Lögberg - 04.11.1948, Qupperneq 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 4. NÓVEMBER, 1948
)

í.0QÖfrg
Gefi8 út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
C95 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
UtanásJcrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 804
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The- “Lögberg'’ is printed and published by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Ný og falleg Ijóðabók
Sú hin nýja ljóðabók, sem hér verður minst, er eftir
Bjarna heitinn Þorsteinsson frá Höfn í Borgarfirði
hinum eystra, sem lengi átti heima í þessu landi og
kunnur er löngu íslendingum vestan hafs vegna Ijóða
sinna, er árum saman birtustu í vestur-íslenzku viku-
blöðunum; og nú hafa börn Bjarna skálds auðsýnt
minningu föður þeirra þá fögru ræktarsemi, að safna
kvæðunum og birta þau í vandaðri heildarútgáfu.
Gísli Jónsson bjó ljóðabók þessa til prentunar, og
ritar glöggan og vel saminn formála að ljóðunum, ásamt
skilmerkilegri lýsingu á höfuhdi þeirra, sérkennum
hans og æfistarfi; auka þessi formálsorð allverulega
á gildi bókarinnar; bókin er prentuð í prentsmiðju The
Columbia Press Limited, og svo vönduð að frágangi, að
naumast getur betur; hún er 294 blaðsíður að stærð og
fagurlega bundin inn.
Maðurinn er það, sem hann hugsar; í formi hins
skráða máls berast fegurstu hugsýnir mannsandans frá
kynslóð til kynslóðar og tengja þær saman.
Ýmsir menn leggja lítið upp úr ljóðformi og líkja
því við tildur eða hégóma; slíkt gera þó venjulegast þeir
einir, sem sjálfir eru roggnir og klaufafengnir og tútna
út af ímynduðum frumleika í hugsun; ljóðformið er
byggingarlist, sem ekkert kvæði má án vera. —
Ljóð Bjarna Þorsteinssonar frá Höfn eru ekki stór-
brotin, og um þau verður ekki sagt að í þeim kenni
arnsúgs í flugnum; þó búa þau eigi að síður yfir hreint
ekki svo litlum verðmætum; yfir þeim hvílir drengileg-
ur blær leitandi alvörumanns, sem eitthvað vill á sig
leggja til að skilja afstöðu sína til uppsprettu lífsins
og samferðamannanna.
Snarprar ádeilu verður víða vart í kvæðum Bjarna
gagnvart hópmorðum og vígaferlum, eins og sjá má
af kvæðinu Darraðar drótt, bls., 109:
Sýnist mér roði á niðslæðum nætur,
í norðri og austri, þar háværast lætur
rángirnin óðfús til glæpa og glapa,
glóandi víti í heimi að skapa.
Heiftúðin grimma þar hart slær á skjöldinn,
helstefna og lífsþráin berjast um völdin.
Ekki er roðinn þó árdegisbjarmi,
en endurskin glóðar á skýflóka-barmi.
Hvort blikar á skývanga bláloftin viður
blygðunarroði, er líta þau niður?
Þar skriðdrekar, ládrekar, flugdrekar fljúga
og fnæsandi, hvæsandi glóðinni spúa.
Leyndardómur Kjarnorkunnar
Eftir RITCHIE CALDER
1 VERÖLD sem stynur undir vantrausti, ótta og óvissu er
Frakkland smámsaman að ná fótfestu á ný sem heimkynni list-
arinnar, mannvitsins og vísindanna. Frakkar eiga engin atóm-
leyndarmál til að ógna eða lokka með, engin einkaleyfi sem þeii'
verða að 'geyma eins og sjáaldur auga síns, ekkert járntjald, hvorki
til austurs eða vesturs. En sem meðlimur Sameinuðu þjóðanna
hefir Frakkland lofað því hátíðlega að vinna að því kjamorkan
verið notuð til friðsamlegra starfa og mannkyninu til hagsbóta,
en ekki í þágu styrjanlda. Forustu frönsku atómrannsóknanna
hefir óháður vísindamaður, sem gerir sér fulla grein fyrir ábyrgð-
inni, sem á honum hvílir: Frédéric Joliot-Curie prófessor, kvæntur
Iréne dóttur Marie og Pierre Curie.
