Lögberg - 16.05.1946, Síða 3

LÖGBERG, FIMTUDAGINM 16. MAÍ, 1946
3
Frumstœðir menn eru ekki viltir
Eftir VILHJÁLM STEFÁNSSON
Business and Professional Cards
Frumstæðar 'þjóðir eru ekki
viltar, á hve lágu menningarstigi
se þær standa. Hjá Dolphin- og
Unionsundum nyrst í Kanada
hefi eg hitt Eskimóa, sem aldrei
höfðu séð eldspýtur, aldrei heyrt
skotið úr byssu og vissu ekkert
um málma. Þeir klæddust dýra-
skinnum og fæða þeirra var kjöt,
venjulega hrátt. Dýrmætasta
eign þeirra var hundar, en þó
voru þeir svo fátækir, að þeir
ríkustu áttu ekki fleiri en þrjá
■hunda. Þeir kunnu ekki að telja
hærra en upp að sex, og fæstir
skildu að nokkurt gagn væri að
því að -kunna að telja hærra en
upp að þremur. En þeir voru
ekki viltir.
Mér fanst þá, að það væri
hreinasta villimenska að eta
hrátt kjöt. Þá mintist eg þess,
að við eturn ostrur hráar, og
góður bauti er -ekki annað en
hrátt kjöt innan í skorpu. Samt
var eg þrjá mánuði að venjast
því að eta hráan freðfisk. En
svo -fór mér að þykja hann góður.
Annað vandamál var að læra át-
ið á úldnum fiski. Eg þreifaði
mig var-lega áfram, en þegar eg
var kominn á bragðið, þá sá eg;
að ekki var meiri munur á nýum
fiski og úldnum, heldur en á
venjulegum mjólkurosti og gráð-
aosti. Það var ekki liðinn hálfur
mánuður áður en mér þótti úld-
inn fiskur góður, en eg var í
mör-g ár að venja mig á að eta
gráðaost.
Margar siðvenjur frumstæðra
þjóða eiga rót sína -í trúarhug-
myndum þeirra. Eskimóar hirta
aldrei börn sín. Samkvæmt trú-
arskoðun þeirra er sál barnsins
upphaflega jafn veikbygð eins
og líkaminn. Þeir sáu því að
nauðsynlegt var að útvega barn-
inu aðra sterkari sál, ef það átti
að komast áfram í lífinu. Nú er
það trú þeirra, að sálir framlið-
inna hafi ekki að neinu að hverfa
og séu því á sveimi við gröfina.
Fyrsta skylda hverrar móður er
þá sú, er hún hefir alið barn, að
snúa sér að einhverri gröf og
særa sá-1 hins framliðna til þess
að vera verndara barnsins síns.
Eftir það eru tvær sálir í lík-
ama barnsins, önnur einföld en
hin vitur. Og það er vitra sálin,
sem stjórnar hugsun barnsins.
Ef barn heimtar að fá skæri eða
hníf, þá er það vitra sálin, sem
ræður því. Þess vegna verður að
láta að vi-lja barnsins, því að það
væri háskalegt að halda það að
verndarsálin vissi ekki hvað
barninu er fyrir beztu. — Og
þegar þess -er gætt að verndar-
s-álin er þy-kkjuþung, -þá getur
vel verið að hún yfirgefi barnið,
ef henni mislíkar. En það gæti
haft hinar h-áskalegustu afleið-
ingar fyrir barnið, t.d. að það
gæti hvorki lært að tala né
ganga.
Þess vegna er barnið hæstráð-
andi á -hverju heimili. Eg hefi
hvergi rekið mig á það, að börn-
•um væri bannað að fara með egg-
járn eða hvöss verkfæri. Eg hefi
spurt margar mæður -um þetta
°g ætíð fengið sama svar: “Það
er betra að eiga það á hættu að
barnið m-eiði sig, held-ur en að
styggja verndarandann; því þá
væri barnið í enn meiri hættu
statt og -gæti auðveldrega lim-
lest sig eða farið sér að voða.”
