Lögberg - 24.10.1946, Qupperneq 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 24. OKTÓBER, 1946
---------l.ost)£rs--------------------
OeflO út hvern firatudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 f'.argent Ave., Winnipeg, Manirtoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG
595 Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent
Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail,
Post Office Dept., Ottawa.
PHONE 21 804
Raddir íslands
Bergmál íslenzkra fjalla, brimgnýr
sjávar og hrynjandi íslenzkra fossa,
hafa knúð fram úr hörpu íslenzkrar
þjóðsálar sterka strengleika, sem eigi
aðeins hafa skemmt íbúum landsins frá
útsæ til innheiða, heldur örfað þjóðina til
framtaks og mikilla nytjaverka; þjóðin
hefir fundið sjálfa sig — í tónum; ekki
aðeins í draumrænum moll-tónum, eins
og lengi vel brann við, heldur sterkum
og eggjandi vökutónum; íslenzka þjóð-
in hefir kvatt sér hljóðs á vettvangi tón-
listarinnar, og þar sem annarsstaðar,
tekið risavöxnum framförum: í þessum
efnum er mikilvæg nýsköpun að verki,
á tungu, sem allir skilja. —
Það vakti að vonum almenna hrifn-
ingu meðal íslendinga vestan hafs, er
hljóðbært var um, að Karlakór Reykja-
víkur væri væntanlegur í söngför um
helztu borgir þessarar álfu; raddir ís-
lands finna jafnan viðkvæman hljóm-
grunn í vitundarlífi vor Vestmanna, þótt
færri séu en þær, sem innan tiltölulega
skamms tíma nú láta til sín heyra í
þessari borg, þar sem fleiri íslendingar
eiga búsetu en í nokkurri annari borg
utan takmarka íslands.
Öldum saman var það bókmenning
íslendinga, sem í raun og veru hélt líf-
inu í þjóðinni þegar harðast svarf að og
mest reyndi á þolrif; baðstofu- eða
kvöldvökumenningin reyndist löngum
hinn heilladrjúgi sáttasemjari, og enn
er það bókmenningin, er setur sinn sér-
stæða svip á þjóðfélagið; en nú eru bæk-
urnar ekki framar einar um hituna;
aðrir ávextir vaknandi þjóðsálar eru
óðum að ryðja sér til rúms, svo sem hin
öra og íhyglisverða nýsköpun á vett-
vangi hljómlistarinnar; nú sættir þjóðin
sig ekki við smálög ein, þótt mörg þeirra
væri og séu undur falleg; eitthvað
stærra og veigameira þurfti að skapa;
og nú er verið að skapa óratóríur, hljóm-
kviður og jafnvel óperur, og hefir Sig-
urður Þórðarson söngstjóri Karlakórs
Reykjavíkur, varðandi hið síðastnefnda
form vaknandi listar á íslandi, riðið
manna fyrstur á vaðið.
í öndverðum yfirstandandi mánuði,
kom Karlakór Reykjavíkur, eins og gert
hafði verið ráð fyrir, vestur um haf, og
hafði í lok fyrri viku, sungið í níu stór-
borgum sunnan landamæranna við
geisiaðsókn og mikla hrifningu; blaða-
dómar eru að vísu enn eigi við hendi,
þótt þeirra sé senn von vegna ráðstaf-
ana, er Lögberg þegar tók í þá átt, um
það leyti, sem söngflokkurinn kom vest-
ur; en góðkunningja vorum Davíð
Björnssyni bóksala, barst á mánudag-
inn bréf frá öðrum einsöngvara karla-
kórsins, hr. Guðmundi Jónssyni, þar sem
skýrt er frá þeim ágætu viðtökum, sem
flokkurinn þegar hefir hlotið, og sem
telja má víst að endurtaki sig fram að
leiðarlokum. Lögberg kann Davíð bók-
sala beztu þakkir fyrir að veita því að-
gang að áminstu bréfi og þeim upplýs-
ingum, sem það hafði að geyma varð-
andi söngflokkinn.
