Lögberg - 05.09.1946, Qupperneq 4

I
4
--------logberg----------------------
GefiB út hvem fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 f ■argent Ave., Winnipeg, ManLtoba
Utanáakrift ritstjórana:
EDITOR LÖGBERG
595 Sargent Ave., Winnipeg, Man
Rltstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The '‘Lögrbergr” is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent
Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail,
Post Office Dept., Ottawa.
PHONE 21 804
Karlakór Reykjavíkur
Nýjungar má það telja, og gleðiefni
öllum Vestur-íslendingum að Karlakór
Reykjavíkur er væntanlegur til Banda-
ríkjanna og Kanada í haust, og kemur
hann á vegum National Concert and
Artists Corporation of New York,
stærsta og víðtækasta félags af því tagi
í álfunni.
Félag þetta hefir útsendara í öllum
löndum til þess að líta eftir og leita að
nýjum mönnum og nýjum flokkum, sem
skara fram úr á listasviðinu.
Árið 1935 var þessi sami söngflokk-
ur á ferð í Evrópu og hélt söngskemt-
anir í ýmsum af Evrópulöndunum, og
heyrði þessi sendimaður National Con-
cert and Artists Corporation til þeirra
syngja, og vildi þá fá kórinn til að koma
vestur og syngja í stórborgum Banda-
ríkjanna og Kanada. En þá varð ekki
af komu þeirra vestur fyrir ýmsar á-
stæður, og svo kom stríðið.
Nú að því loknu endurnýjaði félagið
ósk sína aftur um að kórinn kæmi vest-
ur og verður það úr, að hann kemur um
mánaðamótin september og október í
haust, og heldur sína fyrstu söngsam-
komu 1. október n.k. í Boston.
Söngflokkur þessi er 19 ára gamall
— var myndaður árið 1927 og hafði þeg-
ar á að skipa ágætis sönghæfiieikum.’
Maðurinn, sem aðal þáttinn átti í mynd-
un kórsins heitir Sigurður Þórðarson frá
Dýrafirði í Barðastrandasýslu, hæfi-
leikamaður mikill og sagður valmenni
og hefir hann líka verið leiðtogi kórsins
og er enn.
Með þessu starfi sínu í þarfir kórs-
ins og sönglistarinnar í landi sinu, hefir
Sigurður unnið þjóð sinni ómetanlegt
gagn. Slíka starfsemi er aldrei hægt að
mæla á alinmál eða meta til peninga.
En áhrif Sigurðar og söngflokksins, sem
hann myndaði, hefir náð lengra en til
íslenzku þjóðarinnar. Þau hafa náð út
yfir hafið — fyrst til skandinavisku
landanna, Noregs, Svíþjóðar og Dan-
merkur árið 1935, og er það fyrsta utan-
för kórsins. Kórinn söng í öllum þessum
löndum við ágæta aðsókn og djúpa
hrifning áheyrendanna. Ummæli nokk-
urra blaða í þessum löndum, um söng
kórsins, eru ekki ófróðleg:
Kaupmannahöfn, Berlinske Tidende:
“Þessi kór gjörir íslenzka hljómlist
heimsfræga.”
Oslo, Morgenbladet: “íslenzku söng-
mennirnir hafa dáleitt Norðmenn.”
Stokkhólm, Svenska Morgenbladet:
“Þessi þrjátíu og sex manna kór hefir
óvanalega fallegar og hljómmiklar
raddir.”
Árið 1937 lagði þessi sami kór upp í
aðra Eívrópuför. í þetta sinn var haldið
til Þýzkalands, Austurríkis og Tékkó-
slóvakíu. Fór kórinn svo mikla sigur-
för til þessara landa, að þriðja förin var
ráðin, en ófriðarskýin komu í veg fyrir
þær framkvæmdir.