Ef einhver maður hefir stór
eyru, er latur eða lélegur veiði-
*naður, þá er viðkvæðið: “For-
eldrar hans bönnuðu honum hitt
°g þetta á meðan hann var lí-till,
°g verndarandinn yfirgaf hann‘”
Það er einnig athyglisvert fyr-
ir oss, að Eskimóar keyrðu ekki
hunda sína með svipum, fyr en
þeir lærðu það af hvítum mönn-
Unri- Gamlir Eskimóar segja:
Hundur dregur betur, ef maður,
sem honum þykir -vænt um,
gengur á undan honum, heldur
en ef maður, sem hann óttast,
gengur á eftir honum með svipu-
höggum.”
Þegar eg hafði átt heima hjá
íbúunum í n-orðanverðu Alaska
í þrjú ár, fór eg að heimsækja
kynflokk, sem aldrei hafði séð
hvíta m-enn. Þessi kynflokkur
hafði það orð á sér, að 'hann
dræpi alla aðkomumenn. Það
var því óvíst að eg og félagar
mínir þrír, mundum k-oma lif-
andi aftur úr þessu ferða-iagi.
Þegar við n-álguðumst þorp
kynflokksins, en það voru fjöru-
tíu snjóhús, þá komu karlmenn-
irnir á móti okkur með alvæpni
— hina löngu tvíeggjuð-u hnífa;
sem þeir n-ota í návígi við bjarn-
dýr. En þegar þeir heyrðu að
við töluðum þeirra mál, hurfu
þeim allar grunsemdir og þeir
tóku okkur með hinni alúðleg-
ustu -gestrisni. Þeir bygðu stórt
snjóhús handa ofckur og buðu
-okkur að borða hjá sér til skiftis.
Húsmóðir mín var vingjarn-
leg -og móðurleg, eins og allar
Eskimóakonur eru. Hún spurði
mig fyrst að því hvort hún -mætti
ekki þurka plöggin mín yfir lýs-
is-lampanum. Soðið selkjöt hafði
hún fært upp úr potti og valdi
nú úr herðablaðsbita -handa mér.
Hún kreisti hann rækilega milli
handanna, svo að engin hætta
væri á að af h-onum drypi og
rótti mér hann svo ásamt hní-f
sínum. Næst bezta bitann kreisti
hún á sama hátt og rétti manni
sínum. S-íðan féfck hver heima-
maður bita, en afgangin-um var
skift -í f jóra staði. Mér var sagt
að fjórar fjölskyldur þar í þorp-
inu hefði ekkert selkjöt þann
daginn. Meðan á mál-tíð s-tóð
fóru að berast matgjafir frá
öðrum. Lítil stúlka kom með
soðið selsnýra og sagði að eg
ætti að eiga það. Önnur -kom
með bita af hreyfa -og fylgdi
kveðja og skilaboð, að eg skyldi
fá heilan hreyfa daginn eftir,
ef eg vildi heimsækja foreldra
hennar.
M-áltíðin var tveir réttir, sel-
kjöt og súpa. Súpan var búin
-til þannig að kalt selablóð var
látið út í sjóðandi selkjötssoðið,
eftir að fært var upp og síðan
hrært dugl-ega í.
