Lögberg - 16.05.1946, Side 7

LÖGBERG, FIMTUDAGLNN 16. MAÍ, 1946
7
ARNALDUR JÓNS.SON :
FLUGVÖLLURINN
A REYKJANESI
BRÚÐKAUPSVEIZLA
I VESTMANNAEYJUM
FYRIR 60 ARUM
Eftir Gísla J. Ástþórsson
Flestir Islendingar munu hafa
heyrt getið hins mikla flugvallar,
er Bandaríkjamenn létu gera á
Reykjanesskaga, en færri munu
hins vegar hafa gert sér grein
fyrir hvers konar risamannvirki
þetta er.
f stuttu máli má segja, að flug-
leiðir úr öllum áttum mætist á
þessum flugvelli. Með öðrum
orðum, á flugvellinum eru kross-
götur Norður-Atlantshafsins.
Þegar minnzt er á flugvöllinn sjá
flestir í huga sér steinsteyptar
brautir, sem notaðar eru til að
Játa flugvélar lenda á eða hefja
sig til flugs, en flugvöllur er í
sjálfu sér miklu meira. Um flug-
völlinn við Keflavík má segja,
að hann sé ein stórkostleg véla-
samstæða, þar sem hundruð sér-
fróðra mann vaka yfir hverj-
um hlut nótt og dag. Hvergi má
vera autt rúm, til þess að hið
mikla bákn geti gegnt því hlut-
verki sínu á hvaða tíma sólar-
hrings, sem er, að taka við flug-
vélum, sem koma svífandi utan
úr himingeimnum úr öllum átt-
um eða leggja þaðan til flugs til
fjarlægra landa handan við höf-
m. Við skulum nú litast um á
flugvellinum og í nágrenni hans.
Völlurinn og umhverfi hans.
Flugvöllurinn liggur á Kefla-
ví’kurheiði. Ná sumar brautirnar
nálega þvert y,fir Reykjaness-
skagann, milli Keflavíkur og
Hafna. Brautirnar eru 4, og sker-
ast þær allar nær öðrum endan-
um, nokkru utan við miðju. Vísa
brautarendarnir í allar höfuð-
áttir, svo að unt er fyrir flug-
vélar að .lenda og taka sig upp
á vellinum í hvaða vindátt, sem
er- Er þetta einn höfuðkostur
flugvallarirns, en auk þess er
k.arna mJög rúmgott, lítið um
fjöll í næsta nágrenni og því
auðvelt fyrir flugvélar að ná
eðlilegri hæð, án þess að tefla
1 nokkra tvísýnu.
Lengd hverrar brautar er
geisimikil. Til samanburðar
fyrir þá, sem þekkja flugvöllinn
yið Reykjavík, munu brautir
þessa vallar vera að minnsta
'hosti helmingi lengri. Utan með
Því svæði, sem sjálfar renni-
hrautirnar liggja á( eru flugvéla-
^ogir í hálf 'hring kringum völl-
mn. Báðum megin við þennan
Veg eru upphlaðnar tóftir fyrir
Um 80 flugvélar af stærstu gerð
°g auk þess allmargar tóftir fyr-
lr minni .vélar. Þessar tóftir
munu aðallega hafa verið gerðar
fyrir styrj aldarþarfir, þegar
fjöldi risaflugvéla var geymdur
a VeRinum vikum saman í margs
°nar tilgangi, en auk þess er
mjög hentugt að hafa þessi byrgi,
venær sem þörf er á að geyma
margar flugvélar á vellinum, t.d.
fyrir nætursakir. Sjálfar eru
ronnibrautirnar steinsteyptar, og
°fan á steininn hefur verið sett
mj'úlkt malbikslag. Undiirstaða
vallarins er traust — hin alda-
SömJu brunahraun Reykjanes-
skaga.
f “tuminum.”
