Lögberg - 06.09.1945, Qupperneq 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 6. SEPTEMBER, 1945
I-----------Xögberg------------------------*
• GeflO út hvern fimtudag af
j THE COLUMBIA PRESS. LIMITED
j 695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
j Utanáskrift ritstjórans: «
[ EDITOR LOGBERG, j
, «95 Sargent Ave., Winnipeg, Man ^
Editor: EINAR P. JÓNSSON
j Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram j
' The "Lögberg” is printed and publishea b> j
{ The Columbia Press, I>imited, 69 5 Sargent Avenue *
, Wýinipeg, Manitoba
PHONE 21 804
IIIffililiUjliniiHtUiliM
Oveðrinu slotar
Sex bitur og blóðstorkin ár eru nú liðin frá
þeim tíma, er Adolf Hitler hóf djöfladans sinn
í Norðurálfunni með innrásinni á Pólland; sá
rammigaldur hefir eins og vitað er, sungið
fyrir nokkru sítt síðasta vers. Júnkaragerði er
nú að miklu leyti í eyði og myrkur hvílir þar
yfir djúpinu; sjálfskapað myrkur illa innrættra
og siðspiltra yfirgangsseggja, er steyptu þýzku
þjóðinni hvað eftir annað niður í botnlaust fen
hinnar andstyggilegustu ógæfu, unz nú er svo
komið, að Þýzkaland, vagga þeirra Goethe og
Wagners, er nú orðið að lítilmótlegu hjarð-
manna kotríki með ömurlegan blóðferil að baki
og næsta tvísýna framtíð, vægast sagt; svona
lék hún á þjóð sína, ofurmennskan þýzka, er
hámarki náði við valdatöku Hitlers, og Naz-
istaklíkunnar, sem hann studdist við; og þessi
urðu þá örlög hinnar þýzku hámenningar, er dáð
var vítt um heim, og jafnvel íslenzkir menn
stundum flatmöguðu sig fyrir; og þó vesturálfu-
menningin sé enn tiltölulega ung, og ýmsir sýn-
ist hafa tilhneigingu til þess að gera lítið úr
henni, þá er hún þó ósýkt enn og stefnir í holla
jafnaðarátt, þar sem þeim kjólklædda er gert
jafnt undir höfði og óbreyttum daglaunamann-
inum, er neytir síns brauðs í sveita síns andlitis,
og unir glaður við sitt.
Austur-Prússland, eða Júnkaragerði, eins og
Benedikt Gröndal kallaði það, er nú úr sög-
unni; landinu hefir verið skipt upp milli Pól-
verja og Rússa; það var í þessum landshluta
þýzka veldisins, sem vagga þýzku herneskj-
unnar stóð; þar voru lögð leyniráð og samsæri
brugguð, og þar var það stríðsguðinn í félagi
við gullkálfinn, er mest var tignaður og mest
lotning veitt; nú hefir þessu átrúnaðargoði Prúss
anna verið hrundið af stóli og sökt á fertugu
dýpi, eftir ein þau risafengnustu átök, og þær
ægilegustu blóðfórnir, er sögur fara af. Ekki
verður það dregið í efa, að hernámsvöld sam-
einuðu þjóðanna, er nú ráða lofum og lögum á
Þýzkalandi, eða því, sem eftir er af landinu,
og á að verða Þýzkaland framtíðarinnar, beiti
viturlegri forsjá varðandi endurskipulagningu
þjóðarinnar, því að á hefndarhug lánast það
aldrei að eilífu, að skapa nýjan himinn og nýja
jörð.
Og nú, við byrjun yfirstandandi mánaðar,
má svo að orði kveða, að friður sé í þann veg-
inn að kamast á um allan heim, því nú er
Kyrrahafsstríðinu einnig formlega lokið; upp-
gjöf Japana bar að með skjótari hætti en menn
yfir höfuð höfðu gert sér í hugarlund; átti það
einkum rót sína að rekja til tvennra orsaka;
atómusprengjunnar annars vegar, og innrásar
Rússa í Manchuríu hins vegar; með þetta hvort-
tveggja fyrir augum, sá gula svikavofan i landi
hinnar rísandi sólar þegar sitt óvænna, og gekk
svo að segja umsvifalaust að þeim uppgjafar-
skilmálum, er þrívelda ráðstefnan í Postam
hafði sett.