Þegar eg hafði etið mig sadd-
an -og drukkið tvo stóra bolla af
súpu, settist -eg á tal við húsráð-
anda -og skröfuðum við sit-t af
hverju. í þv-í kom -lítil stúlka
með þau skilaboð að þorpsbúar
vildu gjarna að við flyttum nú
í nýj*i húsið okkai;. Það var
stærst að öll-um húsunum og
þess vegna gátu margir setið
þar inni í -einu og skrafað við
okkur. ,
Þessi heimsókn hjá hinu-m
frumstæðasta kynf-lokki, er ein
af Ijúfustu endurminningum
mínum. Þarna var fólk, sem eigi
aðeins átti -heima lan-gt frá oss,
héldur einnig 10,000 árum aftur
í tímanum. Máske getum við
lært af þeim, að allar vorar
miklu framfarir -eru ekki jafn
merkilegar og vér teljum. Vér
lifum á fjölbreyttari mat, en
hann færir oss hvorki meiri
gleði né heilbrigði. Vér höfum
löghelgað þjóðskipulag, en vér
hlýðum ek-ki -lögunum. Vér höf-
um meira af öllu, en vér erum
ekki ánægðari en þeir.
(Úr Redbook Magazine)
Lesbók Mbl.
Hann: “Hv-ernig líst þér á
þessa hugmynd, að karlmennirn-
ir eigi að læra húsmóðurstörf og
matseld?”
Hún: “Hún er -ágæt. Þá mundi
kvenfólkið þykja matur í að apa
eftir þeim.”
í Norðurvegi
(Frh. af bls. 2)
jörðin væri jafnbola sívalning-
ur — í stað kúlu. Þeir eru að
vísu ómissandi fyrir sæfara til
að finna rétta siglingastefnu, en
þau eru algerlega röng og villr
andi -mynd af heimsskautasvæð-
un-um. Á sl-íkum uppdrætti virð-
ist Grænland t. d. vera þrem
sinnum stærra en Ástra-lía, en
í ra-un og veru -er það aðeins
þriðjungur h-ennar að flatarmáli.
Hugsaðu þér, að þú ætlir að
fljúga beint frá San Francisco
til Lundúna. Samkvæmt Mer-
cators-uppdrætti ætti leiðin að
liggja lítið eitt norðan við austur,
yfir Missouri og Nova Scotia.
En athugaðu jarðhnött. Þá m-untu
sjá, að beinasta leiðin liggur
rétt austan -við hánorður, um
miðbi-k Kanada, Hudsonflóa og
sunnanvert Grænland. Hnöttur-
inn sýnir hið rétta, en Mercators-
uppdrátturinn ekki. Blekkingin
-kemur -glög-gt í ljós -á myndinni,
er sýnir hvernig -mannsmynd
mundi líta út á Mercators-upp-
drætti.
Með því að jörð vor er hnött-
ótt, en landabréfið flötur, getur
ekki hjá því farið, að ein-hvers
staðar komi fram skekkja. Gald-
-urinn er því sá að velja sér jafn-
an þá gerð landabréfa, er aflaga
minnst svæði það, er rannsaka
skal. Landabréfið hér að ofan
sýnir réttari mynd af norður-
skautssvæðinu en nokk-ur annar
uppdráttur, sem völ er -á.
/ Á miðjum uppdrættinum er
Ishafið, sem að vísu er ekki út-
haf, h-eldur innhaf í orðsins
fyllstu merkingu, girt löndum
á alla vegu. Fyrrum var-það
jafnan talið útha-f; en sú nafn-
gift er nú sem óðast að þoka
fyrir réttmætari nöfnum, sv-o
sem Norðurskautshaf, íshaf eða
Miðjarðárhafið nyrðra, og hefur
Vilhjármur Stefánsson léitt rök
að þessu endur fyrir lön-gu í bók
sinni: T-he Northern Course of
Empire. (Heimsveldið sækir
norður). fshafið er í raun réttri
mikill flói norður úr Atlantshaf-
in-u, s-em skilur Norður-Amer-íku
fr-á Evrasíu, eins og kunnugt er.
Ameríku m-egin veit Alaska,
Kanada og Grænland að íshaf-
inu, en hinum megin Svalbarði,
Lappland og nprðurstrendur Sóv-
éttríkjanna, se-m eru nærri því
helmingur allrar strandlengj-
unnar.
