Lögberg - 01.11.1951, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 1. NÓVEMBER, 1951
Högtets
Oefl8 Ot hvern ílmtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SAROENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
UtanAskrift ritstjórans:
HDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 804
Rritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "Lögberg” Is prlnted and publlshed by The Columbla Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnlpeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Skipt um sf-jórnarforustu
E)ins og þegar er vitað, fóru fram almennar kosn-
ingar til brezka þjóðþingsins síðastliðinn fimtudag og
lauk þeim á þann veg, að íhaldsflokkurinn undir forustu
Winstons Churchills, bar sigur úr býtum og hefir nú
tekið við völdum. Kosningabaráttunni var hið bezta
stilt í hóf, eins og jafnan hefir verið venja til á Bret-
landi, þar sem þingræðið er á hærra þroskastigi en
nokkurs staðar annars staðar í víðri veröld; aðallega
voru það meginflokkarnir tveir, íhaldsflokkurinn og
flokkur óháðra verkamanna, eða þáverandi stjórnar-
flokkur, er leiddu hesta sína saman í áminstum kosn-
ingum og háðu úrslitaglímuna; svo mátti segja, að í
pólitískum skilningi væri þjóðin nálega klofin til helm-
inga, eins og úrslitin svo afdráttarlaust leiddu í ljós.
Þingmeirihluti sá, er Mr. Churchill af eigin ram-
leik styðst við, nemur aðeins átján þingsætum; þessu
til viðbótar getur Mr. Churchill nokkurn veginn með
fullri vissu reiknað upp á þingfylgi þeirra sex Liberala^
er náðu kosningu; en þegar þess er gætt, að tala þing-
manna nemur sex hundruð tuttugu og fimm verður það
sýnt, að stýra þarf stjórnarskútunni af fylztu varúð ef
takast skal að sigla heilu og höldnu fram hjá þeim
mörgu skerjum, sem framundan bíða.
Jafnaðarmannastjórnin með Mr. Attlee í broddi
fylkingar, hafði setið að völdum í sex ár; hið fyrra kjör-
tímabil sitt átti hún nægu þingfylgi til að tjalda; öðru
máli gegndi eftir kosningarnar 1950, er hún í rauninni
gat naumast talist starfhæf, og studdist aðeins við sex
þingsæta meirihluta; hún hafði þjóðnýtingu samgöngu-
og framleiðslutækja efst á stefnuskrá sinni og hratt.
ýmsum þeirra þegar í framkvæmd; en í hinum nýaf-
stöðnu kosningum lét Mr. Attlee þess getið, að í því
falli að flokkur sinn yrði ofan á, myndi hann láta frekari
þjóðnýtingu liggja í láginni um nokkurt skeið; og víst er
um það, að lengra verður ekki haldið í áttina tií þjóð-
nýtingar fyrst um sinn því svo trúaður er Mr. Churchill
á samkepnina og einstaklings framtakið.
Mr. Churchill á Liberölum að miklu leyti kosninga-
sigur sinn að þakka, því sennilega var það fylgi þeirra
við hann, sem reið baggamuninn; í þetta skipti sann-
færðust þeir að minsta kosti um það, að þeir ættu sam-
eiginlegan, pólitískán óvin, er koma skyldi fyrir
kattarnef.
Kommúnistar höfðu nokkra frambjóðendur í kjöri,
sem töluðu digurbarkalega og bárust mikið á meðal á
kosningahríðinni stóð, en að loknum leik, er atkvæði
voru fulltalin, kom það í ljós, að hver einasti og einn
þeirra tapaði framboðsfé sínu. Svo fór um sjóferð þá.
Frá hvaða sjónarmiði, sem skoðað er, verða naum-
ast deildar meiningar um það, að Mr. Churchill, sé einn
sá fjölhæfasti stjórnmálavíkingur, sem nú er uppi í
mannheimi; það er ekki einasta, að hann sé afburða
snjall rithöfundur og mælskumaður, heldur er hugrekki
hans slíkt, að til verulegra undantekninga má teljast;
hann er stoltur af þjóð sinni og sættir sig illa við að
skuggi falli á nafn brezka veldisins, eða að dregið verði
úr áhrifum þess á vettvangi heimsforustunnar; og að
því er viðkemur stefnu hinnar nýju stjórnar í utanríkis-
málum, má víst telja, að breyting verði til batnaðar,
minna um hik og efa.
