Lögberg - 30.03.1950, Blaðsíða 4

4
iöstjrrg
Gefið út hvern fimtudas af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
696 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
Utanáskrift ritstjórans
EDITOR LÖGBERG, 696 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 804
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "Lögberg” ls prlrited and publiehed by The Columbia Presg Ltd.
696 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Mennirnir eru vélunum meiri
Á hinum fyrstu öldum menningarinnar meðan
tæknileg þróun var svo að segja ókunn, lifðu mennirnir
einföldu lífi; þeir urðu að vera sjálfum sér nógir í harla
takmörkuðum verkahring, því í annað hús var ekki að
venda; og eins og hfnaðarhættir þá voru fábrotnir, var
lítil hætta á skörpum árekstrum í tilfinningalífi þeirra;
en eftir því sem menningunni óx fiskur um hrygg, varð
hið daglega líf mannanna fjölbreyttara og krafðist
skjótari úrlausnar á þeim viðfangsefnum, sem fram-
undan voru.
Maðurinn á að vera herra vélarinnar en ekki þræll
hennar. Hvernig menn nú á tímum leysa af hendi sín
daglegu störf í hinum f jölþættu greinum iðnaðarins eða
á öðrum sviðum, er vitanlega að miklu leyti undir heilsu-
fari þeirra komið; þessvegna verður aldrei of mikil
áherzla á það lögð, að líkaminn verði starfhæfur svo
sem framast má verða; en það út af fyrir sig, er þó eng-
an veginn fullnægjandi; hin andlega heilbrigði verður
að haldast í hendur við þá líkamlegu eigi það jafnvægi
að nást, sem hverju þjóðfélagi er nauðsynlegt.
Vitað er það, að eigi njóti allir menn stálhreysti, er
vinna baki brotnu dag út og dag inn; slíkir menn virða
störf sín engu síður en þeir fílhraustu, og læra að vinna
með öðrum, jafnt yfirboðurum sem öðrum samverka-
mönnum.
Það er að meira og minna leyti undir jafnvægi skaps-
munanna komið, hvernig mennirnir inna af hendi sín
daglegu skyldustörf, því truflun slíks jafnvægis dregur
að sjálfsögðu úr afköstum þeirra, veiklar hina andlegu
heilbrigði og líkamlegt viðnámsþol. —
Á fyrra helmingi yfirstandandi aldar, hefir tæknileg
þróun í þessu landi stigið eitt risaskrefið öðru meira,
og þá ekki hvað sízt á tímabilum hinna tveggja stór-
styrjalda; stafar þetta fyrst og fremst af því, hve cana-
díska þjóðin var fljót til þess að taka vísindin í þjón-
ustu sína; við þessa snöggu breytingu á vettvangi iðn-
aðarins bættust lífskjör manna til muna, vinnulaun
hækkuðu og vinnuskilyrði gerbreyttust til hins betra.
Maðurinn á ekki að líta vélina hornauga, hann bjó
hana til sjálfur og hún á að vera honum undirgefin; hún
á að létta honum störfin og auka á velfarnað félags-
heildarinnar.
Það eru ekki allir, sem gera sér þess ljósa grein
hve vinnuvísindin eru fjölþætt nú á tímum, og hve mik-
ið er undir því komið að handbrögðin, ef svo mætti að
orði kveða, séu viss í sinni sök, að engin hönd slái van-
kant á steininn; vélin gerir sig ekki seka um mistök
af ásettu ráði, enda er það sá, sem með hana fer, sem
á að bera vit fyrir henni; hún er þjónninn, en ekki yfir-
boðarinn.
