Lögberg - 24.10.1946, Qupperneq 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 24. OKTÓBER, 1946
3
LVCNNA
Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
\
SKÁLDKONAN Á
AKUREYRI
Eina konu á Akureyri langaði
mig sérstaklega til að sjá; mér
fanst eg eiginlega ekki geta far-
ið þaðan án þess að hitta hana
að máli og þakka henni fyrir þær
mörgu ánægjustundir, sem eg
hafði notið við lestur ritverka
hennar, en það var Kristán Sig-
fusdóttir skáldkona. Allir Vest-
ur-íslendingar, sem fylgst hafa
með því, sem bezt hefir verið
ritað á íslandi þessa síðustu ára-
tugi, munu kannast við hana.
Aða'lritverk hennar eru: “Sög-
ur úr sveitinni” og leikritin,
“Tengdamamma”, “Árstíðirnar”,
“Mjallhvít” og “Óskastundin”,
og hafa öll verið leikin. Þar að
auk hatfa birzt eftir hana í blöð-
um og tímaritum, æskuminn-
ingar og þættir um merka og
sérkennilega menn. Margir hér
höfðu mikla ánægju af að lesa
ritgerð hennar, “Frúin á Grimd”,
sem tekin var upp í kvennasíðu
Lögbergs úr Stíganda, fyrir
nokkrum mánuðum.
Kristín skáldkona leitar að,
og finnur það göfugasta í fari
þeirra manna og kvenna, sem
hún ritar um, og þessvegna hef-
ir hún göfgandi áhrif á iesendur
sína. Samúð ihennar veitir henni
djúpa innsýn 'í sálarlíf þess fólks,
sem hún er að lýsa.
Eg spurði frk. Halldóru Bjarna-
'lendinga, fr. Halldóru Bjarna-
dóttir, hvar eg gæti fundið frú
Kristínu. Hún sagði mér að þær
Kristín væru vinkonur og bauðst
til að kynna mig henni, og þáði
eg það með þökkum. Eina morg-
un stund gafst okkur svo tími til
að ganga á fund skáldkonunnar.
I dyrunum mœtti okkur höfðing-
leg kona og bauð okkur inn í
stofu. Tíminn var naumur og eg
bað hana að hafa ekki fyrir því
að tframreiða góðgerðir, en hún
var húsfreyja á sínu heimili og
innan skamms vorum við seztar
að borði og farnar að snæða, en
satt uð segja man eg ekki hvað
það var, eg var annars hugar,
en það var eitthvað gott. Eg var
að virða fyrir mér þessa gáfuðu
íslenzku konu með djúpbláu aug-
un og hugsa um hvað það væri
merkilegt að þessi kona, sem
lengst af hafði verið húsfreyja
á sveitabæ í Eyjafirði og átt í
mrklu annríki við búskapinn og
uppeldi barna sinna, skyldi geta
afkastað svona miklu á andlega
sviðinu. Eg held eg hafi haít
orð á þessu við hana.
“Það var ekki fyr en börnin
voru orðin nokkuð stálpuð, að eg
byrjaði að skrifa,” sagði skáld-
konan. “Börnin mín og börnin
á nænliggjandi bæjum, tóku upp
á því einn vetur, að skrifa lítið
vikublað, sér til skemtunar. Þau
voru lengi búin að biðja mig að
skrifa eitthvað í blaðið sitt. Svo
var það eitt (kvöld um veturinn,
þegar heimilisfólkið var að
að skemta sér við spil, að eg sett-
ist við eldhúsborðið og byrjaði
að skrifa. Það ver engu líkara
en að stífla hefði verið tekin úr
fljóti! Innibyrgð ritlöngun fékk
útrás. Síðan hefi eg haldið á-
fram að skrifa í tómstundum
mínum.”
“Fyrst í stað tfanst mörgum
eg vera of bersögul í skrifum
mínum,” bætti skáldkonan við
og brosti ofurlítið.
