Lögberg - 13.01.1949, Qupperneq 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 13. DESEMBER, 1949
JLofitJtrg
Gefið flt hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 804
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The “Lögberg" is printed and published by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
RÖDD NORÐUR-AMERÍKU
í hvert sinn og Bandaríki Norður-Ameríku láta til
sín heyra, hlusta flestar þjóðir heims, jafnvel Rússinn
líka; þetta er í sjálfu sér auðskilið, þar sem vitað er,
að Bandaríkjaþjóðin er nú á tímum ein allra voldugasta
forustuþjóð mannkynsins.
Er forseti Bandaríkjanna ávarpar sameinað þing,
hver svo sem hann er í það og það skiptið, er það eigi
aðeins heimaþjóðin, sem hlustar, heldur svo að segja
allur heimurinn.
Það kom því engum á óvart, að ræðu Trumans
forseta væri beðið með mikilli eftirvæntingu, er hann
ávarpaði þing þjóðar sinnar á miðvikudaginn í vikunni,
sem leið; það var ekki einasta, að hann kæmi þar per-
sónulega fram með skýlaust valdaumboð frá þjóð sinni,
heldur hafði hann einnig aflað Demokrataflokknum
álitlegs meirihluta í báðum deildum þings; við áminsta
þingsetningu, var forseti svo ákaft hyltur, að slíks mun
fá dæmi í stjórnmálasögu Bandaríkjaþjóðarinnar.
Meginhlutinn af ræðu Mr. Trumans fjallaði eins
og vænta mátti um innanríkismálin, eða hag þjóðarinn-
ar yfirleitt; leiddi hann ljós rök að því, hve velmegun
almennings væri jafnari og stæði á traustari grunni, en
venja hafði verið til; atvinnulífið stæði í sjaldgjæfum
blóma, þó sýnt væri jafnframt að ekkert mætti verða
ógert látið, er tryggt gæti viðgang þess á komandi ár-
um; hann lagði ríka áherslu á það, að lágmark verka-
launa mætti eigi lægra vera en 75 cents á klukkstund;
hann fór fram á umboð af hálfu þings til að setja há-
marksverð á neyzluvörur ef svo byði við að horfa, mælti
með víðtæku og skipulags bundnu kerfi nýrra húsa-
bygginga og auknu samfélagsöryggi; í flestum atriðum
var ræða Mr. Trumans svipmerkt af hugsjónum fyrir-
rennara hans, Mr. Roosevelts, þó hún á hinn bóginn
vísaði í ýmsum efnum enn ákveðnar til vinstri.
Á þinginu í fyrra, þar sem Republianar réðu lofum
og lögum í báðum þingdeildum, voru afgreidd hin íll-
ræmdu Taft-Hartley lög, er svo þjökuðu samtakarétti
verkamanna, að til endema mun jafnan talið verða;
þessum lögum synjaði Mr. Truman tvisvar staðfest-
ingar, en alt kom fyrir ekki; hann varð ofurliði borinn
af andvígum þingmeiri hluta.
í síðustu forsetakosningum lýsti Mr. Truman skýrt
og ákveðið yfir því, að í því falli að hann ynni kosningu,
myndi hann leggja kapp á að Taft-Hartley lögin yrði
numin úr gildi, og í áminstri ræðu sinni skoraði hann
á þingið, að hlutast til um, að slíkt yrði sem allra fyrst
gert; þarf ekki að efa að hann fái vilja sínum framgengt
í þetta sinn.
Á þinginu 1948 gerði Mr. Truman tilraun til þess
að fá samþykta yfirlýsingu, er trygði Negrum Suður-
ríkjanna fullkomið jafnrétti við hvíta menn, en fékk
slíku eigi framgengt; hann barðist eins og hetja fyrir
þessu stefnuskráratriði sínu í kosningahríðinni, tapaði
við það fylgi sinna eigin flokksmanna í Suðurríkjunum,
en vann þrátt fyrir það forsetakosninguna eins og í
ekkert hefði skorist; nú hefir hann krafist þess á ný,
að þingið fallist á áminsta mannréttinda yfirlýsingu
tafarlaust og vafningalaust. Hvað svo sem jim Mr. Tru-
man að öðruleyti má segja, verður honum aldrei rétti-
lega borið bleyðiorð á brýn.