Að líkndum hafa lesendur Lögbergs
gaman af að sjá hvað aðal blöð borganna
sem íslenzku söngmennirnir sungu í, í
heimalöndum sönglistarinnar sjálfrar,
höfðu að segja um söng þeirra og set-
um vér því hér sýnishorn:
Vienna, 8-WHR Abendblatt: “Söng-
flokkurinn íslenzki vann hér eftirtekta-
verðan sigur.”
Prague, Narodni Politika: “Þessi
kór nær fullkomnasta stigi listarinnar.”
Vienna, Das Kleine Volksblatt: “Kór-
inn gaf fögur sýnishorn af íslenzkum
þjóðsöngvum og hljómlist.”
Vienna, New Freie Presse: “Karla-
kór Reykjavíkur er ágætlega æfður og
sigur hans hér var glæsilegur.”
Vienna, Niederæsterreichisches:
“Mjög fagrar bassaraddir, ljúft undir-
spil, hvert einasta lag al-fullkomið.”
Vér efumst um, hvort að nokkrir ís-
lendingar, nokkurntíma hafi ferðast um
Evrópu við betri eða meiri orðstír en
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 5. SEPTEMBER, 1946
þessir íslenzku söngmenn, og auk þess
að geta sjálfum sér og þjóð sinni slíka
viðurkenningu á sviði listarinnar, þá
höfum vér það fyrir satt, að þarna sé
samankominn svo glæsilegur hópur
manna, að vallarsýn og allri framkomu,
að annarsstaðar geti ekki glæsilegri.
Þessir menn eru nú bráðum að leggja
upp í för til Vesturheims og eiga Vestur-
íslendingar bæði glæsilegum og gagn-
legum gestum að fagna.
Herbert George Wells
“Þá eik í stormi hrynur háa.”
Ein af stóru eikunum í mannfélag-
inu er fallin; Herbert George Wells er
dáinn.
Það er altaf vel viðeigandi að minn-
ast látinna manna og kvenna, en ekki
sízt þegar þeir látnu hafa verið áber-
andi, staðið í straum samtíðarinnar og
átt þátt í að mynda hugsanir, stefnur
og ákvarðanir samtíðar sinnar.
Herbert George Wells var einn slíkra
manna. Það er sagt að skáldin séu spá-
menn þjóðanna. Herbert Geogre var
ekki aðeins spámaður sinnar þjóðar;
hann var spámaður allra þjóða, eins og
sumar af hans bókum bera með sér,
t. d. “The War and the Worlds” 1898. í
þeirri bók sér Wells athæfi og athafnir
mannanna greinilega fyrir, sem þó ekki
koma fram fyr en 16 árum síðar. Sama
er að segja um bók hans, “War in the
Air” 1908.
En þessi fram úr skarandi glögg-
skygni og gáfaði maður var meira en
spámaður. Hann var líka kennari, og
vér erum sannfærðir um, að hann áleit
kensluna sína aðalköllun, enda varði
hann mestum parti æfi sinnar og meir
en sjötíu af rúmlega áttatíu bókum, sem
hann skrifaði, til kenslustarfsins.
Það er sannarlega ekki hægt að
segja um H. G. Wells, eins og því miður
að maður neyðist til að segja um svo
marga nútíðar höfunda, að þeir viti ekki
hvert þeir séu að halda og stundum
naumast hvað þeir séu að segja. Hann
vissi hvað hann var að segja og hann
lagði sig í líma með að segja það fallega.
Honum var ant um að hugsanir sínar og
orð færðu ekki skugga inn í líf manna;
hvort að honum hefir tekist það með
öllu, er annað mál.
H. G. Wells lagði á stað úr heima-
húsum með sól í sál. Fyrsta opinbera
ritgjörðin, sem hann sendir frá sér, 19
ára gamall, “The Past and Future of
the Human Race,” ber vott um það. En
svo kemst þessi fljúgandi gáfaði æsku-
maður inn á raunsæisbrautina og þar
leitar hann gæfunnar mestan og áreið-
anlega bezta hluta æfi sinnar.
