Lögberg - 05.01.1950, Page 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 5. JANÚAR, 1950
Frá Kvöldvökufélaginu-NEMO á Gimli:
SHAKESPEARE VAR EKKI MIKILL SNILLINGUR
Eftir COUNT LEO TOLSTOY
From The Best of The World’s Classics
ERLENDUR GUÐMUNDSSON þýddi
Frá Kvöldvökufélaginu NEMO á Gimli:
Oheppni í bónorðum
ERLENDUR GUÐMUNDSSON þyddi
Jólahugleiðing
Mér er í fersku minni hversu
mér brá, er ég í fyrsta sinn las
ritverk Shakespears. Ég hafði
búist við að finna þar þróttmik-
inn, fagurfræðilegan unað, en er
ég hafði í röð lesið Lear konung,
Romeo og Júlíu, Hamlet og
Macbeth, varð ég ekki eingöngu
fyrir vonbrigðum heldur ógeði
svo miklu að ég efaðist um hvort
heldur ég væri tilfinningarlaus
fyrir fullkomleikanum á hæsta
stigi, er bar hátt yfir hinn mennt
aða heim, eða að höfundurinn
væri almennur, jafnvel í lakara
lagi, eða — hvort það sem sá
menntaði heimur hafði tileinkað
Shakespeare var í eðli sínu
hugsunarvilla. Ég varð þó enn
hræddari, er ég virti fyrir mér,
að ég hafði ætíð verið glöggur
á fegurð skáldskapar, hvort held
ur var í bundnu máli eða ó-
bundnu. Hví skyldi lista verk, er
var viðurkennt af öllum heim-
inum sem fyrirmynd í list svo
sem Shakespeare, ekki skemta
mér, heldur valda mér óánægju.
Ég trúði mér ekki. Svo liðu 50
ár í sjálfsprófun. Hvað eftir
annað las ég verk Shakespears
á ýmsum málum, svo sem ég
var hvattur til: Rússnesku,
ensku, þýzku, og svo einnig þýð-
ingu eftir Ichlegel. Ég marglas
sorgarleikina og varð jafnan
fyrir sömu óbeitinni á rugling
og villum. Þrátt fyrir það, fékk
ég enn að nýju löngun til að
ganga undir próf, og því hefi ég
sem 75 ára gamall maður lesið
öll verk Shakespears, þar á með-
al alla söguleikina: „Hinrik“,
„Troilus“, „Crassida“, „Tem-
pest“, Cymbeline“, og enn hefi
ég fundið vaxandi áhrif af sömu
tilfinningu og áður, og að auki
óskeikulan dóm um takmarka-
lausa snild þess mikla skálda-
anda Shakespears og rithöf-
undar hvattir til að taka hann
sér til fyrirmyndar, og þar
skulu lesendur og hlustendur
leita að ágætum, sem þó ekki
eru til, og með því rangfæra og
aflaga sinn fagurfræðilega og
siðferðilega skilning. Þetta er
hin meinlegasta villukenning.
Þó ég viti að meirihluti alþýðu-
manna sé svo sanntrúaður á
yfirburði Shakespeare, að þeir,
er lesa dóm minn, munu ekki
gefa honum gaum; en — þrátt
fyrir það, ætla ég að skýra það
eftir því sem kostur er á, að
það er mitt álit, að Shakespeare
sé enginn snillingur, jafnvel
ekki meðal rithöfundur.
Hversu vonlaust sem það
virðist að færa sönnur á mál
mitt, tek ég fyrír valinn sorgar-
leik, Lear Konung; þar koma
fram öll lýti á lyndiseinkunn-
um manna, sem koma fyrir í
öðrum sorgar- og gleðileikjum
Shakespears, þar sem hvorki
kemur fram list í sorgarleikn-
um, né fullnægir þeim sjálf-
sögðustu kröfum listarinnar, og
sem allir viðurkenna.