Sú grein vinnuvísindanna, sem fram að þessu hefir
verið langt of lítill gaumur gefinn, en grípur þó djúpt
inn í afköst einstaklingsins, persónulega afkomu hans
og velfarnan þeirra fyrirtækja, sem hann starfar fyrir,
er sá andi, sem ríkir við störfin; sé sá andi mótaður af
hugsun velvildar og bræðralags, fer alt vel; en sé hann
á hinn bóginn sýrður af öfund og tortrygni þarf ekki
við góðu að búast; í rauninni er hér um sálræn sam-
starfsvísindi að ræða, sem nútímaiðnaðurinn getur ekki
undir neinum kringumstæðum án verið, jafn margbrot-
inn og hann nú er orðinn.
En þótt forustumönnum iðnaðarins þyki vænt um
vélarnar vegna þess hve mikið þær veita þeim í aðra
hönd, mega þeir þó ekki missa sjónar á því, sem stend-
ur í hinu sígilda ljóði, að þrátt fyrir alt, er það maður-
inn, sem er gullið; að hann ræður yfir meðfæddum, per-
sónulegum virðuleik, sem engin vél býr yfir.
Öll fyrirtæki, hverrar teeundar sem eru, verða að
bera sig; þau þurfa að gefa af sér sanngjarnan arð,
og hafa eitthvað aflögu því til endurnýjunar og aðgerð-
ar, sem úr sér genguri, þetta verður verkamönnum,
engu sfður en vfirboðurum þeirra að skiljast, ef vel á
að vera, því gagnkvæmra hagsmuna er að gæta.
Hvorki fyrirtæki né vélar stjórnast af sjálfu sér,
heldur af skipulagningu, þar sem mannleg hugkvæmni
kemur fyrst og síðast til greina. Hin daglegu störf eru
ekki einvörðungu hagsmunalegs eðlis, þau eru jafn-
framt grundvölluð á þeirri nautn, sem því er samfara.
að vinna í sátt og samlyndi með öðrum að einu og sama
marki: þau eru hvorttveggja í senn hagsmunalegs og
félagslegs eðlis.
Því er stundum haldið fram, einkum á krepputím-
um, að vélarnar skapi atvinnuleysi, og séu verkamönn-
um síður en svo hliðhollar; reynslan hefir afsannað
slíka fjarstæðu, og hagskýrslur hafa óumdeilanlega
leitt í liós, að vélaiðnaðurinn hefir margfaldað atvinnu-
magnið, og bætt stórkoslega afkomu atvinnuþega; og
þá hefir heldur ekki verið til einskis barist.
í stað þess að vélunum verði útrýmt, sem fáum kem-
ur til hugar að væri æskilegt, mun þeim óðum fjölga
og verða því fullkomnari sem ár og aldir líða, því alt
er á þroskans leið; mannkyninu verður heldur ekki auð-
veldlega útrýmt af jörðunni þrátt fyrir ógnanir frá
kiarnorku- og vetnissprengjum; maðurinn verður ávalt
herra jarðarinnar þrátt fyrir hrakspár og helspár;
hann uppgötvaði vélina sjálfur, og hann sættir sig al-
drei við það hvað, sem í boði væri, að verða auðmjúkur
skósveinn hennar.
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 30. MARZ, 1950
Heklumyndin
Enginn veit, hver hefir samið
gullaldarritin, Edduljóð og ís-
lendingasögur. Það eru höfunda-
laus snilldarverk, en öll þjóðin
á þau og nýtur þeirra. Bak við
hverja sögu stendur fylking ó-
þekktra manna, sem hafa samið,
sagt og endursagt hin sígildu rit.
Um þessar mundir endurtekur
sagan sig með nokkrum hætti.
