Lögberg - 10.10.1946, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 10. OKTÓBER, 1946
o
AHUGAM/ÍL
rVENNA
Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
KOMIN HEIM
Við erum komin “að heiman”
og heim. íslenzka þjóðin og ætt-
land okkar gaf okkur sex dá-
samlegar vikur, sem verða okkur
alveg ógleymanlegar. Við sáum
landið laugað í sólskini dag eftir
dag; við ferðuðumst víða;vorum
föðmuð af hinum vinalegu fjörð-
um og dölum, hlustuðum á þögn
öræfanna uppi á háfjöllum, vor-
um heilluð ag hinum seiðandi
nið 'fossanna, og horfðum frá
okkur numin á hin skæru lit-
brigði þessa fagra lands.
Þegar við komum á sögustað-
ina — í hlíðina hans Gunnars,
upp á borgina hans Egils, á hið
foma höfuðból Snorra, og upp á
hið helga Lögberg, fanst mér
sem við ættum landið engu síður
en landsmenn; fortíðin og nú-
tíðin runnu saman í eitt. Saga
íslands og sögustaðirnir eru sam-
eiginleg eign allra íslendinga.
Fólkið, af öllum stéttum, fagn-
aði okkur og bar ofckur á hönd-
um sér hvar sem leið okkar lá
um landið. Fyrir alt þetta erum
vfð óumræðilega þakklát. Við
fundum það igreinilega, að þess-
ar innilegu viðtökur, sem við
áttum að fagna, voru ekki að-
eins fyrir okkur persónulega,
heldur voru það vinahendur
réttar yífir háfið, til allra Vestur-
Islendinga. Guð blessi íslenziku
þjóðina og ættjörð okkar.
“Drjúpi hana blessun Drottins á
um daga heimsins alla.”
♦ + ♦
BLAÐAMENNIRNIR.
Með því skemtilegasta og vina-
legasta fólki, sem við hittum á
ferðinni voru “kollegar” okkar,
blaðamenn Islands. Við þá átt-
um við mörg samtöl og þeir fóru
vel með okkur. Hér birtist stutt
grein eftir Vilhjálm S. Vilhj álms-
son. Hann skrifar dálkinn
“Hannes á Horninu” í Alþýðu-
blaðið. Hann var fyrstur á Is-
landi til að gerast smáleturs-
blaðamaður (columnist) og er
talinn af flestum afburða snjall
og skemtilegur blaðamaður.
Hann -hefir ennfremur nýlega
gefið út bók, “Brimar við Böl-
klett,” sem hefir h'lotið mjög
góða dóma. Því miður hefir sú
bók ekki komið vestur ennþá.
> -f -f
Á sunnudagsmorgun komu
hingað fljúgandi um bláan geym
úr órafjarlægð nokkrir gestir,
sem við fögnum öll, hvar sem
við búum og hvar sem við stönd-
um í stétt, sjö Vestur-Islending-
ar, ritstjórar beggja íslenzku
blaðanna vestra, Stefán Einars-
son ritstjóri Heimskringlu, Einar
Páll Jónsson ritstjóri Lögbergs,
Grettir Jóhannsson ræðismaður
og konur þeirra allra, en tvær
þeirra eru íslenzkar. Þessir gest-
ir eru hingað komnir í boði Þjóð-
ræknisfélagsins og ríkisstjórnai>
innar og munu dvelja hér í 6
vikur eða rúm'lega það. Samferða
þeim heim varð Hjálmar Gísla-
son, þekktur aldraður Vestur-
Islendingur, bróðir Þorsteins
heitins Gíslasonar ritsjóra og
þeirra systkyna.
