Lögberg - 10.10.1946, Blaðsíða 4

1
LÖGBERG, FIMTUDAGLNN 10. OKTÓBER, 1946
--------logfaerg--------------------
&efiB út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Largent Ave., Winnipeg, Manirtoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LOGBERG
595 Sarg-ent Ave., Winnipeg, Man.
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "Dögberg” ís printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent
Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Ciass Mail,
Post Office Dept., Ottawa.
PHONE 21 804
Hópurinn, sem að heim-
an fór og sigraði
Ræða Dr. Magnúsar Jónssonar prófess-
ors, í skilnaðarhófi Þjóðræknisfélags-
ins í Reykjavík, 19. sept. 1946, fyrir
vestur-íslenzku boðsgestina.
Skáld, sem ólst upp á utanverðu
Snæfellsnesi síðari hluta aldarinnar,
sem leið, nálægt Helgrindum, fjallinu
mikla, þar sem fannirnar hverfa aldrei,
orti alkunnugt kvæði, er svo byrjar:
“Oft finnst oss vort land eins og Hel-
grinda hjarn,
en hart er það aðeins sem móðir við
barn.”
Það var aldrei nema fallegt af skáld-
inu að finna móður vorri einhverjar
málsbætur. En svo hörð var þessi bless-
aða móðir við börnin sín um þær mund-
ir, að sum þeirra stóðust ekki mátið,
heldur tóku saman pjönkur sínar,
brenndu allar brýr að baki sér, förguðu
því, sem ekki varð flutt með, hversu
kært sem þeim annars var það, og fóru
á brott frá móður sinni og hennar Hel-
grinda hjarni.
Það var ekkert glæsilegt ferðalag,
sem þetta fólk lagði upp í
Og hópurinn sjálfur var ekki heldur
neitt glæsilegur að ytra útliti. Það
hrundu engir gullhringar af vesturförum
aldarinnar, sem leið: Vaðmálsmussur
og stórir ullartreflar, skrínur og rúm-
fatapokar voru þeirra ytri einkenni.
Eg sá — að vísu löngu seinna — einn
hóp vesturfara í Glasgow. Eg man
einkum eftir nokkrum rosknum konum
í hópnum. Þær voru klæddar íslenzk-
um búningi úr vaðmáli, með skotthúfur
og á íslenzkum skóm. Göturnar voru
sleipar og göngulagið var þjálfað við
íslenzka móa og mela frekar en stein-
límdar götur stórborgarinnar.
En það var margt gervilegt fólk í
þessum vesturfarahópum.
Og í fátæktarflíkunum voru þéttir
„ líkamir og þybbið skaplyndi, aldagömul
menning, sem fátækt og skortur á öll-
um tækifærum hafði rekið inn í þessa
óttalegu tötra, bægt frá flestum fram-
kvæmdum til hagsbóta og falið hæfi-
leikana inni í þykkri skel, innst í fylgsn-
um sálarinnar.
Engin vonbrigði, ekkert púl, engin
bóluveiki, engar vetrarhörkur, engin
veggjalús, ekkert strjálbýli — ekkert
gat unnið á þessari skel né grandað því,
sem inni í hennl var falið. Hún var “kyn-
bætt af þúsund þrautum” eins og birkið
íslenzka. Hún var smíðuð á Islandi,
“made in Iceland,” eldtraust, eldrauna-
traust.
Gömul þjóðsaga segir. að Liljuskáld-
ið fræga, Eysteinn Ásgrímsson, hafi
kveðið sig upp úr 100 feta djúpum brunni
með sínu mikla og andríka kvæði.
Vesturfararnir íslenzku grófu sig
upp úr skurðunum, sem þeir voru í upp-
hafi settir til að grafa, víggirtu sig fyrir
bóluveikinni, klæddu af sér vetrarhörk-
urnar með góðum fötum og loðfeldum,
eyddu strjálbýli með því að nema landið
og byggja það, útrýmdu veggjalús með
því að reisa sér mikil hús og vönduð.
Þeir kváðu sig eins og Eysteinn Ásgríms-
son upp úr brunni fátæktar í sveit og
borg, kváðu sig upp úr brunni óvirðing-
ar upp í virðulegan sess í hinu nýja þjóð-
félagi, kváðu sig frá smánarheitinu
“damn Icelander” upp í virðingarheitið
“Icelander.”
Nú mátti skelin loks bresta. Nú
kallaði vorið á blómið að springa út.
Og það hlýddi kallinu svikalaust.