Frönsku vísindamennirnir eru
ekki lausir við kviða — enginn
sem þekkir hina geigvænlegu
möguleika atómsprengjunnar
getur verið það—, en gagnstætt
því sem gerist um starfsbræður
þeirra í Bandaríkjunum, Bret-
landi og Rússlandi eru þeir al-
veg óháðir boði og banni ríkis-
stjórnar sinnar. Þeir geta því
betur litið á málið frá sjónar-
miði heimsborgarans, og því er
ekki ástæðulaust að vona, að
besta lausn málsins geti komið
frá þeim, um það hvernig hafa
skuli eftirlit með atómorkunni,
innan vébanda UNO.
Joliot-Curie gæti gefið not
hæfa ‘uppskrift’ að atómsprengju
þó að ekki yrði hún eftir amer-
íkanskri fyrirmynd, en hann ætl-
ar sér ekki að gera það. Hann
tekur þvert fyrir að búa til atóm-
sprengjur og segist byggja þá
neitun sína á frönsku raunhæfu
hugarfari. Bæði hann og aðrir
franskir atómví^indamenn vita,
að ef til styrjaldar kæmi gætu
Frakkar ekki haldið uppi atóm-
sprengjuframleðslu því að fyrir-
tækin mundu standa berskjöldið
fyrir að verða eyðilögð á svip-
stundu.
Og auk þess hafa vísindin jafn-
an haft friðland og verið alþjóð-
legs eðlis með hinni frönsku
þjóð. Að því er atómrannsóknir
sérstaklega snertir þá neitaði
próf. Joliot-Curie, að frásögn
ameríkönsku atómnefndarinar,
að gangast undir að halda leynd-
um uppgötvunum sem hann
kynni að gera í sambandi við
klofning atómsins. Það gerði
hann 1939, og þá var hann
fremsti vísindamaður heimsins í
þessari grein. Eftir að þjóðverj-
jarnir Otto Hahn og Strassmann,
við Kaiser Wilhelm-stofnunina í
París, höfðu uppgötvað að úran-
atómið klofnar í tvennt, fundu
þau Lies Meitner og Frisch, sem
bæði höfðu flúið frá Hitler-Þýska
landi, hina fræðilegu skýringu á
þessu. Þau störfuðu þá hjá Niels
Bohr í Kaupmannahöfn. Síðan
fundu þeir Joliot-Curie, Halban
og Kowarski neutron-geislunina
við þennan klofning og sýndu
fram á hagnýta þýðingu hinna
svonefndu “keðjureaktiona”.
Við “keðjureaktion” leysist hin
bundna orka atómsins stig af
stigi og veldur hinum ægilegu
sprengingum, sem heimurinn
kynntist fyrst í Hiroshima sum-
árið 1945. En það er líka hægt að
tempra þessa orku og hafa taum
hald á henni og nota hana sem
■rekstursafl fyrir vélar og sam-
göngutæki. Undir vissum kring-
umstæðum er hægt að nota úran
á þennan hátt, og Joliot Curie og
samverkamenn hans hafa sýnt
fram á hvernig skuli fara að því.
Neutron, sem sprengir sig inn í
úran 235 klýfur það í ýms frum-
efni og um leið myndast kjarn-
orka og fleiri neutrónar. Ef fleiri
en einn af þessum framkomnu
neutrónum hitta önnur úranatóm
endurtekst klofningin hvað eftir
annað og orkuframleiðslan eykst
og margfaldast. En í náttúrunni
sjálfri virðast neutrónarnir
hverfa án þess að valda klofningi
atóma.
Joliot-Curie sýndi fram á
hvernig hægt er að draga úr
hraða neutrónanna með því að
láta þá rekast á þimgavatnsatóm,
þannig að þeir hrökkvi til baka
eins og billiardkúla sem rekst á,
uns þeir loks hitta úran-atóm,
sem gleypir þá. Til þessara til-
rauna fékk Joliot-Curie talsvert
(Framh. á bls. 4)
Hér eru þúsundir, miljónir manna
marðir í gnístrunum drápsvéla tanna.
