Lögberg - 20.05.1948, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 20. MAI, 1948
7
Samial við Jens Hólmgeirsson.framkvæmdasijóra:
Stórfellt landnám í Krísuvík
á vegum Hafnarfjarðarbæjar
Lokið er byggingu eins íbúðar-
húss og hafinn undirbúningur
að iúnræki og byggingu gróður-
skálans
Merkileg ný bók
í Krísuvík á sunnanverðu
Reykjanesi var áður allmikil
^yggð, sem lagðist með öllu
niður fyrir nokkru. Þar eru
mikil jarðhitasvæði og allgóð
aðstaða til ræktunar bæði við
jarðhita og án hans. Nú hefir
Hafnarfjarðarbæ hafið þar land
nám að nýju. Er ætlunin að
stunda þar bæði nautgriparækt
til mjólkurframleiðslu og ræktun
matjurta og grænmetis í upphit
uðum gróðurskálum. Fram-
kvæmdastjóri garðræktarinnar
þar hefir verið ráðinn Óskar
Sveinsson garðyrkjumaður, en
Jens Hólmgeirsson mun sjá um
stofnun og starfrækslu kúabús-
ins. Tíðindamaður blaðsins hefir
átt tal við Jens Iólmgeirsson um
þessi mál.
Heil kirkjusókn í eyði
— Var ekki allmikil byggð í
Krísuvík áður fyrr?
— Jú, Krísuvík var stórbýli
fyrr á öldum og höfuðból, og
auk þess voru áður í Vrísuvík-
urhverfinu 10—12 hjáleigur og
smærri býli. Á þeim tíma var
þarna all-fjölmennt og fram und
ir 1600 var prestur í Krísuvík.
Eftir það var Krísuvíkurkirkja
annexía frá Strönd í Selvogi, en
síðar var kirkjunni þjónað frá
Grindavík. Árið 1928 mun kirkj
an hafa verið lögð niður, enda
var þá aðeins fátt fólk eftir í
sókninni. Munir og gripir kirkj-
unnar voru þá fluttir í Þjóð-
minjasafnið, en húsicj stendur
ennþá. Árið 1901 eru taldar 42
sálir í Krísuvíkursókn, og eru þá
aðeins fimm bæir í byggð. Árið
1934 mun síðasti bóndinn hafa
flutt úr byggðarlaginu. — Bjó
hann í Nýjabæ og hafði verið þar
bóndi um 40 ára skeið og komið
upp 17 mannvænlegum börnum.
Bjó einn í kirkjunni
Byggð féll þó eigi niður í
Krísuvík fyrr en árið 1945. Síð-
asti íbúi Krísuvíkur var Magnús
Ólafsson. Hann kom 18 ára gam
all sem vinnumaður til Árna
sýslumanns Gíslasonar, sem
flutti til Krísuvíkur nokkru fyr-
ir síðustu aldamót. Magnús ílent
ist svo í Krísuvík, tók órjúfandi
tryggð við staðinn og undi þar
vel hag sínum, þótt aðrir flyttu
brott. Síðustu árin bjó hann þar
einn síns liðs með kindur sínar.
Hafði hann íbúð í kirkjunni eft-
ir að hún var lögð niður. 1945
veiktist Magnús, þá um eða yfir
70 ára að aldri ,og var fluttur
til Hafnarfjarðar. Með brottför
hans var í bili lokið byggð í
Krísuvík.
Allgóðir landkostir og
mikill jarðhiti
— En hvernig eru landkostir í
Krísuvík?
— Krísuvíkurland má heita
eina verulega gróðurlendið á
Reykjanesskaga vestan línu, sem
dregin er frá Hafnarfirði í Sel-
vog. Samkvæmt mælingu Ás-
geirs L. Jónssonar, ráðunauts,
sem gerði ræktunarmælingar af
landinu, er graslendi í Krísuvík
nálega 350 ha. að flatarmáli. Er
þá ekki talið með gróðurlendi í
ballandi hlíðardrögum, né held-
nr hálfgrónir melar, en það land
skiptir vafalaust hundruðum ha.
Verulegur hluti hins mælda
graslendis er mýrar og hálf-
deigjur. Sums staðar er undirlag
mókennt, en annars staðar
ieirblandið.
