Lögberg - 26.07.1951, Blaðsíða 6

6
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 19. JÚLÍ, 1951
NÓTT
OG
MORGUN
Eftir LYTTON LÁVARÐ
J. J. BlLDFELL. þýddi
„Ég vildi sannarlega að þú vildir gjöra það!“
„Með ánægju: Mér þykir gaman að slíku. —
Ég hefi sérstakaánægju af að fást við óþokka —
ég hefi gaman af því. Viku frá deginum í dag
skal ég koma heim til þín — sem umboðsmað-
ur þinn. — Ég held að ég sé betri til þess heldur
en Blackwell. Þú sagðist þurfa að fara til
Vatnahéraðanna. Farðu þangað og skildu allt
eftir í mínum höndum“.
„Þúsund þakkir. Ég get ekki með orðum
lýst hve þakklátur að ég er. Þú ert vissulega
sá góðgjarnasti og gáfaðasti maður sem til er
í heiminum!“
„Þú getur ekki haft meiri fordóma á gáfum
og góðlyndi, heldur en að ég hefi“, svaraði Lil-
burne heldur vandræðalega. „En hvers vegna
vill systir mín að þú komir?“
„Ó, ég gleymdi því! — Hérna er bréfið frá
henni. Ég g^tlaði að leita ráða til þín í því
sambandi líka“.
Lilburne tók við bréfinu og leit yfir það
fljótlega eins og sá sem er vanur að skilja
innihald og efni á svipstundu.
„Giftingartilboð til systurdóttur minnar.
Herra Spencer — þarf ekki á miklum heiman
mund að halda — frændi hans arfleiðir hann
að öllum sínum eignum (vesalings gamli
heimskinginn) öllum! Þær gefa aðeins af sér
1000 pund á ári. Þér finnst ekki mikið til um
þetta, gjörir þér? Ég furða mig á að systir rhín
skuli vera að segja þér frá þessu“.
„En heyrðu Lilburne“, sagði Beaufort lá-
varður. Það er ekki minnst á heimanmund —
ekkert, sem að fjölskyldan þarf að borga út;
og Arthur er kostnaðarsamur; ef að hún giftist
vel, gæti ég ekki gefið henni minna, en frá
15 til 20 þúsund pund“.
„Ég skil! — Hver vill þjóna sinni lund:
Dóttiíýn hérna — heimanmundurinn þarna. Þú
ert orðinn peningaelskur, Beaufort. Veitir á-
girndin þér nokkra ánægju?“
f Beaufort stokkroðnaði í framan við það
^sem Lilburne sagði og spurninguna; hann brosti
og sagði: x
„Þú ert harðorður. En þú veist ekki hvað
það meinar, að eiga ungan mann fyrir son“.
„Þá hafa ekki allfáar konur logið að mér!
En þú segir satt í því tilliti, að ég hefi aldrei
átt erfingja, guði sé lof! Engin börn, sem lögin
geta neytt upp á mig — eðlilega óvini til þess
að telja árin frá því að þau eru lögaldra og
þangað til að ég hrekk upp af. Mér er nóg að
eiga bróður og systur — að bróðursonur minn
á að erfa eignir mínar, og að á meðan að hann
bíður eftir þeim, telur eftir mér hverja einustu
mínútu, sem að ég lifi. Og hvað er svo að segja
um það? Ef að hann hefði verið föðurbróðir
minn, þá hefði ég gjört hið sama. í millitíðinni
sneiði ég mig eins mikið hjá honum, eins og'
heiðvirð kurteisi leyfir. Á andlit ríks manns
erfingja, eru letraðar dauðarúnir (Memento
Mori!) hins ríka manns. En látum okkur hverfa
aftur að því, sem við vorum að tala um. Já, ef
þú gefur dóttur þinni engan heimanmund, þá
græðir Arthur þeim mun meira á dauða
þínum!“
„Þú skoðar þetta frá fornaldar sjónarmiði“,
sagði Beaufort lávarður með hryllingi. „Ég sé,
að þér fellur ekki þessi gifting í geð. Máske
að þú hafir rétt fyrir þér í því“.