Úrslit áminstra kosninga ber miklu fremur að
skoða sem persónusigur Mr. Churchills, en traustsyfir-
lýsingu á stefnuskrá íhaldsflokksins, þótt eitt og annað
hafi hún til síns ágætis.
Falleg og þakkarverð landkynning
Hinn mikilhæfi sendiherra íslands í Washington,
Hon. Thor Thors, sýndi ritstjóra Lögbergs þá vinsemd,
að senda honum nóvemberheftið af hinu vandaða og
gagnmerka tímariti The National Geographic Maga-
zine, sem gefið er út í New York, en það hefir inni að
halda stórfróðlega ritgerð um ísland, er nefnist Iceland
Tapestry eftir Deena Clark, sem heimsótti landið í
sumar, sem leið, og fór víða um; er hér um svo ná-
kvæma og laukrétta frásögn að ræða, að íslenzka þjóð-
in stendur í stórri þakkarskuld við höfundinn og hið
glæsilega tímarit; drepið er á landnám Ingólfs Arnar-
sonar þar sem öndvegissúlum hans skolaði á land við
Reykjavík, vikið er að ævintýri Leifs Eiríkssonar varð-
andi fund Vínlands og Þorfinns Karlefnis minst; rit-
gerð þessa má telja þakkarvert, menningarsögulegt
heildaryfirlit yfir þróun íslenzku þjóðarinnar í stjórnar-
farslegum, andlegum og afkomulegum efnum, þar sem
sögulegt sannmat er lagt á hvert atriði út af fyrir sig;
lýst er glögglega erfiðleikum landbúnaðarins vegna
þess hve Iandið er hrjóstrugt, en á hinn bóginn dáðst
að gullkistunni umhverfis strendur landsinfe, þar sem
fiskiveiðar nú eru stundaðar í stórum stíl með þeim
fullkomnustu veiðiaðferðum og áhöldum, sem tækni nú-
tímans býr yfir.
Mentamálakerfi landsins eru í ritgerðinni gerð hin
beztu skil og hið sama er um listir og vísindi að segja;
höfundur hefir auðsjáanlega orðið hrifinn af íslenzkri
Siðbótar hugleiðing
Eftir séra VALDIMAR J. EYLANDS
„— En Lúters efldur andi,
skal aldrei dauðann sjá,
en lýsa þjóð og landi
sem leyftur himni frá“. M. J.
Siðbót Lúters er stundum
kölluð „endurfæðing evangel-
iskrar kristni“, og er það mak-
leg skilgreining, og að mörgu
leyti rétt. Með þeim orðum er
gefið til kynna að hér hafi ekki
verið um nýjan flokk eða kirkju-
deild að ræða, heldur einskonar
endurfæðingu andans, aftur-
hvarf til hins einfalda boðskap-
ar sem ^ristur flutti, og postul-
ar frumkristninnar, sem síðar
var skrásettur í hinum ýmsu
ritum Nýja Testamentisins. Frá
því er þessi endurfæðing hófst
í heimi andans eru nú liðin 434
ár. Á þeim tíma hefir mikið af
vatni runnið undir margar brýr;
síðan hefir heimssagan frá
mörgu að greina, og ýmsir þætt-
ir þeirrar sögu eru miður glæsi-
legir. Oft hefir verið dimt í lofti
á þessu tímabili, og ennþá hættir
bölsýnum mönnum, sem þó
telja sig raunsæismenn, til að
andvarpa: „Hvergi greinir skýja-
skil, skelfing er af myrkri til“.
Hin tilfærðu orð Matthíasar
hér að ofan hljóma ekki mjög
spámannlega á þessum dögum.
En spámannleg eru þau engu að
síður, eins og sagan sýnir. Löngu
fyrir hans daga var einskonar
moðsuða hafin af þeim mönnum
sem voru óánægðir með hið tvö-
falda þrælahald sem lýðir allra
landa voru háðir á þeirri tíð.