Samkvæmt leikritareglum
þeirra ritdómara, sem mest lof
hafa borið á Shakespeare, krefj-
ast þeir að persónur þær sem
taka þátt í leiknum, séu sam-
kvæmir verkefni því, er þeir
eiga að leysa af hendi, og þarf
til að fylgja eðlilegri rás við-
burða þeirra er koma fyrir, og
heimti jafnvægi í baráttunni við
umheiminn, þar sem þeir vita
sig í andstöðu, og þar sem þeir
í baráttunni sýna þeirra með-
fæddu eiginleika.
í Lear konungi birtast persón-
urnar að vísu hið ytra sem and-
stæður við heiminn, og þær
heyja stríð við hann, en sú deila
stafar ekki af eðlilegum straum
orsaka eða þeirra eigin einkenn-
um, heldur af gjöræði höfundar-
ins sjálfs og getur því ekki fram-
leitt þá blekkingu, sem sönn list
byggist á.
Lear hefir enga ástæðu til að
segja af sér kóngsdæminu. Dæt-
ur hans hafa alizt upp með hon-
um, og ekkert kemur- það fram,
er gefi honum ástæðu til þess
að leggja meiri trúnað á fram-
burð dætra sinna tveggja, en
treysta að engu orðum þeirrar
þriðju, og á þessu atriði er
byggð öll sorgarsagan í ævisögu
konungs.
Jafn óeðlilegt — þó minna sé
— er ástandið á milli Bloucestor
og sona hans, sem á sama hátt
og Lear leggur trúnað á þá
ruddalegustu og ósæmilegustu
sögu, og gerir enga tilraun til
að komast eftir á hverju hún er
byggð, heldur fólskast svo á
augabragði, að hann biður syni
sínum bölbæna og gerir hann
landrækann.
Skyldleiki Lears og dætra
hans var sá sami og Gloucesters
og sona hans, og allir munu fall-
ast á, að í báðum þessum dæm-
um er um algert gjörræði að
tala hjá höfundinum, og á engin
upptök í lyndiseinkunnum eða
eðlilegum atburðum.
Ólíklegt er það einnig og auð-
sær uppspuni, sem gengur í gegn
um allan harmleikinn, að Lear
þekkir ekki Kent, gamlan hirð-
mann sinn og þjón, og því hleyp
ur vinátta þeirra í millum fram
hjá og nær ekki til að æsa í-
myndunarafl lesandans eða á-
horfandans. Sama kemur fram,
þó á hærra stigi sé og hampað
sem raunveruleika, þegar Edgar,
sem engin bar kensl á, leiðir
föður sinn blindan fram á hamra
brúnina, þar sem hann ætlar að
kasta sér fram af, telur honum
trú um að hann hafi stokkið
fram af, þó hann aðeins stigi út
á slétta jörðina.
Þessi afstaða sem vafið er ut-
an um gjörræðið er svo ónátt-
úrlegt, að lesendunum eða áhorf
endunum er ekki eingöngu
bannað að hafa meðaumkun með
þeim sem þjást, heldur tapa þeir
eftirtektinni á því sjá eða heyra.
í þessu liggur aðalástæðan.
í öðru lagi, svo sem í öðrum
harmleikjum Shakespeares er
það, að allar lyndiseinkunnir í
lifnaðarháttum, hugsuninni, orð
um og framkvæmdum, eru í al-
gerðu ósamræmi við tíma þann,
sem sagt er að þeir gjörist á.
Efnið á Lear konungi fer fram
800 f. K., en leikurinn sannar
sjálfur að hann hlýtur að fara
fram á síðari hluta miðajdanna.
Þátttakendurnir í sorgarleikn-
um eru: Konungar, hertogar,
óskilgetin börn, hirðmenn, her-
menn læknar, bændur, herfor-
ingjar, herramenn og riddarar
með hjálmgrímur etc, sem áttu
heima á 16. og í upphafi 17. ald-
ar.