Það er alveg skrumlaust og staðreynd-
um stutt, að innan í fátæktaflíkum ís-
lenzku vesturfaranna voru einhverjir
mestu hæfileikar, sem til nýja landsins
fluttust.
Eg á engan “Hof- og Statskalender,”
enga tignarskrá Vestur-íslendinga' en
eg veit að þetta er satt, og hefir oft ver-
ið á það bent með réttu.
Eg man enn eftir því, hve mikla at-
hygli það vakti þegar Cecil Rhodes-
verðlaunin fóru í fyrsta sinn, sem þeim
var úthlutað, til íslendings. En hitt þótti
varla einleikið, þegar þau fóru einnig
í næsta skipti til íslendings. Eg vona
að mig misminni ekki um þetta og þann
sóma sem þeir J. T. Thorson og Skúli
Johnson gerðu íslendingum með þessu.
Við erum hreyknir yfir því, íslend-
ingar, að landi okkar, Gunnar Huseby,
skyldi verða|Evrópumeistari í Kúluvarpi.
En stærri var þó sigurinn, þegar hinn
fámenni hópur íslendinga vestan hafs
sendi hóp ísknattleiksmanna til Olymp-
íuleikanna, er bar þar frægan sigur af
hólmi.
Þessi tvö dæmi eru sérstaklega
skemtileg sakir þess, að hér er um að
ræða sigra á gerólíkum sviðum, annars
vegar lærdómsframa, en hinns vegar
líkamsþjálfun.
í stuttu máli: tJr þessum litla hóp
íslendinga, þessu örlitla korni í hinni
miklu kornhlööu Vesturheims, hafa
sprottið dómarar og prófessorar, ráð-
herrar og stjórnendur stórfyrirtækja,
skáld og rithöfundar, íþróttakappar og
afreksmenn, og þó síðast en ekki sízt
það, sem mest er um vert: Ágætis
drengir í dagfari og háttum öllum, salt
jarðar og bústólpar hins mikla nýja
föðurlands.
íslendingar reyndust sannir land-
nemar. Þeir fóru ekki að háttum sumra
annara þjóða, sem til Ameríku fluttust,
að daga uppi í borgum austurstrandar-
innar og gerast þar ice cream-salar,
þjónar á hótelum eða skóburstarar á
strætum úti. Nei, þeir námu land í
sannri merking þess orðs. Þeir flæddu
vestur um auðnirnar óbyggðu, ruddu
skógi, byltu um jarðvegi og sköpuðu
nýtt líf í jurtaríki og dýraríki.
íslendingar voru með í fylkingar-
brjósti við eitthvert hið mesta afrek,
sem unnið hefir verið í veraldarsög-
unni. En það er nám og bygging megin-
lands Norður-Ameríku á fáeinum ára
tugum, nýsköpun mesta stórveldis jarð-
arinnar.
Við þetta kannast nú Bandaríkja-
menn. Og það kemur m. a. fram í því,
að íslendingar hafa einn hæsta innflutn-
ingskvóta til Bandaríkjanna, hærri
kvóta en þeir hafa notað síðustu árin,
að því er mér er sagt.
Þetta er gleðilegt og guðsþakka vert.
Og það eykur enn gleðina yfir við-
gangi íslendinga í Vesturheimi, barn-
anna, sem burtu fóru, að samtímis skuli
mamma gamla einnig hafa getað komið
börnum sínum, þeim er heima sátu,
nokkuð til manns.
Hér heima hefir einnig orðið breyt-
ing á kjörum, ekki alveg ósvipuð þeirri,
sem varð á kjörum íslendinga í Amer-
íku. Skelin hefir einnig hér sprungið
utan af blóminu, og sannir hæfileikar,
innra afl þjóðarinnar fengið að njóta
sín.
Við sjáum hér tvo strauma, tvenn
eðli íslenzkrar þjóðarsálar: Áræðið og
varfærnina.
i
Þið þekkið söguna af Jóni Arasyni,
er hann sat í fátækt með móður sinni
að Grýtu í Eyjafirði. Svarf þá hungrið
að móður og börnum svo, að eina lífs-
vonin var sú, að kýrin bæri og þau fengju
mjólkina. En kýrin þrokaði. Loks herti
svo að, að Jón spratt upp og kvaðst
slátra einni kvígildisánni heldur en láta
alla farast úr hungri. En móðir hans
hað hann í Guðs nafni að bíða enn, því
að óvíst væri, að þau gætu borgað ána.
Hún vildi enn athuga hvort kýrin væri
borin, og reyndist þá svo að vera.