Það hefir verið samin ný íslend-
ingasaga, H e k 1 u kvikmyndin,
sem var fullgerð fyrir skömmu
og er þessa daga sýnd í Gamla
Bíó og mun þaðan halda áfram
ferð sinni um landið til allra
þeirra staða, þar sem unnt er að
sýna slíkar myndir. Heklumynd-
in er með vissum hætti ólík öðr-
um kvikmyndum. Nálega allar
kvikmyndir eru miðaðar við að
gleðja augu og eyru leikhúsgesta
eitt kvöld. Síðan eru þær lagðar
á hilluna og koma ekki meira við
sögu. En Heklumyndin verður
sýnd og endursýnd ár eftir ár
og öld eftir öld, eins og menn
lésa Njálu og Hávamál. í þess-
ari mynd er ritað með ógleyman-
legri skrift nútímatækninnar á-
hrifamiklir þættir úr myndunar-
sögu landsins og lífsbaráttu þjóð
arinnar. Fram að þessu voru frá-
sagnir greindra og athugulla
manna eins og sr. Jóns Stein-
grímssonar einu heimildir um
voðaviðburði eins og Skaftáreld-
ana 1783. En nú talar Hekla sjálf
sitt eigið þrumumál. Litmyndin
sýnir hversu „hrafntinnuþökin
yfir svörtum sal“ bráðna eins og
vax, en eldstrókar og reykjar-
mekkir rísa allt að 30 þús. m.
í loft upp. Bráðið grjót steypist
í hrapandi eldfossum niður fjalls
hlíðarnar. í þrettán mánuði rann
glóandi hraunelfa niður yfir lág-
lendið og storknaði þar. Kvik-
myndavélin endurskapar öll hin
ægilegu form eldstraumanna, en
stálþráðurinn talar .mál spreng-
inganna og gosdrununnar.
Stundum Verða sjálfar hljóð-
bylgjurnar sýnilegar á mynd-
inni.
Þegar eldsumbrotin hófust í
Heklu vorið 1947 ákváðu allir
þeir nátúrufræðingar, sem
stunda jarðfræði- og landfræði-
rannsóknir og áttu heima í
Reykjavík, að rannsaka þetta
Heklugos fræðilega eftir ýtrustu
föngum. Þá gengu ennfremur í
lið með þeim nokkrir aðrir á-
hugamenn um ferðir og nátt-
úruskoðun. Myndaðist þannig
óskráð félag sjálfboðaliða, sem
hélt meira og minna saman um
Hekluferðir og Heklurannsókn-
ir, meðan gosið stóð yfir. Tólf
áhugamenn störfuðu saman með
ýmsum hætti að Hekluferðun-
um. Brátt greindust verkefnin í
tvennt: Bók um Heklugosið með
öllum þeim fræðilegu skýring-
um, sem unt var að afla sér og
kvikmynd af gosinu. Sumir t. d.
Steinþór Sigurðsson, unnu sam-
hliða að báðum verkefnunum.
En frá upphafi tóku Steinþór og
Árni Stefánsson að sér kivk-
myndatökuna. Höfðu þeir lengi
unnið saman að erfiðum rann-
sóknum og kvikmyndasöku, t. d.
á vélsleðaleiðangrinum eftir
Vatnajökli, nokkru áður en
þetta gerðist.
Hver sem sér Heklumyndina
skilur, að hér var um stöðuga
lífshættu að ræða, bæði við
náttúrufræðirannsóknirnar og
myndatökuna. Hvað eftir annað
sjást fleiri eða færri af tólfmenn
ingunum á ferð milli gíganna og
eldstraumanna, búnir líkt og
hermenn í skotgröfum, með
hjálma til varnar gegn grjót-
flugi, nestispoka á baki og gas-
grímu til varnar móti eiturgasi,
sem víða streymdi úr jörðinni.
Hvergi á allri myndinni eru höf-
undar myndarinnar til sýnis og
nálega ætíð eru samferðamenn
þeirra á leið burtu frá áhorfend-
um. Það var eins og þessir Heklu
farar vildu hvarvetna leggja á-
herzlu á, að þeir séu að sýna sam
tíð og eftirtíð hið máttuga nátt-
úrufyrirbæri, en að þeir sájlfir
séu óskráðir þjónar þessa mikla
málefnis.
Heklumyndin mun jafnan
verða sýnd nemendum í skólum
landsins og í mörgum jarðfræði-
og landkönnunarstofnunum í
ýmsum löndum. Þorvaldur Thor
oddsen var einn hinn mesti eld-
fjallafræðingur sinnar samtíðar.