Þegar Herbert George Wells útskrif-
ast frá Royal College undan handar-
jaðri Thomas Henry Huxley, þá var
hann þegar orðinn hrifinn af vísinda-
rannsóknum og öflum þeim, sem vís-
indin og vísindarannsóknirnar voru að
leiða í ljós. H. G. Wells sá í þeirri hreyf-
ing, ekki aðeins nýjan heim, nýja feg-
urð og nýja framtíð, heldur líka full-
komnunar takmark mannanna.
Þetta nýja mál — nýja velferðarmál
frá hans sjónarmiði, gjörði hann að sínu
eigin hjartans máli og til þess að hann
og aðrir gætu notið þess, notið full-
komnunarinnar, sem sú vísindastefna
átti að varpa á vegferð mannanna; var
að fylgja stefnu vísindamannanna og
byggja velferð sína og vonir á því sem
vísindamennirnir kölluðu sennilegt, en
hafna því öllu sem þeir álitu ósennilegt.
Þetta var kjarni lífsspeki þeirrar sem
Herbert George Wells kendi í meir en 60
ár og rauði þráðurinn sem gengur í
gegnum flestar af bókum hans og hann
kendi með andagift og afli, sem aðeins
þeim útvöldu er lánað. Það var því ekki
að furða þó honum ynnist mikið á. Hann
hreif hugi fólksins með sér og það dáði
hann eins og lausnara og leiðtoga.
En þessi kenning Herberts G. Wells
reyndist ónóg — ónóg til að fegra og
hreinsa hugi og hjörtu mannanna ónóg
til þess að leiða mennina frá villu vega
þeirra, ónóg til að skapa nýjan og
fegri heim. Og Herbert George Wells
lifði til að sjá og skilja, að kennimanns
starf hans í sextíu ár var allt í rustum.
Hjartans mál hans, raun sægis kenning-
in, reyndist tál einu sinni enn á lífsleið
mannanna, lifði til að sjá, að ástand
fólksins, hugsunarháttur þess og fram-
koma fór alt af versnandi þrátt fyrir hin
eldlegu orð hans og einlægu viðleitni.
Hann lifði líka til þess, að
kveða upp dóm yfir mann-
kyninu þegar að hann sá
vonir sínar og kenningar
hrynja eins og spilaborgir,
og dómur hans var beiskur
og harður — algjörð tor-
tíming — lífsolía einstakl-
inga og þjóða væri brunnin
upp og framtíðar lífsskil-
yrði mannkynsins því ekki
lengur til, það yrði að deyja
og hverfa.
Herbert George Wells var
fæddur 21. september 1866
í Bromley í Kent á Elng-
landi. Faðir hans og móðir
voru bæði af enskum ætt-
um og af almúga fólki kom-
in. Það stóð til að hann fet-
aði í ftóspor föður síns, sem
veitti smáverslun forstöðu,
sem hann átti sjálfur, en
yfirburða gáfur Wells komu
því til leiðar að hann var
settur til menta og vakti
þegar athygli kennaranna
við Royal College, þar sem
hann fekk mentun sína,
fyrir gáfur og yfirburða
minni. Hann tók og próf í
vísindum við Lundúna há-
skólann 1888. Ehi á bók-
mentasviðinu haslar hann
sér völl 1895, þar sem þeir
Rudyard Kipling og Bern-
ard Shaw réðu ríkjum.
Ríkisháskólinn í Norður-
Dakota fær íslenzka
merkisbók að gjöf.
Nýlega sendi herra Gísli
Sveinsson aiþingismaður og fyrv.
forseti Alþingis ríkisháskólanum
í Norður-Dakota (University of
North Dakota) að gjöf skrautlegt
eintak af merkisritinu “Lýð-
veldishátíðin 1944,” um hendur
dr. Richards Beck, prófessors há-
skólans í Norðurlandamálum og
bókmentum og vararæðismanns
íslands í Norður-Dakota. En Gísli
sýslumaður er, eins og kunnugt
er, einn af fremstu stjórnmála-
mönnum þjóðarinnar, hefir árum
saman átt sæti á Alþingi og um
langt skeið verið ótrauður for-
mælandi íslenzkra sjálfstæðis-
mála, alt frá því á háskólaárum
sínum fyrir 40 árum síðan.