Blóðið rennur til skyldunnar, segir
gamalt og sígilt orðtak; enda væri alt
annað óhugsandi; alt það, sem með ein-
hverjum hætti eykur á veg íslands,
verður oss Vestmönnum að sjálfsögðu
óumræðilegt fagnaðarefni; vér finnum
þá skýrar til skyldleikans og sígildis
sameiginlegra erfða; við þetta eigum
vér að verða betri menn og meiri, styrk-
ari í rás og einbeittari í átökum gagn-
vart viðhaldi þeirra helgidóma, er land-
nemar vorir fluttu með sér af íslandi og
fólu oss til dyggilegrar og karlmann-
legrar forsjár; trúnaðurinn eykur á
manngildið, en sinnuleysið rænir menn
fjöðrum. —
Og nú fer að líða að þeim tíma, er
Karlakór Reykjavíkur kemur hingað til
borgarinnar, og íslendingar hér um
slóðir eru farnir að telja dagana; söng-
flokkurinn syngur í Civic Auditorium
þann 18. og 19. nóvember, eins og þegar
hefir verið skýrt frá. Sala aðgöngumiða
hefst þann 25. þ. m.. og getur utanbæj-
arfólk sent pantanir að þeim á skrifstofu
Celebrity Concert umboðsmanns, sem
hefir skrifstofu sína í verzlunarbygg-
ingu Winnipeg Piano Company Limited,
383 Portage Avenue, Winnipeg. En
með því að aðgöngumiðar að fyrra söng-
kveldinu munu vera uppseldir, verður
því einkum um sölu aðgöngumiða að
ræða að hinu síðara söngkveldi, þann
19. nóvember; þess skal getið til frekari
glöggvunar, að með Lögbergi í vikunni
sem leið barst kaupendum blaðsins um-
burðarbréf varðandi starfsemi söng-
flokksins og söngskrá hans, auk þess
sem nú er birt hér í blaðinu verð að-
göngumiða.—
ísland er land sérstæðrar fornmenn-
ingar, en það er líka land hinnar undra-
verðustu nýmenningar; söngmenning
íslenzku þjóðarinnar er enn tiltölulega
ung; engu að síður er hún á öru þróun-
arskeiði, og bendir til glæsilegs land-
náms í ríki söngvanna. íslendingar eru
alt af að nema lönd, ný lönd heima fyrir
og ný lönd út á við eins og söng- og
sigurför Karlakórs Reykjavíkur um
Norður-Ameríku ber svo glögg merki
um.
Að kvöldi þess 19. nóvember safnast
að sjálfsögðu allir íslendingar, sem
vetlingi geta valdið, saman í Civic
Auditorium, til þess að hlusta á raddir
íslands, raddir pjóðarinnar, sem hrist
hefir af sér hlekki og tekið sér virðu-
legan sess meðal lýðfrjálsra forustu-
þjóða.
“ísland var ætíð þitt
draumaland”
(Erindi þetta var flutt á Akureyri
23. ágúst, 1946, yfir borðum á Akureyri,
þar sem sátu í boði bæjarstjórnarinnar
þeir Grettir Ásmundsson ræðismaður,
Einar Páll Jónsson, ritstjóri, Stefán
Einarsson ritstjóri og konur þeirra.).
Heiðruðu vestrænu gestir!
Fyrir hönd bæjarstjórnar Akureyrar
býð eg ykkur velkomin hingað.
Skáldið Magnús Stefánsson, sem
skrifaði undir rithöfundarnafninu Örn
Arnarson, segir í ljóðabréfi til Guttorms
skálds Guttormssonar:
“í torfbæjum öreiga æska
spann óskanna gullinþráð
og orti sér æfintýri,
sem aldrei var sagt né skráð.
Við bjarma frá blaktandi týru
sást blómskrúðug framtíðarströnd
Með hendur á hlunni og orfi
vann hugurinn ríki og lönd.”
Meginhluti íslenzkra æskumanna
eins og raunar öll þjóðin hafði um marg-
ar aldir verið öreigar. Og óskanna gull-
in þráður var aðeins spunninn í hugar-
heimum. En við týruna í torfkofunum
skapaði þjóðin sína hugarheima. Þar
voru skráðar, sagðar og lesnar sögur
og æfintýri. Þar voru rímur kveðnar og
þar voru kvæði ort. Þarna var undin,
ofin og varðveitt líftaug þjóðarinnar um
margar dimmar aldir. Þar við aringlæð-
urnar lifði sá neisti, sem aldrei dó.
Þarna við bjarma blaktandi týru sáu
æskumenn íslands í gegnum veggi kof-
anna, gegn um holt og hæðir og eygðu
í fjarlægð blómskrýddar strendur æfin-
týralanda og hugarheima. í hugarheim-
um æfintýranna, er gerðust í órafjar-
lægð, og voru jafnvel óbundin tíma og
rúmi, urðu þeir sjálfir hetjur. Hann varð
kóngssonurinn í æfintýrinu, en hún
kóngsdóttirin. óskaklæðið bar þau yfir
höf og lönd. Óskaklæðið, sem var skáld-
sýn í margar aldir hér á landi og raunar
víða um heim, en er nú orðið að virki-
leika. Þetta er eitt hinna mörgu dæma
um það, hvað óskir manna geta orðið
sterkar og magnað mannvitið svo, að
fjarstæðustu óskir, sem sýnast vera,
geta orðið raunveruleiki.