„Satt að segja líkar mér hún hvorki vel né
illa; ég sletti mér aldrei fram í mál milli barna
og foreldra. Ef að ég ætti börn sjálfur, þá skal
ég segja þér, svona til hugarhægðar, að ég
mundi ekki skipta mér hið minnsta af ásta-
málum þeirra; léti þau ráða þeim alveg sjálf.
Mér mundi vera of annt um að losna við þau.
Ef að sambúðin og afköman heppnaðist vel, þá
væri sóminn minn; ef þeim tækist illa, þá hefði
maður ástæðu til þess að hreinsa hendur sínar
af þeim. Eins og ég sagði áðan, þá er mér illa
við fátæklinga í fjölskyldu minni. Ef að Cam-
illa býr í Vatnahéruðunum, eftir að hún er
gift, þá er aðeins um bréf að ræða af og til og
þau koma niður á konu þinni, en ekki þér. Þú
sagðir að hann héti Spencer hvaða Spencer
er það? — hver er ætt hans? Átti ekki ein-
hver Spencer, sem heima á við Winandermere-
vatn — sem — sem fór með okkur þegar að við
vorum að leita að Morton-drengjunum, jú,
vissulega. Mjög sennilega sami maðurinn — nei,
það hlýtur að vera sami maðurinn. Mér datt
það strax í hug. Farðu til vatnanna á morgun.
Þú fréttir máske eitthvað um bróðursyni þína!“
Það var eins og Beaufort lávarður hrykki
saman við þessa skipun.
„Það er nauðsynlegt að hafa fyrirvara“.
„Ástarþakkir fyrir öll ráðin!“ sagði Beau-
fort lávarður og stóð á fætur og varð dauð-
feginn að komast í burtu; því þó hann og
konan hans hefðu ráðkænsku Lilburnes í há-
vegum, þá kveinkuðu þau sér undan hníflun-
um sem nálega undantekningarlaust fylgdu
henni.» »
Lilburne lávarður var einkennilegur að því
leyti, að hann var boðinn og búinn til að gefa
hverjum sem bað hann, en þó einkum ætt-
fólkinu, veraldleg heilræði, og enginn kunm
betri að gefa þau en hann. Þannig án nokkurs
endurgjalds, þá vann hann mönnum hið mesta
gagn; en hann gat ekki setið á sér með að láta
pillur og pinnastungur fylgja með þeim. Hann
hafði ánægju af að sýna hina andlegu yfir-
burði sína, þó að hann sjálfur hagnaðist ekk-
ert á því. Hann hafði og sérstaka ánægju af
því eina hermdarverki, sem fágun skilur
eftir hjá harðstjórum sínum til handa hvers
annars — að meiða tilfinningar hvers annars
og brjóta sjálfselsku þeirra á bak aftur.. En
rétt þegar Beaufort lávarður var að fara datt
’ Lilburne dálítið í hug:
„En eftir á að hyggja“, sagði hann, „þú
skilur, að þegar að ég lofaði að reyna að jafna
sakirnar fyrir þig, þá meinti ég aðeins, að ég
skyldi komast að sannleikanum í því hvort að
þú heíðir ástæðu til að óttast, annars vegar lög-
sókn, en hins vegar samningsumleitun við
þennan mann. Ef að lögsóknin virðist hagkvæm-
ari, þá er þér ljóst, að ég get ekki skipt mér
af henni. Ég gæti komist í vanda, og Beaufort
Court er ekki míp eign“ .
„Ég skil þig ekki“.
„Ég er þó nógu berorður. Ef að peningar
skipta höndum, þá gjöra þeir það til þess, að
sigrast á því, sem nefnt hefir verið réttvísi —
til þess að þessir bróðursynir þínir nái ekki
réttl sínum og halda þeim frá arftöku. Ef að
þetta kæmist nokkurn tíma upp, þá liti það
illa út. Þeir, sem eiga það á hættu, verða að
vera þeir sem eru eigendur að Beaufort- eign-
inni“.
„Ef að þú heldur að það sé óheiðarlegt,
eða rangt .. ..“ sagði Beaufort lávarður hikandi.