En hann sá aldrei hraun renna.
Tveir af helztu náttúrufræðing-
um samtíðarinnar hér á landi
höfðu oft reynt í samtölum að
gera grein fyrir eðli þess og út-
liti eldsumbrota. En þegar gos-
ið kom, urðu þeir að játa, að
þekking þeirra og ímyndunarafl
hafði hvergi komið nærri veru-
leikanum. Svo fer nálega öllum,
sem sjá Heklumyndina. Þeim
verður ógleymanlegur eld-
straumurinn og hinar ekka-
þrungnu bylgjur á yfirborði þús-
und stiga heitrar steinmóðu. I
skólunum verður vafalaust að
sýna myndina oftar en einu
sinni, svo að nemendur skilji til
fulls þýðingu henar. Þegar for-
ráðamenn Heklurannsóknanna
komu í stjórnarráðið til að gera
reikningsskil fyrir framlagðan
stuðning, urðu starfsmenn í
fjármálaráðuneytinu undrandi
yfir, hvað rannsóknirnar höfðu
kostað lítið. Tilkostnaður við hin
ar mörgu og hættulegu ferðir
var ekki líkur neinum öðrum
sambærilegum útgjöldum. Þeim,
sem stóðu að Heklurannsóknun-
um hafði farið eins og höfund-
um Gylfaginningar og Gunnars-
hólma. Þeim hafði verið ánægja
að gera hið andlega átak og
gleymdu öllum launum. Heklu-
fararnir tólf sjá nú, að þeir hafa
verið að skapa nýja íslendinga-
sögu.
Jónas Jónsson frá Hriflu
(Landvörn)
Dánarfregnir
Þóra Sigurbjörg Freeman var
fædd þann 4. okt. 1886 í Breiðu-
víkurhreppi á Snæfellsnesi. Hún
dó snögglega á heimili sínu á
Lundar þ. 8. marz s.l. 63 ára göm
ul. Foreldrar hennar voru þau
hjónin Björg Auðunsdóttir og
Hallbjörn Þorvaldsson úr sömu
sveit. Hún á eina systur, Krist-
jönu, Mrs. George Sigurdson í
Riverton og tvo hálfbræður
Valdimar og Benedict Benedicts
syni einnig í Riverton, Man.
Sigurbjörg heitin giftist þ. 29.
febr. 1908 eftirlifandi manni sín-
um Sigurbirni Jónssyni Free-
man syni Jóns Kristjánssonar
frá Reykjadal í S.-Þingeyjar-
sýslu og konu hans Kristínar
Jónsdóttur, dóttur Jóns Björns-
sonar í Dal í Þistilfirði. Þau
bjuggu um stund í Riverton en
fluttu til Grunnavatnsbygjða í
Man. árið 1909 og bjuggu þar í
30 ár. Þau keyptu sér fallegt
heimili á Lundar, Man.og fluttu
til bæjarins árið 1939. Þau eign-
uðust sjö börn, fjóra drengi og
þrjár stúlkur:
Alfred, búsettur í Winnipeg.
Sigurlaug, Mrs. S. Hördal,
Lundar, Man.
Edwin, Winnipeg.
María, Mrs. O. Stevenson,
Winnipeg.
Victor í Selkirk, Man.
Kristjana, Mrs. N. Goodman,
Winnipeg.
Oscar í Winnipeg.
Barnabörn þeirra eru 14, níu
drengir og fimm stúlkur.
Jarðarförin fór fram frá Lút-
ersku kirkjunni á Lundar þ. 15.
marz s.l. séra Jóhann Fredrik-
son jarðsöng.