Líftaug þjóðarinnar hefir verið mál
hennar og bókmentir. Ef þessi taug
hefði nokkru sinni slitnað, þá hefði
þjóðin dáið út, og þá væri ísland nú að-
eins verstöð annarra þjóða.
Frá þeim tíma, sem þjóðin gekk er-
lendu valdi á hönd, þá varð hún eftir
því sem aldir liðu einlægt fátækari og
fátækari, þar til svo var komið eins og
kunnugt er, að Danir ræddu í alvöru,
að flytja leifar hennar á heiðar Vestur-
Jótlands, þar, sem þeir í þann tíð töldu
þó óbyggilegar þeirra eigin löndum.
Vormeiin Islands, sem oft hafa
verið kallaðir bráutryðjendur
þjóðarinnar á 18. og 19. öld, blésu
lífi í neistana, er aldrei höfðu
kulnað til fullnustu í arni hinnar
fátæku íslenzku þjóðar.
En ísar, eldgos og drepsóttir á-
sóttu sem fyrr hið fátæka og
varnarlitla þjóðfélag. Dyngju-
fjöll spúðu éldi og eimyrju yfir
Austurland 1875. Mislingar
deyddu um 2000 manna árið 1882.
Isar fyltu firði og flóa 1881 og
1882, og yfirhöfuð var árferði
slæmt hér á landi frá 1880-1890.
En um þessar mundir er það,
sem þjóðin, eða nokkur hluti
hennar, eygir í vestrinu fram-
tíðarströndina, þar sem Vínland
fornsagnanna var.
Að sjálfsögðu voru harðindi og
fátækt höfuðorsök hins mikla
mannstraums, sem á þessum
tímum rann frá íslandi til Vest-
urheims, en æfintýraþrá hefir
þó sennilega ráðið talsvert hjá
nokkrum útflytjendum.
Árið 1888 'flutti einn af höfuð
klerkum Vestur-íslendinga, séra
Jón Bjarnason, fyrirlestur, sem
hann kallaði: “ísland að blása
upp.” Þessi fyrirlestur var prent-
aður sama ár í Reykjavík. í
þessum fyrirlestri lýsir séra Jón
því, hvernig sveitir Islands séu
að blása upp, jafnvel beztu
sveitir landsins eins og Fljótsdal-
ur eystra. En hann segir, að það
sé ekki eingöngu landið, sem sé
að blása upp, heldur kenni einn-
ig uppblásturs hjá þjóðinni
sjálfri í lífi hennar og athöfnum.
Eg efast ekki um að séra Jón
hefur haft mikið til síns máls,
en svona prédikanir urðu auð-
vitað til þess að veikja trú þjóðar-
innar á sjálfa sig og land sitt. Þá
eygðu menn enn ekki, að mögu-
leifcar væru í því, að stöðva upp-
blástur landsins og græða það að
nýju.
Hinn mikli fólksútflutningur
frá íslandi til Ameríku var mik-
il Móðtaka fyrir okkar örlitla
þjóðfélag. Það -þurfti mikið til
þess að bæta þjóðinni og land-
inu þessa blóðtöku, og það er
þess vert að athuga, hvað þjóð-
in hefur fengið í staðinn. 1 gær-
kveldi heyrði eg einn ræðumanna
segja, að við hefðum fengið
þessa blóðtöku að fullu bætta
með þeim miklu og góðu áhrif-
um, sem borizt höfðu hennar
vegna, ifrá Vesturheimi til Is-
lands. Ekki vil eg samþykkja
þessa skoðun, svo mikil var
þessi blóðtaka, svo mikið misst-
um við af ágætu fólki vestur um
haf. En mér er það þó fullljóst,
að til íslands hafa borizt merki-
leg og mikil menningarleg á-
hrif frá hinu íslenzka þjóðbroti
í Vesturheimi og meiri en menn
almennt munu gefa gætur. Þetta
atriði sögu okkar er enn lítið
rannsakað mál, en er þess vert,
að einhver menntamaðúr helg-
aði sig því starfi, að rannsaka
þetta ítarlega.
Island er nú víðast hætt að
blása upp. Nú er hafin mark-
viss barátta gegn uppblæstrin-
um. Nú er byrjað að girða fyrir
sandfok og rækta upp sandana.
