Lögberg - 12.04.1951, Qupperneq 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 12. APRÍL, 1951
AHLG/iiViAL
IWCNNA
Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
KÆRKOMINN GESTUR
Nýlenduveldi Belgíu
Áhrif Belgíumanna hafa aukist við það, að i nýlendum þeirra
hafa fundisl auðugustu úraníumnámur heimsins.
Sennilega eiga fáar konur —
ef nokkrar — eins víðtæk og
djúp ítök í hjörtum íslendinga
hér um slóðir eins og söngkon-
an, María Markan Östlund. Það
er ekki einungis fyrir hina ynd-
islegu sönglist hennar heldur og
fyrir hlýjan og kærleiksríkan
persónuleika hennar. Hvar sem
hún fer, laðar hún að sér vini
og aðdáendur, því framkoma
hennar er ávalt jafn vingjarn-
leg og samúðarrík hver sem í
hlut á.
Það var merkur viðburður í
sögu Vestur-íslendinga þegar
María Markan kom til Winni-
peg fyrir tíu árum síðan á veg-
um Þjóðræknisfélagsins, þá ný-
komin úr frægðarför um Ev-
rópu og Ástralíu. Hún hélt þá
sjálfstæða söngsamkomu í Win-
nipeg Auditorium og heillaði
hjörtu og hugi allra, sem á hana
hlýddu með raddfegurð sinni,
listrænni tóntúlkun og persónu-
legri glæsimensku. — Héðan lá
leið hennar til New York, þar
sem hún náði hátindi frægðar
sinnar með því að verða söng-
kona við Metropolitan óperuna.
Stuttu síðar giftist hún Georg
Östlund, miklum hæfileika-
manni, sem er sænskur í báðar
ættir, fæddur á Seyðisfirði, en
fluttist um fermingaraldur vest-
ur um haf; manni, sem ann ís-
landi, fæðingarlandi sínu, talar
°g les og skrifar íslenzku. —
Þau eiga einn son, Pétur, sem
líka les íslenzku, þó ungur sé.
María Markan Östlund kom
hingað um langan veg, og lagði
á sig mikil ómök til þess að taka
þátt í einum þeim mesta atburði,
sem fram að þessu hefir skeð
í sögu okkar Vestur-íslendinga
yfirlýsingunni frá forseta
Manitobaháskóla, Dr. Gillson,
um stofnun kennsludeildar í ís-
lenzkri tungu og íslenzkum bók-
uientum við Manitobaháskóla.
María Markan er brautryðj-
andi og landnemi í heimi ís-
lenzkrar sönglistar; það fór því
vel á því að hún var viðstödd
þegar draumur hinna íslenzku
frumherja í þessu landi rættist
draumurinn um að hinni göf-
ugu, fögru tungu þeirra yrði
veitt verðug viðurkenning við
æðstu mentastofnun fylkisins
þar sem þeir eru fjölmennastir.
Það var ekki einasta að söng-
konan hrifi Vestur-íslendinga á
samkomunni miklu í Playhouse
Theatre; hún söng við húsfylli í
báðum íslenzku kirkjunum í
Winnipeg og á blindra heimili í
þessari borg, hún lagði blessun
sína með hjarta sínu og sinni
aðdáanlegu rödd á heimili sól-
setursbarnanna á Gimli, Betel,
er minnast komu hennar með
aðdáun og þökk.
Frú María dvaldi hér í gisti-
vináttu Mr. og Mrs. G. F. Jónas-
son, 132 Oak Street. Fram-
kvæmdarnefndin í kenslustóls-
haálinu hélt henni veizlu, auk
þess sem Miss Margaret Péturs-
s°n, skrifari framkvæmdanefnd-
arinnar, hafði fyrir hana veg-
^egt boð í salarkynnum Uni-
versity Women’s Club, þar sem
^nikill fjöldi kvenna naut ó-
Sleymanlegrar ánægjustundar
með söngkonunni. Miss Péturs-
son ávarpaði hana með hlýjum
°rðum, þakkaði henni fyrir kom
una og óskaði þess, að áður en
angt um liði, gæfist henni og
óðrum vinum tækifæri til að
efna til nýrra samfunda við
ana. Frú María þakkaði með
ögrum orðum tryggð Vestur-
slendinga við íslenzkuna; —
ryggð þeirra við hennar ást-
®ra föðurland, Island, og alla
*S.túð og tryggð í sinn garð. —
ongkonan fór heim flugleiðis
sstliðinn fimtudagsmorgun
María Markan Ösllund
og fylgdu henni þakkir og árn-
aðaróskir hinna mörgu vina
hennar hér.
