Lögberg - 03.05.1951, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 3. MAI, 1951
Afmælisgjöf skáldsins til
þjóðar sinnar
Eftir prófessor RICHARD BECK
Margar fagrar gjafir og góðar hefir íslenzka þjóðin hlotið að
fornu og nýju, en dýrmætastar þeirra allra eru þær gjafir, sem
synir hennar og dætur hafa sæmt hana í varanlegum verðmætum
bókmennta og lista, því þar á hún sér ótæmandi uppsprettu feg-
urðar og andlegrar yngingar. Fagnaðarefni má það því vera öllum
íslendingum, heima og erlendis, að hvað, sem annars má segja
um veðurfar og straumhvörf í íslenzku þjóðlífi, þá hefir hin
menningarlega arfleifð okkar í bókmenntum og listum stórum
auðgast á undanförnum áratugum og orðið að sama skapi lit-
brigðaríkari. Hér verður sú saga eigi nánar rakin.
Hitt má óhætt fullyrða, að eigi hefir íslenzka þjóðin eignast
meiri dýrgrip í Ijóðlist á síðustu árum heldur en hina nýju ljóða-
bók Tómasar Guðmundssonar, Fljótið helga (Helgafell, Reykja-
vík, 1950). Hún kom út stuttu fyrir jólin, að kalla má réttum
mánuði áður en skáldið varð fimmtugur (6. jan. 1951), og má því
fyllilega skoðast sem afmælisgjöf hans til þjóðar sinnar. Og sann-
arlega er íslenzka þjóðin fjarri því að vera heillum horfin, meðan
hún á slíkum aufúsugjöfum að fagna frá skáldum sínum á bezta
aldursskeiði.
Á þessum tímamótum í ævi Tómasar skálds — af sjónarhóli
fimmtugsafmælis hans — hefði farið ágætlega á því að gera
skáldskap hans og ljóðlist ítarleg skil, en það hugþekka verkefni
er skiljanlega svo umfangsmikið, og þannig vaxið að öðru leyti,
að það á fremur heima í tímarits- en tiltölulega stuttri blaðagrein.
Hér verður því aðallega í nokkrum megindráttum vakin athygli
íslenzkra lesenda vestan hafs á nýjustu ljóðabók skáldsins, og það
því fremur, sem hún mun í mjög fárjra höndum hérlendis; um
hitt þarf ekki að fjölyrða, hvert grundvallaratriði það er í við-
haldi menningarlegra og þjóðernislegra tengsla við ættjörðina og
stofnþjóðina, að fylgjast sem bezt me(5 bókmenntalegri og andlegri
þróun hennar.
Tómas Guðmundsson vann, eins og kunnugt er, sinn fyrsta
mikla bókmenntalega sigur, er Ijóðabók hans Fagra veröld kom
út 1933, og hann var vel að þei'm sigri kominn, því að í þessum
kvæðum hans fóru saman frábær fágun í máli og bragarháttum,
ljóðræn fegurð og frumleiki í efnismeðferð. Hann sló á nýja
strengi í íslenzkri ljóðagerð, enda féll bók þessi í svo frjóa jörð
hjá ljóðavinum, að hún kom út í þrem útgáfum á stuttum tíma.
Sérstætt listaskáld hafði haslað sér völl og gengið til heiðurs-
sætis á Brágabekk í meðvitund og bókmenntum þjóðarinnar.
Næsta ljóðabók skáldsins, Stjörnur vorsins (1940), gerði hann
fastari í skáldasessinum. Fágunin og hin ljóðræna fegurð eru
samar við sig, seiðmagn hins djúpa trega og saknaðarkenndar
jafn heillandi og áður, og óbreyttur hinn létti glettnisstíll og
hæfileikinn til að koma lesandanum á óvart í frumlegum orða-
leikjum og samlíkingum. Jafnframt er fjölbreytni kvæðanna
meiri, og gætir þar áhrifanna úr suðurför skáldsins til Miðjarðar-
hafslandanna, sem bæði víkkaði sjónhring hans og auðgaði hann
að yrkisefnum.