Nú, þótt í smáum stíl sé, er farið
klæða landið skógi. I dag hafið
þið Vestmenn séð þess merki
austan Fnjóskár. Þar sáu þið hið
nýja ísland eins og það á að
verða og mun verða. En vestan
Fnjóskár, sérstaklega á jörðinni
Skógum, sáu þið landið eins og
það var að blása upp, þegar út-
flutningarnir frá íslandi til Am-
eríku voru mestir. Nafnið á jörð-
inni segir frá því, hvernig sú
jörð var, þegar hún var numin,
en nú er þar skóglaust land og
uppblásnir melar. En sá tími
mun koma, að líka þessi jörð
mun hera nafn með réttu, þegar
me-lamir verða aftur skógivaxn-
ir og þagtir gróðurmoldu.
Islenzk æska er nú ekki leng-
ur öreigaæska. Það má segja, að
hún lifi nú í állsnægtum. Að því
leyti er óskanna gullin þráður
að verða henni veruleiki. All-
margir, sem fluttu burt af ís-
landi á útflutningsárunum, munu
ekki sízt hafa gert það vegna
barnanna sinna. Þeim hefur
fundizt, að hérna heima, myndu
þeir ekki geta hlúð nségilega að
þeim eða búið þeim þá framtíð,
sem hæfileikum þeirra eða vaxt-
armöguLeikum væri samboðin.
í framtíðarinnar landi, hinum
nýja heimi, Ameríku, væntu þeir
að meira gæti orðið úr börnum
sínum, en á hinu fátæka Íslandi.
Þetta var mikilvæg ástæða til
bústaðaskiptanna, og útaf fyrir
sig var næg til þess að réttlæta
brottflutninginn frá ættlándinu.
Því sjálfsagðasta hvöt og þrá
allra foreldra er að gera sem
mest til þess að tryggja framtíð
barnna sinna. En íslenzk æska
þarf nú ekki lengur að kvarta
undan því, að lítið sé gert fyrir
hana. Hún verður ekki kalvistir
af þeirri ástæðu. íslenzka ríkið,
bæja- og sveitafélög reisa fjölda
skóila fyrir hana, og ungir ís-
lenzkir námsmenn eru kostaðir
til náms í háskólum og öðrum
skólum vestur í Ameríku og í
ýmsum löndum Evrópu. Það má
segja, að íslenzk æska alist nú
upp í gróðurhúsi eða að skjól-
garðar séu hlaðnir umhverfis
hana. Og nú eru það aðalá-
hyggjuefni mán og margra ann-
ara, sem fást við uppeldismál
hér á landi, að skjólgarðarnir
umhverfis æskumennina séu ef
til vill of miklir og uppeldið í
gróðurhúsunum geti orðið at-
hugavert ekki síður en uppvöxt-
urinn á berangrinum. Ef gat
brotnar á þak gróðurhúss, þá
þola jurtirnar, sem þar eru upp-
aldar, illa frostnæðinngana að
utan. Því kemur okkur alloft í
hug: Er nútíðaræskan nægilega
Vel undir lífið búin til þess að
þola erfiðleika, ef harðnar í ári
fyrir þjóðinni? Þolir hún þá
eins mikið og berangurskynslóð-
irnar? En vonandi þarf hún
áldrei að þola eins mikið eins og
þær þurftu að þola.
Nú eru torfbæirnir, sem hver
kynslóð varð að reisa yfir sig, að
hverfa, og varanleg steinhús að
koma í staðinn. Týran er breytt
í rafljós. Móar og mýrar breyt-
ast í tún, og skógar klæða aftur
mela og móa. Nú talar þjóðin
aldrei um fátækt sína og sjaldan
um smæð sína eins og áður. Um
aldamót var viðkvæði í umræð-
um á mannfundjum: “Við erum
svo fátækir og smiáir.” En nú
viljum við sem mest dylja smæð
okkar, og við viljum í öllu vera
jafnsnjallir öðrum þjóðum. En
ef til vill erum við stundum ekki
ólíkir fermingardrengjum, sem
í fyrsta skipti setja upp hálstau
og telja sig nú í flokki fullorð-
inna manna, er verða klaufa-
legir og óeðlilegir.