Turninn” er eins konar heili
þossa mikla mannvirkis. Þaðan
er allri umferð á vellinum stjðrn-
að. Frá honum er haft samband
við veður og loftskeytastöðvár
Vallarins. Þaðan er enn fremur
aft stöðugt þráðlaust samband
Vlð flugvélar, sem eru á leiðum
SUlum einhvers staðar í loftinu.
mmar eru vestur á Atlantshafi,
a miðri leið milli Islands og Am-
enku, aðrar eru suður við Skot-
and og enn aðrar austur við
°rogsstrendur. Flugvélunum
eru §efnar leiðbeiningar um veð-
Ur °S önnur flugskilyrði, og
ia nframt fá þeir, sem í “turn-
num” vinna, vitneskju, um
hvernig flugvélunum gengur, í
hvaða hæð þær fljúga og hvern-
ig veðrið er á þeirra slóðum.
Mest af þeim byggingum, sem
til'heyra þessum hluta flugvall-
arins, eru neðanjarðar, aðeins
‘“turninn” sjálfur er ofanjarðar.
í þessari ' byggingu eru marg-
brotnar vélar sem tugir sérfræð-
inga vinna við allan sólarhring-
inn.
í miðri turnbyggingunni er
talsvert stór salur. Á veggjunum
hanga stór landabréf. Sum eru
af Islandi, þar sem svæðið kring-
um Reykjavík er sérstaklega
merkt, en það er raunverulega
það veðursvæði; sem sérstaklega
kemur flugvellinum við. Einnig
eru þar veðurkort af norðan-
verðu Atlantshafi, og sýna þau
lægðir þær, sem daglega eru að
sveima á hafinu hér fyrir vestan
og austan Jandið.
Að öðru leyti er þessi salur not-
aður tii að gefa flugmönnum,
sem Jeggja frá vellinum, leið-
beiningar. Áður en þeir Jeggja
af stað, safnast þeir saman í
þessum sal. Þeir skoða veður-
kortin og setja sig inn í veður-
skiiyrðin. Síðan eru þeim gefn-
ar fyrirskipanir um, í hvaða hæð
þeir eigi að fljúga. Er þeim gef-
in mismunandi hæð, sem þeir
verða að halda sig í alla ieiðina,
til hvaða lands, sem þeir kunna
að fara. Er þetta gert til að
forðast árekstrarhættuna á ieið-
unum. Að öðru Jeyti eru þeim
gefnar fyrirskipanir og upplýs-
ingar, sem allar miða að sem
mestu öryggi flugvéla og far-
þega á Jeiðinni.
Veðurstöðin.
Ekkert er eins mikilvægt fyrir
flugmanninn og nákvæmar upp-
Jýsingar um veður á þeim leið-
um, sem hann flýgur. Veðrið er
hans aðal glímunauitulr, hvort
sem flogið er að nóttu eða degi,
yfir haf eða land. Af þessum
sökum hafa allir fullkomnir flug-
velJir á að skipa færustu mönn-
um í veðurfræði, sem vinna til
skiptis nótt og dag. Meeks-flug-
völlurinn hefur mjög fullkomna
veðurstöð. Þar eru tugir veður-
fræðinga að störfum nætur og
daga að reikna út og fylgjast
með ’hinu breytilega og dutl-
ungasama veðri Norður-Atlants-
hafsins og í næsta nágrenni flug-
vallarins. Veðurstöðin er í stöð-
ugu sambandi við “turninn,”
sem eins og áður er sagt, sendir
stöðugar fregnir um veður og
veðurhorfur til ótölulega margra
flugvéla, flugvalJa og veður-
stöðva á ströndum meginland-
anna beggja megin Atlantshafs-
ins. Er þessi þáttur í rekstri hins
mikla flugvallarmannvirkis einn
sá mikilvægasti, enda krefst
hann mikils fjölda sérfræðinga
og stöðugrar árvekni.
Miðunarstöðvar,
Við flugvöllinn eru'tvær mjög
fullkomnar miðunarstöðvar, sem
eru þáttur í hinu margbrotna
leiðsögukerfi flugvallarins. Einn-
ig við þessar stöðvar vinna ein-
göngu sérfræðingar. Verður að
vera þar á varðbergi allan sólar-
hringinn.
Starfræksla þessara tækja er
mjög mikilvæg ekki síður en
annara þátta þess margbrotna
vélakerfis, sem tilheyrir flug-
vellinum. Mjög er algengt nú
orðið að flúga fyrir ofan veður
og ský. Það hjálpar þó ekki,
þegar lenda skal á flugvellinum.
