Lögberg - 02.08.1945, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 2. ÁGÚST 1945
15
Hver fann úrið?
Þetta er ekki svar við auglýs-
ingu um hver hafi fundið tapað
úr, þó að máske mætti ætla það
af fyrirsögninni, heldur stutt
saga af því, hvernig menn forð-
um fóru að því að “mæla tím-
ann”, alt þangað til tókst að
gera hið fyrsta “sigurverk” eða
klukkuna.
Hinar gömlu menningarþjóðir
Egyptar og Kaldear voru stjörnu
fróðir vel og kunnu að nota sólar
úr, eða sólskífur, sem svo hafa
v,erið kallaðar, og enn sjást í görð
um ýmsra fornra bygginga er-
lendis. Jafnframt voru og not-
aðar vatnsklukkur. Gríski spek-
ingurinn Plato, sem var uppi á
árunum 427—347 f. k., talar um
þessar vatnsklukkur, sem gáfu
frá sér blísturhljóð með ákveðnu
millibili. Tímaglasið, sem allir
kannast enn við, þó ekki sé
nema sem leikfang, var notað
frá því í fornöld og fram undir
lok síðustu aldar. En klukkur
með hjólum eru að því er best
er vitað fyrst gerðar af Serkj-
um og munu hafa flutst til
Evrópu með hermönnum úr
Krossferðunum. Hinsvegar er
talið að fyrsta vasaúrið hafi ver-
ið smíðað nálægt árinu 1510, af
manni einum í Nurnberg, sem
hét Peter Hele. Þar var svíns-
burstahár notað til þess að halda
óróanum gangandi, í stað fjaðr-
arinnar, sem nú er. Árið 1657
varð mikil framför í klukkugerð.
Þá datt hinum fræga eðlisfræð-
ingi Huyghens í hug, að nota-
pendulinn, sem Galilei hafði þá
uppgötvað, til þess að jafna gang
hraða klukkunnar, og fékst þá
margfalt nákvæmari tímamælir
en áður. En þó voru þessar klukk
ur illnotandi á sjó, og úrunum
kom uppgötvunin ekki að nein-
um notum. En engum var jafn
áríðandi að hafa nákvæman
tímamæli en einmitt farmönn-
um. Tímamæli, sem væri ósnort-
inn af hreyfingum skipsins, hita
breytingum eða rakabreyting-
um. Var lengi vel talið óhugs-
andi að gera tímamæli, sem
hæfði skipum, en vegna þess
hve þetta mál þótti mikilsvert,
hét enska þingið 20.000 sterlings
punda verðlaunum þeim, sem
gæti gert áreiðanlega klukku
fyrir sæfarendur. Þetta var
skömmu eftir aldamótin 1700.
Þá kom til sögunnar maður,
sem hét John Harrison (f. 1693,
d. 1776). Hann var trésmiður, en
jafnframt snillingur í vélfræði,
og hafði frá barnæsku spreytt
sig á því að búa til betri klukk-
ur, en áður voru til. Þetta var
erfitt viðfangsefni, og Harrison
var fátækur. En hann gafst ekki
upp. Og eftir 30 ára strit hafði
hann gert skipskronometer eða
skipstímamæli sem hann var
ánægður með. En nefndin, sem
átti yfir verðlaununum að ráða,
fór sér að engu óðslega, og nú
liðu tvö ár þangað til tímamæl-
irinn var reyndur á leið til
Vestur-Indía, um borð í her-
skipinu “Deptford”. Kom nú á
daginn, að hin nýja klukka gekk
miklu nákvæmar en lágmarks-
skilyrði höfðu verið sett um til
þess að verðlaunin yrðu greidd.
En eigi að síður voru verðlaun-
in ekki greidd Harrison, held-
ur setti dómnefndin nú ný skil-
yrði og kröfur. Loks þraut Harri-
son þolinmæðina — Hann var
nú orðinn 72 ára gamall — og
nú skrifaði þessi hægláti og
ku|rteisi maður nefndinni all-
harðort bréf, sem bar nokkurn
SENDIÐ RJÓMA YÐAR TIL
MANIT0BA C0-0PERATIVE LIMITED
Útibú:
BRANDON — DAUPHIN — ERICSON
GLENELLA — WINNIPEG
•
Félagar í allsherjar mjólkurbú félagi bænda í Canada.
Eggjum veitt móttaka á öllum ofangreindum stöðum.
Með beztu árnaðarósk-
um til íslendinga á minn-
ingarhátíð beirra á Gimli
6. ágúát, 1945
frá
VINUM og VELUNNURUM
árangur. Greiddi nefndin hon-
um nokkurn hluta verðlauna-
fjárins. En afganginn fékk hann
ekki fyrr en árið 1773. Og þrem-
ur árum síðar andaðist Harri-
son, 82 ára gamall. Er hann tal-
inn höfundur úrsins, fremur
nokkrum öðrum einum manni,
þó að margir aðrir hafi átt hlut
að fullkomnun tímamælisins.