Á vorum dögum má ekki ætl-
ast til, að hver einstaklingur
fylgi með eftirtekt atburðum
þeim, er hann veit að ekki gátu
átt sér stað, undir þeim kring-
umstæðum, er höfundurinn lýs-
ir, og það sem ítarlegast í hin-
um smæstu atriðum. Þessar til-
búnu kringumstæður stafa held-
ur ekki að eðlilegri rás atburða,
eða upplagi manna, er lagi sig
eftir tíma og rúmi og fremur
eykst en þverrar af þessari klúru
fegurð, sem stöðugt er haldið við
og aukin af Shakespeare. Svo
þessi óvenjulegi stormur, þegar
Lear konungur er látinn flakka
um heiðina, og þá grasið sem
hann er látinn leggja á höfuð
sér; eins er það í Ophelíu og
Hamlet. Búningur Eddgars,
ræður fíflsins, og Eddgar sem
hjálmaði riddarinn. Allt þess
háttar kemur ekki eingöngu í
veg fyrir áhrifin heldur snúa
öllu í andstæður, og þar sem
maður ætti að fyllast ótta eða
meðaumkun, tælist maður til að
hlæja.
1 kvennafélaginu varð tíð-
rætt um ýmsar aðferðir við bón-
orð; varð þá einni konunni með-
al annars að orði: Mín reynsla
er sú, að karlmenn biðji sér al-
drei konu á réttum stað né
stund. Ég hefi að minsta kosti
neitað þremur, sem ég annars
hefði tekið, hefði spurningin
komið á réttum tíma.
Önnur kona sem sat út í horni,
lét þess getið, að það hefði ekki
verið hyggilegt að giftast þeim
öllum, en sú konan sem fyr hafði
mælt, tók athugasemdinni með
fyrirlitningu, — sem maklegt
var — og bætti við:
^að var t. d. karl. Hann lýsti ást
sinni í leikhúsinu, þar sem hetj-
an í leiknum bað sinnar hjarta-
drottningar. Jafnframt hóf karl
sitt bónorð með eftirfarandi orða
vali. „Þetta minnir mig á að ég
hafði einnig hugsað mér að biðja
minnar útvöldu hjartadrottning-
ar. Getið þér gizkað á hver það
er? Ekki? Það eruð þér“. Ég gaf
honum stórkostlegt hryggbrot.
Maður nokkur, sem ég ætla að
nefna Georg, valdi til þess nýst-
ings kalt kvöld í febrúar og
flutti þessa stuttu ræðu úti fyrir
hliðinu hjá mér. Mér var sár-
kalt og tennurnar glömruðu,
nefið var rautt sem rúbín og ég
var að ofkælast og versnaði með
hverri mínútu. *Ég gaf honum
hlýlega neitun.
Reynsla mín er þó lakari, sagði
sú þriðja. Unglingurinn, sem
bað mín gerði það við miðdags-
verðarborðið, og ræða hans slitn
aði stöðugt meðan hann hámaði
í sig fuglinn og kartöflurnar,
eða neyddi mig til að nota mér
réttina. Ég var orðin svo rugluð
áður en hann hafði lokið máli
sínu, að ég vissi ekki hvort það
var hann sjálfur eða kjúklingur-
inn, er hann var að reyna að
þrengja að mér, minsta kosti
neitaði ég þeim báðum. Ég vil
að maðurinn geti stöðvað „tygg-
ingarfærin, rétt á meðan hann
biður sér stýlku.
„Skemmtilegasta bónorðið“ —
sagði sú þriðja, — sem mig hefir
hent, var flutt af ungum manni,
sem ekki vissi sitt rjúkandi ráð
og studdist við skrifaðar minnis
greinar. Ég hafði dálítið heim-
boð og hafði þar af leiðandi
miklar annir. Unga manninum
var þetta kunnugt, og hafði því
skrifað það, er hann ætlaði að
segja, til að flýta fyrir. Síðar
fann ég þessar missisgreinar á
gólfinu, þar sem hann í sálar-
uppnámi sínu, hafði hent þeim.
Nú skuluð þið fá að heyra þær:
„Nefna kaup, útlit, einveru
mína. Nefna gleði mína yfir því
að fá að vera félagi hennar.
Nefna útlit fyrir að erfa Jón
frænda. Nefna að þetta sé fyrsta
ást-bónorðið. Nú erum við hvort
öðru sem bróðir og systir“.