Liðu nú tíu ár, þangað til Tómas sendi frá sér nýja ljóðabók,
og biðu margir hennar með óþreyju, ekki síst vegna þess, að
kvæði hans, sem komið höfðu út á því tímabili í blöðum og tíma-
ritum, báru því vott, að hugðarmál hans og horf við lífinu höfðu
tekið mikilli og djúpstæðri breytingu og skáldskapur hans að
sama skapi um anda og innihald. Þetta kom einnig ótvírætt á
daginn, þegar hin langþráða bók hans, Fljótið helga, kom út
snemma í desember síðastliðnum. Hún sýnir það, svo að eigi
verður um villst, að Tómas hefir á síðasta áratug stórum vaxið
að djúpskyggni og víðfeðmi, að óbreyttri þeirri frábæru ljóð-
fegurð og listrænu fágun, sem alltaf hefir.svipmerkt kvæði hans.
Var útkoma þessarar bókar réttilega talinn mikill bókmennta-
viðburður. Með henni hefir höfundurinn einnig (fram að þessu)
unnið sinn stærsta sigur og tekið sér sess meðal öndvegisskálda
þjóðarinnar. Og óneitanlega ber það fagran vott óbrjáluðum skáld-
skaparsmekk hennar og ljóðaást, að hún tók slíkri feginhendi
þessari fágætu ljóðabók, að hún seldist upp á örfáum dögum.
Vonandi verður þess ekki langt að bíða, að ný útgáfa hennar
komi út; því myndi margur fagna af heilum huga, enda á hún
erindi til sem allra flestra, bæði vegna hinnar hreinu ljóðlistar,
sem þar er að finna, og þess eggjandi og tímabæra boðskapar,
sem hún flytur.
Ekki þarf annað en lesa fyrsta kvæði bókarinnar, „Kvöldljóð
um draum“, til þess að sannfærast um, að hér er ekkert hvers-
dagsskáld á ferð, en kvæðið hefst með þessum erindum:
í kvöldrauð gljúfur hrynur dauðahljótt
hið hvíta Ijós, er skein á runni og bárum.
Því vorið hefur mælt sér mót í nótt
við mánaskin frá löngu horfnum árum.
Og það er eins og elfan skipti um róm.
Svo ástúðlegum hreimi fossinn niðar
sem varist hann að vekja kvöldsvæf blóm.
Hann vill að jörðin njóti svefns og friðar.
Svo spegla hyljir heiði stjörnumilt,
en handan vatnsins, lágt við fjallsins rœtur,
er dalsins kirkja horfin hægt og stillt
í hljóðan skugga fjólublárrar nætur.
Og meðan rökkri reifast sofin jörð,
sem reikar dreymin meðal himinstjarna,
hún vakir hrum og heldur tryggan vörð
um hinzta náttstað þreyttra foldarbarna.
Þetta er óneitanlega fögur og tilkomumikil náttúrulýsing,
ágætt dæmi þess, hvernig skáldinu lætur sú myndasmíð, hversu
snjall málari hann er í orðum. Samt er þetta ekki nema bak-
grunnur meginefnis þessa merkilega kvæðis, sem er fágæt sjálfs-
lýsin. Skáldið gengur þar á vit við liðna tíð, verður á ný lítill
drengur, „skáld og draumamaður, sem skyggnum þrettán vetra
augum starir“; hann horfist djarflega í augu við sjálfan sig og
gerir upp reikningana. Kristmann Guðmundsson rithöfundur fór
ekki villur vegar, er hann lét svo ummælt um þetta snilldarlega
kvæði (sem auðvitað verður að lesast í heild sinni), að undir
kyrru og mildu yfirborði þess búi „dulmögnuð kingi sjálfsrann-
sökunnar og sálarbaráttu, er endað hefir með sigri og heiðríkri
karlmennskuró“. í kvæðinu fara saman dýpt og alvöruþungi, og
þannig yrkir sá einn, sem náð hefir miklum andlegum þroska,
glímt við sjálfan sig og vandamál mannlegrar tilveru, og gengið
sigrandi af hólmi.