Þá er og jarðhiti allmikill í
Krísuvík, þar á meðal stór gufu
hver, sem ýmsir telja einn hinn
hrikalegasta gufuhver í heimi.
Hafnarfjarðarbær hefur nýtt
landnám í Krísuvík
Krísuvíkurland er, sem kunn-
ugt er, eign Hafnarfjarðarbæj-
ar. Hefir stjórnin í huga að
hefja þarna nýtt landnám. — Er
einkum rætt um tvennt: 1 fyrsta
lagi ræktun alls konar matjurta
og grænmetis í gróðurskálum
við jarðhita. 1 öðru lagi er áform
að að stofna þar kúabú til mjólk
urframleiðslu fyrir Hafnarfjörð,
og hefir í því sambandi einkum
verið rætt um framleiðslu barna
mjólkur. Fleiri framkvæmdir
munu og hafa komið til greina,
en hér verður ekki um þær rætt.
Skilyrði til búskapar góð
— Hvernig telur þú skilyrði til
búskapar þar?
— Þau má telja allgóð. Rækt-
anlegt land ætti að geta fram-
fleytt um 300 kúm, án þess þó
að nota að nokkru hugsanlega
túnræktarmöguleika á melaland
inu. Verulegur hluti af landi því,
sem kortlagt hefir verið til rækt
unar, verður að teljast fremur
gott. Þá eru og sterkar líkur
fyrir því, að hægt sé að fá geysi
mikinn jarðhita í Krísuvík. Nú
þegar mun mega staðhæfa, 4að
hann sé nægur fyrir hendi til
stórfelldrar gróðurskálaræktun-
ar, súgþurrkunar á heyi og til
hitunar íbúða þeirra, sem
byggja verður vegna þeirrar
starfsemi, sem að framan hefir
verið greint frá.
Miklar framkvæmdir
Svo sem áður er sagt, eru ekki
til staðar í Krísuvík eldri mann-
virki, sem nothæf eru, hvorki
húsakostur né ræktað land. Hér
verður því um að ræða hreint
landnám frá rótum. Fyrirhugað
ar framkvæmdir munu því
verða einhver hin stórfelldustu
og myndarlegustu átök til nýs
landnáms, sem ennþá hafa verið
gerð á landi á einum stað og af
einum aðila. Verður hér um að
ræða algera nýbyggð á lands-
svæði, sem komið var í full-
komna auðn og var áður heil
kirkjusókn að stærð.
Fyrstu framkvæmdirnar í
ræktunarátt hóf Hafnarfjarðar-
Dær fyrir nokkrum árum með
jví að girða landið. Mun girðing
in vera um 27 km. að lengd og
landið innan hennar um 2000—
2500 ha. að flatarmáli. Var girð-
ingunni lokið 1946. Sama ár var
hafizt handa um skurðgröft til
þurrkunar á væntanlegu rækt-
unarlajidi. Alls hafa nú verið
grafnir opnir skurðir, sem eru
liðlega 5,3 km. að lengd og eru
samtals yfir 23 þús. teningsmetr
ar að rúmmáli.
Þá hefir og verið hafið nokk-
uð landbrot. Mun það nema nú
nálægt 27 ha. að stærð, og er þar
innifalinn meginhluti gömlu tún
anna, en um ræktun og gróður-
far eru þau eðlilega litlu betri
en úthaginn. Ekkert af þessu
landi er þó fullunnið ennþá.
Lokið byggingu eins ibúðarhúss
og hafin bygging
gróðurskála
— En hvað er að segja um
byggingarframkvæmdirnar?
— Eitt íbúðarhús hefir verið
byggt og er það ca. 10x26 metrar
að grunnstærð. Stendur það á
melöldu -norðaustan við Gests
staðavatn, en þar í grennd hefir
gróðurskálunum verið valinn
staður. 1 húsinu eru tvær rúm-
góðar fjölskylduíbúðir auk
geymslurúms og einstakra her-
bergja fyrir starfsfólk. — Húsið
er hitað með gufu. Hús þetta er
einkum ætlað fyrir væntanlegt
starfsfólk gróðurhúsanna. Má
Ausiurland: Safn aust-
firzkra fræða. — Rit-
stjórar: Halldór Stefáns
son og Þorsteinn M.