☆
Sigríður Guðmundsdóttir Mýr
dal var fædd þ. 15. júlí 1867 á
Jarðlaugsstöðum í Borgarhreppi
í Mýrarsýslu. Hún dó á heimili
sínu á Lundar, Man. þ. 8. marz
s.l. 83 ára gömul. Foreldrar
hennar, Guðrún og Guðmundur
frá Jarðlaugsstöðum dóu er hún
var á unga aldri. Árið 1899 gift-
ist hún eftirlifandi manni sín-
um, Sigurði Jónssyni Mýrdal frá
Kothóli á Álftanesi. Þau komu
til Canada árið 1900, settust fyrst
að í Winnipeg. Komu til Grunna
vatnsbygðar Man. um haustið
1904, voru þar um stund, tóku
svo land við Westfold, Man. árið
1906 og bjuggu þar í 16 ár. Þau
eignuðust fjögur börn, þrjár
MINNINGARORÐ:
JON j. skardal
Þú ert leiddur lífs á braut,
endurskýrð sjón af æðra veldi,
umvafinn Drottins náðarfeldi,
grandað þér aldrei getur þraut.
Nú gefst þér færi frændi minn,
þú færð að líta nýja heima
sem þig áður um réð dreyma,
vonglaðan fyndir vininn þinn.
Trausli G. Isfeld
Jón J. Skardal, um 43 ár bú-
settur í Selkirk, Man., andaðist
þar þann 10. marz eftir fárra
daga rúmlegu. Jón var fæddur
15. okt. 1860, að Breiðstöðum í
Skagafjarðarsýslu. Foreldrar
hans voru Jón Jónsson og Björg
Bjarnadóttir. Ungur að aldri
kvæntist hann Ingibjörgu Odd-
nýju Frímannsdóttur, er þá var
ekkja. Þau fluttu burt af íslandi
til Vesturheims 1887, og settust
að í Syresville, New Jersy U. S.
A. Þar dvöldu þau til 1893, er
þau fluttu til Winnipeg, en það-
an ári síðar til Árnesbygðar í
Nýja-íslandi, námu þau land að
Björk og bjuggu þar um hríð,
fluttu svo til Gimli og bjuggu
þar um 6 ár, en fluttu til Selkirk
bæjar 1907. Kona Jóns andaðist
í Selkirk 8. marz 1924. — Af 6
börnum Jóns og Ingibjargar er
Björgdís, Mrs. R. S. Benson í
Selkirk ein á lífi. Hálfsystir henn
ar sammæðra, (af fyrra hjóna-
bandi Ingibjargar) er Sigurlaug,
Mrs. H. G. Hart í Winnipeg.
Systur hins látna eru: Friðrikka,
Mrs. Carl Goodman í Winnipeg.
Elín, Mrs. G. Ellis, Wpg. Miss
Hólmfríður Johnson, Wpg. —
Magnús Skardal bróðir Jóns, er
búsettur á Baldur, Man. Látin
systkini Jóns eru: Sigurður, er
búsettur var á Baldur. Anna,
kona Ólafs Ólafssonar landnáms
manns frá Espihóli í Eyjafirði
og Mrs. Karolína Magnússon.
Síðustu 4 æviár sín dvaldist Jón
á heimili Mr. og Mrs. Thorvald-
ur Johnson hér í bæ og naut þar
ágætrar umönnunar og aðhlynn
ingar, er nánustu ástvinir hans
þakka af heilum hug.
Jón ólst upp í hinum óblíða
og harða reynsluskóla hinna
fyrri ára. Um 17 áira að aldri
fór hann sína fyrstu för úr Norð-
urlandi til sjóróðra á Suður-
landi. Var hann fljótt í tölu
hraustra drengja talinn. Árum
saman réri hann hjá Hákoni
bónda á Stafnnesi, en til hans
safnaðist ávalt e i n v a 1 a 1 i ð
hraustra manna. Ungur að aldri
kvæntist hann og tók á sig heim-
ilisábyrgð. Leið þeirra hjónanna
lá vestur um haf og þar voru
tjaldsúlur þeirra víða í jörðu
reknar, í leit eftir fótfestu í hinu
nýja landi. Reyiisla Jóns varð
hin þunga og margítrekaða
reynsla landnema er brautina
ruddu, og báru hita og þunga
dagsins með þróttlund og jafn-
vægi. Margendurtekinn dauði
barna þeirra varð honum og
konu hans þung reynsla og eftir-
'minnileg, er þau báru með hug-
rekki og prýði. Mátti með sanni
segja að Jón bæri ellina vel, og
væri jafnhugaður til daganna
enda; því hann var venjulega
hress og glaður og naut sín vel.
