Lögberg - 12.08.1943, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 12. ÁGÚST, 1943
----------Xögberg---------------------
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG,
695 Sargent Ave., Wlnnipeg^ Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg" is printed and published by
The Columbia Press, Iámited, 695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
ÁVARP
Til Hinriks S. Björnsson, flutt í samsæti á
Royal Alexandra hótelinu í Winnipeg,
föstudaginn, 6. ágúst.
Eftir séra Valdimar J. Eylands
Eg vil leyfa mér í nafni Þjóðræknisfélagsins
og fyrir hönd hins fjærveranda forseta þess,
og stjórnamefndarinnar, að þakka íslendinga-
dagsnefndinni og þeim öðrum sem hlut kunna
eiga að máli, fyrir þá framtakssemi að efna til
þessa virðulega samsætis. Það er nú orðið
alllangt síðan við höfum haft tilefni til að
koma saman á þenna hátt til að heiðra góða
giesti frá íslandi, og til að gleðjast hvorir með
öðrum og fræðast í saimneyti við þá. Samkom-
ur eins og þessi er einn þátturinn í þjóðrækn-
isstarfsemi okkar, og sannarlega ekki sá veiga-
minsti. En þótt við höfum ekki komið saman
á þennan hátt nú um langa hríð, höfum við
hér í Winnipeg þó ekki farið varhluta af heim-
sóknum góðra gesta frá ættlandinu nú hin.
síðari ár. Allmargir slíkir gestir hafa dvalið
með okkur langvistum og við höfum notið
fræðslu og mikillar ánægju í viðkynningunni
við þá við ýms tækifæri. Á eg þar við flug-
mennina sem hafa dvalið hér, læknana sem
hér stunda framhaldsnám og konur þeirra,
stúdentana sem stundað hafa eða stunda nú
nám við Háskóla Manitoba fylkis, og aðra gesti
sem hér hafa dvalið í ýmsum erindum lengri
eða skemmri tíma. Við Vestur Islendingar
höfum lengi verið sólgnir í það að lesa allar
mögulegar fréttir sem berast að heiman í ís-
ienzkum blöðum. Við höfum reynt og reynum
enn að fylgjast með því sem þar gérist. En
ein mynd er betri en þúsund orð í töluðu eða
prentuðu máli. Ein lifandi mynd hlýtur þá
að vera betri til fræðslu en mörg þúsund orð.
í þessu fólki höfum við séð lifandi myndir frá
ættjörðinni. Við höfum séð í þeim fulltrúa
hinnar nýju kynslóðar sem ísland hefir alið
hina síðustu áratugi; fulltrúa íslenzkrar fram-
takssemi, tækni, lærdóms og menningar. Eg
hygg að við séum öll samdóma um það að
þessar lifandi myndir frá Islandi hafi gefið
okkur glögga og góða hugmynd af þeirri kyn-
slóð sem nú er um það bil að taka við forráð-
um á íslandi í ýmsum greinum. Þegar við
minnumst þess hve þetta fólk er myndarlegt
og vel gefið, og minnumst þess að þetta eru
aðeins örfáir einstaklingar af öllum þeim fjölda
samskonar fólks sem fyrir er í landinu, fólki
sem á sömu áhugamál, dugnað og djarfsækni,
þá er sízt ástæða til að bera kvíðboða fyrir
framtíð íslands eða heima þjóðarinnar.