I sambandi við hátíðlega upp-
sögn sumarskóla háskólans, er
fram fór 8. ágúst, var gjöf þessi
formlega afhent forseta háskól-
ans, dr. John C. West, að við-
stöddum bókaverði háskólans,
fröken Della Mathys, og herra
Merle Kidder skólastjóra, full-
trúa menntamálaráðs æðri skóla
ríkisins.
í afhendingarræðunni lýsti dr.
Beck sögulegu gildi bókarinnar
og merkum og margþættum
stjórnmálaferli gefandans, og gat
þess sérstaklega, að hann hefði
verið forseti Alþingis, þá er lýð-
veldið var endurreist og stjórn-
að hinum söguríka þingfundi að
Lögbergi, er lýst var lýðveldis-
tökunni. Um gjöfina fórust ræð-
umanni að öðru leyti þannig orð:
“Með þessari verðmætu gjöf
vill herra Gísli Sveinsson al-
þingismaður votta ríkisháskól-
anum í Norður-Dakota virðingu
sína, minnugur þess, hversu
margir stúdentar af íslenzkum
stofni hafa útskrifast þaðan, og
annara menningartengsla skól-
ans við ísland, svo sem þess, að
einn af kennurum hans bar gæfu
til að vera fulltrúi Vestur-íslend-
inga á lýðveldishátíðinni. Gjöfin
lýsir einnig góðhug gefanda til
Bandaríkjaþjóðarinnar, en ríkis-
stjórn hennar varð fyrst til þess
að viðurkenna formlega hið end-
urreista íslenzka lýðveldi.”
Dr. West hás'kólaforseti þakk-
aði hina ágætu gjöf, og vinarhug
þann, sem lægi að baki hennar,
fögrum orðiun, lýsti aðdáun sinni
á menningu hinnar íslenzku
þjóðar og árnaði henni og hinu
íslenzka lýðveldi allrar blessun-
ar.
Bókargjöf þessi hefir vakið at-
hygli, og birtist meðal annars
ítarleg frásögn um hana í dag-
Frá fréttaritara
Lögbergs á Islandi
Fréttir frá íslandi vikuna
4. ágúst til 10. ágúst 1946
1. Síldaraflinn: Á miðnætti
síðasta laugardags var bræðslu-
síldaraflinn á öllu landinu orðinn
samtals 1 miljón átta þúsund sjö
hundruð tuttugu og þrír hektó-
lítrar. Á sama tíma í fyrra var
hann 364,570 hektólítrar. Árið
1943 var hann 860,969 hltr. Síld-
arsöltun nam s. 1. laugardag
63,568 tunnum síldar. í fyrra var
ekkert búið að salta af Norður-
landssíld um þetta leyti. Afla-
hæsta skip flotans er m.s. Dagný
frá Siglufirði með 11,355 mál í
bræðslu. Næsthæsta er Fagri-
klettur frá Hafnarfirði með
9,549 mál í bræðslu og 350 tunn-
ur í saít, og þriðja hæsta skipið
er Gunnvör frá Siglufirði, með
9,222 mál í bræðslu og 252 tunn-
ur í salt. Hæst gufuskipanna er
Ólafur Bjarnason frá Akranesi
með 8,817 mál síldar. Hæstu
bátar, tveir um nót, eru Ársæll
og Týr, með 3672 mál í bræðslu
og 254 tunnur í salt. Flestar
tunnur í salt hefir m.s. Sæmund-
ur frá Sauðárkróki, 2,153 st. k.