FAÐIR SÆLL; hefir þú nokk-
urn tíma gert þér grein fyrir
því, hve þú ert mikil hetja í
augum litlu barnanna þinna.
hvort sem þú trúir því eða ekki,
þá álíta þau, að þú gangir næst
guði almáttugum. Þeim finnst
þú vita allt og geta allt. Þú ert
stór og sterkur og og virðist fær
um að svara öllum spurningum
— og að auki ertu forríkur, því
25 aurar og jafnvel heil króna
er þér sáralítils virði. í örm-
um þínum finna börnin öryggi
og sælu. Setjir þú þau á háhest,
finnst þeim að þau sjái yfir heim
allan. Hve stolt eru þau er þú
hrósar þeim fyrir eitthvað, sem
þau hafa gert, hve töfrandi gam-
an að leika sér, ef þú slæst með
í leikinn; og hve þýðingarmikið
að mega skokka við hlið þér á
gönguferðum á sunnudögum.
Ég vildi, að þú gætir einhvern
tíma heyrt, að börnin grobba af
föður sínum í skólanum: „Pabbi
minn getur hent bolta alveg upp
í tunglið“. „Pabbi minn á bláan
vasaklút, og hann er allur úr
fínasta silki“. „Pabbi segir
þetta“. „Pabbi gerir þetta“.
Þannig gengur dælan sitt á
hvað, þú myndir blóðroðna, ef
þú værir viðstaddur. Móðirin
hefir trúlega hjálpað til þess að
gera þig stóran í augum barn-
anna. En ég er hrædd um að
stundum noti hún þig einnig
sem refsivönd. Ef Nonni og Beta
hafa verið sérstaklega óþæg er
styrkur fyrir mömmu að segja
sem svo: „Ég veit ekki hvað
hann pabbi ykkar segir, þegar
hann kemur heim og heyrir,
hvernig þið hafið látið“.
Feðrum finnst stundum að
það sé móðirin, sem skipi önd-
vegi í hjörtum barnanna, þeir
séu þar hálfvegis utan gátta.
Trúið mér, þetta er ekki satt;
en sé því þannig varið þá er það
að mestu leyti föðurnum sjálf-
um að kenna. Þú hefir þá ekki
lagt það á þig að vera hetjan í
ímynd barnsins. Venjulega er
ekki erfitt að ná þeirri aðstöðu.
Allt sem til þarf, er það, að þú
gefir þér tíma til að fylgjast
með börnunum og skilja þau,
þau fagna því glöð í hvert sinn
og þeim er gaumur gefinn.
segðu börnum þínum sögu í
nokkrar mínútur á kvöldin, þeg-
ar þú kemur heim úr vinnunni.
Og ef þú kemur ekki heim fyrr
en börnin eru gengin til náða,
þá notaðu í þessu skyni helgar
og frídaga.
Fjöldi pilta og stúlkna hafa
sagt mér að fegurstu minningar
frá barnæsku þeirra séu bundn-
ar við vetrarkvöldin er pabbi
þeirra las upphátt, móðirin sat
við handavinnu og fjölskyldan
Síðan Hollendingar misstu
Indonesíu, er Belgía eina smá-
ríkið, sem ræður yfir veruleg-
um nýlendum. Þessar nýlendur
Belgíumanna hafa ekki verið
nærri eins auðugar og girnileg-
ar og nýlendur Hollendinga og
þeir því látnir miklu meira í
friði með þær. Nú er þetta
breytt og á kjarnorkan mestan
þátt í því. 1 nýlendum Belgíu
hafa nefnilega fundizt mestu
úraníumnámur í heimi, en úr-
aníum er nauðsynlegt efni til
kj arnorkuf ramleiðslu.