„Ég! — ég get aldrei ráðlagt fólki þegar um
tilfinningar þess er að ræða; ég get aðeins ráð-
lagt í sambandi við fyrirkomulag. Ef að þú
heldur, að þau hafi ekki verið gift, þá getur
það verið heiðarlegt af þér að koma í veg fyrir
leiðinlegt málastapp“.
„En, ef að hann getur sannað mér, að þau
hafi verið gift?“ ,
„Ja, hérna!“ sagði Lilburne og hleypti brún-
um óþolinmóðlega; „það er undir þér sjálfum
komið, hvort að þú trúir honum eða ekki. Að
því er mig snertir, sem þriðja aðila, þá er ég
sannfærður um að giftingin fór fram. En ef
að ég væri eigandi að Beaufort Cort þá væri
sannfæring mín á allt annan veg. Þú skilur,
að mér er annt um að hjálpa þér. En það er
ekki hægt að vonast eftir því af nokkrum
manni, að hann leggi velsæmi sitt í sölurnar,
eða flangsi við lögin, nema um hans eigin per-
sónulegu hagsmuni sé að ræða. En um það
verður hann sjálfur að dæma. Farðu heill! Ég
á von á kunningjum — útlendingum — Karls-
istum frá París í heimsókn til mín. Þú kærir
þig ekki um að vera í því félagi?“
„Ég spila aldrei upp á peninga, eins og að
þú veist. Þú skirfar mér til Winandermere, en
um fram allt, þú heldur þessum manni í
skefjum?“
„Áreiðanlega“.
Þessi síðari hluti samtalsins, sem var Beau-
fort miklu ógeðfeldari en sá fyrri, gjörði hann
óstyrkann. Hann stansaði við herbergishurðina,
sneri hurðarhúninum tvisvar eða þrisvar, leit
til baka til tengdabróður síns og sá að frá hon-
um var lítillar samúðar að vænta í stríði hans
á milli eigin hagsmuna og samvizkusemi, svo
að hann fór.
Undir eins og Beaufort lávarður var farinn,
kallaði Lilburne á þjón sinn, sem hjá honum
hafði verið lengi, og sem var trúnaðarmaður
hans og hafði verið í og með í flestum ævin-
týratúrum hans, sem að hann enn hafði gaman
og nautn af, þó farið væri að hausta að í lífi
hans.
„Dykeman“, sagði hann, „þú hefir látið
stúlkuna út?“
„Já, herra“.
„Segðu henni, ef að hún kemur aftur, að
ég sé ekki heima. Hún er asni; hún getur ekki
fengið stúlkuna til að heimsækja sig aftur. Ég
ætla að treysta þér fyrir ævintýri, Dykeman —
ævintýri, sem að minnir þig á æskuár þín.
Þessi dásamlega vera — hún er ómótstæðileg —
þessi afbrigði hennar töfra mig. Þú verður —
nú — þú sýnist órólegur. Hvað er það, sem þú
ætlar að segja?“ ^
„Herra minn, ég hefi frétt meira um hana —
og — og........“
„Nú, jæja“.
Þjónninn gekk til húsbónda síns og hvíslaði
einhverju að honum.
„Þeir eru brjálaðir sjálfir, sem það segja“,
svaraði Lilburne.
„Og“, hélt þjónninn áfram hálf-hikandi með
almennum blygðunasvip á andlitinu, „hún er
ekki þess virði, að þú, herra, lítir á hana —
bláfátæk.......“
„Já, ég veit að hún er fátæk, og þess vegna
ætti þetta að vera auðvelt, ef rétt er að farið.
Þú hefir máske aldrei heyrt getið um mann
nokkurn, Philip konung í Makkadóníu, en ég
skal segja þér hvað hann sagði einu sinni:
„Leiðið þið asna með klifkörfu fulla af gulli
og sendið hann inn um borgarhliðið, og hver
einasti varðmaður hleypur á eftir honum“.
Fátæk! Þar sem kærleikurinn er annars vegar,
þar er gjafmildi hins vegar, Dykeman, og þar
fyrir utan.....“ Lilburne þagnaði, það þyrmdi
yfir honum og hann fór að ganga íram og aftur
um herbergið og tala við sjálfan sig, svo stans-
aði hann, studdi hendinni á mjöðmina, eins og
til merkis um sársauka og svipurinn á and-
litinu á honum breyttist aftur.