Jónsson. — Útgefandi:
Sögusjóður Austfirð-
inga. Aðalumboðssala:
Bókaútgáfa Þorsteins
M. Jónssonar H.f., Ak-
ureyri — MCMXLVII.
301 bls. Með 13 mynd-
um. —
Á borðinu hjá mér liggur góð
það nú heita nær því fullgert. Á
s. 1. sumri flutti Óskar Sveinsson
garðyrkjumaður í húsið með
fjölskyldu sína. Munu þá hafa
verið liðin tæp tvö ár frá því að
Magnús Ólafsson, einbúinn, sem
ég minntist á hér að framan,
flutti alfarinn úr Krísuvík.
Af öðrum byggingum má
nefna skýli yfir 30 kw. dieselraf-
stöð, sem sett hefir verið upp.
Einnig 60 rúmmetra steyptan
vatnsgeymi og dæluhús við
Gestsstaðavatn, en þar er neyzlu
vatnið tekið. Þá er hafin bygging
tveggja gróðurskála um 600
fermetra að flatarmáli. Er það
þriðjungur þeirra gróðurskála
sem ráðgert hefir verið að
byggja á næstunni. Var að því
komið að steypa veggi gróður-
húsanna, þegar frostin hófust í
desembermánuði s. 1. Þá hefir
verið lokið við vatnsleiðslu að
íbúðarhúsinu, nokkrir vegar-
spottar lagðir og fleiri smærri
framkvæmdir gerðar. .
Framkvæmdir á þessu ári
Svo sem fyrr getur, hefir lítt
eða ekki verið byrjað á þeim
byggingum, sem væntanlegu
kúabúi eru nauðsynlegar. Má
þar til nefna, fjós, hlöðu, vot
heysgryfjur og íbúðir starfsfólks
o. fl. Að sjálfsögðu er aðkall-
andi að ljúka verulegum hluta
af þessum byggingum á yfir-
standandi ári og því næsta. Tak-
ist það, má telja nokkra von til
að mjólkurframleiðsla geti byrj-
að í Krísuvík seint á árinu 1949.
En svo sem kunnugt er, eru
slíkar framkvæmdir bundnar
fjárveitingarleyfi og allfrekar á
erlent byggingarefni, en á því er
nú mikill hörgull eins og allir
vita. Verið er að vinna að þess
um málum nú. En að þessu sinni
verður ekkert um það sagt,
hvernig afgreiðslu þeirra reiðir
af. — Tíminn, 18. marz.
bók, Ausiurland, safn austfirzkra
fræða, gefið út af þeim ritstjór-
unum, Halldóri Stefánssyni Pét-
urssonar Jónssonar vefara, fyrr-
verandi alþingismanni, og Þor-
steini M. Jónssyni, bókaútgef-
anda á Akureyri.
Þetta fyrsta bindi ríður mjög
myndarlega úr hlaði með sínar
þrjú hundruð síður og myndir,
sem sumar eru mjög góðar. Það
hefst á skrautlegu kvæði um
Austurland eftir gamalt seyð-
firzkt skáld, Sigurð Baldvinsson,
og mun það ylja mörgum Aust-
firðingi um hjartaræturnar.
Síðan kemur formáli eftir
Halldór Stefánsson, þar sem
hann gerir grein fyrir því, hvað
þeir ritstjórarnir hafa áformað
að draga í þetta safn bæði í þessu
og komandi bindum þess. Nefna
þeir til þess: '
1. Almenna sögu- og sagna-
þætti,
2. Almenna landlýsing og lýs
ing einstakra byggða og staða,
3. Sögu einstakra byggðar-
laga, kaupstaða, kauptúna,
sveita, sögustaða, og höfuðbóla,
4. Atvinnusögu almenna og
lýsing almenningshaga,
6. Stjóriímálasögu og frásögn
af einstökum stjórnmálaviðburð
um,
7. Persónusögu og ættfræði.
8. Bókmenntasögu,
9. Sögu kirkjulegra málefna
og prestaæfir,
10. Ferðasögur erl. manna sem
innlendra um Austurland,
11. Myndasöfn einstakra staða,
mannvirkja og manna,
12. Hvað annað ótalið, sem
snertir Austurland og sögu þess.