En þótt eg hafi nú talað þannig almennt um
hina ungu íslendinga sem dvalið hafa eða
dvelja nú hér á vesturvegum, og þakki þeim
úr hópi þeirra sem þegar eru horfnir héðan,
og hinum sem eru um það bil að fara fyrir
góða viðkynningu, og þann skerf sem þeir hafa
lagt til félagsmála okkar á ýmsan hátt, þá er
það sérst’aklega hlutverk mitt að minnast eins
þeirra hér í kvöld, mannsins sem hefir gefið
tilefni til þessarar samkomu, Hinriks, lög-
manns Björnssonar. Að vísu hefir viðkynning
©kkar við hann verið stutt, miklu styttri en við
hefðum kosið. En á þessum stutta tíma hefir
hann reynzt okkur hin mesti aufúsugestur, og
okkur finst við þekkja hann mæta vel. Veldur
því einkum tvennt: hin prúðmannlega og lát-
lausa framkoma hans, og fortiðin sem hann á
að baki sér. í spakmælum Hávamála stendur
þetta: “Sumr es af sonum sæll, sumr af frænd-
um, sumr af fé ærnu, sumr af verkum vei.”
Því verður ekki neitað að Mr. Björnsson er
sæll, í þeim skilningi sem það orð er notað hér,
af frændum sínum; frændum sem hafa unnið
verk sín vel í þágu hinnar íslenzku þjóðar.
Enskur talsháttur segir: “Guð gefur okkur ætt-
ingja okkar, en við getum valið okkur vim.”
Forsjónin hefir verið heiðursgesti okkar sér-
staklega hliðholl í vali afa hans og föður, sem
hvor um sig hafa verið hinir mætustu forystu-
menn íslenzku þjóðarinnar. Þeir sem fylgdust
með stjórnmálabaráttu Islands á fyrstu tugum
þessarar aldar, minnast afa heiðursgestsins,
Björns Jónssonar, hins mikilsvirta og snjalla
ritstjóra ísafoldar, síðar ráðherra, hvernig hann
stóð á verði gegn “Uppkastinu” svo nefnda, er
hann taldi sjálfstæði Islands í veði. Það stend-
ur Ijómi í sögu Islands yfir nafni afa heiðurs-
gestsins, og þá ekki síður yfir nafni föður hans,
hins núverandi ríkisstjóra íslands, Sveins
Ejörnssonar.
Eg skal ekki reyna að rekja hinn glæsilega
námsferil hans, eða telja öll þau embætti sem
hann hefir skipað. En eins vil eg þó geta sem
snertir okkur Vestur íslendinga, þess að Sveinn
Björnsson var einn af fyrstu hvatamönnum að
stofnun Eimskipafélags íslands, og frumkvöðull
að ýmsum framkvæmdum í því mikla velfarn-
aðarmáli þjóðarinnar æ síðan. Þó ekki væri
annað, væri það nóg til að haldá nafni hans á
lofti um aldur og æfi á meðal íslendinga.
En vandi fylgir vegsemd hverri. Það er þá
líka vandi að vera sonur slíkra feðra sem þeirra
Bjöms ráðherra og Sveins ríkisstjóra. Það er
erfitt fyrir afkomendurna að lifa í þeim ljóma
sem stafar af nöfnum frægra feðra. Það er svo
erfitt þegar þannig stendur á að verða föður-
betrungur, en svo auðvelt að láta undan síga og
verða verrfeðrungur. Ýmsar þjóðir álasa ís-
lendingum fyrir það að þeir stæri sig af þúsund
ára gamalli menningu sem sé fyrir löngu horfin
þótt hún sé ekki gleymd, en að síðari kynslóðir
hafi í flestum hlutum orðið eftirbátar forfeðr-
anria. Þessi rangi dómur mun nú hverfa fyrir
afrekum hinna ungu íslendinga, sem forsjónin
felur umsjá hins nýja lýðveldis sem koma á
innan skamms. Og þegar hið unga Island rís
upp úr hafi vanþekkingar og skilningslevsis
undir forystu ágætra leiðtoga sinna, þá hugsum
við okkur Hinrik Björnsson framarlega í þeirri
fylking. Öll rök virðast standa til þess að hann
muni um síðir standa í fylkingarbrjóstum.