Ofbeldið drambsamt til atlögu kallar;
ætlar sér völdin um heimsálfur allar.
Borussi-andinn til áhlaupa mestur,
útbreiddur löngu á hafsströndu vestur.
Dynja úr skýjunum helskeytin hörðu,
hrjóðandi mannvirki smjúga í jörðu.
En hetjur ei æðrast við eldhríðir þéttar;
-með óbifað hugrekki traustar sem klettar.
Þór sló með hamrinum Skrýmnis á skalla:
“Hvort skynjaði eg akarn á höfuð mér falla?”
Hvílíkur glæpur, þau hefndarverk æfa
heimsmenning aldanna í blóði að kæfa.
Nær munu þjóðirnar opna sín augu,
afskola grimmdina í mannúðar-laugu;
haturs og íllgirnis eiturjurt svarta
upprætt svo fái úr mannlegu hjarta?
Kvæðið Morgun, bls. 19, er góður skáldskapur, sem
holt er að kynnast; síðasta erindið er á þessa leið:
Vek þú upp frá íllum draumi
alla sem í tryldunj glaumi
fljóta eins og fis með straumi,
fáskiftnir um líf og hag,
svalla um nótt og sofa um dag.
Lát þá skilja, að lífið krefur
liðs af þeim, sem afl það gefur.
Þeim, er verk sitt vandað hefur
verður rótt um sólarlag.
Þeim, sem skylduverk sitt vanda
veri heiður. Góðan dag!
Mörgu kvæði Bjarna skálds lúta að árstíðum og
hinum mismunandi svipbrigðum þeirra; flest eru þau
ljóðræn og liðlega kveðin, en sjaldnast það styrk, að
veruleg áhrif veki; þó er íhyglisvert kvæðið Á nýári,
bls. 57, er lýkur með þessu erindi:
í hrímskeggið Þorri mun þusa að vanda;
og þrálát hún Góa, með stinnings él.
Svo gengur inn vorið með vinarþel
og vekur til starfanna framsækinn anda.
Að vinna með gróandans vaxtarþrá
er vorsálar hugsjónin, kröfuhá;
og syngja með hækkandi hljóði
í heimslífsins mikla óði.
Kvæðið í grafreitnum, bls. 77, sem er um alt eitt
fegursta og gagnhugsaðasta kvæðið í áminstri ljóðabók,
hefst með þessu erindi:
Göngum hægt um helga reitinn;
hérna sefur liðna sveitin
grafin undir grænan svörð.
Draga skyldum skó af fótum,
skrafa þýtt, í lágum nótum,
því að hér er heilög jörð.
0
Einn flokkurinn í ljóðabók Bjarna skálds, nefnist
Gamankvæði, og mun það verða töluvert álitamál hvort
þar sé með öllu um réttnefni að ræða; þessi flokkur
hefst með kvæðinu Leti, bls. 129. Tvö fyrstu erindin
hljóða á þessa leið:
Letin allra meina mest
mig hefir þjáð um æfidaga;
tafið störf, í framkvæmd, flest —
fjárhagnum að tjóni og baga.
Auðsæll því ég aldrei var —
átti tæpast bót á rassinn.
Alt að sama brunni bar:
brauðlaust húsið, tómur kassinn.
Þó ættjarðarljóð Bjarna skálds séu að vísu svip-
hrein, skortir þau þann hjartahita er tíðum hefir auð-
kent kvæði flestra skálda, er dvalið hafa lengi fjarvist-
um við ísland.
Talsvert er af þýðingum í áminstri ljóðabók, og er
þeirra veigamest Eg líkbrendi Sam McGee, eftir Robert
W. Service.
Börn Bjarna Þorsteinssonar hafa, eins og fyr var
vikið að, unnið þarft verk með söfnun og útgáfu
áminstra ljóða, og er þess að vænta, að starf þeirra
verði launað með víðtækri útbreiðslu bókarinnar.