Hvernig er u-mhorfs á íshafi
þessu eða Mer Glaciale, eins og
það var fyrir eina tíð kallað.
Þrír f jórðu h-l-utar þess eru þakt-
ir hafís, sem er á sífelldri hreyf-
in-gu á öllum árstíðum. Jakarnir,
sem -mynda hafþökin, eru alla
vega lagaðir, og stærðin getur
leikið frá smáflögum upp í ís-
hellur, m-örg hundruð -fermílur
að flatarm-áli.
Hinar miklu íshellur geta ver-
ið sæmilegir lendingarstaðir fyr-
ir stærstu lan-dflugvélar. Kom
þetta í ljós árið 1937, er rússneski
Papanini-leiðangurinn tók sér
bækistöðvar á sjál-fu norður-
skautinu. Þarna 1-entu þeir að
minnsta kosti tuttugu sinnum
með f-ullfermi og hófu sig jafn-
oft til flugs heilu og höldnu. Að
vetrinum eru slíkir ísvellir á víð
og dreif um allt íshafið^ og þeir
eru ágætir nauðlendingarstaðir.
Undir ísnum -úir og grúir sjór-
inn af dýralífi allt frá rækjum
til sela, en ofan á honum eða yfir
eru ísbirnir, mávar ög kríur.
Borgarís sést aldrei um miðbik
Ishafsins, því að hann -er af-
sprengi landjöklanna og verður
til, er þeir “bera,” sem kallað er,
eða sporðurinn brotnar framan
af þeim. Þeir eru of tignarlegir
ásýndum, geta verið mörg hundr-
uð fet á -hæð og nokkrar mílur
að víðáttu. Norðan heimsskauts-
baugs eru fáir jöklar, er fram-
leiða borgarís, nema jöklarnir
á Grænlan-di -og Norðaustur-
eynni á Svalbarða. Borgarís er
því sjaldan í grennd við strend-
ur Síberíu, en marga tignarlega
|h-áskagripi af þessu tagi rekur
árlega suður á Atlantshafið til
mikils voða fyrir skipaferðir.
Einn slíkur jaki olli Titanics-lys-
inu.
Hvers -konar lönd liggja að Is-
hafinu? Er það satt, að ekkert
vaxi þar norður frá nema skófir
og mosi? Búa þar aðeins fáeinir
Es-kimóar, sem verða að heyja
-harða baráttu til að draga fram
lífið? Er það satt, að næturnar
séu sex mánaða langar? Hve
mikið er satt af því, sem okkur
var 'í æsku kennt um hin nyrstu
svæði jarðarinnar? Og hve mik-
ið er ran-gt?
Minna mátti ekki gagn gera
en styrjöld til að fá s-vör við
ýmsum spurningu-m af þessu tagi.
Úr bréfum, sem bárust heim til
ættingja og vina, var fjöldi
manns í fyrsta skipti fræddur á
því, að veðrið væri vinda og
vætusamt á íslandi, en ekki
mjög heitt eða kalt, -og hinir “inn-
fæddu” væru ekki eskimóar,
heldur hásiðaðir menn af norsk-
um -og írskum uppruna, er -hefðu
búið í -landinu í ful-1 1000 ár.
Menn fréttu líka, að -í sumum
amerísk-um bækistöðvum á Græn
landi væri veturinn mildari en
í Vermont. Þeir heyrðu talað um
ágæti nytjajurta, sem ræktaðar
væru í Ataska, og það var kvart-
að í þeirra eyru yfir sumarhit-
anum þar nyrðra.
Það er ekki tilgangur þessarar
bókar að gera heimskautalöndin
að sælureit-um suðlægra landa,
Henni er aðeins ætlað að bregða
ljósi sannleikans sem snöggvast
yfir sex geysiólík og vítt aðskilin
byggðalög, sem eiga það sam-
eiginlegt að liggja norðan -heims-
skautabaugsins. I byggðum
þessum er fólk af margs konar
tagi, — Eski-móar, Tsjúktsar,
Lappar og Indíánar, innan um
Dani, Ameríkumenn, Kanada-
búa, Rússa o. fl. þjóðir. Þarna eru
námumenn, vísindamenn, læk-
nar, trúboðar, bændur; handiðna-
menn, veiðimenn, skólakennar-
ar, verzlunarmenn með meiru.