Eigið þið, Vestmenn, nokkurn
þátt í þeim stórkostlegu breyt-
ingum, sem orðið hafa hér á
landi hina síðustu áratugi? Eg
svara játandi. Þið hafið þar
hjálpað okkur og sennilega
meira en þið hafið nokkra hug-
mynd um. Og til stuðnings þess-
ari fullyrðingu minni vil eg nefna
hjálp þá, sem þið veittuð okkur
um stofnun Eimskipafélags Is-
lands og hvatningnu og samhug
í sjálfstæðisbaráttu okkar. Lík-
lega hefur enginn atburður hér
á landi orðið til þess að breyta
meira þeim hugsunarhætti, sem
lá á bak við orðin: “Við erum
svo fátækir og smáir,” en stofn-
un Eimskipafélags Islands. Þeg-
ar hafizt var handa meðal lands-
manna um söfnun hér í eitt milli-
landa gufusfcip, þá var álitið, að
þjóðin yrði að taka á öllum sín-
um kröftum til þess að nægi-
legt fé fengist í skip þetta. En
söfnunin varð nóg til þess að
kaupa tvö skip. í þessu máli
studduð þið Vestur-íslendingar
þjóðina með drengskap og dáð.
Ykkar áhugi varð eins mikill,
sem þeirra, er heima voru í land-
inu og áttu að njóta 'hins nýja
skips. Þið söfnuðuð miklu fé.
Þessi tvö skip, sem fyrst voru
keypt, gerðu okkur ómetanlegt
gagn í heimsstyrjöldinni fyrri.
Þau voru byrjun þess flota milli-
landaskipa, sem við síðan höfum
eignast og er tiltölulega stór bor-
inn saman við fólksfjölda lands-
ins. í fomöld voru Islendingar
(mjikil isiglingaþjóð'. Þessvegna
fundu þeir Ameríku. Þið, Vest-
menn, hafið stutt okkur til þess
að verða siglingaþjóð á nýjan
leik. Um leið og hin fyrstu milli-
landaskip okkar gerðu okkur
meira sjá'lfbjarga en áður, þá
urðu þau öflug stoð sjálfstæðis-
baráttu okkar. Ef þessi happa-
atburður: stofnun Eimskipafél-
ags Islands og kaupin á skipun-
um Goðafossi og Gullfossi hefði
aldrei skeð, þá er tvísýnt, að
Danir hefðu viðurkennt okkur
sjálfstætt ríki 1918, og þá er óvíst
að við hefðum haft kjark eða
getu til þess að frásegja okkur
seinustu merkjum útlendrar yf-
irdrottnunar 1944. Þið, íslenzku
Vestmenn, eigið þakkir of virð-
ingu skilið fyrir allan þann
stuðning, sem þið hafið jafnan
sýnt okkur hér heima í baráttu
okkar fyrir efnalegu og stjórn-
arfarslegu sjálfstæði. Suðvestan-
Mærinn hefur jafnan iborið til
obkar hlýhug og fögnuð ykkar,
þegar við höfum unnið sigra í
sjálfstæðisbaráttu okkar og sér-
staklega þó, þegar lokasigurinn
var unninn 1944. Þá má segja,
að íslenzk hjörtu slógu samstillt,
hvort sem þau voru vestan eða
austan Atlantshafs. Þá fundum
við glöggt, sem heima sátum, að
íslenzk þjóðarsál átti ekki ein-
göngu heima á Islandi, heldur
alls staðar þar, sem íslenzk tunga
er töluð og rituð. Við fundum þá
og vissum raunar fyrr, að and-
legt veldi ísiands nær langt fyrir
strendur þess.
Þið, íslenzku Vestmenn, eruð
útverðir Islands. Þið eruð and-
legir landvinningamenn þess í
ykfcar miklu heimsálfu. I þessu
efni hefur ykkar starf verið ó-
metanlegt. Ef rithöfundar ykkar
hefðu ekki skrifað á íslenzku,
hversu miklu fátækari væru þá
ekki ibó'kmenntir okkar. Það
hefði verið íslenzkum bó'kmennt-
úm óbætanlegt tjón, ef Stephan
G. Stephanson og önnur íslenzk
skáld í Vesturheimi hefðu ort á
ensku en ekki íslenzku.
En merkilegasta starf ykkar
Vestur-íslendinga í þágu þjóðar
ykkar, er án efa blaðaútgáfa
ykkar. Ritsjórar íslenzku blað-
anna í Vesturheimi hafa stækk-
að Island. Þeir hafa með blöð-
unum samtengt hið dreifða ís-
lenzka þjóðarbrot vestra. Þeir
hafa með þeim lagt ómetanlegan
skerf til þess að varðveita mál
þjóðaribrotsins. Hin íslenzku
blöð ykkar Vestmanna hafa
frætt Vestur-íslendinga um það,
sem gerðist í heimalandinu, og
þau hafa verið höfuðtaugamar
á milli Vestur- og Austur-Islend-
inga. Þau hafa glætt og viðhald-
ið áhuga ihins vestræna þjóðar-
brots fyrir málefnum Islands,
(Frh. á bls. 5)