Þá er Mr. Truman ekki heldur myrkur í máli varð-
andi fjármál þjóðar sinnar; hann krefst þess að skattar
verði hækkaðir um fjórar biljónir dollara, en þetta er
nákvæmlega sama upphæðin, sem Republicana meiri-
hlutinn, auðsjáanlega af pólitískum ástæðum, sneið af
fjárlögunum á þinginu í fyrra, þrátt fyrir synjun for-
seta. Mr. Truman segir að það verði stóriðju og stór-
gróðafélögin, er mestmegnis greiði þessa auknu skatta;
tekjuskattur manna með hátekjur og miðlungstekjur
hækki nokkuð, en tekjuskattur láglaunastéttanna
hækki ekki um cent.
Varðandi stefnu Bandaríkjanna í utanríkismálun-
um, segir Mr. Truman að hún í öllum meginatriðum,
haldist óbreytt; stefna þjóðarinnar sé hrein og ákveðin
friðarstefna, þó augum á hinn bóginn verði eigi lokað
fyrir þeirri staðreynd, að eins og nú hagi til á vettvangi
alheimsmálanna, verði heimsfriðnum þannig bezt borg-
ið, að þjóðin heima fyrir sé sem sterkust og við öllu búin;
með hliðsjón af afskiptum Rússa varðandi Berlínar-
deiluna, kvað hann þá engrar vægðar þurfa að vænta
frá sinni hendi eða stjórnar sinnar; í þeim efnum stæðu
Vesturveldin saman sem einn maður, sem ein sál.
Mr. Truman lýsti eindregnu fylgi sínu við frjálsa
verzlun og alhliða gagnskiptasamninga þjóða á milli;
ennfremur mælti hann eindregið með því, að hafist yrði
handa eins fljótt og því yrði viðkomið af hálfu Banda-
ríkjanna og Canada um fullgeming St. Lawence skipa-
skurðarins og sameiginlega virkjun til raforku á þeim
stöðvum; hefir þetta mikilvæga mál lengi verið á dag-
skrá þjóðanna beggja, en jafnan verið svæft í efri mál-
stofu Bandaríkjaþingsins vegna þrálátrar andspyrnu
af hálfu NewYorkríkis, er óttast hefir um að missa
spón úr askinum sínum.
Vafasamt mun það, að Mr. Tmman fái framgengt
Störf íslenzka
sendiráðsins
(Frh. af hls. 1)
Fulltrúi dvergsmárrar þjóðar
“Er ekki stundum dálítið örð-
ugt og óviðkunnanlegt að vera
fulltrúi 130 þúsund manna þjóð-
ar meðal fulltrú stórveldanna?”
“Spurningin: “Hvað eru ann-
ar margir íbúar á Islandi?” dyn-
ur stöðugt á mamni. Svarið er ó-
neitanlega stundum óþægilegt.
En auðvitað ber að forðast
minnimáttarkennd út af því og
öllum hugsandi mönnum finnst
það aðalsmerki, að við getum,
svo fáir, haldið uppi menningar-
ríki og mætt sem fullgildir aðilar
víð umræður og ákvarðanir um
vandamál heimsins. Á þessari
öld stórveldanna skiptir ekki
neinu meginmáli, hvort þjóð tel-
ur 130 þúsund eða nokkrar millj-
ónir. Risarnir geta auðvitað
ráði, ef í harðbakka slær, en
dvergamir hafa málfrelsi, og ráð
þeirra eru oft virt.”
Bandaríkjamenn eru velviljaSir.
“Hvernig hafa Bandaríkja-
menn reynzt í viðskiptum sínum
við sendiráðið?”
“Því er fljótsvararð af minni
hendi: Með ágætum. Stjómar-
völd Bandaríkjanna hafa ætíð
sýnt fyllsta skilning á vandamál-
um okkar og gjört sér hið ýtrasta
far um að verða við óskum okk-
ar. Velvild Bandaríkjanna í okk-
ar garð kom greinilegast fram, er
stjórn Bandaríkjanna þegar í
ágústmánuði 1941 féllst á að
greiða okkur dollara fyrir afurð-
ir okkar, er seldar vom til Bret-
lands, og igjörði okkur á þann
hátt kleift að kaupa nauðsynjar
okkar hér vestan hafs öll stríðs-
árin. Ennfremur, er stjórnin fékk
okkur ávallt nægan skipakost til
að flytja lífsnauðsynjar okkar
heim. Með þessu móti héldu
Bandaríkin beinlínis lífinu í ís-
lenzku þjóðinni öll stríðsárin. Að
vísu má segja, að við hefðum
nokkuð unnið til velvildar
Bandajríkjanna með því að ljá
land okkar í þágu stríðsreksturs
þeirra, en sú ákvörðun okkar var
ekki Bandaríkjunum einum til
hagsbóta, heldur einnig og eigi
síður bandamönnum þeinra,
Bretum og Rússum. En hugur
Bandaríkjanna tli Islands hefur
ekki breytzt, þótt styrjöldinni
lyki, eins og margvísleg aðstoð
okkur til handa ber vott um, svo
sem að framan er nokkuð rætt.