Þau eru ófögur, atriðin mörg hver, sem sam-
tíð vor hefir skráð á spjöld sögunnar; þýzka
herneskjan stofnar til tveggja veraldarstríða á
liðugum aldarfjórðungi. Mússolini ræðst á Blá-
mannaland, bláfátækt og varnarlaust, án þess
að gerð sé að því nokkur veruleg gangskör, að
koma í veg fyrir óhæfuna; svívirðingin á Spáni
er látin að mestu óátalin, að ógleymdri þeirri
tilraun, er Rússar gerðu til þess að koma lýð-
veldissinnum til liðs, en höfuðið bíta svo Japanir
af allri skömm með árásinni á Pearl Harbor
nákvæmlega um sömu mundir og erindrekar
þeirra sitja á ráðstefnu í Washington, og látast
vera önnum kafnir við það, að semja um
ævarandi frið við Bandaríkjaþjóðina; nú hefir
hin lævíslega sviksemi Japana komið þeim
sjálfum óþyrmilega í koll; draumur þeirra um
Asíustórveldið, er fokinn út í veður og vind;
nú hefir japanska þjóðin orðið að sætta sig við
skilyrðislausa uppgjöf; nú verður Japan auðvirði
legt kotríki í aldir fram engu síður en Þýzka-
land, sem á tilvera sína að öllu undir miskun
hinnar voldugu og glæsilegu Bandaríkjaþjóðar;
Japanska veldið er nú svo að segja alt í þann
veginn að verða hernumið; uppgjafarsamningar
milli japanskra og amerískra hernaðarvalda,
voru formlega undirskrifaðir um borð í ameriska
beitiskipinu Missouri í Tokyo-flóanum síðast-
liðinn laugardag og nú hefir yfirforingi amer-
íska setuliðsins í Japan, General Douglas Mac
Arthur, sett upp bækistöðvar sínar í hafnar-
borginni Yokohama; hersveitir Japana í Kína
og Manchuríu hafa gefist upp, og senn verður
ekkert eftir nema heimaeyjarnar; að ameríska
setuliðið í Japan undir forustu hins víðfræga
kappa síns, hafi vandasamt verkefni að inna af
hendi verður ekki dregið í efa, þó þar, sem
annarsstaðar megi vænta, að drengilega verði
frá málum gengið og fullrar réttvísi gætt.
Nú hafa sverðin verið slíðruð, og þá hefst sú
hin mikla nýsköpun, er leggja skal grundvöll að
varanlegum framtíðarfriði; sú nýsköpun þarf
engu síður að ná föstum tökum á ríki andans,
en á vettvangi iðju og réttlátri skipting hráefna.
. „iii
Matvælabirgðir og
bændur Sléttufylkjanna
Eftir Dean R. D. Sinclair
Á kreppuárunum nokkru eftir fyrra heims-
stríðið, var ásigkomulag matvælabirgðanna í
heiminum alt annað en glæsilegt; var á þessu
tímum saman slíkt sleifaralag, að til verulegrar
vanvirðu hlaut að teljast; framleiðsla búnaðar-
afurða var því nær óseljanleg, og héldu ýmsir
þeirri fáránlegu kórvillu fram, að framleiðslan
væri langt fram úr hófi, og þess vegna riði
mest á því að takmarka hana að miklum mun;
matvörum var fleygt í sjóinn, auk þess sem
kveikt var í birgðum til þess að rýma þeim úr
vegi; alt var þetta í staðreynd hin ömurlegasta
fjarstæða, því víða í heiminum svalt fólk heilu
hungri vegna ófullkominnar og ranglátrar dreif-
ingar lífsnauðsynja.