í grein þessari eftir Jörgen
Bast, er nýlega birtist í Ber-
lingske Aftenavis er í höfuð-
dráttum sagt frá því, hvernig
nýlenduveldi Belgíumanna varð
til og frá úraníumvinnslunni
þar:
Auðugusiu úraníumnámur
heimsins.
— Fréttir frá Brussel herma,
að Belgía muni skipa kjarnorku-
fulltrúa og þykir sennilegt að
Pierre Ryckmans verði valinn
til þess starfs, en hann var áður
safnaðist öll saman við arininn.
Það er mikilsvert fyrir þig,
sem föður að muna það, að
greini þig á við konu þína um
uppeldi barnanna, þá mega börn
in alls ekki verða vör við þann
ágreining. Og ef þið hjónin
verðið ósátt og þrætið út af ein-
hverju, þá gætið þess að vera
ekki í návist barna ykkar. Börn
eru svo tilfinningasöm fyrir
þeim, sem þeim þykir vænt um
að slíkt hefir mjög sterk áhrif
á þau.
Fyrir dreng er mikill styrkur
að því að geta sagt föður sínum
frá öllu, sem hann tekur sér fyr-
ir hendur og hefir áhuga á bæði
í skólanum og heima fyrir. Oft
kemur það fyrir, að drengurinn
lætur eftir sér söguburð og
reynir að ávinna sjálfum sér
samúð þína með því að segja að
ráðist hafi verið á sig í skólan-
um eða að kennarinn hafi verið
óréttlátur í hans garð. Þetta set-
ur þig í vanda, þú vilt ekki venja
drenginn á að klaga. En aftur á
móti þykir þér leitt, að hann
beri einn áhyggjur sínar og fái
hugboð um að hann eigi engan
að, sem hann geti treyst og leit-
að til þegar hann er vansæll. Ég
fer í eigin barm og minnist þess
er ég var barn. Þá fannst mér
stundum allt ganga andstætt
,mér. Þegar ég gat ekki af mér
borið lengur, fleygði ég mér í
fang föður míns og brast í grát.
Hann þrýsti mér að sér og lét
mig finna, að hann skildi mig.
Þetta gaf mér aftur kjark og
hugrekki til að horfast í augu
við veruleikann að nýju.
Það er ómetanleg hjálp fyrir
börnin þín, er þau stækka, ef
þau geta komið til þín með öll
þau vandamál, er þau eiga við
að stríða á æskuskeiði. Þá upp-
sker þú ríkuleg laun fyrir þá
'fyrir höfn þína, að vera félagi
þeirra á meðan þau voru lítil.
Ekkert skapar meiri samheldni
í fjölskyldulífi en það, að upp-
komin börn líti á foreldra sína
sem skilningsgóða og einlæga
vini.
—Alþýðubl.
Grettir Eggertson rafurmagns
fræðingur dvelur um þessar
mundir austur í New York á-
samt frú sinni.
☆
Mr. og Mrs. Óli Johnson frá
Vogar voru stödd í borginni um
fyrri helgi.
☆
G. A. Williams kaupmaður í
Mikley var nýlega staddur i
borginni ásamt fjölskyldu sinni.
landstjóri í Kongólöndunum en
er nú fulltrúi Belgíu í nýlendu-
ráði Sameinuðu þjóðanna.
Það má þykja undrunarefni,
að slíku skuli ekki vera löngu
lokið, þar sem Belgía á mestu
úraníumnámur heims í Kongó-
löndum, svo sem kunnugt er.
Belgía er því mesti framleiðandi
hráefnis þess, sem ómissandi er
við framleiðslu kjarnorkuvopna.
Enn er ekki vitað hversu mikið
úraníummagn er til í Kongó-
löndum Belgja, en um fram-
leiðslumagnið fá menn nokkra
hugmynd af því, að árið 1947
voru flutt þaðan til Bandaríkj-
anna 10 þúsund smálestir og
fékk belgíska ríkið, sem námurn
ar á, sem svarar 15 þúsund ísl.
krónum fyrir hverja smálest.