Þessar stöðvar eru því ómissandi
á flugvellinum til að hjálpa flug-
mönnunum til að finna völlinn
og rennibrautirnar. Stundum
er skýjahæðin lítil og s’kammt
niður í gegnum dimmviðrið, nið-
ur á völlinn. I öðrum tilfellum
er skýjahæðin mikil og erfitt að
komast í höfn. Verða þá menn-
irnir, sem stjórna miðunarstöðv-
unum, að vera þeim vahda vaxn-
ir að leiða flugvélarnar farsæl-
lega gegnum dimmviðrið inn á
flughöfnina. Það er í alla staði
ábyrgðarmikið starf. Getur þar
oft verið um líf eða dauða að
tefla.
Viðgerðarverkstæðin.
Þær byggingar, sem hæst ber
á flugvellinum, eru hin risa-
vöxnu verkstæði, þar sem full-
komnustu tæki eru til að gera
við flugvélar og allt, sem þeim
tilheyrir. Verkstæði þessi eru
tvö, og vinna tugir manna í
hvoru fyrir sig. Eru þeir allir
sérfræðingar, hver á sínu sviði.
Þar á meðal eru vélaviðgerðar-
menn, menn sem gera við mót-
töku- og loftskeytatæki og sér-
fræðingar í mörgum öðrum
greinum. Öryggi loftflutning-
anna hvílir ekki hvað sízt á
starfsmönnum þessarar deildar
vallarins. Mikið er undir því
komið, að vélar og skevtatæki
flugvélanna séu í öruggu lagi.
Á því byggist líf og afkoma flug-
áhafnar og farþega.
Rauða-Kross stöðvarnar.
Vilji svo illa til, að eitthvað
beri út af hjá flugvél, er annað
hvort er að lenda eða hefja sig
til flugs; er nauðsynlegt að vera
við slíkum óhöppum búinn, þótt
þau 'komi nú sjaldan fyrir. Fyrir
þessu er líka vel séð á flugvell-
inum. Á stað, þar sem komast
má svo að segja hvaða renni-
braut vallarins, sem er, á broti
úr mínútu, hefur hjálparstöð
vallarins bækistöð sína. Þar eru
læknar og hjúkrunarkonur til
taks allan sólarhringinn. Enn
fremur sjúkrabifreiðar með sér-
staklega æfðum mönnum, sem
'hafa mikla leikni í því, að kom-
nst örskjótt á slysstaðinn. Þetta
er mjög nauðsynlegt af þeim
sökum, að slík slys ber venju-
lega að höndum með ofsahraða,
og eina lífsvonin getur oft verið
sú, að unnt sé að koma þeim,
sem í slysinu hafa lent, til 'hjálp-
ar um leið og það á sér stað.
Eins og áður er sagt, eru slíkir
atburðir orðnir mjög fátíðir nú,
en fullkomin flughöfn lætur
á ekkert skorta til að gera ör-
yggið fyrir loftfarendur sem
mest að öllu leyti.
Birgðastöðvar.
Hin stóru flugvélabákn, sem
flúga yfir heimshöfin, þurfa
auðvitað mikið eldsneyti. Það
segir sig hins vegar sjálft, að
því meira eldsneyti sem flug-
vélin 'hefur meðferðis, því minna
getur hún flutt af öðrum þunga.
Flugvöllurinn við Keflavík hef-
ur ómetanlega þýðingu í þess-
um efnum. Vegna þess; að unt
er að koma við á íslandi og taka
þar forða á leiðinni yfir heims-
höfin, geta flugvélarnar flutt
fleiri farþega og meiri farangur.
og um leið verður flugið ódýr-
ara. En það þýðir hins vegar, að
alltaf verður að vera mikið af
birgðum við völlinn fyrir flug-
vélarnar. Hver flugvél, sem
þangað kemur, tekur meiri eða
minni birgðir. Það þarf því
mjög mikið starfslið við birgða-
deild vallarins eina saman, eins
og allar hinar deildirnar. Sumir
þeirra eru sérfræðingar, sem
hafa mikla æfingu í að fara með
olíur og hina risavöxnu “tanka,”
sem tilheyra vellinum, en aðrir,
sem við þetta vinna, eru verka-
menn.