Fortíð hans og nútíð taka höndum saman til að
benda á glæsilega framtíð. Eftir þessa stuttu
viðkynning teljum við ótvírætt að hann muni
þeim vanda vaxinn að vera sannur sonur feðra
sinna. Við teljum að fjórðungi muni hér bregða
til fósturs um hæfileika og áhuga fyrir sjálf-
stæðismálum Islands, að eplið hafi ekki fallið
langt frá eikinni sem vill breiða sitt lim yfir
börn íslands óg vernda þau í baráttu þeirra
fyrir almennum mannréttindum og viðhaldi
þeirra. Hann hefir drukkið af nægtabrunnum
hinnar beztu skólamenntunar, sem ísland, og
sambandsríki þess, Danmörk, gátu veitt. Hann
skipar nú virðulegt embætti í sendisveit Is-
lands í höfuðborg eins af glæsilegustu stór-
veldum heimsins. En hvorki ættgöfgi hans,
menntun eða staða hefir megnað að stíga hon-
um til höfuðs. Er það glöggur vottur urn mann
gildi hans, — en manngildið skapar manninn.
Guð hefir gefið honum göfuga ættingja, en
hann mun sjálfur velja sér vini. Og er hann
velur sér vini, viljum við biðja hann að minn-
ast okkar Vestur Íslendinga á sama hátt og
faðir hans hefir svo oft gjört. Svo þökkum við
honum fyrir komuna, fyrir fræðsluna um ís-
land, og fyrir þann íslenzka il sem stafar frá
hinu prúða háttalagi hans og ljúfu fraimkomu.
Við óskum honum allra h^illa, og þá þess helzt
að hann megi halda hátt á lofti frægðarmerki
feðra sinna, og verða um síðir talinn sæll af
sínum eigin verkum, vel unnum í þágu hins
unga íslands.
A vígaslóð
Fréttir þær sem borist hafa frá heljarslóð nú
síðustu vikumar bera vitni um látlausa sókn
af hálfu Bandaþjóðanna á víglínur Öxulríkj-
anna alstaðar. Þessi einbeitta sókn hefir borið
mikinn árangur, því augljóst er að sífelt þrengir
að Þjóðverjum, og að “blóðveggur” þeirra, sem
þeir nefna svo styttist vikulega, en að sama
skapi harðnar bæði sókn og vörn. Sikiley er nú
að mestu í höndum Bandamanna nema þrí-
hyrna sú sem liggur næst meginlandi ítalíu;
eru þar háðir snarpir bardagar. En augljóst
virðist að eyjan muni innan skamms verða að
fullu unnin. Vörn Þjóðverja og ítala á eynni
virðist hafa farið mjög í handaskolum, og sigrar
Bandamanna hafa verið tíðir og næsta auð-
veldir. Mannfall af þeirra hálfu er talið frem-
ur litið eftir ástæðum; þó er talið að milli 75
og 100 Canadamenn hafi látið þar lífið. Næsti
áfanginn verður sjálfsagt meginland Italíu; hefir
Rómaborg þegar séð vísir til þess sem verða
mun. Páfinn kveinar yfir árásum á sína helgu
dóma þar í borg, en ef dæma skyldi eftir þögn
hans er Rotterdam var sprengd, eða Coventry
eða London eru þar engin heilög vé. Hin nýja
stjórn á ítalíu er á milli tveggja elda, en eftir
síðustu fregnum að dæma virðist hún ætla að
halda áfram hinni vonlausu baráttu við hlið
Þjóðverja. Hvað sem því líður virðist óhætt
að gjöra ráð fyrir að ítalía sé úr sögunri: sem
áhrifamikill hernaðaraðili.
Síðustu mánuðina er talið að mjög hafi dregið
úr kafbátahern^ði Þjóðverja, og að fluglið
þeirra er mjög' lamað er augljóst af því hve
lítilli vörn þeir koma við gegn loftárásum
Bandamanna yfir meginlandi vestur Evrópu.