Um íslenzk efni var hann fróð-
ur og minnugur. Alla ævi hafði
hann verið heilsugóður, þótt
nokkuð væri hann þungur fyrir
brjósti síðustu árin. Jón var mað
ur trúrækinn, heilsteyptur í
lund, heiðarlegur og ábyggileg-
ur í orði og verki, en nokkuð
þungur í lund ef að á hann var
leitað að fyrra bragði. Afkom-
endum og ættmennum eftirskil-
ux hann heiðarlegt nafn og hug-
ljúfa minningu. —
Útförin fór fram frá Lútersku
kirkjunni í Selkirk þann 14.
marz, að viðstöddum fjölmenn-
um hópi ástvina, afkomenda og
vina, frá fyrri og síðari árum.
S. Ólaísson.
stúlkur og einn dreng:
Anna, Mrs. K. Byron Lundar,
Man.
Sigrún, Mrs. N. Bradley, Win-
nipeg.
Guðmundína Helga, Mrs. F.
Mason Winnipeg.
Hallur, Vancouver, B.C.
Barnabörnin eru tólf og barna
barnabörn fjögur. Þau hættu að
búa árið 1922 og fóru þá til Önnu
dóttur sinnar og tengdasonar
Kára Byrons, oddvita, fyrst til
Clarkleigh, Man. og síðar til
Lundar. — Útförin fór fram frá
Lútersku kirkjunni á Lundar
mánudaginn 13. marz s.l. Séra
Jóhann Fredriksson jarðsöng.
☆
Robert Gray var fæddur í
Dumfershire Sealland þann 11.
nóv. 1877. Hann varð bráðkvadd-
ur á heimili sínu, rétt fyrir sunn
an Lundar, Man., þ. 6. marz s.l.
þá 73 ára gamall. Hann kom til
Canada með foreldrum sínum
10 ára gamall árið 1886. Hann
var kornkaupmaður í ýmsum
bæjum-í fylkinu þar til hann
fluttist til Lundar 1939 og fór
að búa í grennd við bæinn. Hann j
missti konuna sína árið 1928.
Þau eignuðust sjö börn. Fjögur
dóu á undan foreldrum sínum:
Roy, Robert, Tysle og Arnold
Parker, en þessi lifa foreldra
sína: Leslie búsettur , Basswood,
Man.; Kenneth búsettur í Win-
nipeg; Mrs. J. Webb, búsett á
Lundar og Mrs. M. Shields, Fort
William, Ont. Séra Jóhann Fred-
riksson flutti minningarathöfn í
Lútersku kirkjunni á Lundar,
laugardaginn þ. 11. marz. —
Jarðað var í Kellwood, Man.
Minnist
CETEL
í erfðaskrám yðar
Bus. Phone 27 989—Res. Phone 36 151
Rovatzos Flower Shop
Our Speelalties:
WEDDING CORSAGES
COLONIAL BOUQUETS
FUNERAL DESIGNS
MUf K. Chrlftle, Proprletreu
Formerly with Robinson & Co.
253 Notre Dame Ave.
WINNIPEG MANITOBA
HOUSEHOLDERS -
ATTENTION!
We can supply your fuel needs with all
the standard brands of coal and coke such
as Foothills, Drumheller, Black Nugget,
Briquettes, Saskatchewan Lignite, Zenith and
Winneco Coke.
Stoker Coals in Various Mixtures Our Specialty
MC fURDY CUPPLY fO., LTD.
BUILDERS* |J SUPPLIES AND COAL
Erin and Sargent Phone 37 251