Mér hefur alltaf fundist eitthvert
mannsmót að þessu hjá stráknum Jóni
Arasyni, er benti fram til hins mikla
foringja* biskupsins og þjóðhetjunnar
Jóns Arasonar. Hann brast ekki áræð-
ið og framtakið. Hann vildi heldur
ganga í nokkra áhættu en horfa á það
auðum höndum, að öll fjölskyldan yrði
hungurmorða.
Eln eg ber ekki síður Adrðingu fyrir
móðurinni gætnu, sem vildi ekki ör-
vænta, vildi reyna að þreyja þorrann og
góuna, og trúði fastlega, að með for-
sjónarinnar hjálp myndi allt bjargast
án örþrifaráða.
Eg sé hér mynd af báðum flokkum,
þeim er að heiman fóru og hinum, er
heima sátu. Og gott er til þess að vita,
að báðar leiðirnar blessuðust með dugn-
aði og áræði þeirra, er þær völdu.
Sigurður Þóðarson söngstjóri
Eftir prófessor Richard Beck
Og nú er eins og að
þessirtveir straumar séu að
sveigjast nær hvor öðrum
aftur.
Á báða bóga er nú miklu
meiri hlýja og skilningur á
kjörum og aðferðum hins,
en beiskjan víkur að sama
skapi. Við hér heima erum
hætt að nöldra yfir Amer-
íkuferðum (nema þá í
hæsta lagi í barminn, ef
nærri okkur er höggvið).
Og vestra er hættur þessi
óheilla samanburður á líf-
inu þar og hér, sem — á
vondu máli — fór í taug-
arnar á sumum, t. d. mér.
Nú er hafið hið sjálfsagða
samstarf, er verða má báð-
um til mestu gæfu.
Og einhver öflugasti
þáttur þessa samstarfs eru
heimsóknir góðra manna á
báða bóga. Svo segir í
Hávamálum:
Veistu ef þú vin átt,
þann er þú vel trúir,
og þú vilt af honum gott
geta.
Geði skaltu við hann
blanda
og gjöfum skipta,
fara að finna oft.
Ágætir menn hafa farið
milli landanna, héðan að
heiman vestur, og að vest-
an hingað heim. Og þetta
hóf hér í kvöld er einmitt
haldið að slíku tilefni og er
liður í þessu merkisstarfi,
að “skipta geði” hver við
annan. Hér sitja nú með
okkur þrír fulltrúar ís-
lendinga í Vesturheimi og
frúr þeirra, og eru þau öll
hér stödd í boði héðan að
heiman.
Einn þessara gesta er
fulltrúi íslenzku ríkis-
stjórnarinnar í Winnipeg.
Fer hann þar og með mál
Dana, og mun Winnipeg
vera eini staðurinn í ver-
öldinni, þar sem íslending-
ar hafa jafnan farið með
utanríkismál fyrir Dani.
Hér eru ritstjórar beggja
þeirra íslenzku blaða, sem
haldið hafa uppi málstað
íslendinga og Islands í Am-
eríku, og vafalaust átt
drýgstan þátt í viðhaldi
tungunnar vestra. Við ósk-
um stundum að koma bók
eða öðrum góðum hlut “inn
á hvert einasta heimili.” en
þar sem eg dvaldi vestra
um árið, er mér óhætt að
segja, að bæði íslenzku
blöðin hafi verið á “hverju
einasta heimili.” Þetta er
ekki lítið afl.
Eg ætla ekki að fara að
halda hér skálaræður fyrir
þessum ágætu gestum okk-
ar persónulega. Bæði hygg
eg að þeir og þær mundu
lítið kæra sig um það, og
svo er eg þeim ekki nægi-
lega kunnugur til þess. Eg
þekkti Einar Pál Jónsson
að vísu einu sinni, þegar
við vorum græjaxlar í
Latínuskólanum. Eg man
'eiginlega bezt eftir því,
hvað hann lék vel á orgel.
Og svo vissi eg að hann
orti, hvetjandi og eldheit
ljóð, líkt og þessar hend-
ingar í Fánahvöt:
“Undir því merki eigið þér
að verjast,
íslenzkir hermenn, fæddir
til að berjast.”
En nú sé eg þessa gesti
sem fulltrúa alls þessa
fólks, sem eg hef nú stutt-
lega minnst á, fólksins, sem
tók þann kostinn að sjá um
sig sjálft þegar mamma var
sem fátækust, en ann henni
jafnt eftir sem áður og ei\
jafnan fúst að hlaupa undir
baggann og vinna henni
hollustueiðinn þegar á þarf
að halda.