•f -f -f
Eg rabbaði svo lítið við þetta
fólk á mánudagsmorgun. Það
var iðandi af fjöri og lék við
hvern sinn fingur. Þegar það
kom tók fannhvítur Snæfells-
jökull á móti því áður en það
steig á land og hann var baðaður
í morgunljóma. “Fjallkonan
skautaði sínu fergursta skarti”
sagði ein frúin við mig. “Þetta
voru dásamlegar móttökur, þó
að það -hafi ef ti'l vill ekki stað-
ið á prógramminu, sem þið hafið
búið til. Það er ómögulegt að
lýsa tilfinningum okkar þegar
jökullinn birtist. Manni myndi
vefjast tunga um tönn.”
f
“Ofckur hefur dreymt mikið
hingað iheim,” sagði Einar Páll,
“en að draumurinn myndi ræt-
ast svona dásamlega vel þorðum
við varla að vona. Við þekkjum
fjöllin og sjóinn og ströndina, en
annað er gjörbreytt. Hér er ber-
sýnilega mikill hraði, íramtak
og áræði. Já, íslenzkur stofn er
sterkur. Veitstu að eg hef trú á
eiilíft líf fyrir íslenzkuna og Is-
lendinga, hvað sem öðru líður.”
“Eg er búinn að eignast einn ís-
lenzkan morgim” sagði kona
Einars Páls við mig. Eg stalst í
morgun úr rúminu áður en bónd-
inn vaknaði. Eg gekk niður að
Tjörninni og horfði á fjallahring-
inn, talaði við blómin og fuglana
og þreyfaði um gras, íslenzkt
gras. Bondinn hefur víst haldið
að eg væri strokin á fjöll, en það
var engin hætta. Við eigum að
ferðast og eg hlaka svo til að sjá
landið með bónda mínum.” Og þá
sagði Einar Páll og horfði þung-
búinn á gólfið. “Bærinn minn er
korninn í eyði, en eg vil samt fá
að sjá hann.”
Hjálmar Gíslason sa-gði við
mig. “Það eru fjörutíu og þrjú
ár síðan eg kom heim. Mig hefur
dreymt um þetta ferðalag — en
sá draumur hefir verið eins og
barnagull, sem eg hefi unað við
svo lengi. Eg þorði ekki að vona
að hann yrði að veruleika. Eg
gat varla trúað því í morgun
þegar eg vaknaði að eg væri
kominn heim. Nú finnst mér að
allar óskir mínar hafi ræzt. Á
svona stund gleymir maður öllu
öðr-u.”
Og svona töluðu þau öll. Reyn-
ið að setja ykkur í fótspor þeirra.
Hugsið ykkur að þið hefðuð dval-
ið fjarri ættjörðinni í áratugi og
dreymt um að komast heim — og
svo, að draumurinn rættist allt í
einu. Já, við bjóðum þau öll vel-
komin. Landið mun fagna þeim
— og fólkið mun fagna þeim hvar
sem þau koma, hvort sem er í
sveit eða við sjó. Já, jafnvel gam-
lar, bæjarústir munu fagna þeim
og bjóða þau velkomin.
Eg bað Einar Pál að láta mið
fá kvæði, sem ihann mun hafa
ort fyrsta morguninn hér, en
hann dró sig inn í skel sína og
eg fekk ekkert kvæði. “Seinna,”
sagði hann, “áður en eg fer.” En
áður en hann fer yrkir hann
mörg kvæði, áður en öll fara
munu þau eignast dýrmætar
minningar og marga aðra fjár-
sjóði.”
+
Spjallað við frú Ingibjörgu
Jónsson
Daginn áður en Vestur-Islend-
ingar þeir, sem hér hafa verið á
ferð að undanförnu, héldu burt
frá Akureyri, hitti eg frú Ingi-
björgu Jónsson að máli og fékk
tækifæri til að spjalla við hana
um stund. Frú Ingibjörg tók á
móti mér með hinni kunnu alúð
og frjálsllega viðmóti, sem auð-
jcennir Islendinga frá Kanada:
“Komdu blessuð og sæl,” kvaddi
hún mig, eins og gamla kunn-
ingjakonu sína, og síðan settumst
við að rabbi um dvöl hennar hér,
blaðamensku, þá einkum kven-
fólksins, samband íslendinga
austan hafs og vestan og ýmislegt
fleira úr ýmsum áttum. Frú
Ingibjörg Jónsson er ritstjóri
kyennadálksins í Lögbergi, en
maður hennar, Einar Páll Jóns-
son, er ritstjóri þess blaðs.
