Lögberg - 13.11.1947, Síða 1

PHONE 21 374

A
lV VclcatveTS
^erers
j^Qurva S »■ A Complele
Cleaning
Inslilulion
PHONE 21 374

«tttvv
t rnxtvc
Aot^d'^‘r’'"s
Cl< aning
Insi ilulion
60. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MANITOBA, 13. NÓVEMBER, 1947
NÚMER 45
UM RIT JÓNASAR HALLGRIMSSONAR
Þegar bróðir minn bað mig um eitthvað fyrir 60 ára af-
mælisblað Lögbergs fyrir skemstu, fór ég að leita í gömlu rusli
og datt þá ofan á erindi, sem ég var beðinn að flytja á Jónasar
afmæli fyrir all-mörgum árum. Fanst honum ekki illa viðeig-
andi, að minnast Jónasai" Hallgrímssonar nú, þegar síðustu leifar
hans eru komnar heim til Þingvalla eftir full hundrað ár í út-
lendri gröf.
Þetta erindi, sem hér birtist í öllum aðalatriðum eins og
það var flutt var að vonum mjög svo í molum. Á þeim árum
var tíminn dýrkeyptur og fáar stundir til lesturs og ritverka.
Og jafnvel þótt ég kynni og þekkti flest öll kvæði og rit Jónasar,
sem eru í annari útgáfunni, þá hafði ég fátt eða ekkert séð af
því, er um hann hafði verið skrifað, nema inngang og skýringar
Hannesar Hafstein við þá útgáfu. Enn, sem komið er, finst mér
það skemtilegasta og skilningsríkasta ritgjörðin um Jónas, sem
ég hefi lesið, og því undraverðara, þegar þess er gætt, að höfund-
urinn var aðeins tuttugu og tveggja ára, þegar hann skrifaði
hana og sá um útgáfu kvæðanna. Sennilega fer því þó fjarri,
að sú ritgjörð gjöri Jónasi og verkum hans full skil. Og fyrir
tímaleysi eða fljótfærni unglingsins hefir honum láðst að leita
upplýsinga um ýmislegt, sem þó hefði átt að vera innan handar
að fá hjá eldri Hafnarbúum og fleirum þá; og því verður hon-
um á, að telja sumt óskiljanlegt, sem vel hefði mátt skýra. —
þannig segir hann í sambandi við vísurnar úr “Salthólmsferð”:
“Það sögubrot er algjörlega týnt”. Eins og Dr. Finnur Jónsson
skýrir frá í Eimreiðinni — 1897 — þar sem það var prentað, var
þetta ferðasögu-uppkast vel geymt í safni Konráðs Gíslasonar
og er þar enn. Um kvæðaflokkinn “Á sjó og landi” segir hann:
“Eins og fleira í þessum flokk er þessi staður nú orðinn óskiljan-
legur” o. sfrv. Þetta er sagt í sambandi við vísuna
Congratulations to
LÖGBERG
o/z its sixtieth anniversary
1 888 - 1 948
FROM
WEST END’S POPULAR THEATRES
ARLINGTON - ROSE - WONDERLAND
Congratulations to
LÖGBERG
0/2 its sixtieth anniversary
1 888 - 1948
1 1 1 r p beautq LILLIAN M. EYOLFSON
Ip*-/ j-bop and HERDIS MADDIN
Pr Phone 36 731 802 Ellice Ave., Winnipeg (Cor. Arlington St.)
Congratulations to
LÖGBERG
on its sixtieth anniversary
1888 - 1948
VET’S REPAIR SHOP
802 SARGENT AVE. PHONE 35 510
Winnipeg, Maniloba
Og hvenær sem ég hugsa
um hrútinn og pækilinn:
Mér er sem ég sjái hann Gísla
og hann séra Ólaf minn.
