Lögberg - 17.09.1942, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN
17. SEPTEMBER
1942
Sögur Jóns Jónssonar
Eftir S. B. Benediklsson.
I.
Bölbænir.
Inngangur:
Jón Jónsson heimsækir oft vin
sinn Björn. Ræða þeir um flest
það, sem við ber milli himins
og jarðar.
Að þessu sinni taka þeir fyrir
til umræðu bölbænir, áhrínsorð,
álög og formælingar. En stund
um ræða þeir um þjóðmál,
stjórnmál, skáldskap, trúmál,
ástamál og margt fleira, og eru
ekki ávalt sammála. Þeir hafa
verið vinir frá barnæsku.
Hvað segir þú um það, sem
nefnt er bölbænir, ákvæðisorð,
formælingar og þess háttar, seg-
ir Björn við Jón.
• Ja — segir Jón. Eg hefi nú
eiginlega aldrei verulega trúað
neinu þessháttar, heldur skoðað
alt slíkt sem hégiljur tilheyrandi
gamla tímanum, en sem ætti
að vera gleymt. En þó eru sum
ir eldri viðburðir mjög undar-
legir og erfitt að gera sér fulla
grein fyrir þeim, og ennþá erfið-
ara að afsanna þá.
Eg skil nú það, segir Björn.
En gæti ekki verið að flestar
eða allar slíkar frásagnir hafi
verið tómur heilaspuni hjátrú-
aðra manna?
Svo kann að vera, segir Jón,
að minsta kosti í sumum tilfell-
um. Eg hefi þó persónulegu
kynst einu tilfelli, sem virðist
hafa nokkurt sannanagildi.
Segðu mér söguna af því,
segir Björn, og við skulum svo
athuga málið.
Jæja þá, segir Jón. — Eg
þekti einu sinni mann, sem
Þórður hét. Hann var dugandi
sjómaður og lét ekki alt fyrir
brjósti brenna. Hann var um
tvítugs aldur, stór og sterkur og
enginn kveifa. Faðir hans, sem
Jóhann hét, var orðinn ekkju-
maður, en bjó með ráðskonu,
sem Sigríður hét. Hún annaðist
gamla manninn með sóma og
unni honum af trygð og skyldu-
rækni, og skoðaði sig eiginlega
konu hans þó þau væru ógift.
Slíkt var algengt í þá daga —
og er jafnvel enn.
En hvað Þórð snerti, þá lék
hann mjög lausum hala. Gekk
á drykkjuknæpur og sótti alla
dansa. Hann hafði útvalið sér
dansmeyju, sem Margrét hét, en
sem var eldri en hann. Hún
var af efnafólki komin og hafði
erft talsverðar eignir. Kunn-
ingsskapur þeirra var orðinr.
all-langur, svo hún var farin að
skoða sig sem heitmey hans.
Hann eyddi peningum eins og
allir drykkjumenn gera. Svo
þegar skorti peninga, þá gat
hann jafnan fengið lán hjá Mar-
grétu — lán, sem aldrei var
borgað. Svo hafði hann náð
einhverju haldi á fasteignum
hennar, sem hún eftirlét fús-
lega, því hún elskaði hann og
skoðaði sig að vera heitmey
hans.
En á bak við Margrétu fór
Þórður að kynnast ungri stúlku,
sem Björg hét. Og einn góðan
veðurdag giftist hann Björgu.
En þá þirmdi yfir Margrétu.
Hún áleit sig hafa verið svikna í
trygðum. Svo hún stefnir Þórði
og nær með lögum fasteign
sinni, en peningalán hennar til
Þórðar voru ekki tekin til
greina, það var henni tapað fé.
Þettfy framferði Þórðar ko*m
inn hjá henni beizku hatri tii
hans, sem síðar mun sýnt.
Nú liðu tímar og gamli mað-
urinn var að verða lítt fær til
að stjórna heimili sínu, svo
Þórður flutti inn á heimili hans
og tók við bústjórn. Var þá
Sigríður höfð í lágum metum
hjá nýju húsbændunum.
Og svo kom að því að Jó-
hann veiktist og var Sigríður
þá hans bezta aðstoð. Húr.
stundaði hann með sóma, sem
þó var illa þakkað af hálfu ungu
hjónanna. Og eftir nokkurra
vikna legu dó hann. Var þá
Sigríði sagt burt af heimilinu.