Síðan las hún, okkur til mik-
illar ánægju, brot úr æskuminn-
ingum sínum, sem hún var ný
búin að skrifa, “Þegar prestur-
inn kom.” Eg gerðist djörf og
bað hana um söguna fyrir kvenn-
asíðu Lögbergs, en hún hafði
lofað öðrum sögunni. Eftir að
eg kom suður til Reykjavi’kur,
sendi hún mér eftirfarandi smá-
sögu; hún hefir ekki verið prent-
uð áður. Þessi saga og aðrar
endurminningar munu verða
birtar í heildarútgáfu ritverka
hennar.
Eg þakka Kristínu Sigfúsdótt-
ur skáldkonu fyrir alúðlegar við-
tökur og fyrir þann heiður að
mlega birta þessa smásögu í
kvennadálk Lögbergs.
♦
SÓLARUPPKOMA
Vorið 1881 kom smaladrengur
að Helgastöðum. Hann hét Jó-
hann Jónsson og var alltaf kall-
aður Jói. Hann var sonarsonur
Jóhönnu þeirrar, er lengi bjó á
Hrauni í Öxnadal og kvaðst á við
Bólu-Hjálmar. Þótti hún vel
hagmælt og skörungur mikill.
Jóhann missti föður sinn í æsku
og ólst upp á ýmsum stöðum.
Hann var vel greindur að eðlis-
fari, en hafði lítillar tilsagnar
notið eins og þá var títt. Bók-
hneigður var hann og las
allt sem hann náði í af sögum og
fræðibókum. Seinna var hann
einn eða tvo vetur á alþýðuskóla,
sem Guðmundur Hjaltason
stjórnaði á Akureyri nokkur ár.
Skömmu síðar fór hann úr sveit-
inni og sá e ghann ekki eftir það.
Þegar Jói kom um vorið, man
eg bezt eftir fötunum, sem hann
var 'í. Þau voru nýleg, úr gul-
brúnum striga. Mér fundust þau
svo fín og búðarleg, miklu fall*
egri en vaðmálsfötin þeirra
pahba og afa. Sparifötin hans
voru úr svörtu vaðmáli, og bæði
þröng og ermastutt. Líiklega
hafa það verið fermingarfötin
hans. Amma sagði, að það væri
ekkert skjól í þessum fötum.
Sjalfsagt hefir hún hugsað til
þess, að koma upp öðrum hlýrri
næsta vetur. Jói var geðgóður
og glaðlyndur, dálítið stríðinn
og tfljótur að koma fyrir sig orði,
eins og margir, sem alist hafa
upp á ýmsum stöðum.
Eg hændist fljótt að Jóa, því
hann kunni ógrynni af sögum,
sem hann hafði heyrt og lesið og
sagði mér þær þegar hann hafði
tóm til. Ekki þótti fólkinu mínu
þær allar við barna hæfi, en um
það var eg ekki að fást. Ekki var
mér grunlaust um að hann byggi
til sumar sögurnar og hagmælt-
ur mun hann hafa verið, þótt
hann léti lítið á því bera. Bað
hann mig oft að yrkja um sig
og hló dátt, þegar eg reyndi að
hnoða einhverju saman. Fyrir
kom það, að Jói hafði gaman
atf að segja mér ýmiskonar vit-
leysu, til þess að reyna trúgirni
mína. Sárnaði mér stundum í
bili, þegar eg kornst að þessu, en
það leið ekki á löngu, áður en
eg var aftur farin að rellast um
sögu. Það væri ekki undarlegt,
þó að Jói hefði verið þreyttur á
þessu stagli, en hann var aldrei
óþolinmóður né önugur og mér
þótti vænt um hann.
Einn heiðríkan haustmorgun,
þegar eg kom á fætur, var Jói
að stinga hnausa, rétt við tún-
garðinn, til þess að hlaða fyrir
hey.
Eg gekk þangað og horfði um
stund, þar sem hann bylti hnaus-
unum úr flaginu. Þetta var rétt
um sólaruppkomuna. Forsælan
var að færast upp túnið, og mig
langaði til þess að tala um efni,
sem eg hafði oft verið að brjóta
heilan um að undanförnu.
Jói hamaðist við vinnuna og
leit ekki upp.
Rétt í iþessu gægðist sólarrönd
upp fyrir fjallsbrúnina, og geisl-
arnir seildust beint inn í augun
á mér.