Einnig hafa Þjóðverjar orðíð hart úti í viður-
eign sinni við Rússa síðustu vikurnar. I suður
Rússlandi hafa þeir tapað stórum landflæmum
og allmörgum borgum sem hafa mikla hernað-
arlega þýðingu. Churchill er kominn til Can-
ada til að sitja á ráðstefnum með forsætisráð-
herra Canada og forseta Bandaríkjanna. Slíkar
ráðstefnur hafa að undanförnu verið fyrirboðar
mikilla tíðinda, og er búist við að nú verði lögð
á ráðin um nýja og örlagaríka
sókn. Að öllu samanlögðu virð-
ist óhætt að fullyrða að horfur
stríðssóknarinnar séu nú mjög
góðar. Að vísu skyldi enginn
ætla að alt sé nú sama sem
klappað og klárt, vegferðin fram
undan verður ennþá löng og
ströng ef að líkum lætur. En
enginn fær flúið örlög sín. örlög
Öxulríkjanna eru nú skýru letri
skráð og mun það fáum harms-
efni.
CANADÍSK BORGARARÉTT-
INDI OG BORGARASKYLDUR
(Framh. frá bls. 1)
þess að veita ö8rum atvinnu. Þeir
menn reynast oft hinir þörfustu borg-
arar í sinu mannfélagi, byggja þaö
upp og styrkja góð félagsmál. ÞaS
er ekki framtakssemi slikra manna,
sem viö eigum aö leggja hömlur á;
þaö er vald hinna sálarlausu og óper-
sónulegu auövaldshringa, sem hafa
náö einokunarvaldi á sviöi iSnaðarins
og viöski ftanna sem veröur að tak-
{ marka. Stjórnir fólksins verSa a8
skipa þeim fyrir verkum, en þeir ekki
stjórnunum.
ForsætisráÖherra okkar, Mckenzie
King segir í bók sinni “Industry and
Humanity” “aö skipuleggja i8na8inn
á lýöræöislegan hátt, þannig, a8 iön-
aðarlýðræöi haldist i hendur vi8
stjórnarfarslegt lýöræöi er verkefniö
mikla, sem framundan bi8ur.” Og
Roosevelt forseti sagöi i ræ8u 1933,
stuttu eftir lokun bankanna: “Þgir
sem réöu yfir skiftinug nauösynja
mannkynsins fóru villur vegar, vegna
þrákelkni sinnar og skammsýni. Um-
bætur þær, sem gera þarf veröa að
grundvallast á því aö vér ávalt setj-
um velferö samfélagsins hærra en al-
gengan peningahagnað.”
Hinar kristilegu fórnir og sam-
vinnu hugsjónir veröa aö ná dýpri
tökum á hugum fólksins. Á þeim^eina
grundvelli veröur framtíSarrikiö bygt.
Stríöið sjálft hefir sýnt aö hægt er
aÖ gera þessar hugsjónir aö veruleika.
Samvinna hefir tekist milli 30 þjóöa
gegn ofbeldi ófriöarrikjanna. Fólkið
hefir veriö samtaka í því aö leggja
fram þungar fórnir til þess aö foröa
‘ sér og öörum frá þvi aö vera hnept í
þrældóm og til þess aö leysa aðrar
þjóðir úr ánauð. Þessar hugsjónir
verða aö vera aö verki í viðskiftum
þjóöanna aö stríðinu loknu til þess að
varna styrjöldum í framtíöinni. Engin
þjóö getur nú á timum lifað sjálfri
sér; engin þjóð getur veriö óhult gegn
ofbeldi, meö því aö einangra sig og
lýsa yfir hlutleysi sínu.
Almennings álitiö er voldugt, sér-
staklega í lýöræöislöndum. Stjórnir
lýðræðislandanna lúta oftast sterku
og einbeittu almennings áliti. Hver
einn einasti okkar á þann lýöræöisrétt
aö hafa áhrif á almenningsálitiö.
Beitum þeim rétti til þess aö land
okkar, Canada, leggi sinn skerf fram
til þess aö vinsamleg samvinna náist
meöal þjóöanna bæöi á sviöi viðskift-
anna og um sameiginlegt örvggi allra
þjóöa.