Síðasta dæmi þessa er það, að
fulltrúar Bandaríkjanna gjörð-
ust beinlínis talsmenn íslend-
inga til að fá því framgengt. að
flugþjónustan á íslandi, sem ár-
lega kostaði margar milljónir, ■
yrði greidd af Alþjóða flugmála-
stofnuninni, en vitanlega er
framlag Bandaríkjanna í því
skyni langsamlega mest. Einnig
má benda á, hvernig stjórn
Bandaríkjanna knúði í gegn
samninginn um ísfisksölu tog-
aranna til Þýzkalands.
Um Marshall-aðstoðina.
“Hvað viltu segja um Marsh-
allaðstoðina Islandi til handa?”
“Ég tel, að óhjákvæmilegt hafi
verið fyrir Island að taka þátt
í Marshall-ráðagerðunum með
öllum öðrum löndum Vestur-
Evrópu. Ef við einir hefðum
skorizt úr leik, hefði það verið
skoðað sem tákn þess, að við
óskuðum að segja okkur úr lög-
um við nágrannaþjóðir okkar í
austri og vestri. Enn er óreynt,
hve mikil not við höfum af Mar-
shallhjálpinni, þótt þau séu þeg-
ar orðin veruleg. En ég get ekki
látið hjá líða að geta þess, að
mér finnst sum ákvæði Marshall
laganna þannig orðuð, að þau
séu betur til þess fallin að geðj-
ast amerískum kjósendum og
skattborgurum en að vekja
ánægju í samningslöndum. Ég
er þess þó fullviss, af viðræðum
mínum og viðkynningu við
stjórn Bandaríkjanna, að ásetn-
ingur þeirar er mun betri en
einstök ákvæði Marshall-lag-
anna kunna að benda til.”
Tilkomumiklir menn
“Hvaða stjórnmálamenn hef-
ur þú hitt, sem þér finnst mest
til um?”
“Um jólaleytið 1941 var ég
ásamt sendiherrum nokkurra
annara Evrópuríkja skyndilega
kallaður á fund í Hvíta húsinu.
Fundarboðendur voru Roosevelt
forseti og Winston Churchill,
forsætisráðherra Bretlands.
Bandaríkin voru þá nýkomin í
stríðið, og Bretar áttu í vök að
verjast einkum vegna lofárása
Þjóðverja. Útlitið var allt ann-
að en glæsilegt, Þessir tveir leið-
togar heimsins lýstu af sinni
mergjuðu mælsku, á hvern hátt
óvinurinn skyldi yfirbugaður.
Tölur þær, sem Roosevelt forseti
hafði yfir um hergagnaframleið-
slu Bandaríkjanna, einkum um
flugvélasmíði, virtust langt uppi
í skýjunum, en þær reyndust
síðar réttar. Ég dáðist jafnt að
báðum þessum mikilmennum.
Göfugmennska Cordells Hull
hefur jafnan heillað mig. — Á
þingum S.þ. hef ég séð og
kynnzt mörgum helztu stjórn-
málaleiðtogum heimsins og hef
dáðst að mörgum þeirra. Rögg-
semi og mælska Spaaks, forsæt-
isráðherra Belgíu, sem var for-
seti þingsins 1946, er mér minn-
isstæð. Framkoma senator Aust-
ins, fulltrúa Bandaríkjanna hjá
S.þ., og einnig talsmanns Breta,
Hector McNeils, varautanríkis-
ráðherra Bretlands og Sir Hart-
ley Shawcross, hefur oft vakið
hrifningu mína. Ennfremur hef
ég oft dáðst að mælsku Vishin-
skys, varautanríkisráðherra
Rússa, og Manuilskys, utanríkis-
ráðherra Ukraine. En þessir
hafa verið aðalbardagamennir-
nir á þingum S.þ.