“Horfðu ekki svona í sólina,
barn. Þú getur orðið blind af
því,” sagði hann.
“Ekki held eg það,” sagði eg
drýgindalega. “Eg vildi bara að
eg væri komin upp fjallið núna,
til þess að eg gæti séð hana a'l-
mennilega.”
“Og þú sæir nú ekki sólina
mikið betur, þó að þú værir kom-
in upp á fjallsbrún núna.” Jói
var alvarlegur þegar hann sagði
þetta.
Ekki sagðist eg trúa því. Þetta
var það, sem eg hafði verið að
hugsa um seinni hluta sumarsins,
þessi leyndardómur sólarupp-
komu og sólarlags.
“Þú mátt nú trúa því,” sagði
Jói, og alltaf var hann alvarleg-
ur, “að þó að þú stæðir uppi 'hjá
dagmálavörðunni núna, þá fynd-
ist þér ekki þú vera nær sólunni.”
Og svó sagði hann mér hvað sól-
in væri langt út í geimnum, en
eg hlustaði ekki á það, því að
mér fannst það ótrúlegt. Og eg
hljóp heim í einum spretti. Næst
fór eg til afa míns. Hann var al-
vörumaður og mundi segja mér
eins og hann vissi réttast. Og það
gerði hann. En það ætlaði ekki
að ganga greitt, að koma þessari
nýju heimsmynd inn í höfuðið
á mér. Verst þótti mér að hugsa
til þess, að aumingja jörðin bylt-
ist áfram í geimnum með þess-
um ofsahraða, og að þeir, sem
sneru frá sólu, stæðu eiginlega
á höfði í lausu lofti, með fæturna
fasta við jörðina. Að þeir skyldu
ekki fyrir löngu hafa sópast atf
henni.
Jói hafði þá sagt mér satt, og
eg trúði honum ekki þá. Honum
var fróðlieikurinn of heilagur,
til þess að hafa hann í flimtingi.
Þrjátíu árum síðar þekkti eg
gamla konu. Hún var fáfróð en
einlæg, og hún sagði eitt sinn
við mig, að sér hefði oft dottið
í hug, hvemig fara mundi, ef
jörðin risi á rönd. Líklega
mundu allir drukkna í sjónum.
Hún hafði þá alla sína æfi hugs-
að sér jörðina eins og flatköku,
sem flyti ofan á sjónum, og lík-
lega oft óttast að svona slys gæti
komið fyrir.
Ekki treysti eg mér til þess að
koma 'henni í skilning um það
litla, sem eg þóttist vita í þessu
efni fram yfir hana. Eg lét mér
nægja að segja:
“Það kemur vonandi ekki fyr-
ír.” Og það lét hún sér nægja og
sagði: “Nei, það kemur vonandi
ekki tfyrir.”
En eg hálf fyrirvarð mig, þeg-
ar eg hugsaði til Jóa, sem reyndi
að miðla mér atf þekkingarmolum
sínum, þegar eg var óvitabarn.
Kristín Sigjúsdóttir.
“ísland var ætíð þitt
draumaland”
(Frh. af hls. 4)
bókmenntum þjóðarinnar og
menningu.
Þið íslenzku, vestrænu rit-
stjórar; þið hafið manna bezt
kynnt hinn íslenzka arin, hvar
sem menn fæddir á íslandi eða
af íslenzku bergi brotnir, hafa
•lifað í ibyggðum Vesturheims.
Eg efast ekki um, að þið ritstjór-
ar Lögbergs og Heimskringlu,
sem hér eru staddir, mynduð
hafa unnið þjóðnýt störf hér
heima, ef þið hefðuð aldrei flutt
burtu af landinu. En eg hygg,
að þið hafið bætt þjóðinni til
fulls brottflutning ykkar, því að
þið hafið með ritstjórn ykkar
vestra unnið starf í þágu Is-
lands og íslenzkrar þjóðarsálar,
sem aldrei verður að verðleikum
launað og aldrei ofmetið.
Islenzk þjóð varð til, eins og
kunnugt er, af tveim ættstofn-
um, norrænum og keltneskum.