Við borgarar Canada erum stoltir
af landinu okkar eins og það er frá
náttúrunnar hendi, viöáttumikið,
breytilegt og fagurt, gætt ótæmandi
auölindum og framleiðslu orku, en
hiö raunverulega Canada er þjóöin
sjálf — borgarar landsins og þaö er
i okkar vald sett aö skapa farsæla og
menningarríka þjóö. Til þess aö þaö
geti orðið verðum viö fyrst og fremst
að skilja fyllilega aö viö eigum land-
ið; aö þetta er okkar land og viö
berum ábyrgö á stjórn þess og velferð,
og við berum ábyrgð gagnvart hver
öðrum og velferð hvers-annars. Lýö-
ræðið veröur þvi aöeins starfhæft aö
viö rækjum skyldur okkar gagnvart
þvi.
Með því að iðka lýöræðiö í okkar
daglega lifi, meö því að vinna aö um-
bótum og framförum í félagsmálun-
um meö samborgurum okkar, byggj-
um viö upp fullkomnara canadiskt
þjóölif. Meö því aö æfa okkur í að
taka þátt i félagsmálum bygöar okkar
munum viö skilja betur alþjóðarmál
og verða hæfari til þess að taka þátt
í þeim. Umbætur í félagsmálum
veröa þvi bezt framkvæmdar, aö af-
staöa okkar sé jákvæö en ekki nei-
kvæö, aö viö reynum aö útrýma því,
sem okkur finst miður fara meö því
aö keppa aö framkvæmdum þess góða
en eyða ekki orku okkar aöeins í það
aö rifa niður og finna aö viö aðra.
Það er svo auðvelt aö sjá flísina í
auga bróöur síns, en taka ekki eftir
bjálkanum i sínu eigin auga. í fram-
tiðinni ættum við aö leggja meiri á-
herzlu á þá þjónustu, sem sérhvert
okkar getur látið þjóöfélaginu i té
fremur en aö krefjast hlunninda, af
þjóðfélaginu.
Sem betur fer, á þjónustuhugsjónin
djúp itök í hjörtum fjölda fólks; á það
bendir hin margþætta félagslega starf-
semi svo sem líknarstarfsemi, kirkjií-
starfsemi og allur félagsskapur, sem
miöar að þvi aö hefja mannfélagið á
hærra menningarstig. Ótal óeigin-
gjarnir og kærleiksríkir einstaklingar
verja miklum tíma og kröftum i þjón-
ustu samfélagsins. Þaö er okkar borg-
araleg skylda aö meta og viröa þetta
fólk, sem þannig starfar fyrir okkur,
að minsta kosti ættum við að varast
aö launa þvi starfið með þvi að væna
þaö um óráðvendni, lýöskrum og ann-
að ilt.
Margur maöurinn hefir gefist upp
viö aö starfa fyrir fjöldann, sökum
þess aö þaö, sem hann hefir gert,
hefir verið lagt út á verri veg. Þess-
arar ljótu tilhneigingar veröur sér-
staklega vart í garð þeirra manna, sem
gefa sig aö stjórnmálum. Hversu
mikils trausts • sem maöurinn hefir
áður notiö, þá er oft eins og hann
veröi að nokkurs konar skotspæni al-
mennings um leiö og búið er að kjósa
hann á þing, eöa í ábyrgöarstööu.
Þaö er ekki furöa þótt hæfir menn'
hiki stundum viö aö gefa kost á sér
í þjónustu almennings, ef þeir mega
eiga von á því að ráöist veröi á
mannorð þeirra. Þeir menn, sem
ganga manna á meðal og spúa eitri
tortryggni, haturs og sundurlyndis
eru óþarfir borgarar. Slíka skrílæs-
ingamenn kjósa ekki góðir borgarar
fyrir leiðtoga, þvi framtíöarrikiö
veröur ekki bygt á grundvelli haturs
og hefndarhyggju.