„Ég hefi verk þarna ennþá, Dykeman — ég
var naumast tuttugu ára, þegar ég varð lífs-
tíðar krypplingur“. Hann þagnaði, dró þungt
andann, brosti, néri saman höndunum og bætti
við: „Vertu óhræddur, þú skalt verða asninn,
og þannig byrjar Philip frá Makkadóníu að.
fylla körfuna“, og hann tók peningaveski og
henti því til þjónsins, sem að raunasvipurfnn
hvarf af, þegar að hann snerti á peningunum.
Lilburne leit háðlega til hans: „Farðu!“ sagði
hann. „Ég segi þér hvað þú átt að gjöra þegar
að ég hátta“.
„Já“, sagði Lilburne við sjálfan sig, „mjöðm-
in er sár ennþá, en hann er dauður! — var
skotinn, eins og menn skjóta óðan hund, eða
„skunk“! Ég hefi blaðið enn í skúffunni. Hann
dó eins og afhrak — glæpamaður — morðingi!
Og ég eyðilagði nafn hans — tældi unnustu
hans — og ég er, Lilburne lávarður!“
Um klukkan tíu kom um hálf tylft af ást-
mögum Lundúnaborgar, sem eins og Lilburne,
voru trúir hinum lokkandi munaði borgarinn-
ar, þegar hinir grófari vinnu- og umsýslu-
menn voru komnir heim til sín. — Þetta voru
flest einhleypir menn — miðaldramenn, sem að
komu. Eftir nokkra stund komu þrír aðalbornir
Frakkar, sem höfðu fylgt hinum ógæfusama
konungi sínum, Karli tíunda, í útlegð til Eng-
lands. Þeir báru sig fyrirmannlega og sneru
upp á efrivararskegg sín, þó raunasvipurinn á
andliti þeirra leyndi sér ekki. Þeir voru al-
skeggjaðir og stungu mjög í stúf við þá ensku,
sem voru kátir og reifir. En Lilburne, sem hélt
mjög upp á franskt félagslíf, og gat verið kur-
teis og aðlaðandi þegar að hann vildi koma
útlögunum í gott skap, og í hrifningunni við
spilin og stórupphæðirnar, sem spilað var upp
á, hvarf meining og mismunur mannanna. Það
var kominn morgun áður en þeir settust til
kveldverðar.
)rÞú hefir verið ákaflega heppinn í nótt,
herra minn“, sagði einn Frakkinn með virð-
ingarhreim í röddinni, sem blandinn var öfund.
„Sannarlega“, sagði annar, sem hafði spil-
að á móti húsbóndanum og grætt mikið. „Þú
ert sá slyngasti spilamaður, sem að ég hefi
nokkurn tíma kynnst, lávarður minn“.
„ Þið verðið alltaf að undanskilja Monsieur
Deschapesand“, — svaraði Lilburne kæruleysis-
lega.,Hann breytti svo um umtalsefni og spurði
einn af gestum sínum, því að hann hefði ekki
gjört sig kunnugan franska nafnkunna herfor-
ingjanum, sem að ég hefi heyrt að þið séuð
kunnugir, og að ivo mikið er talað um heima
hjá ykkur“, sagði Lilburne lávarður.
„Þú meinar De Vandemont. Vesalings mað-
urinn!“ sagði miðaldra Fransmaður, sem var
alvarlegri en hinir.
„Því vesalings maðurinn! Monsieur de
Liancourt?“
„Hann var í svo mikilli upphefð áður en
stjórnarbyltingin varð. Það var ekki til djarf-
ari foringi í öllu landinu, en nú er hann aðeins
hermaður tækifæranna, sól hans er gengin til
viðar“.
„Þangað til að Borbonarnir koma aftur til
valda“, sagði annar áhangandi Karls og sneri
upp á efrivararskegg sitt.
„Þú gerir mér sannarlega greiða með því,
að gjöra mig kunnugan honum“, sagði Lil-
burne lávarður. „De Vandemont — það er á-
gætt nafn, — svo spilar hann máske vist“.