2. ísland sœkir um upptöku
í UNO. Samkvæmt fréttatil-
kynningu frá ríkisstjórninni, af-
henti Thor Thors sendiherra ís-
lands í Washington, í um'boði rík-
isstjórnar Islands, bandalagi
hinna sameinuðu þjóða inntöku-
beiðni Islands í bandalagið.
Þetta var hinn 3. ágúst s.l. Tveim
dögum síðar tók sérstök nefnd
fyrir inntöku'beiðni íslands og
sex annarra þjóða 1 UNO. Nefnd
þessi mun leggja fram álit sitt
fyrir öryggisráðið þann 21. ágúst.
3. Frægur hershöfðingi kem-
ur til íslands. Einn af kunnustu
hershöfðingjum og flugmönnum
Bandaríkjanna, James H. Doo-
little, sem meðal annars stjórn-
aði fyrstu loftárásinni á Tokio,
kom til Reykjavíkur fyrir nokkr-
um dögum, á leið sinni til París-
ar. Hann er nú forstjóri í flug-
deild Shell olíufélagsins. Til Is-
lands kvaðst Doolittle vera kom-
inn til að heilsa upp á gamla
kunningja og fræðast. Hann
ferðaðist talsvert um landið,
bæði í flugvél og bifreiðum og
leizt vel á sig hér. I viðtali við
blaðamenn lét hann svo um-
mælt, að auknar flugsamgöngur
væri einn snarasti þátturinn í
varanlegum heimsfriði.
4. Frægur íslenzkur óperu-
söngvari kemur heim. Hinn víð-
frægi óperusöngvari, Einar
Kristjánsson, er kominn heim,
eftir 10 ára útivist. Hann kom
til Reykjavíkur, ásamt konu sinni
og tveim dætrum, með flugvél
frá Kaupmannahöfn 2. ágúst.
Síðast dvaldist hann hér á landi
í hálfan mánuð 1936, en söng-
nám hóf hann að afloknu stúd-
entsprófi 1930. Einar hefir ver-
ið 15 ár í Þýzkalandi og 1 ár í
Austurríki. Hefir hann getið sér
mikla frægð í Þýzkalandi og gert
landi sínu mikinn sóma. Söng-
maðurinn mun dvelja hér á
landi í 4—6 vikur, en eigi er hann
ákveðinn þá, havort halda skuli.
Á hann meðal annars kost á því
að setjast að í Svíþjóð. Segist
Einar helzt vilja hafa aðsetur
sitt á Norðurlöndum, því að þar
finni hann mestan hljómgrunn
fyrir list sína.
5. Guðrún Á. Símonar, sópr-
an-söngkona. Nýlega er komin
til landsins sópran-söngkonan
góðkunna, Guðrún Á. Símonar,
blaðinu “Grand Forks Herald,”
öðru útbreiddasta blaði ríkisins,
ásamt með mynd gefanda og
mynd af afhendingarathöfninni.
Með tilkynningu þessari vilja
forráðamenn háskólans og bóka-
safns 'hans opinberlega votta hin-
um virðulega gefanda innilega
þökk fyrir hina fögru og kær-
komnu gjöf hans og þann góðhug
sem hún lýsir.
R. B.
en hún hefir dvalið 1 ár í London
og stundað sönglistarnám við
The Guildhall School of Music
and Drama, sem er einn bezti og
þekktasti söngskóli í Englandi.
Mun söngkonan að þessu sinni
dvelja hér á landi til loka sept-
emiber mánaðar.
5. Maður druknar. — Það
sorglega slys vildi til þann 1 á-
gúst, að Már Sigurjónsson, Kapl-
askjóli 2, Reykjavík, féll fyrir
borð á m.s. Viktoría, og drukn-
aði Skipið var á siglingu út af
Langanesi, er kallað var á riiips-
höfn í bátana. Var Más Sigur-
jónssonar þá saknað. Ekki er
vitað með hverjum hætti hann
hvarf. Hann lætur eftir sig konu
og börn.