Góöir borgarar kunna aö meta og
virða þaö, sem vel er gert; þeir
kunna aö velja mikilháefa leiötoga,
sem láta skynsemi og göfugar hug-
sjónir ráöa geröum sínum; þeir
kunna aö fylkja sér að baki slíkra
manna og veita þeim styrk til þess aö
vinna aö landsins heill.
Hinir gömlu íslenzku landnemar,
sem námu þessar bygðir voru, að
minni hyggju fyrirmyndar borgarar.
Þeir stofnsettu sjálfir stjórnskipulag
í bygöum sinum; þeir voru félags-
lyndir og hjálpsamir; þrátt fyrir sína
efnalegu fátækt bygöu þeir kirkjur
og mynduöu söfnuði, lestrarfélög og
ýms önnur menningarfélög. Þeir settu
á stofn blaö og skrifuðu í þaö sjálfir
um landsins gagn og nauösynjar; þeir
héldu samkomur og kappræddu um
menn og málefni; þeir gáfu sér tíma
til aö lifa. Þeir voru andlega vak-
andi, fúsir til samvinnu og fundu til
ábyrgöar sinnar gagnvart hver öör-
um og þjóðarheildinni.
Alla þessa kosti mættum viö taka
okkur til fyrirmyndar. Þessir menn
leystu af hendi meö prýöi þaö hlut-
verk, sem þá lá fyrir hendi í okkar
unga landi — aö ryðja landið og
byggja ný heimili. Fyrir okkur af-
komendum þeirra liggur nýtt land-
nám. Þrátt fyrir þaö hve landnem-
arnir bjuggu vel í haginn, og þrátt
fyrir allar vélarnar, sem áttu aö gera
lífiö léttara, virðist samkepnin og á-
hyggjurnar fyrir efninu hafa aukist.
Þaö væri vel ef viö gætum breytt
stefnu og snúiö þeirri áherzlu, sem
við höfum lagt á efnalega framsækni,
í áhuga fyrir því, aö bæta kjör fólks-
ins i heild sinni — aö útrýma hinum
sorglega ótta viö fátækt, skort og at-
vinnuleysi; aö inræta sjálfum okkur
og öörum virðingu fyrir mentun, lær-
dómi og listum, og hefja þannig
mannfélagið á hærra menningarstig.
Þannig gætum við skapað réttvísa,
menningarríka og farsæla canadiska
þjóö — þjóö, sem myndi fús á sam-
vinnu við aðrar þjóöir, þjóö, sem
myndi efla álheimsfriö.
Þjóðverji undirbjó árásina
á Pearl Harbor
Þaö var Þjóöverji, sem undirbjó
árásina á Pearl Harbour fyrir Japani.
Þjóöverji þessi — Bernhard Julius
Otto Kuhn — haföi búiö á Hawaii í
átta ár og lézt vera aö læra japönsku,
segir i tilkynningu um þetta frá
Washington í gær. Hann njósnaði
um athafnir ameriska flotans og kom
öllum upplýsingum um hann til
japanska ræöismannsins í Honolulu.
Hann útbjó líka stórkostlegt merkja-
kerfi, til þess aö geta leiðbeint jap-
jönskum flugmönnum í árásinni.
Kuhn var fyrst dæmdur til dauða
eftir árásina en dóminum breytt í 50
ára þrælkunarvinnu.
Ósköp eruð þér eitthvaö gremjuleg
á svipinn, frú Signý. Hvaö hefir
komiÖ fyrir yöur?”
» “O, minnist þér ekki á þaö. Eg
var aö hnakkrifast við manninn minn
um tjlhöfun silfurbrúökaupsveizl-
unnar okkar.” . «
“Ógn er leiðinlegt að heyra þetta!
Hvaö hafiö þiö verið gift lengi ?”
“Hálfan mánuö.”
Hér eru þeir Winston Churchill og Smuts marskálkur frá Suður-Afríku, að skoða
landvanarvirki Bretlands.