Á fundi sameinuðu þjóðanna, sem haldinn
var að Hot Springs í Virginia ríkinu árið 1943,
var það tekið til alvarlegrar í hugunar hvernig
helzt mætti koma birgðamálum hinna ýmsu
þjóða í sem viðunanlegast horf, með því að
sýnt þótti, að eftir að stríðinu lyki myndu
margar þjóðir horfa fram á hungur og skort; i
lok áminsts fundar, komst Roosevelt Bandaríkja-
forseti meðal annars þannig að orði:
“Þér hafið, virðulegu erindrekar, kynt yður
birgðamál mannkynsins frá öllum hugsanlegum
hliðum; þér hafið komist að raun um, að á
þessum vettvangi sé mikið verkefni fyrir hendi,
sem leysa beri með samstiltum átökum; yður
er ljóst, að hér sé um eitt hið allra mikilvæg-
asta mannúðarmál að ræða, sem eigi þoli neina
bið; það er ekki einasta að birgðamálin hafi
ósegjanlega þýðingu fyrir framvindu stríðs-
sóknarinnar af vorri hálfu, heldur hafa þau og
róttæk áhrif á skipulagningu og öryggi friðar-
ins að loknum þeim geisilegu hjaðningavígum,
sem heimurinn um þessar mundir horfist í augu
við; hér er um þannig vaxna hólmgöngu að
ræða, þar sem enginn má undir neinum kring-
umstæðum renna af hólmi.”
Landbúnaðurinn í Vestur-Canada stendur nú
fastari fótum, en nokkru sinni fyr í sögu þjóð-
arinnar; verðlag búnaðarafurða má kallast
nokkurn veginn trygt; það er í rauninni hvorki
of lágt nú of hátt, og þannig verður það að
haldast, ef vel á að vera.
Á undanförnum stríðsárum hafa bændur í
vesturlandinu keypt sigurlánsveðbréf svo milj-
ónum hefir skipt; sú innstæða, sem þeim þannig
hefir sparast, kemur sér að sjálfsögðu vel eftir
að friður er kominn á, því á stríðstírrtanum hafa
bændur orðið að fara margs á mis, bæði hvað
endurnýjun verkfæra viðvíkur, sem og nauð-
synlegum umbótum heimila.
. Vegna þeirra þjóða, sem lamaðar eru af
völdum stríðs og yfirgangs, er það afar áríðandi,
að bændur Sléttufélkjanna leggi margaukna
áherzlu á framleiðslu matvæla en fram að
þessu hefir gengist við; alt, sem þeir framleiða,
er seljanlegt við góðu verði; ásigkomulagið í
gamla heiminum er næsta viðsjárvert, og fram
úr þeim vanda verða íbúar vesturálfunnar eða
hins nýja heims að ráða.
Nýsköpun sú, sem nú er í aðsigi vítt um
heim, krefst samvinnu og fórnarlundar af allra
hálfu, og þá ekki sízt af þeirra hálfu, sem það
mikla hlutverk hafa að erja jörðina og fram-
leiða nauðsynlegar vistir handa þeim mörgu
miljónum, sem stríðið hefir gert ósjálfbjarga
um hríð.
Sunnudagsheimsókn
að Gimli
Þar sem aldraðir íslendingar
lija í draumum og endurminn-
ingum heima.
Eftir ívar Guðmundsson
Þeim Vestur-lslendingum
fækkar óðum, sem telja sig út-
laga í fjarlægu landi og þrá það
eitt að komast heim aftur. Það
mun hafa verið skoðun margra
útflytjenda, að þeir hefðu farið
nauðugir af Islandi, enda mun
svo hafa verið í sumum tilfell-
um. Þessir menn geta aldrei
gleymt landi og þjóð. Það eru
þeir, sem hafa verið styrkasta
stoð þjóðrækninnar, og eru enn.
En brátt verður skarð fyrir skildi
í þessum efnum í Ameríku, því
önnur og þriðia kynslóðin ffá
landnemunum telur sig, og er,
fyrst og fremst amerísk, þó ein-
hver áhugi fyrir landi og tungu
forfeðranna kunni að hafa geng-
ið í erfðir.
