnar á staðnum fyrir 31. marz.
Þetta er Mikilvœg
Stríðsráðstöfun
Sérþekking og æfing hvers starfsmanns í
Canada þarf að vera kunn, til þess að beita,
megi starfskröftum hans til hinna bey.tu hags-
muna. Þetta er fyrsta skrefið í áttina til
fullkominnar skrásetningar mannaflans.
Endurnýið Atvinnuleysis Trygginga
Bœkur fyrir 1. Apríl
Til þess að útiloka endurtekningu verka. er skrá-
setningin sammml við endumýjun Atvinnuleysls Trygg-
inga Bóka.
Birgðir nýrra lióka verða póstaðar greiðlega jafn-
skjótt og þær bcrast i;mployment og Claims skrlfstofunni
á nágrenni yðar, og að útfyltum eyðubUiðum. og hinar
gömlu Iwekur stlmplaðar í sambandi við síða.sta greiðslu-
tímabil í marz.
Ráðgist við Commission’s Boeal Office nú þegar í
sambandi við nánari fyrirmæli.
SAMVINNU YÐAR ER BRÝN ÞORF
Unemployment Insurance Commission
Ottawa, Canadit. 23. marz, 1942