Nærri hvaða Austfirðingur, sem var, hefði getað gefið honum
skýringuna. Mennirnir voru Gísli Hjálmarsson, síðar læknir á
Höfða, og séra Ólafur Indriðason á Kolfreyjustað, faðir þeirra
skáldanna Páls og Jóns Ólafssona. Voru þeir báðir góðir liðs-
menn Fjölnismanna. Sumarið sem Jónas var á Austurlandi, hafa
þeir eflaust sagt honum þjóðsöguna um hrútinn, sem druknaði
í tjörninni í helli Skrúðsbóndans og átti að hafa fundist þar
pæklaður og ætur eftir ár. Fylgdi það sögunni, að inn í hellir-
inn flæði aðeins við ofsabrim og stórstreymi; gufi sjóvatnið því
upp í millitíðinni og skilji seltuna eftir. — Það virðist annars
næsta undarlegt, hve geisimargt, er Jónas og kvæði hans snertir,
sýnist hafa verið fallið í gleymsku snemmendis. Þegar Hannesar
útgáfan var prentuð, voru aðeins liðin 38 ár frá dauða hans og
því að sjálfsögðu fjöldi af samtíðarmönnum hans enn á lífi, þar
á meðal að minsta kosti tveir samverkamenn hans, þeir Konráð
Gíslason og Páll Melsted; enda eru sumar skýringarnar frá þeim
komnar.
♦ ♦ -f
Á öllum öldum hafa menn verið að spyrja: Hvað er skáld-
skapur? Og að vonum hafa svörin verið margvísleg og harla
ólík. Snorri Sturluson, sem kent hefir oss íslendingum að yrkja
í síðastliðin sjö hundruð ^ár, segir: Tvenn eru kyn þau, er greina
skáldskap allan — Mál og hættir. Jón Ólafsson sagði einhverju
sinni: Skáldskapur er þrent: 1 fyrsta lagi form, í öðru lagi form
og í þriðja lagi form, og virðist hann með því leggja aðaláhersl-
una á snið og frágang. Skáldskapur er fegurð, segir Goethe;
Allur skáldskapur verður að byggjast á fegurðar hugsjóninni.
Svipað er svar Coleridge: Skáldskapurinn er blómið og ilmurinn
af allri mannlegri þekkingu, hugsun, ástríðum, tilfinningum og
tungutaki. Shakespeare segir að skáldskapur sé annar, fegri og
fullkomnari heimur innan hins verulega heims. Hann heyrði
Hka steinana tala, trén syngja og sá fegurð í öllum hlutum; fór
hann þar feti framar en margir af oss vilja ganga inn á. Hora-
tius, sem Jónas og fleiri hafa spreytt sig á að þýða á íslenzku,
segir á þá léið, að það sé skáldskapur, að þora að segja frá hlut-
um og hugmyndum, eins og þeir eigi að vera, án tillits til þess
sem sé, og minnir það dálítið á vísu St. G. Stephanssonar:
Skáldin hafa efni á
ótal fleiru, en nutu, o. s. frv.
Aftur segja aðrir, að skáldskapur sé sannleikur — æðsta
tegund hans verði ávalt að hafa sannleikann að undirstöðu. Enn
aðrir segja: Skáldskapur er líkingamál. En í almennings hug
og hjarta verður skáldskapur fyrst og fremst fögur kvæði, vel
rímuð ljóð, en ekki endilega eitthvað það, sem engum hafði til
hugar komið áður.