Þeir vinna mörg gagnleg störf,
og ævi þeirra er næsta tilbreyt-
ingarík. Þeir láta sér fæstir
bregða við k-uldann, vetrarmyrkr
ið og aðra válega hluti í norður-
vegi, sem mest skelfir hina stofu-
lærðu landkönnuði. Börmn þeir-
ra leika sér undir beru lofti í
20 — 30 stiga frosti og láta sig
sjaldan vanta í skólann, ef skóli
er á næstu grösum. Þau vaxa
upp, giftast, eignast böm og
deyja af slysförum, sjú-kdómum
eða elli. Sumir íbúanna eru
fæddir þarna norður frá eins og
-feður þeirra og mæður, en marg-
ir hafa flutzt þangað 'í leit að
auðæf-um, ævintýmm eða bætt-
um lífskjörum. Búseta þeirra
bendir til, að 'þeim hafi -orðið að
von sinni.
Svo mikið er víst, að norður í
Aklaví-k á nysztu strönd Kanada
er rekið mjólkurbú, án þess að
nokkur brögð eða særin-gar séu
við höfð, og þar fæst hin ágæt-
asta uppskera nytjajurta í lok
hins -tiltölulega skammvinna
bjargræðistíma. Við Igarka á
norðurströnd Síberíu hef-ur
sprottið upp blómleg borg með
tutt-ugu þúsund íbúum á síðasta
áratugum. Fyrir stríðið gat að
líta skip frá fjarlægum löndum
sækja þangað farma af síberisk-
um kjörviði. í sænska Lapplandi
eru heil fjöll úr einhverjum
bez-ta járnsteini -í heimi. Þar búa
námumenn í fyrirmyndarhúsum
og vinna járgrýtið með fullkom-
nustu rafmagnsvélum, sem völ
er á. Tvö hundruð mílum norðan
baugsins; á Diskóey við Græn-
land, baðar fólkið sig í stöðuvötn-
um að sumrinu, og þar blómgast
allmargar tegundir brönugrasa.
Allt þetta og margt fleira á sér
stað norðan heimsskautsbaugsins.
— Samvinnan
Hún, við manninn sinn, sem
kemur heim úr -hófi: “Veistu
að tol-ukkan er þrjú að morgni,
Andrés?”
Hann: “Já, eins og eg viti það
ekki! En hvaða dagur er í dag?”
DR. A. V. JOHNSON
Dentist
506 SOMERSET BUILDING
Telephone 97 932
Home Telephone 202 398
Talslmi 95 826 Heimilis 53 893
DR. K. J. AUSTMANN
SérfrœOingur i augna, eyrna, nef
og kverka sjúkdómum.
704 McARTHUR BUILDING
Cor. Portage & Maln
Stofutlmi 4.30 — 6.30
Laugardögum 2 — 4
DR. ROBERT BLACK
Sérfrœöingur í augna, cyma,
nef og hálssjúkdómum.
416 MEDICAL ARTS BLDG.
Graham and Kennedy St.
Skrifstofustmi 93 851
Heimaslmi 42 154
EYOLFSON’S DRUG
PARK RIVER, N. ‘DAK.
íslenzkur lyfsali
Fólk getur pantað meðul og
annað með pósti.
Fljót afgreiðsla.
A. S. B A R D A L
848 SHERBROOK STREET
Selur llkkistur og annast um út-
farir. Allur útbúnaður sá, bezti.
Ennfremur selur hann allskonar
minnisvarða og legsteina.