Síðan 1947 hefir úraníumfram-
leiðslunni verið haldið leyndri
svo að engar skýrslur eru tií
um hana.
Aðrar úraníumnámur.
Úraníumnámur þær, sem fyrst
urðu kunnar, eru í Jóakimsdal í
Tékkóslóvakíu. Þar var fyrsta
úraníum, sem heimurinn þekkti,
notað til að framleiða radíum.
En það hafði úrslitaþýðingu í
mannkynssögunni, að löngu áð-
ur en heimsstyrjöldin síðari
hófst, vissu menn um auðugar
úraníumnámur í Kongólöndum
Belgja.
Námurnar í Jóakimsdal voru
á valdi Þjóðverja þegar stríðið
hófst, og nú má segja, að þær
séu undir rússnesku eftirliti, en
frá námunum í Kongó fengu
Bandamenn það úraníum, sem
þurfti til hinna umfangsmiklu
kjarnorkurannsókna og fram-
leiðslu, sem þeir hófu.
Síðan þetta var hafa fundizt
úraníumnámur í Kanada og
vestanverðum Bandaríkjunum
og í smærri stíl við Limoges í
Frakklandi, en þó er það ó-
breytt enn í dag, að námurnar í
Kongólöndunum skipta mestu
máli fyrir kjarnorkuiðnað Banda
ríkjanna.
Hvernig urðu Kongólönd
belgísk?
Það má kalla eina af merki-
legustu tilviljunum veraldar-
sögunnar, að það skuli vera smá
ríkið Belgía, sem ræður yfir
Kongólöndum með þessar auð-
ugu úraníumnámur.
Þegar brezk-ameríski blaða-
maðurinn og landkönnuðurinn
Henry Mortimer Stanley hafði
farið frægðarför sína að Kongó-
fljóti árið 1877, var hann sann-
færður um það, að meðfram
fljótinu lægju einhver hin glæsi-
legustu nýlendusvæði, sem til
væru á meginlandi Afríku.
Þá kom þar, að Stanley kynnt-
ist þeim konungi í Evrópu, sem
bezt skyn bar á viðskiptamál og
atvinnurekstur, — Leópold II.
Belgíukóng, að hann sá strax
skilyrði þau, sem voru í Kongó-
löndum.
Það var ekki ríkið Belgía,
heldur Leopold konungur per-
sónulega, sem gerði Stanley út
og lagði til fé, og það var af
hans tilstyrk, sem Stanley varð
landnámsmaður við Kongó og
opnaði hvítum mönnum leið að
hinum þýðingarmiklu löndum
þar.
Og það var heldur ekki neinn
fögnuður í Belgíu síðar, þegar
Leópold konungur lét þessa
miklu einkaeign sína renna til
ríkisins með vissum skilmálum.
Margir áttu ekki von á neinu
frá Cleópoldi, en það var hann
stundum nefndur í flimi vegna
vinfengis síns við Cleo de
Mérode.
En nú líta Belgíumenn öðrum
augum á Leópold konung og ný-
lendu þá, sem hann stofnaði.
Amerískt fjármagn.
Atvinnulíf og framleiðslumál
í Kongólöndunum voru komin á
hátt stig áður en úraníumvinnsl-
an hófst, en auðvitað hefir slík-
ur stórrekstur blásið nýju fjöri
í margt í kringum sig.
Mesta úraníummagn, sem nú
er þekkt, er í Shikolobwe nám-
unum, sem eru nálega 115 km.
frá borginni Elisabethville, rétt
við landamæri Rhodesíu, inn í
miðri Afríku. Þessar námur
hafa gert Elisabethville að ný-
tízkuborg með malbikaðar göt-
ur, nýtízku rafljós og fjölda
skemmtistaða og auk þess eru
fullkomnir vegir lagðir langs og
þvers um héraðið allt.
Fyrir Bandaríkjamenn er það
ósköp þægilegt að önnur eins
náttúruauðæfi eru í landi smá-
þjóðar en ekki stórveldis. Auk
þess má segja, að smáþjóð sú,
sem hér á hlut.að máli, sé var-
anlega vinsamleg Bandaríkjun-
um, — og námasvæðið liggur í
vernd Breta. En þetta hefir þó
ekki verið Bandaríkjamönnum
nægilegt.