Bókin kostar í vönduðu bandi $3.95 og fæst hjá frú
Önnu Magnússon c/o Thor Gift Shop í Selkirk, og í
Björnsson’s Book Store 702 Sargent Avenue, Winnipeg.
4HLGAMAL
IWENNA
RiUtjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
ÁRDÍS
Ársril Bandalags Lúierskra Kvenna, 16. hefii
Riisijórar: Flora Benson og Þjóðbjörg Henrickson
Víðstækustu og sterkustu félagssamtök íslenzkra kvenna í
Vesturheimi eru óneitanlega þau samtök, sem ganga undir nafninu
Bandalag Lúterskra Kvenna. Samkvæmt skýrslum á tuttugasta
afmæli bandalagsins, 1945, tilheyrðu því 19 kvennfélög og meðlima
talan var 500. Hefir þeim sennilega fjölgað síðan, því engin deyfð
né drungi er í þessum félagsskap; þess bera vitni afköst félagsins
á þessum árum, kristindóms fræðsla ungmenna og sumarbúðimar.
Eitt af mikilvægari afrekum
bandalagsins má telja útgáfu-
starfsemi þess. Á borðinu fyrir
framan mig liggur nú sextánda
hefti ársritsins, Ardís, vandað að
öllum frágangi og fróðlegt til
lesturs. Maður finnur til metnað-
ar yfir því, að konur hafa haldið
uppi útgáfu þessa myndarlega
rits í sextán ár og munu halda því
áfram í mörg ókomin ár, því enga
afturför er að merka á þessum
árgangi, nema síður sé.
Árdis er vitaskuld fyrst og
fremst félagsrit og er gefið út í
þeim tilgangi að styrkja málefni
félagsins. Hver ein einasta hinna
500 félagskvenna ættu því að
gera sér það að skyldu að út-
vega sér ritið strax og það kem-
ur út og sýna þannig rækt og
trúmensku við sinn félagsskap.
Að sjálfsögðu gera þær það, ekki
síst ef forsetar hinn ýmsu kvenn-
félaga hafa með sér upplag af
ritinu á fundunum. Verð ritsins
er svo lágt að enga munar um
það.
Á ársþingum bandalagsins
flytja venjulega þektar og rit-
færar konur erindi sem síðan eru
birt í ritinu. Þar að auk birtast
þar þingtíðindin og skýrslur for-
seta og annara embættiskvenna.
Allar félagskonur, hvert sem þær
sækja þingið eða ekki, eiga þann-
ig kost á að fylgjast með því, sem
þar hefir gerst og allri starfsemi
félagsins.
1 þessum árgangi birtast:
Ávarp 1U Bandalags Lúterskra
kvenna eftir ungfrú Svanhildi
Sigurgeirsdóttur; How To Live
Your Faith eftir frú Ellen Fáfnis:
Bindindi eftir frú Margéti Bardal
og fyrri hluti hins innviðamikla
fyrirlesturs frú Rannveigar K. G.
Sigbjörnsson, Hvernig getur
konan bezt styrkt heimsfriðinn.
Var allra þessara erinda getið að
nokkru í þessum dálkum stuttu
eftir að þau voru flutt, á þinginu.
Árdís er ekki einungis félags-
rit; það hefir einnig, að geyma
nokkurt safn til sögu Vestur Is-
lendinga; ritið á því erindi til
fleiri en félagskvenna. Mér hefir
ávalt fundist konur vera fremur
afskiftar þegar ritaðir hafa verið
landnámsþættir og saga íslend-
inga í þessari álfu, þessvegna er
þakkarvert að ritið hefir flutt
drög til sögu ýmsra kvennfélaga
og umsagnir um merkar vestur
íslenzkar konur. í þetta skipti
skrifar frú Ingibjörg J. ólafsson,
forseti bandalagsins, prýðilega
ritgerð, eins og vænta mátti frá
hennar penna, Kvenníélag Sel-
kirk Safnaðar 50 ára, þá eru og
stuttar minningargreinar, eftir
ýmsa höfunda um ellefu félags-
konur, er látist hafa á árinu, og
fylgja þeim myndir. En galli er
það að ekki er alstaðar getið
hverra ætta þær voru á íslandi,
en það er mjög áríðandi frá sögu-
legu sjónarmiði séð.