Yfirmennirnir flestir voru nor-
rænir, en mikið af verkafólki og
sérstaklega þó þrælum keltn-
eskt. Norrænt mál og menning
sigraði í landinu, en var frjófguð
af keltneskum áhrifum. Og lík-
ega má þakka það þessum nor-
ræna og keltneska samruna, að
lókmenntir íslendinga stóðu
um skeið framar að list og viti
öðrum samtíðabókmenntum Evr-
ópu.
Þegar ánauð og oki var létt af
íslendingum á síðari hluta 19.
aldar, þá verða þeir fyrir áhrif-
um frá Vesturheimi. Um marg-
ar aldir hefur samband okkar
stjórnfarslegt og menningarlegt
verið að mestu bundið við eina
Evrópuþjóð. Til okkar frá henni
hafa borizt ýmsir* menningar-
straumar, en einhæfir. En nú
streyma til íslands menningar-
straumar bæði úr austri og vestri.
Frá þeim tíma, að Islendingar
hófu byggð vestra á seinni hluta
fyrri aldar, þá hafa jafnan
streymt frá þeim menningar-
straumar hingað heim. Á stríðs-
árunum höfum við sent fjölda
af sonum okkar og dætrum til
náms í Vesturheimi. Með heim
komu þessa tfólks munu vestræn
menningaráhrif verða hér meiri
en nokkru sinni fyrr. Jafnvel
eins sterk og þau áhrif, sem til
okkar berast frá Evrópulöndum.
Eg vænti, að þetta verði þjóð-
félagi okkar til góðs og til mik-
fllar andlegrar eflingar, ef til
vill álíka mikillar og þeir straum-
ar voru, sem komu frá Vestur-
eyjum (þ. e. Bretlandseyjum) í
upphafi tilveru þjóðar okkar.
Land okkar er á takmörkum
Vesturheims og Austurheims. Er
því eðlilegt, að menning beggja
heimanna mætist hér og samein-
ist.
1 kvæðinu, sem eg nefndi áðan
eftir skáldið Örn Arnarson, seg-
ir hann ennfremur:
“Þú siglir úr V esturvegi
og vitjar þíns ættarlands
með forvitni ferðalangsins
og feginleik útlagans,
því Island var ætíð þitt
draumáland,
frá æsku í huga þér brennt.
Nú rís það úr draumhafsdjúpi;
og draumur og vaka er tvennt.”
En eg vænti þess, íslenzku
vestrænu gestir, sem hér eruð
staddir, að iþótt þið hafið nú séð
veruleikann hér heima, að draum
farir ykkar hvað Island snertir
verði ekki ósælli eftir komu
ykkar úr ferð þessari heim til
ykkar dvalarlannds, en þær voru
áð^r en þið lögðuð af stað í ferð-
ina. I dvalarlandi ykkar, Kan-
ada, búa nú fleiri Islendingar
“tfjarri fósturjarðarströndum” en
nokkurs staðar annars staðar. Að
því leyti stendur Kanada nú í
dag nær okkur íslendingum en
flest önnur lönd. Það land hefur
veitt ykkur góða þroskamögu-
l#lka. Það hefur verið ykkur
góð fóstra. Því vil eg óska þess,
að ákvæði Steþhans G. Stephans-
sonar rætist á þessu dvalarlandi
ykkar:
Og allt á þér rætist og rót geti
fest,
sem reikula mannsandann
dreymt hefur bezt.”
En Islandi er það mikil nauð-
syn, að borgarar Kanada og ann-
arra Ameríkulanda, sem eru af
íslenzku bergi brotnir, haldi á-
fram að vera íslendingar, tala
og lesa ís'lenzkt mál, þótt þeir
séu jafnframt góðir borgarar síns
dvalarlands. Eg veit að þið Vest-
ur-íslendingar, sem hér eruð í
kvöld, gerið allt, sem þið getið
að svo verði. Og eg vona, að þeg-
ar heimurinn kemst í samtlag
aftur eftir styrjaldarhafrótið, þá
verði ísland heimsótt meira en
nokkru sinni fyrr af Islending-
um fró Vesturheimi. Eg vona, að
Island verði eins og það hefur
áður verið þeirra draumaland,
og á draumum þeirra rísi strönd
þess glæst og tignarleg úr djúp-
inu.