7. Togarinn Kári seldur. Tog-
ara útgerðarfélagið Alliance 1
Reykjavík ihefir nýlega selt tog-
arann Kára. Kaupandinn er
samvinnufélag eitt í Klaksvík í
Færeyjum. Skipið er nýfarið
héðan og sigldi því færeysk á-
höfn. Því hefir nú verið gefið
nafnið Barmur.
8. Stórtjón á Eskifirði. A
Austurlandi gerði stórrigningar
dagana 5. og 6. ágúst, og olluvatn-
avextir gífurlegu eignatjóni víða,
sérstaklega á Eskifirði. Ruddust
lækir úr farvegum sínum, og
skemmdu vegi, brýr, íbúðarhús
og önnur mannvirki. Er tjónið
metið á mörg hundruð þúsund
krónur.
9. Skaðabótakröfur á hendur
Þjóðverjum. Fyrir nokkru síðan
skipaði dómsmálaráðherrann
nefnd, til þess að útbúa skaða-
bótakröfur íslands á hendur
Þjóðverjum fyrir ófriðarspjöll,.
meðan á stríðinu stóð. Hefir
nefndin nú skilað áliti sínu og
telur að kröfurnar nemi tæpum
40 miljón krónum. I kröfuskjal-
inu kemur fram, að Island missti
af styrjaldar ástæðum ca. 19% af
skipastóli sínum, eins og hann
var í upphafi styrjaldarinnar, en
tala druknaðra manna og ör-
kumla af styrjaldarástæðum nam
um 1.8 af þúsundi af íbúum
landsins. Allar kröfurnar eru
miðaðar við greitt tryggingarfé,
en aðrar þjóðir hafa gert kröfur
sínar með þeim hætti.
Alls fórust eða skemmdust 20
skip af styrjaldarvöldum, og 181
skipverji og 22 farþegar létu þar
líf sitt. Auk þess slasaðist 1
maður í landi, er flugvél varpaði
sprengju á Seyðisfjörð.
10. E v r ó p umeistaramót í
frjálsum íþróttum. ísland hefir
tilkynnt þátttöku sína í Evrópu-
meistaramótinu í frjálsum íþrótt-
um, sem á að fara fram í Osló,
dagana 22.-26. ágúst n.k. Eiga
10 ungir og stæltir íþróttamenn
að vera fulltrúar okkar þar, og
munu þeir sennilega keppa í 11
Lþróttagreinum.
Erlend íþróttablöð hafa að
undanförnu gert að umtalsefni og
getið sér til um sigurvegara í
flestum greinum, og fara þau þá
mest eftir árangri, ér náðst hef-
ir af hinum ýmsu íþróttamönn-
um í sumar. Telja sum þeirra, að
Islendingurinn Gunnar Huseby
muni verða sigurvegari í kúlu-
varpi, enda á hann næst bezta
árangur, sem náðst hefir í kúlu-
varpi í Evrópu, á þessu ári.
11. Sendiherra Póllands af-
hendir skilríki sín. Þann 8. ágúst
afhenti sendiherra Póllands, hr.
Mieczyslaw Rogalski, forsta ís-
lands embættisskilríki sín við há-
tíðlega athöfn á Bessastöðum, að
viðstöddum forsætis- og utan-
ríkisráðherrum. Að athöfninni
lokinni sátu sendiherrahjónin og
forsætisráðherrahjónin hádegis-
verð í boði forsetahjónanna, á-
samt ræðismönnum Póllands hér
og nokkrum öðrum gestum.
12. Sigvaldi Kaldalóns, tón-
skáld. Eitt vinsælasta tónskáld
sem Islendingar hafa átt, Sig-
valdi Kaldalóns, andaðist í Reykj
avík 28. júlí og var jarðsunginn
7. ágúst, með mikilli viðhöfn.
Húskveðju fluttu þeir Jón Thor-
arensen og Eiríkur Brynjólfsson,
frá Útskálum, en biskupinn, dr.
(Frh. á bls. 8)