Kvennadálkur “Lögbergs” er
jáfnaldri M.K.M., eða rökslega
tveggja ára, og er eg bað frú
Ingibjörgu að segja mér eitthvað
frá blaðamensku sinni, svaraði
hún: Það er ekki frá neinu miklu
né merkilegu að segja. Blaða-
menskan er skemtilegt starf, eins
og þú veizt sjálf, og eg á marga
þakkláta lesendur. Raunar er
reynsla mín sú, að karlmenn lesa
dálkana rnína engu minna en
kvenfólk. Eg ræði líka í þeim
ýmislegt utan heimilisins, ef eg
má svo að orði komast, ýmis'legt
sem alla varðar, því að skoðun
mín er sú, að kvenfólkið verði
að koma út úr bæjardyrunum af
og til og fylgjast með því, sem
er að gerast í kringum okkur.
Undanfarna tvo vetur hefi eg
einnig haft barnadálk, með smá-
sögum, frásögnum frá Islandi,
þáttum úr ísl. sögu, og lítið orða-
safn hefi eg haft með hverjum
dálki. Þetta er gert til að hjálpa
ungu Íslendingunum til að fræð-
ast um land feðra sinna og mæðra
og styrkja heimilin við íslenzku-
kensiluna.
—Hvaða efm er vinsælast með-
al lesenda þinna?—
Ja, því er ekki svo gott að
svara. Flestar húsmæður fagna
hverri nýjung í matargerð og
öðru, er að heimilinu snýr.
—En ungu stúlkumar? —
Eg held að unga fólkið yfileitt
lesi 'heldur lítið, er það ekki svo
hjá ykkur líka?
Það kann að vera, frú Ingi-
björg, en segðu mér eitthvað um
dvöl þína hér. Ertu ánægð með
förina?
Já, það er eg sannarlega. —
Við höfum fengið mikið sólskin
og enn meira af sólskins-viðtök-
um álls staðar. Ferðin hefir að
vísu verið nobkuð erfið, því að
marga höfum við þurft að hitta
og víða kornið á skömmum tíma,
en við höldum glöð heim með
góðar endurminningar. Eg segi
heim, því að í Kanada er eg
heima, en þegar eg fór hingað,
fór eg líka heim og nú finst mér
eg vera heima hér í Eyjafirð-
inum, svo að eg er eiginlega rík-
ari en þú —eg á tvö lönd! Hvergi
hefir mér þótt betra að koma en í
Eyjaf jörðinn, hinn vinalega f jörð,
sem faðmar mann að sér við
fyrstu sýn.
—Þú thefir verið hér á landi
oft áður, er ekki svo?—
Aðeins einu sinni á æfi minni
fyr, góða mín. Það var 1935, en
þá var eg hér í tvö ár. — Þá ferð-
aðist eg mikið um landið og fór
margt gangandi, m. a. yfir Helj-
ardalsheiði og lenti þá í mikilli
þoku. — “Margt býr í þokunni,”
hugsaði eg þá og tók að skelfast
— og frú Ingibjörg skellihlær —
en það var dásamlega skemtilegt
eftir á.
Eg kveð frú Ingibjörgu og
þakka henni skemtilegt spjall.
Kvennadálkur Dags árnar henni
góðrar ferðar yfir hafið, giftu-
ríkrar heimkomu og jafnaldra
sínum vestur þar gengis í fram-
tíðinni.
“Puella”.
♦
“Puella” er ritstjóri kvenna-
síðu “Dags” á Akureyri, “Móðir*,
kona, Meyja.” Hún heitir Anna
Snorradóttir, Sigfússonar skól-
astjóra. Bræður hennar eru
þeir Haukur ritstjóri Dags og
Jóhannes flugmaður. Þessi unga
og gáfaða blaðakona var nýkom-
in frá Englandi þegar eg hitti
hana. Hún var þar að kynna sér
ýmislegt viðvíkjandi bamatím-
um í útvarpi.—I. J.
Sigurður Þóðarson . . .