Skrifstofu talslmi 27 324
Heimilis talslmi 26 444
Phone 31 400
Electrical Appliances and
Radio Service
Furniture and Repairs
Morrison Electric
674 SARGENT AVE.
PCINCE/f
MESSENGER SERVICE
Við flytjum kistur og töskur,
húsgögn úr smærri íbúðum,
og húsmuni af öllu tæi.
58 ALBERT ST. — WINNIPEG
Sími 25 888
C. A. Johnson, Mgr.
TELEPHONE 94 358
H. J. PALMASON
and Company
Chartered Accountants
1101 McARTHUR BUILDING
Winnipeg, Canada
Phone 49 469
Radio Service Specialists
ELECTRONIC LABS.
H. THORKELSON, Proy.
The most up-to-date Sound
Equipment System.
130 OSBORNE ST., WINNIPEG
G. F. Jonasson, Pres. & Man. Dir.
Keystone Fisheries
Limited
404 SCOTT BLOCK SÍMI 95 227
Wholesale Distributors of
FRESH AND FROZEN FISH
Manitoba Fisheries
WINNIPEG, MAN.
T. Bercovitch, framkv.stj.
Verzla 1 heildsölu með nýjan og
frosinn fisk.
303 OWENA STREET
Skrifst.slmi 25 355 Heima 65 462
Argue Brothers Ltd.
Real Estate, Financial, Insurance
LOMBARD BLDG., WINNIPEG
J. Davidson, Representative
Phone 97 291
DR. A. BLONDAL
Physician and Surgeon
602 MEDICAL ARTS BLDG.
Sími 93 996
Heimili: 108 CHATAWAY
Slmi 61 023
Dr. S. J. Jóhannesson
215 RUBY STREET
(Beint suður af Banning)
Talslmi 30 877
Viðtalstími 3—5 eftir hádegi
DR. E. JOHNSON
304 EVELINE STREET
Seikirk, Man.
Office hrs. 2.30—6 p.m.
Phones: Office 26 — Res. 230
Office Phone Res Phone
94 762 72 409
Dr. L. A. Sigurdson
116 MEDICAL ARTS BLDG.
Office Hours: 4 p.m.—6 p.m.
and by appolntment
Drs. H. R. and H. W.
TWEED
Tannlœknar
406 TORONTO GEN. TRUSTS
BUILDING
Cor. Portagé Ave. og Smith St.
PHONE 96 952 WINNIPEG
DR. J. A. HILLSMAN
Surgeon
308 I^EDICAL ARTS BLDG
Phone 97 329
Dr. Charles R. Oke
Tannlæknir
For Appointments Phone 94 908
Office Hours 9—6
404 TORONTO GEN. TRUSTS
BUILDING
283 PORTAGB AVE.
Winnipeg, Man.
Legsteinar, sem skara fram úr.
Úrvals blágrýti og Manitoba
marmari.
Skrifið eftir veröskrd
Gillis Quarries, Limited
1400 SPRUCE ST. SlMl' 28 893
Winnipeg, Man.
J. J. SWANSON & CO.
LIMITED
308 AVENUE BLDG WPG.
Fasteignasalar. Leigja hús. Út-
vega peningalán og eldsábyrgð.
bifreiðaábyrgð, o. s. frv.
PHONE 97 538
Andrews, Andrews,
Thorvaldson and
Eggertson
Lögfrœöingar
209BANK OF NOVA SCOTIA BG.
Portage og Garry St.
Slmi 98 291
GUNDRY PYMORE
Limited
British Quality Fish Netting
60 VICTORIA ST., WINNIPEG
Phone 98 211
Manager T. R. THORVALDSON
Your patronage will be appreciated
CANADIAN FISH
PRODUCERS, LTD.
J. H. PAOE, Managing Director
Wholesale Distributors of Fresh
and Frozen Fish.
311 CHAMBERS STREET
Office Ph. 26 328 Res. Ph. 73 917