„En“, sagði einn af Fransmönnunum. „Ég
er ekki viss um, að hann sé sem bezt kominn
að þessu nafni. Það er einkennileg saga“.
„Má ég heyra hana?“ spurði húsbóndinn.
„Vissulega. Hún er í stuttu máli þannig:
Það var gamall greifi, sem hét de Vandemont,
í París af góðum ættum, en bláfátækur. Hann
hafði wrið tvígiftur, og eytt öllu fé beggja
konanna. Hann var ófríður, og orðinn gamall,
og hafði á sér óorð á meðal heldri kvenna á
giftingaraldri, og var því vonlítill um að geta
náð sér í þá þriðju þeirra á meðal. Hann sneri
sér því til iðnaðar- og verzlunarmannastétt-
anna í von um að þar mundi betur ganga. Ætt-
fólk hans var alltaf á glóðum um að hann
mundi bindast böndum, sem hneykslanleg
væru fyrir ættina. Á meðal þeirra var Madame
de Merville, sem þú hefir máske heyrt getið
um“.
„Madame de Merville! Ó, já! Myndarleg, var
hún ekki?“
„Myndarleg víst. Gallinn á Madame de
Merville var, að hún var stolt, menn vissu til
þess að hún hafði oftar en einu sinni keypt
þennan frænda sinn út úr giftingarbralli, sem
að hann var kominn í. Allt í einu kom mjög
myndarlegur ungur maður í kunningjahóp
hennar. Hann var sagður vera sonur greifa de
Vandemont, af öðru hjónabandi hans. Móðir
hans var ensk, og þessi ungi maður hafði alist
upp hjá ættfólki sínu á Englandi, og var nú í
fyrsta sinni opinberlega viðurkenndur af föður
sínum. Það var talað um eitthvert hneyksli. .
„Herra“, tók Monsieur de Liancourt fram í
mjög alvarlegur. „Þetta hneyksli var af þeirri
tegund, sem allir heiðarlegir menn verða að
brennimerkja og fyrirlíta — umtalið um það
átti upptök sín hjá þjóni, sem ekki gat satt
orð sagt; — þvættingur um, að þessi ungi mað-
ur hefði verið orðinn ástmögur konu með ó-
flekkuðu mannorði fyrsta daginn sem að hann
var í París. Ég skal vera andsvarlegur fyrir
að það var lýgi. En ég verð að viðurkenna,
að þessi hneykslissaga var það, sem kom Ma-
dame de Merville, sem var tilfinninganæm —
alltof tilfinninganæm, og unga manninum líka
til að gijjtast, en sem hann sökum efnahags síns
og manndyggðar var þó tregur til.
„Svo að þessi yngri Vandemont giftist þá
Madame de Merville“, sagði Lilburne lávarður.
„Nei“, sagði Liancourt heldur raunalega.
„Það átti ekki svo að verða, því Vandemont
með hugrekki og hugsunarsemi, sem er ein-
kenni drengskaparins, og sem að ég ber mikla
virðingu fyrir, kaus, þó að hann ynni Madame
de Merville heilhuga, að vinna sér eitthvað til
heiðurs, áður en hann tæki hana, sem nafn-
kunnir og auðugir menn höfðu árangurslaust
tilbeðið, að sér. Ég fyrirverð mig ekki fyrir að
játa, að ég var einn þeirra manna, sem að hún
hafnaði, og að ég enn ber lotningu fyrir minn-
ingunni um Eugénie de Merville. Það stóð til
að þessi ungi maður gengi í herdeildina, sem
að ég var foringi fyrir. En áður en að úr því
varð, og á meðan að eldur kærleikans, brann
sem glaðast til hennar, sem til þess var gjörð
aövekja hina sterkustu sambúðarþrá; þá —
þá . . . .“ Fransmaðurinn viknaði og rödd hans
varð óstýrk, en hann náði sér aftur og hélt
áfram: „Madame de Merville, sem var sérstak-
lega hjartagóð, frétti um konu — bláfátæka
ekkju, sem lá hættulega veik í þakherbergi í
sama gistihúsinu sem að hún bjó í, aðhlynn-
ingar og alls laus. Madame de Merville fór og
hjúkraði þessari konu, en veiktist, lá í tíu daga
og — dó — dó eins og að hún hafði lifað í
þjónustu annara, en gleymdi sjálfri sér. Þetta
er þá sannleikurinn í sambandi við hneykslið,
sem þú, herra minn, varst að minnast á!“
„Aðvörun“, sagði Lilburne lávarður, „við
áð leika sér ekki við heilsuna undir því yfir-
lætisskyni, að verið sé að fremja góðverk. Ef
að góðverkin byrja heima, vinir, þá byrja þau
í setustofunni, en ekki í þakherberginu!“
Franski maðurinn leit fyrirlitlega til hús-
bóndans, en sagði ekkert.