Kæru, góðu gestir! Það
er okkur öllum hið mesta
ánægjuefni að hafa ykkur
hér í okkar hóp í kvöld. Gott
Eg tel víst, að lesendum vestur-
íslenzku vikublaðanna þyki fróð-
legt að kynnast nokkuru nánar
æfi- og starfsferli Sigurðar Þórð-
arsonar, stofnanda og söngstjóra
Karlakórs Reykjavíkur, en dugn-
aði þessa ágæta leiðtoga síns,
menningarlegum áhuga hans og
trú á hlutverk söngsveitar sinn-
ar, á kórinn vitanlega mest að
þakka framgang sinn og frama
innan lands og utan. Með söng-
stjórastarfsemi sinni og tónsmíð-
um hefir Sigurður einnig unnið
sér þann heiðurssess í íslenzku
hljómlistarlífi samtíðarinnar, að
hann er réttilega talinn “einn af
kunnustu tónlistarmönnum þjóð-
arinnar”. Má og vafalaust mikiils
af honum vænta í þeim efnum 1
framtíðinni, endist honum líf og
heilsa, því að hann er enn á bezta
skeiði, rúmlega fimmtugur að
aldri.
Sigurður Þórðarson er fædd-
ur 8. apríl 1895 að Gerðhömrum
í Dýrafirði. sonur merkishjón-
anna séra Þórðar Ólafssonar, síð-
ar prófasts að Söndum, og Maríu
Isáksdóttur. Hneigðist hugur
Sigurðar þegar á æskuárum að
tónlist og tónsmíðum, og það svo
mjög, að hann varði öllum tóm-
stundum sínum til þeirra hluta,
að sögn kunnugra Fyrstu fræðslu
sína í hljómlist hlaut hann einn-
ig í heimahúsum, þó að þar væru
eðlilega lítil skilyrði til slíks
náms fyrir hendi. En um byrj-
unarspor hans á þeirri náms-
braut farast Sigurði Skúlasyni
magister þannig orð í athyglis-
verðri grein um Sigurð Þórðar-
son og Karlakór Reykjavíkur í
Samtíðinni (febr. 1938):
“Sigurður Þórðarson mun ekki
hafa haft kynni af hljóðfæri,
fyr en hann lærði tíu ára gamall
lítilsháttar að leika á harmóní-
um, og naut hann í því efni til-
sagnar móður sinnar. En fram-
haldsnám í þessari grein stundaði
hann síðar hjá Bjarna kennara
Péturssyni, er um þær mundir
var organisti við Sandakirkju.”
Eftir að hafa lokið námi á
unglingaskólanum að Núpi í
Dýrafirði, lagði Sigurður árið
1911 Heið sína til Reykjavíkur,
með það fyrir augum að afla sér
frekari fræðslu í tónlist, enda
lærði hann þar á næstu árum að
leiða á fiðlu, hermóníum og
píanó hjá ágætum kennurum,
og nam jafnframt tónfræði hjá
Sigfúsi tónskáldi Einarssyni,
mikilsmetnum kennara í þeirri
grein. Á þessum árum sínum í
er til þess að vita, að þegar
þið loks komust hingað
heim eftir langa og leiðin-
lega bið, þá skylduð þið fá
jafn hjartnæmar viðtökur
hjá okkar sameiginlegu
elskulegu móður, sjálfri
ættjörðinni. Hún hefir ekki
snúið að ykkur sínu Hel-
grinda hjarnl að þessu
sinni, heldur boðið ykkur
sinn mýksta móður vanga.
Islenzkt sólskin hefir vakið
ykkur með kossi sínum ná-
lega hvern morgun. íslenzk
náttúra hefir gert götu
ykkar eins greiða og hún
getur. íslenzkir lækir og
fossar og brim við strönd-
ina hafa sungið ykkur sín
margrödduðu þjóðlög. ís-
lenzk blóm og birkihríslur
hafa sent angan sína að vit-
um ykkar. Og eg vona og
veit, að íslenzk þjóð hefir
enn boðið ykkur að sínu
rúmgóða hjarta og rétt
ykkur sína hlýju hönd.
Allt þetta vonum við að
þið megið fara með vestur
til heimila ykkar, til Nýja
íslands, — ekki eingöngu
til Nýja Islands við Winni-
pegvatn, heldur til Nýja ís-
lands í rýmri merkingu,
þess Nýja íslands, sem er
hvar sem góður íslending-
ur býr og fer.