En þegar að því kom að kistu-
leggja lík Jóhanns, kom Sig-
ríður og bað um að lofa sér
að sjá líkið áður en kistunm
yrði lokað, en henni var neitað
um það, en sem marga undraði.
Fyltist hún þá gremju, sem þó
var henni óvanalegt, því hún
var geðprýðis kona. ' Svo henni
rann í skap, og ávarpaði hjónin
með þungum orðum, og endaði
með því að óska að þau ættu
eftir að líða ekki minna en hún
liði nú; og sagði að þau myndu
verða óláns manneskjur alla æfi
eins og þeim væri maklegt.
En við útförina Var líka Mar-
grét, ásamt mörgum nágrönn-
um. En þegar heim var komið
frá kirkjunni, kom Margrét
heim til þeirra Þórðar. Las hún
þá ófagran pistil yfir Þórði í
viðurvist margra gesta og konu
Þórðar. Sagði hún, þá frá ásta-
málum þeirra Þórðar og sín og
mörgum samfundum þeirra og
ástaloforðum hans, og sagði
hann hafa svikið sig í trygðum,
en sem hann myndi einhvern-
tíma iðra. Hún sagði að hann
myndi verða nógu langlífur til
að taka út réttláta hegningu
hjá forsjóninni fyrir ódygðir
sínar, og varmensku. Hún sagði
að þrjú stórslys, fyrir utan önn-
ur smærri, myndu koma fyrir
hann og hans fjölskyldu — þrjú
vofeifleg dauðsföll, og hans eig-
ið yrði það síðasta. Hún sagði
að hann myndi aldrei gleyma
þessum orðum sínum, og myndi
líða sárt samvizkubit til dauð-
ans og altaf lifa í sárum ótta og
kvíða. Og þá myndi hann skilja
að ekki væri hægt að leika við
forlögin, né treysta á óverð-
skuldaða guðs náð. Því hver
illgjörð fengi sín makleg laun.
Og svikin ást væri ekki væg-
asta syndin, en hegningin vana-
lega í samræmi við afbrotin.
Þetta sagðist hún leggja á
hann af öllum hug og hjarta og
vita að orð sín yrðu honum að
áhrínsorðum.
Þórður stóð þarna eins og
dæmdur, og allir viðstaddir voru
sem þrumu lostnir. Hún gekk
burtu með reiðisvip og af aug-
um hennar var eins og eldingar
leiftruðu. Þórður sýndi að
hann var mjög óttasleginn, eins
og reyndar allir.
Þarna hafði Þórður fengið
þungar bölbænir, sem sam-
kvæmt trú manna var skoðað
alvöruefni. — Voðalegt! — og
sjálfsagt að myndi hrína á hon-
um og fjölskyldu hans fyr eða
síðar, nema ef eitthvert góðverk
yrði framið til að mýkja dóm
örlaganna, sem væri þungur og
virkilegur. Miskunnsamur guð
myndi og gæti bætt slíkar sak
ir, en þó með því móti að ein
hver sjálfsfórn væri framlögð,
sem fullnægði hinum eilífa dómi
guðlegs réttlætis. Allir við-
staddir fóru burtu með þeirri
tilfinningu að eitthvað óttalegt
og alvarlegt hefði átt sér hér
stað.
Þórður reyndi að bera sig
RECRUITS
are urgently required for Canada's
ACTIVE ARMY
It Needs EVERY FIT MAN
between 18 V2 and 45 years of age
VETERAN’S GUARD (Active)
Wants Veterans of 1914-1918 up to age 55
See your LOCAL RECRUITING REPRESENTATIVE
karlmannlega, en átti þó erfitt
með það, því hann var alvar-
lega hræddur við orð þessara
kvenna, sérstaklega Margrétar.