„En samt“, hélt Lilburne lávarður áfram,
„samt er það svo líklegt að de Vandemont gamli
hafi átt son, og ég skil svo undur vel, hvers
vegna að hann vildi ekki hafa neinn veg eða
vanda af honum á meðan að hann gat komist
hjá því, en það sem að ég skil ekki er, hvers
vegna að nokkur efi þurfti að vera á faðerni
yngra de Vandemont“.
„Vegna þess“, sagði franski maðurinn, sem
hóf þessa sögu — „vegna þess að ungi maðurinn
neitaði að leggja fram fæðingarskírteini sitt,
eða sverja franskan borgaraeið; því að undir
eins og Madame de Merville dó, yfirgaf hann
föður sinn, sem að hann var alveg nýbúinn
að finna — fór burt af Frakklandi með nokkr-
um öðrum embættismönnum úr hernum og
hinum hugdjarfa .... ráðinn í þjónustu eins
áf prinsunum á Indlandi“.
„Hann hefir máske verið fátækur“, sagði
Lilburne lávarður. „Það er ágætt að eiga föður
og ágætt að eiga föðurland, en þrátt fyrir það,
þurfa menn að hafa peninga, og ef að faðirinn
getur ekki gert mikið fyrir þig, þá er það nú
einhvernveginn svo, að föðurlandið'fylgir sömu
reglu“.
„Lávarður minn“, sagði Liancourt, „vinur
minn hérna, hefir gleymt að segja frá því, að
Madame de Merville hafði arfleitt Vandemont
yngri, án þess að hann vissi af, að mestum
hluta eigna sinna, og þegar að honum var sagt
frá því, eftir að hún var dáin, og hann var
farinn að ná sér nokkuð eftir harm sinn. Þá
kallaði hann ættfólk hennar á fund sinn og
sagði þeim, að minningin um hana væri sér
of heilög til þess að peningar gætu verið hon-
um nein huggun. Svo tók hann ofurlitla upp-
hæð, sem nægði til að mæta nauðsynlegustu
þörfum hans, en skipti hinu á milli ættingj-
anna og fór svo til Austurlanda; ekki aðeins
til aðgleyma sorgum sínum, í nýbreytni og
nýjungum, heldur til að ryðja sér veg eins og
heiðarlegum og hraustum manni sæmdi. Vinur
minn, mundu eftir hneykslinu, sem er gleymt
og grafið fyrir löngu — hann gleymdi dreng-
lyndis-framkomunni“.
„Vinur þinn, kæri Monsieur de Liancourt“,
sagði Lilburne, „er meiri heiðursmaður en að
þú ert!“
„Og ég ætlaði að benda þér á“, sagði sá sem
talað var til, „að einmitt það tiltæki hans virtist
mæla með, að einhverjar sjónhverfingar hefðu
átt sér stað í sambandi við nafnið á de Vande-
mont; því ef að hann hefði verið ættingi Ma-
dame de Merville, því þá að vera svo vand-
fýsinn á að þyggja gjafir hennar?“
„Þetta er skarplega athugað“, sagði Lil-
burne lávarður, og leit með dálítilli virðingu
til tölu-mannsins; „ég verð að segja, að slíkt
er mjög óvanaleg framkoma — framkoma, sem
að ég held, að hvorki þú eða ég hefðum gert
okkur seka í. Jæja, hvað um Vandemont eldri?“