Hin fallega grein ungfrú Lilju
M. Guttormson, Galileuvatn Nýja
íslands, sem birtist í Sameining-
unni og síðar í Lögbergi er hér
endurprentuð, þá er undurfögur
grein, Tónverkið "The Messiah"
þýdd af Ingibjörgu J. Ólafsson.
Eg hafði ættlað að leiða hjá
mér frekari umræður um Sum-
arbúða nafnið, en eftir að hafa
lesið skýrslu forsetans er óhjá-
kvæmilegt að eg bendi henni á
að þótt menn vilji velja íslenzk
nöfn fyrir stofnanir, sem íslend-
ingar standa að, er slíkt alls ekki
vottur þess að þeir unni ekki
landi sínu, Canada eða Banda-
ríkjimum. Þótt við vörpum öll-
um íslenzkum nöfnum, fyrir
borð — íslenzkum mannanöfn-
um, félagsnöfnum og stofnanna-
nöfnum, mun það aldrei verða
talið okkur til ágætis eða sem
merki sérstakrar þegnhollustu.—
Nokkrar leiðinlegar prentvill-
ur og skekkjur í ljóðlínum hefi
eg orðið vör við í ritinu. 1 erindi
frú Rannveigar er ekki farið rétt
með tvö ljóð, sem þar er vitnað
í, og hendir það margan, sem er
ljóðelskur, að hann treystir á
minnið og flettir ekki upp ljóða-
bókurjum. Ljóð Hannesar Haf-
steins er svona:
“öllum hafís verri er hjartans ís,
er heltekur skyldunnar þor.
Ef hann grípur þjóð, þá er
glölunin vís “o.s.fr. þriðja lína í
versinu bls. 28 á að vera svona:
“Svo angruð sála aðsioð finni”
A blaðsíðu 42 er vers úr passíu-
sálmunum; í síðustu línu er orð-
ið “bugðum”, en á að vera byggð-
um. 1 bæninni Gæt þú mín eftir
S.J.J. bls. 55, hlýtur þriðja línan
að vera röng; hún á sennilega að
vera svona,%“Mun nokkuð geta
hlýft sem hendi þín.” — Nafnið
Sigþóra á bls. 82 er og afskræmt.
Á ensku er “Þ” skrifað sem “Th”
nafnið á því að vera, Sigthora.
Annars er frágangur ritsins
prýðilegur, eins og áður er sagt,
ekki síst þegar tekið er tillit til
þess að ritstjórar og starfsmenn
þess vinna að því í hjáverkum.
Það er og prýtt, auk þeirra
mynda, sem áður er getið, nokkr-
um myndum af ýmsum atburð-
um í sögu kirkjunnar og presta
hennar á liðnu ári, og er um alt
hið eigulegasta.
Ritið sem er selt fyrir alt of
lágt verð, aðeins 50 cents, fæst
hjá forsetum kvennfélaganna og
eftirgreindum konum: Mrs. Ing-
unn Gillies, 680 Banning Str.,
Winnipeg, Mrs. Guðrún Erlend-
son, Arborg, Man., Mrs. ’Laura
Finnbogason Langruth, Man. og
Mrs. Sarah Childerhose, Little
Britain, Man.
Phone 21101
ESTIMATES
FREE
j. H. INGIMUNÐSON
Asphalt Roofs and Insulated
Siding — Repairs
632 Simcoe St.
Wlnnipeg, Man.
The Swan Manufacturing Co.
Manufacturers of
SWAN WEATHER STRIP
Halldor Methusalems Sttan
Eigandi
Heimili 912 Jessie Ave.
281 James Sl. Phone 22 641
SEND YOUR
FALL GLEANING
AND LAUNDRY
NOW
F0R FAST SERVICE
Use Perth’s Carry and
Save Store or
Phone 37 261
PERTH’S