Reykjavík stundaði Sigurður
einnig nám við Verslunarskóla
Islands og var brautskráður það-
an vorið 1915.
Vann hann nú um skeið að
skrifstofustörfum, fýrst nærri
árlangt á Akureyri og síðan sem
starfsmaður Landsíbanka íslands
í Reykjavík. En honum brann
stöðugt í brjósti löngunin til
framhaldsnáms í tónlist. Sagði
hann því lausri stöðu sinni í
Landsbankanum og fór til Þýzka-
lands haustið 1916 og stundaði í
tvö ár nám í píanó- og fiðluleik
og tónfræði á tónlistarháskólan-
um í Leipzig af miklu kappi og
undir handleiðslu víðfrægra
kennara. Naut hann nokkurs
styrks frá Alþingi til þessa fram-
haldsnáms síns, en kostaði það
sjálfur að öðru leyti, og var það
eigi í lítið ráðist af efnalitum
manni, en sýnir hinsvegar ótví-
rætt, hve ríkan hug hann hafði
á tónlistarnáminu.
Að loknu náminu í Leipzig
hvarf hann aftur heim til Islands
og gerðist söngkennari í skólum
í Reykjavík, en hafði einnig með
höndum einkakenslu í hljómlist
og tónfræði. Ennfremur var
hann fiðluleikari í Hljómsveit
Reykjavíkur, er Sigfús Einars-
son stjórnaði.
Eigi var þess þó langt að bíða,
að Sigurður Þórðarson færi að
láta að sér kveða sem söngstjóra.
Hann varð söngstjóri karlakórs-
ins “Þrestir” í Hafnarfirði árið
1924, og stjórnaði honurp um
tveggja ára skeið við góðan orð-
stír; meðal annars söng kór þessi
í Reykjavík við ágætar undir-
tektir. En í ársbyrjun 1926 stofn-
aði Sigurður Karlakór Reykja-
víkur, og ihefir verið söngstjóri
hans óslitið síðan. Til þess að
kynna sér kórsöng og söngstjóm,
og búa sig með iþeim hætti betur
undir söngstjórastarfið, dvaldi
hann um sex mánaða tíma í
Leipzig og Vínarborg árið 1926.
Fór og hróður hans sem söng-
stjóra brátt vaxandi heimafyrir,
en utanfarir Karlakórs Reykja-
víkur til Norðurlanda árið 1935
og til Danmerkur og Mið-Evrópu
árið 1937, færðu löndum Sigurð-
ar heim sanninn um það, að Is-
lendingar ættu þar á að skipa
söngstjóra, sem vel stæðist sam-
araburð við afreksmenn erlendra
þjóða á því sviði. Kom það glöggt
fram í hinum mörgu og lofsam-
legu ummælum hinna erlendu
söngdómara um kórinn og söng-
stjóra hans.
Kaupmannahafnarblöðin fóru
meðal annars þeim orðum um
Sigurð, að hann væri “duglegur
og mentaður” söngstjóri, sem
hefði ágætt vald yfir söngmönn-
um sínum; en þýzku blöðin hrós-
uðu lipurð hans og festu, fjöri
hans og smekkvísi. T. d. fór eitt
af stórblöðunum í Leipzig þess-
um orðum um söngstjórn hans:
“Söngstjórinn, Sigurður Þórð-
arson, stjórnar tígulega og yfir-
lætislaust og með þægilegu hæg-
læti. Honum er ljóst, hvað hann
ætlar sér og leikur á kórinn, sem
syngur utanbókar, eins og á
hljóðfæri, og gerir það með
meistarahöndum.”
í sama tón voru ummæli Prag-
blaðanna, er töluðu, auk annars,
um “hina rólegu en þróttmiklu”
söngstjórn Sigurðar. Þá er það
eigi síður athyglisvert, hve lofs-
verða dóma hann hllaut hjá söng-
dómurum blaðanna í Vínarbörg.
“Wiener Zeitung” sagði meðal
annars: “Hinum unga söngstjóra
fer stjórnin prýðilega úr hendi,
hann er ágætur hljómlistarmað-
ur með tilfinningu og drama-
tiskri kend”. En eftirfarandi
vitnisburð Ihlaut hann í “Neues
Wiener Jorunal”: “Hann er kór-
meistari, sem er glæsilegur og
lipur í stjórninni.”
Vínarborgarblöðin dróu einn-
ig athygli að hinu “geðþekka
(Frh. á bls. 5)