Að Gimli.
Elliheimilið íslenzka, að Gimli
við Winnipeg vatn, er reist þar
sem Islendingar eiga mörg
handtökin og margan svitadrop-
ann. Þarna á ströndum Winni-
pegvatnsins lenti stór íslensk-
ur útflytjendahópur, 85 fjöl-
skyldur, alls 285 sálir. fyrir
nærri 70 árum, eða nánar til
tekið þann 21. október, 1875.
Hópur þessi hafði verið lengi á
leiðinni og það var ekki að undra,
að íslendingar skyldu nefrta
staðinn Gimli.
Þarna kusu íslendingar að
reisa elliheimili sitt, og það er
í orðsins fylstu merkingu Gimli
aldraðra íslendinga.
Á þessu snotra heimili dvelja
nú 50—60 Islendingar, flestir
komnir yfir sjötugt. Sumt af
þessu fólki var flutt í reifum
vestur yfir Atlantshaf, aðrir
fóru stálpaðir, eða fullorðnir, af
íslandi. En eitt er sameiginlegt
með þeim öllum, konum og
körlum. Island er efst í huga
þess og ekki heyrist þar önnur
tunga töluð en íslenzka.
Harðger hópur.
Þegar maður virðir fyrir sér
hin veðurbörnu andlit, bognu
bökin, kræklóttu hendurnar og
vinnulúna svipinn, verða auð-
skilin þau orð, sem W. D. Scott
hafði um Vestur-íslendinga:
“Erfiðleikar, sem verða á vegi
mannanna, mana oft fram það
besta, sem til er í þeim. Hvort
sem þetta er skýringin á vel-
gengni íslendinga eða ekki, þá er
eitt víst, að framgangur þeirra
hefir verið undraverður. íslend-
ingar eru sér í flokki hvað snert-
ir hæfni til að nema enska tungu.
íslendingur, sem ekki kann orð
í ensku þegar vorverkin hefjast,
talar málið þannig, að varla má
greina erlendan hreim, þegar að
uppskerunni kemur að hausti.
. .. Engin þjóð hefir jafn sterka
löngun til að menta börn sín.
Árangurinn er sá, að þegar tillit
er tekið til mannfjölda, þá standa
Islendingar framarlega í verzl-
un, sérgreinum og stjórnmál-
,, ff
um.
Þetta er skrifað er íslending-
ar höfðu verið búsettir í Canada
í 30 ár.
Já, það er vissulega harðger
hópur, sem margt hefir reynt
og þolað, er nú eyðir sínu æfi-
kvöldi í ró og næði að elliheim-
ilinu á Gimli. En undir hrjúfu
hörundi og veðurbörðu hrærast
heit íslenzk hjörtu. Þetta /fólk,
sem hefir barist við náttúruöflin
og sigrað, viknar þegar minst er
á gamla landið, eða þegar gestur
kemur að heiman. Þarna lifa all-
ir í draumum og endurminning-
um heima í íslenzkum dal.
79 ára ökuþór.
Það var snemma á sunnudegi
í byrjun júní, að Arinbjörn Bár-
dal útfararstjóri hringdi til okk-
ar í gistihúsið. “Hvað er þetta
maður. Ertu ekki farinn að
róta þér enn?” spurði þessi 79
ára unglingur, sem var nýkom-
inn úr kynnisför til dóttur sinn-
ar vestur á Kyrahafsströnd.
Eg hafði stuttlega kynst Bár-
dal og hélt, að eg myndi hafa í
fullu tré við nær áttræðan mann.
Hafði satt að segja dálitlar á-
hyggjur af væntanlegri bílferð
frá Winnipeg til Gimli, því þó
vegir séu góðir og sléttir, þá
þykir heppilegra að hafa aldur
bílstjóra eitthvað lægri.