Þetta á augsýnilega að verða
mikið safn og margbreytt um
Austurland, og er það vel farið.
Gert mun ráð fyrir að prenta
safnið sem tímarit með einu
bindi að jafnaði á ári.
1 þessu fyrsta bindi eru prent-
aðar upp þessar greinar og rit-
gerðir;
I. Austurland, yfirlitsgrein eft
ir Halldór Stefánsson um lands-
svæðið sjálft og nöfn á því. Þar
í er prentað Austfjarðatal og
kirkna frá síðari hluta 16. aldar.
II. Ágrip af sögu Austfirðinga,
eftir Jón prófast Jónsson þá í
Bjamanesi, síðar á Stafafelli,
prentað eftir fyrsta árgangi
Auslra, Seyðisfirði, 1884. Þetta
er ágæt yfirlitsgrein um sögu
Austurlands, enda eftir einn
hinn sögufróðasta mann sinnar
tíðar á Austurlandi.
III. Austfjarðalýsing, eftir
Guttorm prófast Pálsson í Valla-
nesi. Hún er skrifuð’ stuttu eftir
1856 og tekin eftir handriti á
Landsbókasafni. Hún lýsir eigi
aðeins landinu, heldur einnig
náttúrufari, atvinnuskilyrðum
og atvinnuháttum um daga höf-
undarins á Austurlandi.
IV. Austfirðingar, ritgerð eft-
ir Pál bónda Vigfússon á Hall-
ormsstað, birt 1882 í Fróða á Ak-
ureyri. —
4
Allar þessar greiuar eru fylli-
lega þess verðar að hafa fengið
upptöku í safn þetta, ekki sízt
hin fyrsta.
Þá eru V., VI. og VII. kaflar
sóknarlýsingar þrjár af Austur-
landi. Er þar fyrst lýsing Hofs-
sóknar í Vopnafirði 1840, gerð af
síra Guttormi Þorsteinssyni. Þá
er lýsing Hallormsstaðasóknar
1874, eftir síra Sigurð Gunnars-
son og loks lýsing Hólmasóknar
í Reyðarfirði 1843 eftir Hallgrím
prófast Jónsson. Hin fyrsta og,
hin síðasta af þessum sóknarlýs-
ingum mun hafa verið gerð fyrir
áskorun Bókmenntafélagsins,
þegar Jónas Halígrímsson var að
viða að sér efnivið í Islandslýs-
ingu sína. Ritstjórar Austurlands
segja, að búast megi við að fleiri
sóknarlýsingar verði prentaðar
í komandi heftum og sýnist mér
það vel ráðið.
Þá er loks XVIII. kafli, Jökul-
dalsheiðin og byggðir þar, löng-
ritgerð og ítarleg, eftir Halldór
Stefánsson. Þessi landlýsing og
saga Jökuldalsheiðarinnar er á
margan veg hin merkilegasta og
girnilegasta til fróðleiks. Höfund
ur lýsir eigi aðeins landinu svo
að menn eiga að rata um það
þvert og endilanagt, heldur grein
ir hann og sannfróðlega frá öll-
um íbúum, eða búendum, heið-
arinnar frá því að byggð hófst
þar um 1841 og allt fram á þenn-
an dag, þegar byggðin er nærri
horfin í strauminn til Reykja-
víkur. —
Er merkilegt að sjá, hve vel
byggðin hefir staðið sig, jafn-
vel á hörðum árum, en ekkert
áfelli var heiðinni jafn tilfinnan
legt og Dyngjufjallagosð 1875,
enda flýðu menn þá bæði til
hinna lægri byggða og fóru síð-
an velflestir upp úr því til
Ameríku. Samt hresstist byggð-
in fljótlega við eftir gosið í heið
inni, og virðist svo, sem mönnum
hafi ekki liðið þár verr en í öðr-
um sveitum austanlands meðan
menn bjuggu þar. Hér geta menn
lesið um Jón Benjamínsson á
Háreksstöðum og upphaf hinna
frægu Háreksstaðabræðra.