Lýsing vallarins og viðhald.
Vegna hinnar mifclu úrkomu,
sem er yfirleitt á þeim stöðvum,
sem völlurinn er á. er viðhald
vallarins vinnufrekt. Komið
hefur verið upp grjótnámu mik-
illi við völlinn. Er þar malað
grjót og haft tilbúið annað það
efni, sem þarf til að endurbæta
malbikslagið á vellinum. Hvergi
má vera hola eða misfella svo
Á öllum bæjum gægðust and-
lit úr gluggunum. Niður við
verzlunarhúsin og uppi undir
Stakagerði voru krakkar og þó
með einhvern einkennilegan eft-
irvæntingarglampa í augunum.
Heima fyrir og úti við stundaði
fólkið vinnu sína sem áður, og
þó var eins og það lægi í loftinu,
að það væri að bíða eftir ein-
hverju og væri bgeði óþreyju-
fult og hlakkandi í senn.
Svo var eins og ósýnilegri
blæju væri svift af fólkinu og
húsunum og sjálfum björgunum
í kring, stúlkurnar I gluggunum
kinkuðu kolli og brostu og sneru
sér að þeim ^.sem inni sátu, og
krakkarnir skríktu og hlupu á
bak við kofana og inn miili hús-
anna og gægðust syo verlega og
broshýr úr fylgsnum sínum. En
niður á milli húsanna komu gang-
andi tveir prúðbúnir menn og
fóru hægt og voru virðulegir og
embættismanalegir ó svipinn.
Þar fóru hreppstjórarnir tveir og
buðu til brúðkaupsveizlu í Vest-
mannaeyjum.
Segja má, að aðal mannfagn-
aðir eyjaskeggja fyrir rúmum
sextíu árum sáðan, hafi verið
brúðkaupsveizlur, enda mikið í
þær borið á þeirra tíma mæli-
kvarða, en lítið um skemtanir
að öðru leyti.
Undirbúningur var mikill.
Voru veizlurnar tíðast haldnar
að hausti þegar slátrun var lok-
ið, og veizlugestir þá sjaldan
færri en 100 en oft hátt á annað
bundrað. Pólksfjöldi var þá í
Vestmannaeyjum vart meiri en
450 manns og þannig ekki ósjald-
an þriðja hverjum manni boðið.
Veizlustaðurinn var venjuleg-
ast þar sem nú heitir Kumbaldi.
Voru þetta tvö hús, norður hús-
ið fyrir þurran fisk en í þvá
syðra geymdur blautfiskur að
nokkru nemi á rennibrautunum.
Slíkt getur orsakað óhöpp og
jafnvel stórslys.
Nauðsynlegt er að hafa full-
komna lýsingu á vellinum fyrir
þær flugvélar, sem koma og fara
að næturlagi. Er völlurinn að
nokkru leyti lýstur með ljósum
á jörðu, en auk þess með mjög
sterkum kastljósum. Þarf að
sjálfsögðu sérfræðinga við kast-
ljósin.
Ferðamannaþjónustan.
Enn er ótalinn mjög mikil-
vægur þáttur í starfrækslu flug-
vallarins, en það er sú almenna
þjónusta; sem nauðsynleg er
fyrir ferðamenn, er þangað koma
á öllum tímum sólarhringsins.
Sú þjónusta er mannfrek og
xrefst mikils tilkostnaðar, ef
hún á að vera viðunandi. Skal
ekki farið lengðra út í þá sálma
að sinni.
Það ætti hinsvegar öllum að
vera ljóst af þeim atriðum, sem
hér hefur verið drepið lauslega
á að framan, að hin mikla flug-
höfn við Keflavík er ekkert
venjulegt fyrirtæki á íslenzkan
mælikvarða og þótt víðar væri
leitað. Það er haft eftir manni,
sem mjög var kunnugur rekstri
vallarins, að ekki væri unnt að
reka völlinn, svo í lagi væri á
friðartímum, með minna en 600
til 700 manns. Það mun láta
nærri, að svo sé. Flest af þess-
um mönnum eru sérfræðingar í
sinni grein. Að sjálfsögðu verð-
ur svo að vera. Það má hvergi
vera veila í hinu stórfenglega
flugvallarbákni, ef það á að
geta verið hlutverki sínu vaxið
í framtíðinni, að vera eins konar
vegamót Atlantshafsins.