Um framtíð Islands
“Hverjum augum lítur þú á
framtíð íslands og að hverju tel-
ur þú, að íslendingum beri eink-
um að stefna í framtíðinni sem
þjóðarheild?”
“Minn draumur er sá, að ís-
lendingar megi áfram vera ein
af Sameinuðu þjóðunum í vingj-
arnlegum félagsskap allra þjóða
heimsins. Þetta táknar bæði það,
að Island haldi óskertu sjálf-
stæði sínu og að S.þ. megi reyn-
ast trúar hugsjónum sínum.
Bregðist þetta — reynist þessi
aldagamla hugsjón mannkyns-
ins ennþá óframkvæmanleg —
þá hlýtur hnattstaða íslands að
ráða um framtíð vora. ísland
liggur milli Bandaríkjanna og
Bretlands, langt úti í Atlants-
hafi, en ekki í Eystrasaltinu. Við
erum á vesturhveli jarðar, hvort
sem okkur er það ljúft eða leitt.
Tilvera okkar hlýtur því að
byggjast á þessari staðreynd.
Við erum lýðræðisþjóð. Það er
okkur í blóð borið. íslendingar
vilja sjálfir ráða málum sínum
og sjálfir frjálslega kjósa sína
menn til að fara með þau.”
Álit íslendinga vestra .
“Hvernig álits njóta íslend-
ingar í Bandaríkjunum? Hefur
íslenzkt námsfólk getið sér
sæmilegt orð vestan hafs?”
(Frh. á hls. 3)
öllum hinum mörgu löggjafar nýmælum sínum, þó von-
andi sé að hann komi að minstakosti þeim allra mikil-
vægustu í örugga höfn.
Mr. Truman er vaskur maður og batnandi. Hver veit
nema píanoleikarinn frá Missouri eigi eftir að komast í
tölu þeirra stærri spámanna, er forráð höfðu í Hvíta-
húsinu í Washington? Margt hefir skeð ólíklegra en
það.
4HU6AHÁL
IWENNA
Riisljóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
UM ALÞJÓÐASAMTÖK KENNARA
FORRÁÐAMENN ÞJÓÐANNA hafa oft af stórpólitískri of-
birtu mist sjónar af þeirri staðreynd, sem felst í þessum fornu
spakmælum: Hvað ungur nemur, gamall temur. Það læra börnin
sem fyrir þeim er haft. Kenn þeim unga þann veg, sem hann á
að ganga, og þegar hann eldist mun hann ekki af honum víkja.
Gefðu mér yfirráð yfir barninu fyrstu sjö árin, síðan má það fara
hvert sem er. . . .
. . . í þjóðabandalaginu var
mikið gert til að tryggja rétt-
læti í viðskiptum stjórnenda
landanna rrieð alþjóðadómstóli.
Þar var mikið talað um rétt
smáþjóða, og mörg fleiri nytja-
mál voru þar til meðferðar, en
en uppeldismálin gleymdust. Þar
kom þó fram ein rödd um að
þjóðabandalagið stofnaði upp-
eldismálaskrifstofu, er leitaðist
þó fram ein rödd um að þjóða-
bandalagið stofnaði uppeldis-
málaskrifstofu, er leitaðist við
við að sjá um, að æskan í öllum
löndum yrði uppalin til friðar og
samúðar með öllum þjóðum.
Þessi rödd kom frá litla lýðveld-
inu á eynni Haiti í Mið-Ameríku,
og hún var ekki heyrð.
Ekki gleymdu allar þjóðir
uppeldismálunum. í löndum,
sem síðar fengu nafnið Öxul-
veldi, sáu stjórnirnar hvar fisk-
ur lá undir steini. Þar var stórfé
og vísindalegri hugsun og fyrir-
höfn ríkulega beitt að uppeldi
með sérstakt mark fyrir augum
og það jafnvel löngu áður en
þorað var að setja kraft á dráps-
véla framleiðsluna.
Tilraunin heppnaðist með af-
brigðum vel. Heil kynslóð óx
upp, sem líkari var dýrum en
mönnum að grimd, hreysti og
harðfengi, og með “glampa rán-
dýrsins í augunum, eins og for-
inginn hafði óskað eftir.