„Þið eruð með eingöngu útá-
setningar“, sagði forsetinn. —
„Hvernig ætti maðurinn annars
að haga sér?“
sagði ein. „Hann ætti að bíða
þangað til þau væru tvö, án þess
að vera rugluð af öðrum“, sagði
einhver.
Hann ætti að sjá um að um-
hverfið væri í samræmi við
kringumstæðurnar. Hann ætti
að minsta kosti að gefa stúlk-
unni allan tíma sinn og íhugun
á meðan bónorðið stendur yfir.
í þessu heyrðist sagt í skýrum
og stilltum málróm af hátt-
prúðri lítilli konu, sem ekkert
hafði áður lagt til málanna:
„Sá maður, sem ekki biður sér
konu á réttum tíma er ímynd
þolinmæðinnar. En hvað viljið
þið segja um þá menn, sem al-
dréi biðja sér konu?“ sagði hún
í þýðum róm.
Það var alger þögn og í svip
allra kvennanna mátti lesa kæft
svar.
Frá Kvöldvökufélaginu
NEMO á Gimli:
Seinasta bónin
ERLENDUR GUÐMUNDSSON þýddi
Það var siður Patt að koma
heim blindfullur á hverju kveldi
og berja þá á Biddy konu sinni,
ekki vegna þess að honum væri
illa við hana, heldur hélt hann
það skyldu sína. Um síðir kom
þó að því, að Biddy missti þolin-
mæðina og vísaði þessu til prests
ins. Presturinn kom um kvöldið
og Pat kom heim jafnfullur og
hann var vanur.
„Heyrðu, Pat“ — segir prest-
ur. — „Þú ert fullur og ég er
kominn til að lækna þig á auga
bragði. Verðir þú aftur fullur
ætla ég að breyta þér í rottu. —
Ætlarðu að muna eftir því? Þó
ég sjái það ekki beinlínis, þá
veit ég það, sem er það sama, og
þú hverfur óðara inn í rottu.
Mundu eftir því!“
Pat var mjög þægur um kvöld
ið. Kvöldið eftir kom hann heim
jafnvel enn fyllri en nokkru
sinni áður; braut hurðina og
Biddy flúði bak við borðið til
að verjast þaðan.
„Vertu ekkert hrædd, elskan“,
sagði Pat, er hann varði sig falli
með því að styðja sig við stól-
inn. Ég vil ekki snerta þig með
mínum minnsta fingri, og óska
að þú verðir mér góð í kvöld og
minnist daganna úr tilhugalíf-
inu, þegar þú elskaðir mig. Þú
mannst hvað dagdraumamaður-
inn sagði í gærkveldi, að ef ég
drykki, að hann ætlaði að breyta
mér í rottu. Hann hefir ekki séð
mig, en hann veit að ég er full-
ur, og í rottu fer ég. Þess vegna
þarfnast ég þess að þú sért góð
við mig, elskan og gætir mín.
Þegar þú sérð að ég fer að
stækka ofurlítið og hárið tek-
ur að vaxa og skeggið að lengj-
ast, og ef þú ávalt elskar mig,
elskan, þá í guðs nafni hafðu
augun á kettinum“. — <
Drottinn er í nánd. Fil. 4, 5.
Einu sinni enn erum vér stadd-
ir í anddyri hinnar hugljúfu
fæðingarhátíðar frelsarans. í
anda höldum vér um handfang
hurðarinnar, tilbúnir að ljúka
upp höll fagnaðarins. Vér heyr-
um dýrlegan söng innan dyra:
„Dýrð sé Guði í upphæðum“.
Vér skynjum, að þetta er helgur
staður, og að heilög athöfn er
að fara hér fram. Vér heyrum
tilkynninguna: „Drottinn er í
nánd“. Erum vér reiðubúnir að
mæta honum? Að ytra hætti er
klæðnaður vor sjálfsagt sæmi-
legur, og samboðinn árstíðinni.
En hvað um hin innri klæði sál-
arinnar? 1 andlegum efnum er
trúin og hugarfarið búningur-
inn, klæðin, sem vér berum.