En óttinn var ástæðulaus. Það
var enginn skjálfti í höndum
Bárdals og frár er hann, sem
fálki. Eg komst síðar að því, að
umferðarlögreglan hefir stund-
um gætur á bíl Bárdals, ekki
vegna þess, að tefji fyrir umferð-
inni, heldur vegna hins, að hann
á það til að spretta úr spori, eins
og hann væri að hleypa gæðing á
æskustöðvum sínum í Bárðardal.
Þá er ekki hætta á, að það
sæktu að manni leiðindi í bíln-
um með Bárdal og frú hans.
Arinbjörn Bárdal kann þá list,
sem á íslandi er í heiðri höfð,
frásagnarlistina og kryddar þá
jafnan frásögnina með vísum,
frumortum eða öðrum. Þegar
við komum að Gimli, skemti
Bárdal fólkinu með söng og
frásögnum, tók dansspor við
gamla fólkið eða kvað fyrir það
rímur og kvæðaflokka.
Vildu ekki ríkisstyrk.
Elliheimilið að Gimli er reist
og þv|í við haldið af íslend-
ingum einum. Margir Vestur-
íslendingar, sem haft hafa pen-
ingaráð, hafa lagt fram fé til
heimilisins.
Fyrir nokkru bauð Manitoba-
fylki heimilinu styrk, sem slík
elliheimili þar í landi eiga rétt
á samkvæmt landslögum. En
íslendingar þáðu ekki styrkinn.
Þeir ætla að standa straum af
sínu Gimli á meðan þeir geta.
Furðanlegt er hve gamla fólk
ið er flest andlega heilbrigt og
heldur góðum líkamskröftum. Af
rúmlega 50 manns á heimilinu
voru ekki nema tveir eða þrír,
sem ekki höfðu fótavist. Þegar
gesti frá Islandi ber að garði að
Gimli, er spurt margra spurn-
inga. Allir vilja heyra fréttir að
heiman og síðan af ættingjum og
vinum. Gamla fólkið kemur með
myndir af ættingjum, til þess að
vita hvort gesturinn þekki það
heima. Þessir gömlu íslendingar
láta sig miklu skifta tíðarfar,
grassprettu og fénaðarhöld norð-
ur á íslandi. “Hefir nokkuð
heyrst um hafís nýlega?” —
“Hvernig var vertíðin í vetur?”
og þannig var spurt í þaula.
Ást á átthögunum kemur fram
í ýmsum myndum. Þingeyingar
halda sér við sitt borð og vel
fer á með Skagfirðingum einum
saman. Það var mér yfirleitt síst
til álitsauka, að eg skyldi vera
fæddur og uppalinn í Reykjavík.
Dróg eg þá ályktun af mörgu,
sem fyrir kom, að ekki hefði
Reykjavík verið í miklu áliti í
sumum landshlutum fyrir 50—
60 árum. Aftur á móti hitti eg
Suðurnesjakonu, sem fór með
mig eins og hún ætti í mér hvert
bein, er hún komst að því, að hún
hafði verið kunnug langafa mín-
um. Önnur kona, ættuð af Snæ-
fellsnesi, vildi gefa konu minni
alt lauslegt í herberginu sínu, er
hún komst að því að hún hafði
slitið barnsskóm sínum á sömu
slóðum og afi konu minnar.
Þannig eru böndin sterk við
átthagana og gamla vini. Eng-
um er gleymt.
Innan veggja elliheimilisins að
Gimli eru margar endurminning-
ar geymdar og mikill fróðleikur
fer í gröfina með því aldraða
fólki, sem þar dvelur nú. En það
er sómi þeim íslendingum, sem
komu heimilinu upp, að þeir
skuli hafa búið hinum öldruðu
og lúnu íslendingum friðsælan
stað á æfikvöldinu.
Önnur kynslóðin.
Fyrsta íslenzka kynslóðin í
Ameríku — innflytjendurnir —
eru íslendingar í húð og hár.
Þeir geta aldrei orðið annað.
Margir þeirra hafa ekki haft fyr-
ir því að læra ensku og ekki
þurft á því að halda.