(Frh. af bls. 4)
yfirlætisleysi” Sigurðar sem
söngstjóra, en látleysi hans og
hæverska hafa átt sinn iþátt í því
að aíla honum og söngmönnum
hans vinsælda áheyrenda.
En hin ágæta og ávaxtaríka
söngstjóra-starfsemi Sigurðar er
þeim mun aðdáunarverðari, þeg-
ar þess er gætt, að hún er unnin
Herstöðvamálið niðurfallið
BANDARÍKIN FLYTJA
BROTT ALLAN HER
SINN AF ÍSLANDI
Flugvöllurinn við Keflavík
afhentur Islendingum
Svo sem kunnugt er, lýsti Ól-
afur Thors forsætis- og utanrík-
isráðherra yfir Iþví, þegar fund-
um Alþingis var frestað 25. Júlí
s. I., að ríkisstjórnin myndi svo
fljótt sem auðið er, “hefja við-
ræður við stjórn Bandaríkjanna
um fullnægingu og niðurfell-
ingu herverndarsamningsins frá
1941, og öll atriði, sem máli varða
í því sambandi, og gefa alþingi
skýrslu um málið strax og það
kemur saman.”
Strax eftir að fundum Alþingis
var frestað í sumar hóf forsætis-
ráðherran viðræður við um-
boðsmenn stjórnar Bandaríkj-
anna um þetta mál. Þeim við-
ræðum lauk þannig, að forsætis-
ráðherrann náði samkomulagi
við stjórn Bandaríkjanna um
ákjósanlega lausn málsins fyrir
íslands hönd.
Aðalatriði hins nýja samn-
insuppkasts við stjórn Banda-
ríkjanna, sem forsætisráðherr-
an leggur nú fyrir Alþingi, eru
þessi:
1. Henvarnarsamningurinn frá.
1941 er úr gildi feldur.
2. Bandaríkin hverfa brott með
allan her sinn af íslandi innan
6 mánaða frá gildistöku hins
nýja samnings.
3. Bandaríkin afhenda íslend-
ingum nú þegar flugvöllinn við
Keflavík tiil fullrar eignar og
umráða.
4. Bandaríkin fá um takmark-
aðan tíma (6y2 ár) leyfi til að
nota Keflavíkurflugvöllinn,
í hjáverkum frá umsvifamiklu
starfi hans sem skrifstofustjóri
Ríkisútvarpsins íslenzka, en þá
stöðu hefir hann skipað um all-
rnörg undanfarin ár. En þó hefir
hann eigi látið þar við lenda, því
að jafnhliða söngstjórninni og
skrifstofustjórastarfinu, hefir
hann unnið að tónsmíðum, og af-
kastað merkilega miklu á því
sviði.
Hafa á prent komið eftir hann
allmörg einsöngslög, lög fyrir
píanó og karlakórslög. Hann
hefir einnig samið kantötu við
Alþingishátíðarljóð Davíðs Stef-
ánssonar, hljómsveitarverk, sem
flutt var á tónlistarmóti í Kaup-
mannahöfn 1938, undir stjórn dr.
Páls ísólfssonar og hátíðarmessu,
sem Karlakór Reykjavíkur söng í
tilefni af 50 ára afmæli höfundar,
og talin er meðal beztu verka
hans.
Með óperettunni “I álögum”,
sem Tónlistarfélag Islands sýndi
í Reykjavík fyrir tveim árum
síðan, gerðist Sigurður einnig
brautryðjandi í íslenzkri tón-
ment, því að þar er um að ræða
fyrsta verk þeirrar tegundar,
sem flutt hefir verið opinbeiilega
eftir íslenzkt tónskáld.
Þó að hér hafi verið farið fljótt
yfir sögu, er því auðsætt, að
skerfur Sigurðar Þórðarsonar til
íslenzkrar hljómlistar og tón-
smíða er bæði næsta mikill og
merkilegur að sama skapi. En
sjálfum honum og starfi hans í
þágu Karlakórs Reykjavíkur er
ágætlega lýst í þessum orðum
formanns kórsins, herra Sveins
G. Björnssonar póstfulltrúa, úr
grein hans “Sigurður Þórðarson
tónskáld fimtugur”, sem birtist
í Samtíðinni (apríl 1945):
“Sigurður Þórðarson er hæg-
látur og yfirlætislaus maður.