— Samvinnan.
vetrarlag i. Var allur fiskur kom-
inn úr húsunum þegar veizlan
var haldin, hafði verið sendur
út í júlí eða ágúst og þá einkum
til Spánar, en veizlan var í
nyrðra húsinu.
Undirbúningurinn
Aðal framkvæmdamenn um
allan undirbúning voru hrepp-
stjórarnir tveir. Fengu þeir hjá
brúðhjónunum lista yfir boðs-
gestina og fóru síðan báðir út
saman og buðu í veizluna. Var
þetta að vonum mjög hátíðleg og
spennandi stund, og voru stund-
um njósnarar á hælum þeirra,
einkum krakkar, til að sjá hvert
farið væri og hverjum boðið. En
á þessum húsvitjunum sínum
fóru hreppstjórarnir með mikl-
um hátíðleik^ börðu sín kristi-
legu þrjú högg og höfðu smó
formála fyrir erindi sínu.
Brúðkaupsdagurinn
Og svo rann upp dagurinn
langþráði. Veizlugestirnir fóru
snemma á fætur, klæddust spari-
fötunum og héldu niður í veizlu-
sal kl. 10 um morguninn. Var
þar drukkið kaffi með lummum,
en þeir, sem vildu, fengu brenni-
vín útí.
Undir hádegi var haldið til
kirkju og voru í þeim hóp að-
eins boðsgestir. Hjónavígslan
var hátíðleg — löng og íburðar-
mikil ræða hjá presti — en að
henni lokinni hélt hver heim til
sín stutta stund. Konur að líta
eftir krökkum, því löng hátíð
fór í hönd.
Að þessu hléi loknu, söfnuð-
ust boðsgestir á veizlustað. Mat-
urinn var soðinn austur í bræðslu
húsum, þar sem lifrabræðsla
hafði farið fram, og voru til þess
fengnar sérstakar eldabuskur.
Veizlumatur var venjulega
hrísgrjóna- rúsínugrautur og
steik. — Báru karlmenn hann í
syðra húsið í stórum pottum og
öðrum matarílátum, en þar tóku
búrkonur við. Að því loknu var
maturinn borinn í veizlusalinn og
stóðu fyrir því hreppstjórarnir.
I veizlusal voru langborð í
miðjum hluta hússins, en fyrir
gafli háborðið svokallaða. Sátu
þar brúðhjón í miðju og prestur
við hlið brúðurinnar, en hinum
megin oft sýslumenn og annar
háaðall. Var þar vandað til sem
föng voru á með borðábreiður og
borðbúnað allan, en í almenn-
ingnurn var ekki ósjaldan mis-
brestasamt hvað áhöld snerti,
og þótti engin niðrun af, að
stínga því að mönnum, um leið
og þeim var boðið, að hafa með
sér sjálfskeiðing og spón. En
börðbúnaður mestur eða allur
var lánaður.
Grautarrétturinn í almenn-
ingnum var stundum borinn
fram í stórum skálum og voru
þá tveir eða þrír menn um sömu
skálina.
Þegar fólk var tilbúið að borða
var sunginn borðsálmur og hóf
presturinn sönginn, en að því
loknu gekk annar hreppstjór-
inn fram og bað fólk að njóta
matar og hafði þar til sérstaka
formúlu, sem nú mun að mestu
leyti gleymd. Heyrðist þá glam-
ur I áhöldum og gengu menn ó-
hræddir að hátíðamatnum.
Þegar máltíð var lokið; var
stundum borinn inn desert, lag-
kaka, en sá var ljóðurinn á; að
sá réttur gekk aðeins á háborðið.