Eigi að síður hefir Tómas ekki glatað hæfileikanum til þess
að slá á léttari strengi góðlátlegrar glettni á sinn eiginlega og
frumlega hátt, jafnvel þegar hann sjálfur á í hlut, eins og fram
kemur í kvæðinu „Að vera samtíða sér“, sem er bráðskemmtilegt
og lýkur með þessum ljóðlínum:
Já, sá verður einn, sem ekki getur
haft félag við sjálfan sig.
— Þó segi ég rétt eins og er,
að hefði ég verið uppi á undan mér
ég eflaust nyti þess betur
að komast í kynni við mig.
Aí skyldum toga spunnið, en viðameira, er „Bréf til látins
manns". Sérstæð kímnigáfa skáldsins, sem ósjaldan finnur sér
framrás í markvissri kaldhæðni, nýtur sín þar ágætlega; þetta
erindi verður að nægja sem dæmi:
En dánum fannst okkur sjálfsagt að þakka þér
og þyrptumst hljóðir um kistuna fagurbúna.
Og margir báru þig héðan á höndum sér,
sem höfðu í öðru að snúast þangað til núna.
En þetta er afrek, sem einungis látnum vinnst
í allra þökk að gerast virðingamestur.
Því útför er samkoma, þar sem oss flestum finnst
í fyrsta sinn rétt, að annar sé heiðursgestur.
Mikill snilldarbragur er enn sem fyrri á hinum hreinræktuðu
ljóðrænu kvæðum skáldsins, eins og sjá má af hinu gullfagra ljóði
„Fljúgandi blóm“, er jafnframt speglar eftirminnilega lífsskoðun
hans:
Vel sé yður, ó, vœngjaða blómskrúð drottins,
vinir himins og jarðar, sem einhverju sinni,
löngu áður en ártöl og sögur hófust,
uxuð til skínandi flugs upp af jörðinni minni.
Því fögnuður yðar fann sér ei lengur rætur
í faðmi hennar, og þó hafði jörðin borið
að sínu leyti umhyggju fyrir yður
engu minni en jafnvel sólin og vorið.
En þökk sé yður, að hversu hátt sem þér leitið
mót himni og sól, þá komið þér ávallt til baka
að syngja fyrir þau blóm, sem urðu eftir
og enn hafa hvorki lært að fljúga né kvaka.
Og seg þú mér, Ijóð mitt, hvort er ekki einmitt þetta
hin eina gleði, sem sálir og kvœði varðar,
að mega í auðmýkt fara að dæmi fuglsins,
sem flýgur í erindum guðs milli himins og jarðar?
Um annað fram eru það samt hin alvöruþrungnu og stór-
brotnu lengri kvæði bókarinnar, fáguð og formföst og þrungin
að hugsun, sem setja svip sinn á hana og skapa henni sérstöðu í
skáldskap höfundar, því þar lýsir sér ný hlið á honum. Tómas
hefir auðsjáanlega nætt inn í hjartarætur „í stormum sinna tíða“,
heimsstyrjöldinni síðari, sem óhætt mun mega segja, að valdið
hafi straumhvörfum í lífshorfi hans og skáldskap. Þeirri reynslu
hans er lýst á áhrifamikinn og listrænan hátt í kvæðinu „Heim-
sókn“. Gesturinn, sem knúð hefir dyr skáldsins, vakið hann af
andvaraleysinu og glætt honum nýja útsýn og ábyrgðartilfinningu
í brjósti, er lífið í öllum ömurleik sínum; en látum skáldið sjálft
hafa orðið:
Því lífið kemur sjálft í þetta sinn
að sækja þig en ekki skáldskap þinn.
Það hefur öðrum erindum að gegna.
Og það er skáld, sem yrkir öll sín Ijóð
frá eigin brjósti, misjafnlega góð,
og hreyfir aldrei hending rímsins vegna.
Og vei þeim, sem ei virðir skáldskap þann,
sem veruleikinn yrkir kringum hann,
og stendur ógn af skáldsins tungutaki.
Því sjá, hann fléttar einnig örlög þín
við örlög bræðra þinna í kvæðin sina.
Þar búa allir undir sama þaki.
Og þú munt seinna skynja skáldskap hans.
Þér skilst hann fyrst, er þjáning sérhvers manns
er þér í innstu œðar hjartans runnin.
Því lát hans ógn og angist nœða um þig.