Vera má, að trúarföt vor séu af
ýmsri gerð, og margvísleg í
sniði. Naumast mun þó unnt að
ganga sér til gagns í jólahöllina,
nema menn eigi óskerta barns-
trú sína, þ. e. trúna á barnið, og
geti sungið af hrifningu: „1
Betlehem er barn oss fætt“.
Krist-laust jólahald er skrípa-
leikur eingöngu, og háttur heið-
inna manna. En mest er þó um
vert, að vér séum hrein innan
þeirra trúarklæða, sem vér ber-
um, áður en til jólahalds er
gengið. Jafnvel fátækleg trúar-
föt geta farið oss vel, ef vér að-
eins erum hrein. Það fyrsta, sem
oss ber því að gera áður en vér
göngum inn í höll jólafagnaðar-
ins, er að lauga oss og snyrta.
Hér er andlitssmurning og feg-
urðarduft að engu nýtt. Drott-
inn sér í gegnum rauða litinn á
kinnunum, og hvíta duftið. En
erum vér ef til vill alls ekki ó-
hrein? Líttu í spegilinn vinur!
Hvaða spegil? Horfðu í spegil
boðorðanna tíu, kærleiksboð-
anna tveggja, reglunnnar gullnu,
fjallræðunnar fögru, og hins dá-
samlega dsémis, sem Drottinn
gaf og gefur. Finnst þér þú enn
vera hreinn? Æ, nei, því miður.
Bæði hugur vor og hönd eru
saurguð af syndinni. Vér ölum
oft kulda og kæruleysi í hjarta,
og búum þráfaldlega yfir hroka
og öfund. Vér látum gjarnan
stjórnast af eigingjörnum hvöt-
um, og gerumst sek um fram-
ferði, sem ekki 'fær staðist í ná-
vist Drottins, sem er í nánd. En
óhreinastar eru hendur vorar
þó ef til vill vegna þeirra góðu
verka, sem vér höfum látið ó-
unnin. Vér erum óhrein einnig
vegna vanrækslusyndanna. En
með óhreinum huga getum vér
ekki haldið heilög jól. Vér hljót-
um því að nema staðar, áður en
inn er gengið, og biðja: „Þvo
mig hreinan, líknarlind, lauga
mig af allri synd“. Þar sem hug-
ur fylgir máli, fáum vér bæn-
heyrslu.
Þegar vér erum orðin hrein
í anda förum vér í jólafötin. Þau
samsvara þörfum vorum dá-
samlega. Fyrst er skikkja gleð-
innar. „Verið ávalt glaðir vegna
samfélagsins við Drottinn; ég
segi aftur: verið glaðir“. Hvers
þurfum vér fremur með á þess-
um dögum? „Vér íslands börn,
vér erum vart of kát . . . Oft er-
um vér hrygg og kvíðafull, og
mæðumst í mörgu. Vér leitum
að einhverju tákni, sem hugur
vor fái höndlað og haldið sig við,
einhverju, sem votti föðurfor-
sjón Guðs og handleiðslu. Vér
höfum það tákn — Drottinn er
í nánd. Það er yfir oss vakað,
engu síður en hjarðmönnunum
í Betlehem forðum. Verið því
glaðir, kristnir menn, íklæðist
skikkju gleðinnar á jólunum.
Samfara skikkju gleðinnar er
hjúpur Ijúflyndisins. „Ljúflyndi
yðar verði kunnugt öllum mönn
um“. Hér er eigind, sem marga
á meðal vor skortir tilfinnan-
lega. En æfinlega er hætt við
ósamkomulagi þar sem ljúf-
lyndið fær ekki að ráða á heim-
ilunum og á meðal þjóðanna.
í þessu sambandi er oss hollt
að minnast þess, að Drottinn er
oss nær með ljúflyndi sínu,
bjartsýni og sigurvissu. Hann
hefir í þessum efnum gefið oss
fyrirmynd, að vér mættum feta
í fótspor hans. Þegar vér höfum
gjört eins vel og oss er unnt í
hverju máli, ber oss að fela
Drottni árangurinn í ljúfu
trausti þess, að allt hið mót-
dræga og vafasama snúist til
bezta vegar.