Þið vestrænu landar, sem hér
eruð! Eg óska ykkur heil'la með
það, sem eftir er af ferð ykkar
um Island í þetta skipti. Eg óska
ykkur góðrar heimkomu til Kan
ada og heimila ykkar þar. Og eg
óska, að ísland verði ætíð ykkar
ISFIRZK RIT
éft"
PROFESSOR RICHARD BEC.K
Eftirtektarverður þáttur í
hinni miklu og um margt merki-
legu bókaútgáfu á Islandi á und-
anförnum árum, er prentun
margra athyglisverðra bóka ut-
an Reykjavíkur, sérstaklega á
Akureyri og ísafirði. Á síðari
staðnum hefir Prentstofan ísxún
gerst allmikilvirk um bókaút-
gáfu, og auk þeirra rita, sem hér
verða gerð að umtalsefni, meðal
annars gefið út ýmsar nýjustu
bækur Guðmundar G. Hagalín
rithöfundar, svo sem hið merka
sagnasafn hans Förunautar, og
skáldsögur hins imga og efni-
lega höfundar Óskars Aðalsteins
Guðjónssonar. Ber þessi útgáfu-
starfsemi ísfirðinga gott vitni
auðugu menningarláfi vestur þar
I.
Meðal merkra bóka, sem Prent-
stofan ísrún hefir nýlega gefið
út (1944), er Gullkistan, endur
minningar Árna Gíslasonar um
fiskiveiðar við Ísafjarðardjúp
árin 1880—1905, en, Arngrímur
Fr. Bjarnason hefir búið bókina
undir prentun.
Höfundur þessarar bókar, Árni
Gíslason, var ágætlega til þess
hæfur að rita um þetta efni, því
að hann var áratugum saman
formaður við ísafjarðardjúp og
jafnframt brautryðjandi á sviði
sjávarútgerðarinnar. fyrsti Is-
lendingurinn, sem keypti mótor-
vél og setti í bát sinn. “Var þar,”
eins og segir í formála bókar-
innar, “um einstæða nýung að
ræða, og vald gamals vana og
tíma var sterkt, en trúin og á-
ræðið sigraði.” Auk þess var
Árni áratugum saman yfirfiski-
matsmaður á Vesturlandi. Er
hann þvi af eigin reynd gagn-
kunnugastur sögu og þróun sjáv-
arútvegsmála á Vestfjörðum.
Þar við bætist, að hann er al-
kunnur heiðursmaður, vandur að
orðum og verkum, og má þess-
vegna treysta því, að hann segir'
það eitt, sem hann veit rétt vera
og satt.
Þessi bók hans ber því einnig
órækan vott, að þar hefir gjör-
hugull maður og minnugur far-
ið höndum um frásagnarefnið,
og einnig segir hann bæði glöggt
og skilmiehki'lega frá, svo að þessi
lýsing hans er bæði fróðleg og
skemmtileg.
Hér er eigi aðeins lýst fiski-
veiðum Vestfirðinga á umræddu
tímabili frá ýmsum hliðum og
menningarlífi þeirrar tíðar (t. d.
kaflanum “Uppeldi ung-
menna”), heldur er hér einnig
að finna ljóslifandi og áhrifa-
miklar atburðalýsingar úr hinni
óvægu glimu við Ægi, sem þeir
verða að heyja, er sækja björg
og gull í hendur honum. Er hér
ennfremur, eins og vera ber, sér-
staklega getið margra þeirra
manna, sem fremstir stóðu í
fylkingu um sjósókn og afburða
sjómennsku, og hitar það manni
um hjartarætur að lesa um
dirfsku þeirra og tforsjá, um af-
rek þeirra. Eiga þeir þar sann-
arlega skilið, að nafni þeirra og
þjóðnýtum störfum sé þannig á
lofti haldið. Mjög er það einnig
þakkarvert, að góðar myndir
margra þeirra fylgja frásögn-
inni, og er það gjörfulegur hóp-
ur og hetjulegur.
Arngrímur Fr. Bjarnason hef-
ir ritað greinagóðan formála að
bókinni og að auk ítarlegan og
fróðlegan inngang um útgerð-
ina við ísafjarðardjúp 1879-1884,
sem mjög mikið er á að græða.