Hann vildi ekki láta bera á ótta
sínum við konu sína, sem var
ung og óreynd. Hann sagðist
ekki taka neitt mark á þessu
flapri kvennanna. Hann sagði
alt ósatt er Margrét hafði sagt
um ástamál þeirra. Björg trúði
honum og reyndi að gleyma
þessu tilfelli, en sú reyndin
varð þó, að hún mundi þetta tii
dauðans og óttaðist altaf að fyr-
ir sér og sínum myndi liggja ein-
hver ógæfa í framtíðinni. Hún
naut því aldrei sannrar lífs-
ánægju, sem leiddi af þessum
ótta. En Þórður var að hugsa
um Kvað hann ætti að gjöra eða
gæti gjört til að sættast við for-
sjónina. Hann langaði til að
biðja Guð um vægð, en þorði
það ekki, af því bænir hans
myndu enga þýðingu hafa. Hon-
um fanst hann ekki kunna að
tala við guð. Hann fann að
han kunni ekki að biðja. En til
prestsins myndi ónýtt að leita.
Hvað myndi prestur geta gert í
svona sökum. Svo hafði hann
litla trú á prestum. Helzt myndi
hann leita eftir upplýsingum j
trúnni — í sönnu guðsorði — í
biblíunni og sannri trúrækni.
Hann fann sig að vera veruleg-
an ólánsmann. Hann var hrædd-
ur við lífið og forlögin, sem öll
væru í guðs hendi. Hann var
hræddur við guð. Og þó var
guð miskunnsamur og réttlátur.
Hann tók því helzt það ráð að
stunda húslestra á heimilinu og
sækja kirkju. En hann var nú
orðinn þunglyndur, sem áður
var svo kátur og glaðvær. Helzt
fann hann fró í að fá sér í staup-
inu, sú fró varaði þó dálitla
stund. Og þannig drógst lífið
áfram dag frá degi og hann var
að smá jafna sig og ná sínu nátt-
úrlega eðli.
Nú hafði Þórður eignast son,
sem hann unni mjög. Bara að
ekkert kæmi nú fyrir hann, sak-
laust barnið. Það var nærri ó-
hugsanlegt. Drengurinn óx og
dafnaði og var nú kominn á
annað ár, og farinn að vappa
úti við og alt sýndist svo nátt-
úrlegt og indælt. En einn dag
vantaði barnið. Það var leitaö
allsstaðar en kom fyrir ekki.
Ein lítil stúlka í grendinni var
á ferð rétt hjá húsi Þórðar og
sá Margrétu ganga fram hja
forarsýki, sem var þar rétt hjá.
Hún tók eftir því að Margrét
leit einhverjum .óviðfeldnum
augum á sýkið. Stúlkan hafði
aldrei séð svona hræðilegt
augnatillit nokkurrar mann-
eskju fyr. Það var eins og eitt-
hvert ógeðslegt sigurbros léki
um andlit Margrétar. Hún hefir
þó aldrei kastað barninu í sýk-
ið, hugsaði litla stúlkan. Nei,
það var óhugsandi. Þetta var
hugboð barns, en hugboð eru til
og tala dularmáli sálarinnar í
mörgum tilfellum. Þau eru oft
áreiðanlegur vegvísir, þó þeim
sé ekki æfinlega hlýtt. — En
kanske Margrét hafi samt vitað
af barninu í sýkinu, hugsaði
stúlkan, því hinu gat hún ekki
trúað. Svo hún fór heim til |
Þórðar, því hún hafði heyrt að
barnið væri tapað. Svo hún
spurði hvort það hefði leitað í
sýkinu. Nei, það hafði engum
hugsast. Hún nefndi ekki nafn
Margrétar í þessu sambandi,
hún þorði það ekki. En nú var
leitað í sýkinu og þar fanst
barnið — litli, saklausi dreng-
urinn.
Faðirinn stóð agndofa og
hugsi. Var þetta fyrsta höggið?
— Tvö meira! —
Hann bað guð fyrir sér í
hljóði — hann bað guð um
vægð. Hann grét í einrúmi,
vildi ekki láta konuna sína sjá
hvað óttasleginn hann var.
Svo liðu mörg ár. Hann átti
mörg börn, misti mörg þeirra,
en öll á náttúrlegan hátt, að
honum fanst. En á efri árum
kom þruma úr lofti. Konan hans
varð fyrir hræðilegu slvsi, sem
hún dó af. Annað, — sagði
hann við sjálfan sig, mitt í þung-
um tárum. Nú var eitt eftir.
Þetta fékk svo á hann, að hon-
um fanst að lífið vera að verða
sér óbærilegt. Hann var að
verða gamall. Börnin, sem lifðu,
voru að verða fullorðin. Honum
var að verða ofaukið í heimin-
um. Hann var að gugna. Óbæn-
irnar voru að vinna á hann.