En umfram allt ber oss að
klæðast krafti kœrleikans, áður
en til jólahalds er gengið. Kær-
leikurinn er samnefnari allra
dyggða; án hans getur enginn
borið skykkju gleðinnar, né
hjúp ljúflyndisins. Kærleiks-
lausir og kaldranalegir menn
geta ekki haldið kristin jól, hvað
annáð gott, sem þeir kunna að
hafa til brunns að bera. Öll
könnumst vér við það, hvernig
fátækar mæður sníða föt handa
yngri börnum sínum úr fötum
þeirra eldri. Svo er einnig um
oss. Vér erum yngri bræður
jólabarnsins Jesú. Oss eru skor-
in klæði úr kærleika hans. Það
er lærdómsríkt orð, sem post-
ulinn mælir: „Látið sama anda
vera í yður, sem var í Jesú
Kristi“. Það hygg ég að muni
vera einhver fullkomnasta grein
argerð trúarinnar: að vera með
sama anda og Jesú Kristur var.
En helzta einkunn hans var kær-
leikurinn. Kærleikurinn til Guðs
og manna hlýtur því að vera
frumskilyrði til farsællar inn-
göngu í hátíðasal jólahelginnar.
1 fagurri ferðasögu frá landinu
helga, getur frægur rithöfund-
ur og skáldprestur um smávax-
inn, berfættan svein, með stór
og alvarleg augu. Ásamt öðrum
pílagrímum, og að greinarhöf-
undi viðstöddum, reyndi sveinn-
inn að kyssa helgan stein, þar
sem munnmæli segja, að Drott-
inn hafi forðum hvílzt. En steinn
inn reyndist sveininum of hár.
Kyssti hann þá hönd sína og
þrýsti henni á steininn, og lagði
þannig kærleiksoffur sitt á þetta
helga altari.
Margt er það vissulega í lær-
dómum og leyndardómum,
margt í sambandi við jólin og
lífið, sem reynist oss of hátt. En
laugaðir í bæninni, helgaðir af
anda Guðs, íklæddir í skikkju
gleðinnar, hjúp ljúflyndisins, og
með koss kærleikans framrétt-
an, þótt með veikri trúarhendi
sé, fáum vér þó náð til helgi-
dómsins, þar sem hann bíður
vor, barnavinurinn mikli, vor
bezti bróðir og frelsari.
Guð gefi íslendingum um
heim allan gleðileg jól!
Valdimar J. Eylands
Jólablað Kirkjuritsins 1949
JOHN J. ARKLIE
Optometrijrt and Optician
(Eyes Examined)
Phone 95 650
MITCHELL COPP LTD.
FORTAGE AT HARGRAVE
STYRK OG STALHRAUST
DVERC-RUNNA
JARÐARBER
Avextir frá fyrsta árs fræi;
auSræktuð, sterk og varanleg;
Þroskast ágætlega fyrripart
sumars unz þau deyja af
frosU eru sérlega bragSgðS og
likjast safarikum, viiltjarS-
berjum; þau eru mjög falleg
útlits, engu síSur en nytsöm,
og prí’Sa hvaða staS sem er,
P6 þau séu smærri en algeng
jarðarber, sem höfS eru aS
verzlunarvöru, eru þau þð
stærst sinnar tegundar og
skera sig úr, og skreyta garSa,
Vegna þess hve fraesýnishorn
eru takmörkuS, er vissara að
panta snemma, (Pakki 25c) (3
pakkar — 50c) pðst frltt,
„Skilja kringumstæðurnar'
BIG U.S. ORDER BRITISH MOTOR CYCLES
This picture shows Mr. Ralph Rogers, president of the United
States Indian Motor Cycle Corporation, inspecting a British A.J.S.
machine at the recent Cycle and Motor Cycle Show at Earls Court,
London. Mr. Rogers is buying motor cycles from five leading
British manufacturers with whom he has placed orders totalling
five million dollars.