Þeir hafa í fyrsta lagi gert
sér far um að koma sínu fjár-
magni í þennan námurekstur,
ekki aðeins í Schinkolobwe, held
ur alla úraníumvinnsluna 1
Kongólöndum. Eins og sakir
standa eiga Bandaríkjamenn
líka um það bil helming hluta-
fjár í þeim fyrirtækjum, sem
að þessu vinna.
Sérstaka þýðingu í því sam-
bandi hefir hið auðuga Télag.
Tanganyika Concessions Ltd.,
sem bæði á hlutabréf í námufé-
lögunum og járnbrautarfélag-
inu, sem annast úraníumflutn-
ingana til hafnarborgarinnar
Beguella í portúgölsku Austur-
Afríku. En það er líka verulegt
Vel má vera, að ýmsum virð-
ist svo, að eigi sé saga til næsta
bæjar, þótt hérlent félag nái að
klifa yfir á fimmta áratuginn,
en svo var um Fiskifélag íslands
síðastliðinn þriðjudag, en það
var stofnað í Reykjavík 20.
febrúar 1911.
Fiskifélagi Islands er svo far-
ið sem ýmsum öðrum félögum,
að það hefir að mestu innt af
hendi starf sitt í kyrrþey, eigi
minnt á sig á torgi né gatna-
mótum hverju sinni sem það
hefir sporað freðann, en svo sem
kunnugt er, hafa fæst félags-
samtök hér á landi haldið ein-
farið um sumarlendur. Ætti hér
að stikla á staksteinum einum
úr fjörutíu ára sögu Fiskifélags-
ins, myndi rými þessa blaðs
hvergi nægja, hvað þá heldur,
ef saga þess væri af nokkurri
gaumgæfni þrædd. Þess má
þegar geta í öndverðu, að fyrir
augum þeirra, er nokkuð þekkja
til starfsemi slíkra samtaka er-
lendis, stendur Fiskifélag ís-
lands eigi að baki svipuðum fé-
lögum í nágrannalöndunum.
Máske spyr einhver, hvað sé
Fiskifélag íslands?
Gakk þú um borð í vélbát í
einhverri veiðistöð landsins og
inntu vélstjórann eftir því, hvar
þeir hafi hlotið menntun til að
gegna því starfi. Svarið verður
alls staðar á eina leið: Á vél-
stjóranámskeiðum Fiskifélags
íslands. — Heilsa þú upp á mat-
sveina vélbátaflotans og fiskaðu
eftir því, hvar þeir hafi lært að
búa í pott og á pönnu. Eigi munu
svörin öll á sömu lund, en tví-
mælalaust munu margir svara:
Á matsveinanámskeiðum Fiski-
félags íslands. — Hlýddu á menn
ræða um ísfisksölur ísl. togara
erlendis, afla síldveiðiskipa við
Norður- eða Suðurland og
gakktu eftir, hvaðan þeir hafi
vizku sína. Svarið verður: —
Skýrslur eða fregnir Fiskifélags-
ins herma það. — Hvert vísar
þú manni, sem fregna vill um
útflutningsmagn eða útflutn-
ingsverð einhverra sjávaraf-
urða, hagnýtingu slíkra vara,
hvort sem um er að ræða bol-
fisks eða rasks? Verður ekki
svarið: Leitaðu til Fiskifélags
íslands. Hvar fæ ég svarað
spurningum um nýtingu veiðar-
færa, vitamínmagn lýsis, protein
innihald fiskimjöls o. s. frv.
Verður ekki svarið: Leitaðu til
rannsóknarstofu Fiskifélags ís-
lands. Hvert á ég að leita
brezkt fjármagn í þessum
rekstri.
En úraníum er samt allt of
þýðingarmikið efni, til þess að
þetta fullnægi Bandaríkjamönn-
um. Þeir láta sér ekki sjást yfir
það, að á styrjaldartímum kynni
fjandmannaþjóð að gera mikla
loftárás eða stórkostlega árás
með fallhlífaliði á þessar nám-
ur, og því hefir verið komið upp
hervarnakerfi umhverfis það.