Þetta hefur, öðru fremur, opn-
að augu manna fyrir, því, hví-
líkt afl uppeldið er, og hverju
má afreka til góðs, ef viti og
fyrirhöfn og fé er beitt að því,
að uppala æsku landanna til
vinsamlegrar samvinnu í anda
friðar og samúðar.-----
----Sá maðurinn, sem hér er
dómbærastur, álítur, að al-
heimsfriður verði aldrei tryggð-
ur með aðgerðum stjórnenda og
stjórnmálamanna. Hvar er þá
úrlausnar að leita?
Sú staðreynd er nú að verða
æ fleiri mönnum ljós, að al-
heims-samtök stjórnenda og al-
þjóða-samþykktir ganga lítt ef
ekki eru á bak við slíkt upplýst-
ar þjóðir og velviljaðar. Heim-
inum ríður á samtökum þjóða
fremur en þjóðhöfðingja einna.
Það er lífsnauðsyn á alþjóða
samtökum í uppeldismálum.
Það verður að byrja á undir-
stöðunni, mótun þeirrar afstöðu
allra manna, er veldur vinsam-
legum viðskiptum þjóða á milli.
Þeir einu meðal allra stétta,
sem ná til allra á æskuskeiði,
eru kennarar. Sameiginleg al-
heims atök þeirra geta ein lagt
grundvöll að framtíðar friði.
Þótt almennur skilningur á
þessu megi heita nýlunda, er þó
hugmyndin æva forn. Upphafs-
maður að henni var sá er sagði:
“Slíðraðu sverðið, elskaðu ná-
unga þinn, og gerið allar þjóðir
að lærisveinum.”
Þykkheyrðar hafa þjóðirnar
verið á þessi síendurteknu orð,
enda hefur jafnan látið hátt í
hertýgjum og peningum hinna
kristnu þjóða. Svo langt var
Meistarinn mikli á undan sam-
tíð sinni, að mörg hundruð ár
urðu að líða, unz nokkrum auðn-
aðist víðsýn til þess að hugsa á
alþjóða-vísu eins og hann gerði.
Ef til vill eiga enn eftir, að líða
aldir unz mannkyninu skilst, að
andleg verðmæti eru öllum efn-
isauði dýrmætari, og máttur
mannkærleikans öflugri öllum
hervörnum — og hið eina bindi-
efni ,er sameinað geti átök al-
þjóða.
Á 17 öld stakk Comenius hinn
mikli snillingur, upp á alþjóða-
samtökum kennara til afnáms
öllum styrjöldum. En margar
kynslóðir áttu enn eftir að koma
og hverfa, áður en menn skildu
hvað hann var að fara. Á 19 öld
spáði hinn spaki skáldjöfur,
Victor Hugo, að eftir hundrað ár
yrði hvergi nein hergögn nema
á söfnum, til þess að sýna menn-
ingarleysi og grimmd horfinna
kynslóða.
LANDNÁM I NÝJUM HEIMA
eftir Steingrím Arason
SKÖLLÓTTUR
þarf enginn að verða framar,
segja tveir japanskir prófessorar
við Nagoyaháskólann. þeir
sprauta lyfi inn í sköllótta menn
og hárið fer að vaxa.
STYRK OG STÁLHRAUST
DVERG-RUNNA
JARÐARBER
Ávextir frá fyrsta árs fræi;
auðræktuð, sterk og varanleg;
þroskast ágætlega fyrripart
sumars unz þau deyja ■ af
frosti eru sérlega bragðgðð og
líkjast safaríkum, villijarð-
berjum; þau eru mjög falleg
útlits, engu síður en nytsöm,
og prýða hvaða stað sem er,
Pó þau séu smærri en algeng
jarðarber, sem höfð eru að
verzlunarvöru, eru þau þó
stærst sinnar tegundar og
skera sig úr, og skreyta garða,’
Vegna þess hve fræsýnishorn
eru takmörkuð, er vissara að
panta snemma, (Pakki 25c) (3
pakkar — 50c) póst fritt,
cVor stðra 1949
KAUPENDUR LÖGBERGS OG
HEIMSKRINGLU Á ISLANDI
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang, kr. 25.00 fyrir hvort blað.
Dragið ekki að greiða blöðin. Það léttir innheimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir sem
eiga ógreidda eldri árganga, eru vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
BJÖRN GUÐMUNDSSON
Mávahlíð 37, Reykjavík.