Tilgangur minn var ekki sá, að tína upp öll þau svör, sem
kunna að hafa verið gefin við þessari spurningu, enda fæst af
þeim mér kunn, heldur vegna þess að öll skáld hafa hlotið að
spyrja sjálfa sig, einhvern tíma á ævinni, samskonar spurningar,
og þá auðvitað Jónas Hallgrímsson eigi síður en aðrir. Og í
framkvæmdinni svaraði hann henni vel — jáfnvel betur en
flest önnur íslenzk skáld. Enda þótt ágætisskáld hefðu komið
á undan honum á 19. öldinni, eins og Bjarni Thorarenson og
Sveinbjöm Egilsson, sem óefað var meistari Jónasar, þá setti
hann í raun og veru listmet í íslenzkri ljóðagjörð, sem enginn
hefir farið fram úr, þótt yrkisefnum hafi fjölgað og stefnur og
áhugamál breytst. Ritdómar hans bera líka vott um það, hve
háa kröfu hann gerir til skáldskapar. Hann segir t. 1., að ekk-
ert sé fjarstæðara en að kalla allan kveðskap skáldskap, Annars
hefir Jónasi tíðum verið láð það, hversu óhemjulegu miskunn-
arleysi hann béitti rímnakveðskapinn. Sumir kenna honum jafn-
vel um, að rímurnar smátt og smátt lögðust niður. Það er svo
langt frá því, að þær snardæju, því fram undir síðasta tug
aldarinnar voru rímur kveðnar á kvöldvökunum víðsvegar um
land. Eg held að þær hafi miklu fremur lagst niður vegna þess,
að skáldin með Jónas í fararbroddi og hin glæsilega fylking,
sem í kjölfar hans rendi, höfðu annað og betra að bjóða. Fjölnir
var hvorki svo víðlesinn né vel liðinn þá, að einn ritdómur, þó
hvass væri, gæti orðið heilli grein skáldskapar að fjörlesti, ef
Hamingjuóskir til
LÖGBERGS
\
á sextíu ára afmælinu
1888-1948
BJORNSON’S BOOK STORE
702 Sargent Ave. Winnipeg, Man.
hann hefði ekki verið orðinn úr sér genginn og aftur úr tíman-
um. Dómurinn um Tistrams rímur var að vísu óvæginn og hefir
líka fengið marga óvæga dóma; en hann er samt svo skemti-
iega og hispurslaust skrifaður og hittir naglann svo vel á höf-
uðið, að enn má kalla hann fyrirmynd íslenzkra ritdóma að
flestu leyti. Enginn kemst þar nær kjarnanum en Einar Bene-
diktsson í innganginum að Úrvalsritum Sigurðar Breiðfjörðs;
hann segir meðal annars:
“Ritdóm þenna skrifaði Jónas Hallgrímsson í 3. árgang
Fjölnis, og háði hann þar sannkallaðan Stóradóm yfir erfðalöst-
um rímnakveðskaparins yfir höfuð, þótt Tístramsrímur væru
látnar gjalda einar að mestu leyti. Væru aðeins nokkrar öfgar
numdar burt, þyrfti naumast annað en breyta nafni, tilvitnun-
um o. s. frv., til þess að dómurinn ætti vel við allar rímur Sig-
urðar. Það er sannast að segja að ritgjörð þessi, sem yfir höfuð
er óhrekjanleg frá upphafi til enda, var orð talað í tíma, og það
er efalaust, að hún hefir vakið marga menn, einkum eftir á, til
sannfæringar um, að nú væri nóg komið af svo góðu; ”.
Jónas hafði vitanlega meiri fegurðarsmekk, þegar um skáld-
skap var að ræða, heldur en allur fjöldi samtíðarmannanna,
og blöskraði leirburðurinn, og mun það aðallega hafa ráðið, hve
óvæginn dómurinn var um rímnakveðskapinn yfir höfuð; en af
því að Sunnanpósturinn fór að tala um rímur, og gaf þannig
tækifæri til frekara umtals, er ekki öldungis óhugsanlegt að
þeim Fjölnismönnum hafi fundist þeir skulda Sigurði rauðan
belg fyrir gráan fyrir skammakvæðið, sem Sigurður heilsaði upp
á Fjölni með, fyrst er hann hóf göngu sína. Kvæðið heitir
“Fjölnisrjómi” og er 10 erindi. í því er meðal annara þessi vísa:
Fram úr sér hefir Fjölnir kvalið
fánýtra mála þýðingar,
eri efnið hafa illa valið
ófimir pennaníðingar.
(Framhald á bls. 10)
Congratulations to
LÖGBERG
on its sixtieth anniversary
1 888 - 1948
Ratchard’s CToqqerij
888 SARGENT AVE. WINNIPEG, MAN.
Congratulations to
LÖGBERG
on its sixtieth anniversary
1888-1948
E. S. FELDSTED
JEWELLERS
447 Porlage Ave. Winnipeg. Maniioba
Congratulations to
LÖGBERG
o/i its sixtieth anniversary
1 888 - 1 948
INSULATIONINDUSTRIES (Haniloba) LTD.
“ZONOLITE INSULATION”
Phone 34 287 760 Wall Si., Winnipeg, Man.