Um það eru Bandaríkjamenn
ekki einir. Bretar eru þar í sam-
starfi og Belgía tekur þátt í því
einnig.
í sambandi við þessi mál hafa
verið hafðir ýmsir leynifundir
jafnan síðan í byrjun síðasta árs
í utanríkisráðuneyti Bandaríkj-
anna. Þar hafa mætt fulltrúar
Bandaríkjamanna, Breta og
Belgja og rætt um skiptingu úr-
aníumframleiðslunnar. 1 Kongó-
löndum milli allra þjóða banda-
manna.
Af þessu má sjá, að stjórnin
í Belgíu hefir mörgum málum
að sinna í sambandi við úran-
íumsvæðin í Kongólöndum beint
og óbeint.
Þessi mál mörg kalla því fast-
ar að, sem horfur í heimsmálum
verða verri og verri og því er
nú svo komið, að Belgía hefir
fulla þörf fyrir kjarnorkufull-
trúa, sem bæði er kunnugur í
Kongólöndum og þekkir til
vinnubragða í milliríkjastjórn-
málum og þess, sem hefir verið
að gerast í sambandi við úran-
íumnámurnar. Þau skilyrði upp-
fyllir Pierre Ryckmans fyllilega.
fræðslu um afkomu sjávarút-
vegsins í fyrra og hitteðfyrra?
Reyndu að koma við í Reign-
ingastofu sjávarútvegsins, hún
starfar á vegum Fiskifélags Is-
lands. Hvar fæ ég upplýsingar
um viðgerð á bát eða vél eða
val á slíkum tækjum? Ég mundi
vísa þér til ráðunauta Fiskifé-
lagsins.
Enn mætti tefla fram ótal
spurningum og svörum, en það
yrði aðeins árétting á því, sem
nú hefir talið verið.
Prestur uppi í Kjós mun fyrst-
ur manna hafa hreyft þeirri
hugmynd, að efnt yrði til sam-
taka á borð við Fiskifélag Is-
lands. Meðgöngutími þeirrar
hugmyndar varð 28 ár. Og þeg-
ar hún leit ljós í raun, höfðu
ráðist á bátinn: tannlæknir,
þjóðskjalavörður, 1 a n d r i t ari,
þjóðskjalavörður, landritari,
prestur, bankastjóri, póstmeist-
ari, einn mesti búnaðarfrömuð-
ur höfuðstaðarins, ásamt nokkr-
um skipstjórum. En þrátt fyrir
þessa skiptingu á stöðu og standi
reiddi öllu vel af, Fiskifélag ís-
lands skyldi króinn heita og var
nafnið runnið frá prófastinum
á Görðum á Álftanesi. Þórhall-
ur Bjarnarson, síðar biskup og
um langa hríð formaður Bún-
aðarfélags íslands, var ótrauður
frumkvöðull að stofnun Fiski-
félags íslands, og um þessar
mundir situr í stjórn beggja fé-
laganna Pétur Ottesen alþm. á
Ytra-Hólmi. Mér þykir eigi á-
stæðulaust að geta þessa. Hver,
sem umbreytingin kann að
verða í sjávarútvegi og land-
búnaði, er rökhyggjuleysi að
ætla, að milli þessara atvinnu-
greina verði hlaðinn múr. Allar
aðstæður og ástæður hér á landi
hafa jafnan verið svo, að milli
þessara atvinnugreina hafa ver-
ið margvísleg tengsl, og ég tel
eðlilegt, að þau séu frekar styrkt
en slæfð. Óefað gæti Fiskifélag
íslands og Búnaðarfélag íslands
lagt sitthvað af mörkum til þess
að svo mætti verða.
Af langri kynningu við marga,
sem ýmis mök hafa átt við Fiski-
félag íslands, er ég þess vís, að
margur mun árna því heilla fer-
tugu. Slíkt er að makleikum, og
verður vafalaust í enn ríkari
mæli sem árunum fjölgar. —
Þannig fer þeim, sem ekki
eldast. L. K.
—TÍMINN, 22. febr.
Börnin okkar og við:
FEÐURNIR OG BÖRNIN
Fiskifélag íslands fertugt