Sérstaklega er hann hlédrægur
og lítið fyrir að láta á sér bera.
Hann hefir jafnan notið mikils
trausts allra þeirra, er með hon-
um hafa starfað að söngmálum.
I Karlakór Reykjavíkur hefir
hann verið lífið og sálin, ef svo
mætti að orði kveða, og með sí-
vaxandi krafti hafið starfsemina
til álits, sem veitt hefir starfs-
mönnum hans nýjan þrótt til
meiri átaka og bjartari framtíð-
arvona.”
vegna skyldu þeirrar, sem þau
hafa tekist á hendur í sambandi
við hernám Þýzkalands. Starfs-
lið það, sem Bandaríkin nota á
flugvellinum verða óbreyttir
borgarar og verða að fá dvalar-
og atvinnuleyfi hjá Islenzkum
stjórnarvöldum og Húta Islenzkri
löggjöf og löggæslu. Jafnframt
verða íslenzkir menn þjálfaðir í
starfrækslu vallarins.
Þetta eru aðalatriðin í hinu
nýja samningsuppkasti.
Tilkynning frá utanríkisráðu-
neytinu.
Barst blöðunum í gær svo-
hljóðandi tilkynning frá utan-
ríkisráðuneytinu um þetta mál:
í dag bapst forsætis- og utan-
ríkisráðherra svohljóðandi erindi
frá semdiherra Bandaríkjanna í
Reykjavík:
Herra forsætis- og utanríkisráð-
herra:
Árið 1941 fól ríkisstjórn Is-
lands Bandaríkjunum hervernd
landsins. Sú hætta, sem þá steðj-
aði að íslandi og meginlandi Am-
eríku, er nú hjá liðin með hern-
aðaruppgjöf möndulveldanna.
En þó eru enn við lýði skuldbind-
ingar sem styrjöldin hafði í för
með sér.
Með tilliti til breyttra að-
stæðna og samkvæmt viðræðum,
sem nýlega hafa fram farið milli
yðar, hæstvirti ráðherra og fuill-
trua minnar eigin ríkisstjórnar,
leyfi eg mér að leggja til að svo-
hljóðandi samningur verði gerð-
ur milli ríkisstjórnar Bandaríkj-
anna og ríkisstjórnar Islands:
1. Ríkisstjórn Bandaríkjanna
og ríkisstjóm Islands fallast á
að 'herverndarsamninguronn, er
gerður var 1. Júlí 1941, skuli
niður falla, og falli hann úr gildi
með gildistöku samnings þessa.
2. Flugvallarhverfið við Kefla-
vík og flugvellirnir, sem hér eft-
ir nefnast flugvöllurinn, ásamt
öllum óhreyfanllegum manrwirkj-
um, er Bandaríkin hafa reist þar
og talin verða upp í sameigin-
legri skrá, er bandarísk og Is-
lenzk yfirvöld skulu gera sam-
tímis aifhendingu flugvallarins,
skulu afhent íslenzku stjórninni.
Skal flugvöllurinn þá verða ský-
laus eign ísllenzka ríkisins, sam-
kvæmt þeim skuldbindingum,
er Bandaríkin hafa áður tekist á
hendur þar að lútandi.
3. Umferðaréttindi og réttindi
til lendingar og nauðsynlegrar
viðdvalar skal veita flugförum,
öðrum en hervélum, allra þjóða
er fá slík réttindi hjá ríkisstjórn
íslands.
4. Stjórn Bandaríkjanna mun
svo fljótt sem auðið er flytja á
brott það herlið og sjóilið Banda-
ríkjanna, sem nú er í Reykjavík,
og innan 180 daga frá gildistöku
samnings þessa, mun hún smátt
og smátt flytja brott alt annað
herlið og sjólið Bandaríkjanna,
sem nú er á íslandi.