Kann var að tapa. Það illa var
að vinna sigur. Svo einn dag í
þungum þönkum, í sáru sálar-
stríði, tók hann örlög sín í sínar
eigin hendur og gekk út í vatn,
sem var þar nærri. Lík hans
fanst næsta dag.
Svona endaði nú þessi saga,
segir Jón. Hvað heldur þú um
þetta, Björn.
Eg veit ekki, segir Björn. Eg
hefi heyrt margar þessu líkar.
Og eg er altaf hræddur við þær.
Eg hefi stundum haldið að mik-
ill, óskiljanlegur máttur gæti
fylgt sterkum orðum. Eg er
æfinlega hræddur við ákvæðis-
orð sögð í reiði. En þó liggur
mér við að halda að hér sé oft
um hjátrú að ræða.
Getur verið að svo sé, segir
Jón. En þú veizt að jafnvel enn
eru til álög, sem mega teljast
örlagarík. Dáleiðslan t. d. woo-
doo-isminn í meðal vitra og
hálfviltra þjóða, jafnvel hér í
Canada. Allir spádómar eru af
sama toga spunnir. Mannkynið
er enn ekki vaxið út úr forn-
eskjunni. Og allar bænir eru
af sömu rót, sumar góðar, sum-
ar illar, eins og þessi saga sýnir.
Ást og hatur skiftast á í heim-
inum, líkt og líf og dauði, sann-
leikur og lýgi.
Þetta getur verið að einhverju
leyti satt. En eg óttast böl-
bænir eins og þú, segir Björn
Og eg vil ekki heyra talað gá-
lauslega um dána menn. Og eg
vil ekki láta espa gamla menn
til reiði. Orð gamalla eru þung.
Og sé hjátrú hér á bak við, þá
mun hún vera á báðar hliðar.
Enn eru forlögin oss lítt kunn
eða viðráðanleg. Þekkjum vér
heim hugans til fulls? Er ekki
tilveran oss að mestu ókunn?
— Hvað er lífið?
Þú um það, segir Jón. — Það
er kannske rétt hjá þér, að álög
hrífi ekki á þá, sem ekki trúa.
En þessar forneskjusögur eru
ekki allar gamlar, og það er
ekk4 hægt að ganga alveg fram
hjá þeim. Við getum rætt og
rökrætt heima hjá okkur eins
og stórspekingar, en þegar við
eigum að fara að botna getgát-
urnar með sannindum, þá fer
vanalega að lækka í okkur gor-
geirinn.
Ja, skítt með það, eg blessa
samt, er haft eftir pokapresti
einum. Eg held því fram, þrátt
fyrir allar mótsannanir, að böl-
bænir og áhrínsorð séu ljót, ó-
mannúðleg og ókristileg — og
hana nú!
En hvaða sort af sögu ætlarðu
að segja mér næst, Jón minr'''
Ætli ekki sé bezt að það verði
ástasaga, segir Jón.
Frá Hákoni konungi
er innrásin var gerð
í Noreg
Sögukaflar Sigmunds Friid
blaðafullirúa Norðmanna.
Sigvard Friid, bladafulltrúi
no.r.sku stjórnarinnar ftúði frá
Oslo um nónbil þ. .9. apríl
1940, innrásardaginn, með
frú sinni og nokkrum starfs-
mönnum frá “Norsk Tclegram-
byra”. — Undir ákaflega mikl-
um erfiðleikum vann hann og
starfslið hans að því, að halda
uppi fréttastarfsemi i hinum
óhernumda hluta Noregs. Hann
hefir af eigin sjón og raun hin
nánustu kgnni af Noregsstyrj-
öldinni. f tilefni af afmæli
Hákonar konungs, hefir Friid
sagt mér eftirfarandi smá-
kafla úr lífi konungs, frá þeim
dögum er innrásin var gerð í
Noreg.
Hann komst að orði á þessa
leið:
Eg ætla fyrst að rekja nokk-
ur kafla úr frásögn er eg skrif-
aði í vasabók mína eftir lífvarð-
arforingja, þeim, er var i kon-
ungshöllinni í Oslo nóttina er
innrásin var gerð.