Lát elda harms og kvala flæða um þig
unz skógur þinna blekkinga er brunninn.
Og vitund þín mun öðlast sjálfa sig
er sérðu heiminn farast kringum þig
og elfur blóðs um borgarstrætin renna.
Því meðan til er böl, sem bœtt þú gazt,
og barist var á meðan hjá þú sazt,
er ólán heimsins einnig þér að kenna.
Á sömu strengi er slegið í hinu samfellda og svipmikla kvæði
„Haust“, en í því er jafnframt undiralda djúps trega. Kvæðið
„Út vil ég — heim“ lýsir því vel, hve höfundi hafa, að vonum,
gengið til hjarta þung örlög Norðurlandaþjóðanna á stríðsárun-
um. Hreimmikið kvæði og hugsun hlaðið er „Dansinn í Hruna“,
fléttað markvissri ádeilu að öðrum þræði, en hins vegar lof-
söngur um sigurmátt og skapandi mátt mannsandans:
Og samt ein rödd í brjósti voru býr
frá bernsku tímans, rödd, sem viljann knýr
að komast ofar sjálfum sér og hærra,
að sigra heiminn, gera lífið stœrra
og bilið minna milli þesé, sem er,
og mannleg sál í draumi væntir sér.
Og frá þeim degi, að þessi þrá var borin,
er þjáning manns og dauða stakkur skorinn.
Vér sáum stjörnur stafa hvolfsins list
og stóðum upp. Þá trúði lífið fyrst
oss, börnum dauðans, fyrir fegurð sinni.
Þá festist himnesk þrá í jarðnesk minni.
Vér ortum hana í málm og stein og mál,
og mannkynið fékk ódauðlega sál.
Þá skildi listin leiðir manns og apa.
Þá lærðist oss af guði að fara að skapa.
I fögru kvæði og þýðu um Jónas Hallgrímsson lýsir Tómas
snilldarlega hlutverki Jónasar og vakningarstarfi í íslenzku þjóð-
lífi, og óbeinlínis um leið menningar- og vakningar-hlutverki
skáldanna almennt. Sætir þá engri furðu, að maður sem yrkir
Áslaug Ólafsson
Fœdd 14. apríl 1866 — Dáin 22. febrúar 1951
örmum móti mörgum vinum sín-
um, sem nýkomnir voru frá ís-
landi, og liðsintu þeim á ýmsan
hátt. Sömuleiðis skutu þau oft
skjólshúsi yfir unglinga, sem til
Winnipeg komu til þess að leita
sér atvinnu eða stunda nám.
Þau hjónin eignuðust tíu börn,
sem hér segir: Ingibjörgu; hún
dó árið 1905, sextán ára gömul.
Kristínu, sem býr í Vancouver
B.C. George, einnig í Vancouver
B.C.; William, dó kornungur;
Thorstein; hann féll í fyrra stríð-
inu; Ólavíu, sem heima á í Van-
couver B.C. Björn Lindal í
Chicago, U.S.A. Maríu í Dafoe í
Saskatchewan; Línu í Winnipeg;
Ingibjörgu í White Horse Y. T.
Auk barnanna áttu þau 15 barna-
börn og 10 barna-barna-börn.
Áslaug heitin var glaðvær
kona, vinsæl og vel látin; hún
var bókhneigð og ljóðelsk; hún
ávann sér virðingu og góðhug
allra sem henni kyntust. Hún var
félagslynd og starfssöm. Hún var
meðlimur Fyrsta lúterska safn-
aðarins í Winnipeg og tilheyrði
kvenfélagi hans. Hún hélt trygð
við félagssystur sínar þó hún
flyttist í fjarlægð frá þeim og
vestur að Kyrrahafi.
Hún var jörðuð 26. febrúar af
séra Kolbeini Sæmundssyni frá
Seattle, Wash. í Frímúrarar-
kirkjugarðinum í Burnaby í
Vancouver B.C.