Túnfiskurinn
Á síðastliðnu sumri komu
vöður af túnfiski inn á ísafjarð-
ardjúp og tókst að veiða nokkra
þeirra. I tilefni af því segir
“Náttúrufræðingurinn” ýmsan
fróðleik um þennan stærsta
beinfisk hafsins.*sem getur orð-
ið um 500 kg., og komu hans
hingað.
Sveinn Pálsson fjórðungslækn
ir getur fyrstur manna um tún-
fisk hér við land; rak hann við
Eyjafjallasand 11. nóv. 1779. Á
árunum 1880—98 rak þrjá tún-.
fiska, á Eyrarbakka, Leirhöfn á
Sléttu og á Miðnesinu, en tún-
fiskur fékkst í botnvörpu við
Ingólfshöfða 1913, og á Álfhóla-
fjöru rak einn 1928. Inn á Norð-
fjörð gengu túnfiskar 1929 og
um sama leyti á Arnarfjörð.
En í lok ágúst í fyrra urðu
róðrarmenn varir við túnfiska-
vöður inni á ísafjarðardjúpi og
tókst að ná í fimm þeirra, dag-
ana 29. og 30. ágúst, og hefðu
fleiri veiðst ef hentug tæki og
vanir menn hefðu verið til taks.
Var sá stærsti þeirra 300 kg., en
hinir fjórir alls 915 kg. — Ketið
þykir mesta sælgæti, það er
rauðleitt, svipað og ket með
heitu blóði, enda er blóðhiti tún-
fisksins um 10 stigum meira en
sjávarins, sem hann lifir í. —
Mikið af ketinu var selt til
Reykjavíkur fyrir geypiverð, því
að margir vildu verða frægir
fyrir að hafa étið túnfisk. Við
Ameríkustrendur eru túnfisk-
veiðar mikið stundaðar af “sport
veiðimönnum.”
Fálkinn, 14. maí.
Hverfann handbyssuna?
Fyrstu byssurnar sem teknar
voru í notkun voru einskonar
fallbyssur og þurfti að minsta
kosti tvo menn til þess að fara
með þær úr stað og hleypa af
þeim. Og í 30 ára stríðinu á 17.
öld voru byssurnar enn svo þung
ar og ómeðfærilegar, að hermað-
urinn þurfti að flytja með sér
stoð til að hafa undir byssuhlaup
inu þegar hann skaut af byss-
unni. En smátt og smátt varö
byssan léttari og handhægari og
alltaf voru að koma nýjar end-
urbætur, sérstaklega á lásum.
Um 450 ár eru síðan fyrst var
farið að setja riffilgöng í byssu-
hlaupin. Lengi vel voru allar
byssur framhlaðnar, en ein
'mikilverðasta umbót á þeim var
gerð þegar farið var að smíða
bakhlaðninga. Fyrsta nothæfa
bakhlaðna byssan var gerð af
Nikulaus v. Dreye (f. 1787, d.
1867) árið 1836, en hann fann
upp kveikipinnann, Það var
þessari byssutegund að þakka að
Prússar sigruðu Austurríkis-
menn árið 1866.
Anton Chassepot, verkamaður
í franskri vopnaverksmiðju (f.
1833, d. 1905) fann hina frægu
Chassepotbyssu, sem tekin var
í notkun af franska hernum 1866.
Annars er þróunarsaga byssunn-
ar svo margbrotin, að ómögulegt
er að gefa yfirlit yfir hana hér.
Til dæmis má nefna, að nefnd
sem sett var í Bandaríkjunum
1865 til þess að dæma um mis-
munandi gerð af byssum, fékk
60 bakhlaðninga til að reyna.
Um skammbyssur (pístol) er
talað nálægt aldamótunum 1400.
Fyrstu marghleyptu skammbyss
una (revolver) smíðaði Banda
ríkjamaðurinn Samúel Colt, ár-
ið 1836.
URGENT DEMAND
FOR OFFICE HELP
T.
here has never been a
better time to train for an office position, for
there is an increasing demand for Steno-
graphers, Accountants, Typists, Machine
Operators, and Clerks. In view of the tre-
mendous amount of materials and labor
required to rebuild Europe and other parts
of the world, and to supply the necessities
of life, this demand will continue for years.
Now is the time to prepare.
/
SUMMER CLASSES
Our Summer air-cooled and air-conditioned
classrooms make it pleasant for study. Classes
will continue throughout the Summer without
any interruption.
FALL TERM
OPENS
MONDAY, AUGUST 20 th
If you prefer to enroll either before or after this date,
however, you may do so. Our classes will be condudted
throughout the summer without any interruption.
MAKE YOUR RESERVATION NOW
t
For our Fall I erm we have already received many
advance registrations from near and far-distant points in
Western Canada. To reserve your desk, write us, call at
our office, or telephone. Ask for a copy of our illus-
trated Prospectus, with which we will mail you a
registration form.
TELEPHONE 96 434
The Air-Conditioned College oí Higher Standards
Portage Ave. at Edmonton St.
WINNIPEG