Þessi liðsforingi, eg hirði ekki
um að nefna nafn hans, fór með
konungi á fund í Hermannafé-
laginu (Militært .Samfund) að
kvöldi þess 8. apríl. Þeir komu
heim í konungshöllina um kvöld-
ið. Konungur fór þá til skrif-
stofu sinnar, en liðsforinginn
lagði sig til svefns. — Þetta var
á mánudagskvöld. En á laugar-
daginn áður höfðu flogið fyrir
fregnir um að einþver stórtíð-
indi væru i vændum, þó enginn
vissi hverskyns þau yrðu. Ein-
hver ókyrleiki lá í loftinu.
Fyrstu hælíumerkin.
Svo kom fregnin á mánudag
um að þýzku flutningaskipi, Rio
de Janeiro, hefði verið sökt við
Suður-Noreg, og Þjóðverjar, er
bjargað hafði verið í land,
skýrðu frá því, að þeir hefðu
verið á leið til Bergen, eða til
annara staða á Vesturlandinu,
sumir sögðu að þeir hefðu átt
að fara alla leið til Narvíkur,
til þess að verja Noreg fyrir
innrás Englendinga. Eftir þess-
ar fregnir á mánudag fór menn
að gruna í Oslo, hvað væri á
seyði, þó enginn gæti með vissu
áttað sig á því, hvaða stefnu
viðburðirnir tækju.
Um sama leyti, eða fyr um
daginn flaug sú fregn um, að
Bretar hefðu lagt tundurduflum
í norska landhelgi á tveim stöð-
um fyrir Vesturlandi og í Vest-
fjorden utan við Narvik.
Aldrei hafa verið færðar sönn-
ur á hvort að fregn þessi hafi
verið rétt.
Um miðjan dag þ. 8. apríl,
bárust um það fregnir frá Dan-
mörku, að 150 þýzk skip, stór
og smá herskip og önnur, hefðu
farið norður um dönsku sundin.
Menn gerðu sér ekki ljóst, að
þetta væri upphaf að árás á
Noreg. En þó þóttust allir vita,
að einhverjir stórviðburðir væru
í vændum. ,
Að kvöldi þess 8. apríl var
dreift flutritum um göturnar í
Oslo frá “Nasional Samling” —,
flokki Quislings — þar sem því
var haldið fram, að nú væri tím-
inn kominn til þess að mynda
þjóðlega stjórn í Nore^i. ,
Quisling var þá nýkominn frá
Berlín. En flugrit þessi voru
ekki sett í neitt samband við
það ferðalag hans. Menn litu á
þessi flugrit eins og hverja aðra
vitleysu hans, sem enginn tók
mark á.
En mikill kvíði og ókyrleiki
hafði grpiið Olsobúa þennan
dag.
Fyrsiu fregnir um árás.
Nú víkur sögunni til konungs-
hallarinnar. Lífvarðarforinginn,
er eg áðan mintist á, að gengið
hafði til náða, var vakinn um'
miðnætti við að hringt var til.
hans í síma frá utanríkisráðu-
neytinu og honum sagt, að fleiri
en eitt vígi við Oslofjörð ættu í
orustu við óvinaherskip, sem
réðist inn í fjörðinn. En ekki
vissu menn í utanríkisráðuneyt-
inu hverrar þjóðar skip þessi
voru. En þá horfðu málin
þannig við, að skipunum hefði
verið veitt mótstaða, hvort held-
Verndið heimilin sem kappar vorir berjast fyrir
Áukatillag yðar
kallar að

Stofnanir fyrir blinda, á
öllum aldri og af öllum
frúflokkum.
Elliheimili
Síofnanir heilbrigði og
sótlvarnir
Slofnanir fyrir fjöl-
skyldur
Stofnanir fyrir skap-
gerðar byggingu
14. - 26. SEPT.
Jafnvel þó einhver í fjölskyldu yðar gefi við
vinnu sína — þá getið þér einnig gefið.
f heimili yðar með nægar vistir og hlýju — hugsið
til hinna blindu, kreptu, gömlu, húsviltu, og smá-
barnanna. Þessir eiga sitt undir hjartahlýleik borgar-
anna í Winnipeg hinni meiri.
Allir geta lagt eitthvað fram — sparað vitund, og
þá verður tilganginum náð.
Takið söfnunarmanninum VEL