5. Flugförum þeim, sem rekin
eru af Bandaríkjastjórn eða á
hennar vegum í sambandi við
framkvæmd þeirrar skyldu, er
Bandaríkin hafa tekist á hendur,
að hafa á hendi herstjórn og eft-
irlit á Þýzkalandi, skulu áfram
heimil afnot af Keflavíkurflug-
vellinum. — 1 þessu skyni skal
stjórn Bandaríkjanna heimilt að
halda uppi á eigin kostnað, bein-
línis eða á sína ábyrgð, þeirri
starfsemi, þeim tækjum og því
starfsliði, sem nauðsynlegt kann
að vera til slíkra afnota. Taka
skal sérstakt tillit til sérstöðu
slíkra flugfara og áhafna þeirra,
hvað snertir tolla, landvistar-
leyfi og önnur formsatriði. Eng-
in lendingargjöld skal greiða af
slíkum flugförum.
6. I sambandi við rekstur flug-
vallarins munu Bandaríkin, að
svo miklu leyti sem kringum-
stæður leyfa, þjálfa íslenzka
starfsmenn í tækni flugvallar-
rekstrar, svo að Island geti í vax-
andi mæli tekið að sér rekstur
flugvallarins, að svo miklu leytl
sem frekast er unt.
7. Stjórnir Bandaríkjanna og
íslands skulu í samráði setja
reglugerðir um rekstur, öryggi
og önnur mál, er varða afnot allra
flugfara af flugvellinum. Slík
ákvæði raska þó ekki úrslita
yfirráðum ríkisstjórnar Islands,
hvað umráð og rekstur flugvall-
arins snertir.
8. Stjórn Bandaríkjanna og Is-
lands koma sér saman um grund-
völl, er báðar geti vel við unað,
að sanngjarnri skiftingu sín á
milli á kostnaði þeim, er af við-
haldi og rekstri flugvallarins
stafar, Iþó þannig að hvorugri
ríkisstjórninni • skuli sikylt að
leggja í nokkurn þann kostnað
af viðhaldi eða rekstri flugvall-
arins, sem hún telur sér ekki
nauðsynllegan vegna eigin þarfa.
9. Eigi skal leggja neina tolla
eða önnur gjöld á efni það, út-
búnað, nauðsynjar eða vörur,
sem inn er flutt til afnota fyrir
stjórn Bandaríkjanna eða um-
boðsmenn hennar samkvæmt
þessum samningi. eða til afnota
fyrir starfslið það, sem dvelur á
íslandi vegna starfa, er leiðir af
framkvæmd samnings þessa. Út-
flutningsgjalda skal heldur eigi
krefjast af útflutningi téðra vara.
10. Eigi skal leggja tekjuskatt
á þær tekjur þess starfsliðs
Bandaríkjanna, sem á Islandi
dvelur við störf, er leiðir af
framkvæmd samning þessa, er
koma frá aðilum utan Islands.
11. Þegar samningi þessum
lýkur skal stjórn Bandaríkjanna
heimilt að flytja af flugvellinum
öll hreifanleg mannvirki og út-
búnað, sem þau eða umboðs-
menn þeirra hafa látið gera eða
lagt til eftir gildistöku samnings
(Frh. á bls. 8)
There is •
“fresh np” in
every sip. ^
Bygginga meistarar og hús eigendur!
mmmmmmmmmmt i
TAKIÐ EFTIR
SJÁLFTEMPRAÐUR HITI
Á FULLKOMNASTA STÍGI
OLÍA Við höndlum General Electric og York Olíu hit-
unar ofna sem við tafarlaust getum sett inn í smærri, eða
stærri hús.
KÓL Við ráðurn þeim sem hita hús sín með kolum, að
setja inn hjá sér Volcano Automatic Stoker
UPPLAGIÐ ER TAKMARKAÐ
Gleymið ekki að sima, eða skrifa efttr frekari uppiýsingum til:
RANDALL & CO., LTD.
Electric Appliances, Plumbing and Heating
565 PORTAGE AVE., WINNIPEG PHONE 37 139