Segir hann meðal annars í for-
mála sínum:
Tilgangur okkar með útgáfu
bókarinnar er só að bjarga frá
glötun gömlum minningum og
frásögn um þau tíðindi i háttum
útvegs okkar Islendinga, sem
mesta byltingu hafa gert allt frá
landnámstíð.
Hvorugur okkar gengur þess
dulinn, að margt fleira hefði
mátt segja frá fyrirgreindu tíma-
bili en við höfum gert í bók
þessari. Þó teljum við, að hún
gefi nokkra heildarmynd um
flest það í fiskiveiðum Isfirð-
inga, sem máli skiptir, á því
tímabili, sem hún tekur til með-
ferðar.”
Tel eg að það sé fjarri þvi að
vera ofmælt, og að tilgangi bók-
arinnar hafí verið náð með þeim
hætti, að ti!l sæmdar sé þeim,
sem að henni standa, bæði um
efnismeðferð og frásagnaxhátt.
Hún er eigi aðeins þáttamörg og
skipuleg lýsing á tfLskiveiðum
ísfirðinga, heldur jafnframt
merkilegur þáttur í fiskiveiða-
sögu þjóðarinnar i heild sinni,
en á því athafnasviði hafa Vest-
firðingar 1 mörgum greinum ver-
ið forystumenn, þeim til hróss,
enda eru þeir enn sem fyrri sæ-
garpar miklir.
Að ytra frágangi er bók þessi
hin snyrtilegasta, prentuð með
stóru letri og á góðan pappír, og
bandið hið traustasta. Hún er því
hið eigulegasta rit.
draumaland,
“frá æsku í huga þér brennt ”
Eg þakka ykkur kærlega fyrir
komuna.
Þorsteinn M. Jónsson.
' IL
Undanfarin tvö ár (1945 og
1946) hetfir Arngrímur Fr. Bjarn-
ason ritstjóri á Isafirði gefið út
einkar snoturt ársrit, er hann
nefnir 17. Júní, en Prentstofan
Isrún armast prentunina.
Hefst fyrsti árgangur ritsins
með fallegri og tímabærri inn-
gangsgrein, “17. júni, fagnaðar-
og friðardagur,” og segir þar
meðal annars um tilgang rits-
ins:
“Rit það, sem hér kemur fyrir
almenningssjónir. vill vekja og
vernda andann og ýlirm frá 17.
júní. Það vill vekja sem mest
samskipti og aukna kynningu
hinna sundurskornu byggðarlaga
á Vestfjörðum. Útgefandi þess
treystir iþví, að aukin samskipti
muni margt gott af sér leiða,
mörgum misSkilningi verða eytt,
en afl og þor aukast með vax-
andi kynningu til framkvæmda,
sem nauðsynlegar eru og efla
hag almennings, á því svæði sem
þær ná til.”
Að öðru leyti er efni þessa
fyrsta árgangs þetta: “Vestfirð-
ir” (Kafli úr Vestfjarðammni),
skáldleg lýsing; grein, með
myndum, um ísfrrzkt íþróttalíf;
frásögn um stofnun og starf
Landgræðs'lusjóðs íslands; grein
um sjómannaskóia og Björgun-
arskútu á Vestfjörðum; hvatn-
ingagrein, er nefnist “Hugsjónir
gefa líf og þrótt,” og grein í svip-
uðum anda um “Minningardaga.”
Af ljóðum eru hér langt og
snjallt kvæði helgað lýðveldis-
stofnuninni, “Frelsi þjóðar fagn-
að,” eftir G. Geirdal, og “Fer-
skeytt” eftir T. J. Hartmann, vel
ortar vísur. I kvæði Geirdals
(Frh. á bls. 8)
PRIVATE TUITION IN
PIANO, VIOLIN, SINGING
Harmony, Counterpoint, Form, etc.
ALSO BEGINNERS' CLASSES (Yearly Rales)
Juniors, $15.00 - Adults, Over 15, $20.00
EASY PAYMENTS
Practice Rooms Availahle
Shinn Conservatory of Music
ALFRED BUILDING
PHONE 30 279