Um syni og dætur þessa fólks
gegnir öðru máli. Önnur kyn-
slóðin íslenzka hefir gengið í
ameríska skóla og er amerísk
að öllu leyti nema ætterni. En
á heimilunum hefir þessari kyn-
slóð verið kent að meta alt sem
íslenzkt er.
ísland er í augum þessarar kyn
slóðár æfintýralandið mikla.
Sem börn drukku þau í sig ást
til alls, sem íslenzkt er, með
móðurmjólkinni. Þetta fólk talar
íslenzku, sumir ágætlega, eins og
t. d. Björnson bræðurnir í
Minneapolis, Grettir Johannsson
ræðismaður og fleiri. Aðrir eru
farnir að ryðga í málinu. Næst
fréttunum frá gamla landinu
þykir Vestur-Islendingum best
að heyra hljómfallið í máli Is-
lendingsins, sem kemur að
heiman:
“Það er svo hressandi að heyra
hreiminn í íslenzkunni ykkar,”
segja margir. “Það er frábrugðið
okkar málróm og framburði.”
Svörðuðu á íslenzku.
Undantekningar eru frá því,
að önnur og þriðja kynslóðin
sé farin að ryðga í íslenzkunni.
I afskektum héruðum er ein-
ungis töluð íslenzka enn þann
dag í dag og sterk hefir tungan
verið í þorpinu þar sem nær
einböngu bjuggu Ukrainumenn
og íslendingar, þeir fyrr nefndu
þó heldur í meiri hluta, en eftir
nokkurn tíma var þar aðeins
töluð íslenzka.
Það er ekki langt síðan að
ferðamaður kom vestur til Mikl-
eyar og lagði af stað fótgangandi
til að hitta mann, sem hann
hafði kveðju til. Á leið sinni
hitti hann tvo stálpaða drengi
og spurði þá hvort þeir gætu
vísað sér á heimili manns, sem
hann Jtiltók. Gesturinn mælti á
brezka tungu.
Drengirnir gláptu á þenna
ókunna mann, sem talaði hina
annarlegu tungu, hvísluðust eitt-
hvað á, en síðar mælti annar
þeirra á máli forfeðra sinna.
“Hann býr þarna handan við
lækinn.”
íslenzki flugkennarinn.
Fjöldi manna hér heima kann-
ast við nafn Konna Johannes-
sonar flugkennara. Hann er Þing-
eyingur að ætt, en hefir sjálfur
aldrei komið til íslands.
“Komst næst íslandi, er eg
var á leið heim úr stríðinu 1919.
Var þá í Skotlandi um tíma”,
sagði hann við mig. Konni var
einn af hinum frægu “Fálkum”,
sem unnu íshocky á olympíu-
leikunum í Belgíu 1920. I því liði
voru nær allir af íslenzku
bergi brotnir, eins og menn
muna.
Konni hefir kent mörgum
ungum Islendingum fluglist og
farnast það vel. Kona hans er
íslenzk að ætt og íslenzk í anda.
Hún leikur íslenzk lög á píanó
og er henni nóg að heyra lag
einu sinni leikið, til þess að
hún leki það eftir eyranu.
t Eg nefni Konna Johannesson
og konu hans hér vegna þess,
að eg kyntist þeim talsvert
þessa fáu daga í Winnipeg, en
eg gæti eins vel minst á Árna
G. Eggertsson og konu hans, frú
Maríu, sem kann flestar íslenzk-
ar ljóðabækur utanað. Eða eg
gæti minst á söngfólkið í ís-
lenzku kirkjunum, sem harmar
það mest, að það hefir ekki feng-
ið tækifæri til að kynnast nýj-
ustu íslenzku lögunum, til þess
að æfa þau og syngja.
Það eru vissulega sterk bönd
sem enn binda Vestur-íslendinga
við alt, sem íslenzkt er. En það
þarf árvekni við, ef það á að
halda þeim trygðaböndum jafn-
sterkum og þau hafa verið.