Nutu heldri menn kökunnar með
góðri lyst, en þeir við lágborðið
létu sér þetta vel líka og þótti
mannamunurinn, ef ekki sjálf-
sagður, þá að minsta kosti vel
skiljanlegur, því nógu dýr var
maturinn, þó ekki væri farið að
veita öllum gestunum þetta dýr-
indis sælgæti. En krakkarnir
gutu hornauga til mæðra sinna,
þeirra, er við háborðið sátu, og
seildust laumulega eftir köku-
sneiðinni, sem ekki ósjaldan féll
í þeirra hlut.
Áður en staðið var upp frá
borðum, var venjulega sungið
vers, og að því loknu gekk ann-
ar hreppstjóranna fram á ný og
sagði hátíðinni slitið og að nú
tækju við veitingar og dans.
Voru þá matborð öll upp tekin
og bekkjum raðað við veggina,
en með einum gaflinum var sett
borð.
Dansinn og drykkjan
Að þessum undirbúningi lokn-
um og þegar allt var tilbúið, voru
bornar fram skálar; sem ætlað-
ar voru undir púnsið sem kallað
var, sem næstum undantekning-
arlaust var rom-púns. Komu
þar hreppstjórarnir enn við sög-
una, því þeir blönduðu púnsið,
og með þeim styrkleika, sem
þeim þótti heppilegastur og best
til hlíða. Jafnframt voru settir
fram bollar við almenningsborð-
ið (vesturendann), en við há-
borðið bjuggu menn sér sjálfir
til púnsblönduna og drukku úr
glösum.
Söngur heyrðist brátt úr horn-
um. Bakkus fór að láta til sín
taka — sem oft var heldur fyr
í vesturendanum — og losnaði
um málbeinið hjá mönnum. En
er alt þetta var komið í fastar
skorður,. var hafinn dansinn.
Kunnu þó yfir höfuð fáir að
dansa, en þó fleiri karlmenn en
kvenmenn.
Dansgólfið hefði þótt erfitt
nú á dögum. Borðin náðu ekki
saman og var um þumlungs-
breidd á milli þeirra. En þarna
varð að fara yfir, og aldrei urðu
slys og sjaldan byltur, enda
Vestmannaeyingar mörgu vanir.
Þó var þetta erfið vinna og draup
svitinn af dönsurunum, og fyrir
kom, að þeir, sem mest lögðu á
sig og duglegastir voru dans-
mennirnir, köstuðu jökkunum og
dönsuðu á nærklæðunum. En
óvíst er, hvort hér var um
skyldurækni eða eintóman á-
huga að ræða.
Eftir að dansinn hafði staðið
nokkra stund, komu óboðnir
gestir fram á sjónarsviðið. Þetta
voru bæjarbúar, sem ekki hafði
verið boðið, og komu þeir til
þess að horfa á dansinn. Þessir
óboðnu gestir námu staðar utan
dyra^ stóðu þar í hálfhring og
horfðu á dansinn. En eftir því
sem leið á nóttina, sveigðist
hringurinn inn, og var sá end-
irinn á, að þeir óboðnu — og þó
velkomnu — voru komnir inn
fyrir dyrnar og stóðu þar.
Brúðkaupsveizlur stóðu fram
undir morgun og var mikill gleð-
skapur og mikið sungið og end-
uðu þær oft í töluverðu fylliríi.
En að veizlunni lokinni, voru
brúðhjónum færðar brúðargjaf-
ir, sem næstum altaf voru pen-
ingar. Sumir sendu þó gjafir
sínar daginn eftir.
Og svo tók við vinnan og fá-
breytnin á ný.
Lesbók Mbl.
Ást er auður.
Þau höfðu verið fremur fálát
um sinn hvort við annað, en nú
var sáttadagurinn kominn og
þau föðmuðust.
“Ó, Arthur!” sagði hún. “Get-
urðu fyrirgefið mér hvað eg hefi
verið vond við þig upp á síð-
kastið?”
‘Vitanlega, elsku tryppið mitt!’
sagði Arthur. “Eg er ekkert reið-
ur við þig. Eg hefi sparað 140
krónur þennan tíma, sem við
höfum verið saupsátt.”
*
— Hann afi minn féll fyrir
sverði við Waterloo.
— Hann afi minn féll fyrir
byssukúlu í Boulogneskóginum.
— Og hann afi minn féll fyrir
sígaunastelpu í Búdapest.