Sig. Júl. Jóhannesson
svo fagurlega og af jafn miklum skilningi um „listaskáldið góða“
og tengsli hans við móðurmoldina, ber sjálfur í brjósti djúpa
ættjarðarást og syngur ættjörðinni fagra lofsöngva og eggjandi
til dáða, enda gerir Tómas það á skáldlegan og minnisstæðan
hátt, svo sem í „Ávarp Fjallkonunnar“ (17. júní 1948), þar sem
listræn efnismeðferðin og framsóknarhvötin renna í einn farveg.
Svipmest af ættjarðarljóðum Tómasar, og eitthvert stórbrotn-
asta og snildarlegasta kvæðið í allri bókinni, er kvæðið „Að
Áshildarmýri“. Það er þannig vaxið um samfellda og þróttmikla
hugsun, og sambærilegan búning máls og hrynjandi, að menn
verða að lesa það í heild sinni og íhuga til þess að njóta þess til
fulls og meta. Það er faguryrtur og verðugur lofsöngur um „tólf
hversdagsmenn, sem fordildarlaust stóðu vörð um rétt sinnar
þjóðar“, og jafnframt um alla íslenzka alþýðumenn í liðinni tíð,
sem unnu ættjörð sinni fölskvalaust og létu hvorki kúgun né
önnur andvíg kjör drepa niður frelsishneigð sína. Þetta skilur
skáldið og túlkar til fullnustu, en dæmi þessara alþýðumanna
verður honum einnig tilefni áminningar og aðvörunar:
t
En hvaðan kom þeim sá styrkur, sem stórmenni brást?
Hvað stefndi þeim hingað til viðnáms ofbeldi þungu?
Oss grunar það jafnvel að orð eins og föðurlandsást
hafi æði sjaldan legið þeim mönnum á tungu?
En þeim varð eðlisbundin sú blóðsins hneigð,
er bregzt gegn ofríki og nauðung án hiks og kvíða,
og því verður aldrei til samnings við óréttinn sveigð,
að samvizkan ein er það vald, sem frjálsir menn hlýða.
En hvort á það lögmál, sem hönd þeirra á bókfell reit,
enn hlutverki að gegna? Mun erindum þess ei lokið?
1 dag er vor ættjörð þó frjáls eins og veröldin veit
og visnuð er löngu sú hönd, er oss beygði undir okið.
Og hver skal ei virða það fólk, sem af alhuga ann
hverri einustu þjóð, sem í friði vill brauðs síns neyta?
Nei, það verður annan að saka, ef saga vor kann
að segja frá þjóðum og stefnum, sem valdi beita.
Slíkt hendir þó ennþá. Og vonlítið getur oss virzt
að verjast því skrímsli, sem gín yfir heimsins álfum.
En gœt þess að sagan oss dœmir til feigðar þá fyrst
er frelsi og rétti vors lands stendur ógn af oss sjálfum.
Og ofbeldishneigðin, sem herjar á þjóðir og lönd,
fær hvergi dulizt, hve títt sem hún litum skiptir.
— 1 gær var hún máske brún þessi böðulshönd,
sem blóðug og rauð í dag sínu vopni lyftir.
Framhald á bls. 7
Business College Education
In these modern times Business College
Education is not only desirable but almost
imperative.
The demand for Business College Educa-
tion in industry and commerce is steadily
increasing from year to year. ,
Commence YourBusiness TrainingImmediately!
For Scholarships Consult
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
PHONE 21 804 695 SARGENT AV \ WINNIPEG
Áslaug Ólafsson
Hún var fædd í Hvammi í
Langadal í Húnavatnssýslu á Is-
landi. Foreldrar hennar voru
þau: Hans Natansson og Kristín
Þorvarðardóttir; þau bjuggu
fyrst að Hvammi en síðar að
Þóreyjarnúpi, og þar ólst Áslaug
heitin upp hjá foreldrum sínum
til fullorðins ára, og fluttist það-
an til Vesturheims árið 1886.
Hinn 11. janúar 1887 giftist
hún Guðlaugi Ólafssyni frá
Haga í Húnavatnssýslu, sem var
ágætis maður og listasmiður.
Vinir hans kölluðu hann oftast
„Lauga snikkara“.
Þau bjuggu lengst af í Winni-
peg, fyrst að Ross og Elgin Ave.
og síðar lengi að 716 Victor
stræti. Þar tóku þau opnum