Hér skal nú láta staðar numið.
Austurland er í heild sinni hin
eigulegasta bók og er líklegt, að
Austfirðingar bæði austanhafs
og vestan láti ekki sitt eftir
liggja að gerast áskrifendur
safnsins, því það virðist ætla að
verða bæði fróðlegt og skemmti-
legt.
1 eftirmála segir Þorsteinn M.
Jónsson frá því, að næsta ár
muni koma út saga Hrafnkels-
dals eftir Halldór Stefánsson,
saga Jökulsár-brúarinnar eftir
Benedikt Gíslason, einhverjar
gamlar sóknarlýsingar og senni-
lega þáttur.um Hallgrím í Stóra
Sandfelli, þann merka mann,
eftir Benedikt Gíslason.
Sézt á þessu, að menn eiga von
á góðu.
The Johns Hopkins University
Stefán Einarsson.
Listfræðsla
Durine and after surgicnl oþcrations, childrcn are given every
bossibíe care to ensure comþlete recoverv. Exþenses of the
hosÞital amount to $650 daily, yet 30% of þatients receive
free trcatment.—John Drieman photos.
These are the Facts About the Present Hospital
Serve* all Weitarn Canada; only 135 beds;
3,468 *ick children admitted la»t year for
40,167 day*' hoipital care; 1,585 aurgical
operation* (more than 4 a day); 11,907 out-
patient treatment* and examination*. 1,202
admission* from outside Winnipeg. In the
Rh research laboratory alone, 100 blood tests
daily on samples from all over Manitoba,
plu* countless other tests. AU this activity
in quarters that are overcrowded and in-
adequate.
Innan skamms efnir Félag ís-
lenzkra frístundamálara til al-
mennrar myndlistafræðslu, og
hefir í því skyni fengið ungfrú
Selmu Jónsdóttur listfræðing til
þess að halda þrjú erindi um list
sögu og listskoðun.
Fyrsta erindið verður flutt
sunnudaginn 21. marz en hin tvö
sunnudagana pæstu eftir páska.
1 fyrsta fyrirlestrinum gefur
ungfrúin yfirlit í stuttu máli yf-
ir myndlistarsöguna og þó eink
um efnisval listamannanna'. — 1
síðari erindunum skýrir hún
verk ýmissa síðari tíma málara,
dregur fram listgildi þeirra og
leiðbeinir um hvernig skoða eigi
málverk og að hverju beri að
leita í þeim. Sýndar verða skugga
myndir með öllum erindunum.
Selma er dóttir Jóns Björns-
sonar frá Bæ kaupmanns í Borg
arnesi og Helgu Björnsdóttur
frá Svarfhóli. Hún hefir undan-
farin ár stundað listfræðinám í
Bandaríkjummn og Bretlandi.
Vísir, 15. marz.
Suffer CiTtle Cljildren...
When children are sick with deadly diseases like polio, menin-
gitis and pneumonia, they need speciahzed knowledge and
care to make them well and strong again. That's the reason
for the Chlldren's Hospital in Winnipeg—to provide an insti-
tution equipped for the highly comphcated diagnosis and
treatment of children's diseases. It is the only such hospital
west oí Toronto.
Patients Treated From All Over Western Canada
Opened in 1911, the hospital now has only 135 beds.
Caring for children referred by doctors from all the
Prairie Provinces, the building overcrowded and old:
it cannot adequately meet the demands upon it. In
cases of emergency like the recent polio epidemic,
even the halls must be used as wards for desperately
sick children.
$1,500,000 Required — YOUR Donation Is Badly Needed
The demands upon the hospital surpassed its facilities as long
ago as 1930. The depression and the war put off needed
expansion. The result: extreme overcrowding; insufficient
space for patients, research, laboratory tests, teaching, and
out-patient work. Meals, laundry and service facilities for
moving patients are provided under extreme difficulties. Ask
your local doctor about the need for a well-equipped, expertly-
staffed Children's Hospital. YOUR donation is badly needed—
NOW! The money needed must be raised by popular sub-
scnption.
SenJ Donations to: Children's Hospital Building
Fund, Bank of Nova Scotia
Building, Winnipeg.

w*