Annars vegar var vald konungs
og keisara, og hins vegar vald
kirkjunnar. Hvorutveggja höfðu
þessir aðilar fengið allan al-
menning til að trúa því að þeir
hefðu þegið vald sitt fyrir guð-
lega tilskipun. Þetta vald náði
bæði yfir tíma og eilífð; kon-
ungsvaldið þjarmaði mönnum
líkamlega og hélt þeim til hlýðni
með lögreglu- og hervaldi. Páfa-
kirkjan greip einnig gráðugum
höndum inn á hið tímanlega
verksmið manna hvar sem hún
fékk því við komið, og ógnaði
þeim auk þess með helvíti og
eilífum kvölum, ef þeir ætluðu
sér þá dul að dansa ekki í öllu
eftir hennar nótum. Það var sízt
að undra þótt að syði undir niðri
í hugum skynbærra manna. Þá
var það að Lúter kom fram og
kveikti neistann sem síðar varð
logandi bál, sem brenndi, og vill
enn brenna öll h^t af anda
mannsins og gera hann fullkom-
lega frjálsan til hugsana og at-
hafna með Guðs orð eitt að leið-
arljósi í stafni. Sjálfur var Lúter
af*elþýðufólki kominn, hann var
stoltur af þeirri stétt og skyldi
kjör hennar og baráttu mæta
vel. Enda þótt hann hefði ekki
að jafnaði bein afskifti af stjórn-
málum, og héldi fram aðskilnaði
ríkis og kirkju, er það þó al-
mennt viðurkennt af sagnfræð-
ingum að siðbót hans, eða aftur-
hvarf hans til kenninga alþýðu-
mannanna frá Galileu varð
fyrirrennari og undirrót hins
lýðfrjálsa stjórnarskipulags sem
allar þjóðir vilja búa við. Kenn-
ing hans um hið almenna prests-
dæmi kristinna manna leiddi af
sér viðleitni sem miðaði smátt
og smátt að sjálfsforræði þjóð-
anna, og til stjórnarmyndunar
„af fólkinu og fyrir fólkið“, sem
væri ekki eingöngu höfðingjum
og valdsmönnum í vil. Frá kenn-
ingu Lúters um frelsi og mann-
réttindi einstaklingsins má rekja
þræðina sem leiða til vaxandi
sjálfsforræðis og þátttöku í al-
mennum mannfélagsmálum af
hálfu alls þorra manna. Á öld-
unum síðan eru liðnar hefir
konungsvaldið stöðugt rénað, en
lýðræðið aukist að sama skapi.
Eins og allir vita fékk rómversk
kaþólska kirkjan svo mikið áfall
við siðbótina að hún bíður þess
aldrei bætur. Hins vegar má
segja að siðbótin hafi orðið
henni til blessunar, því einmitt
hennar vegna hefir þessi vold-
uga stofnun hreinsað til hið innra
hjá sjálfri sér svo miklu munar,
þótt enn sé mikið eftir af hé-
góma og hindurvitnum í kenn-
ingu hennar og háttsemi með-
lima hennar.
Naumast er hægt að segja að
Lúter sé faðir lýðræðisins eins
og það nú tíðkast. Hér er um
langa framþróunun að ræða. Að
vísu eru grundvallaratriðin frá
honum komin, og eru þau þáttur
í hinni dýrkeyptu arfleifð sem
við höfum þegið frá honum og
öðrum forystumönnum í mann-
félagslegri framþróun aldanna.
En lýðræðis fyrirkomulagið er
ekki byggt á guðlegri opinber-
un 1 þeim skilningi sem þau orð
eru venjulega notuð. Eins og
það skipulag nú kemur okkur
fyrir sjónir er það sprottið upp
af þörf þjóðanna, og ber vott um
æ þroskaðri skilning manna á
hlutverki einstaklingsins og
samfélagsheildarinnar. Að því
und^nteknu að Lúter var upp-
hafsmaður hreyfingar sem
hvorki hann eða samtíðarmenn
hans gátu gert sér fulla grein
fyrir hvert leiða mundi, er ekki
hægt að leggja sigra eða ósigra
lýðræðisskipulagsins að dyrum
hans. En þessi frækorn sannleik-
ans um göfgi mannsins, rétt ein-
staklingsins til sjálfsákvörðunar,
köllun hans til þess andlega
vaxtar og þroska sem hann kann
að vera hæfur til, hafa orðið
feiknastórt tré sem breitt hefir
lim sitt yfir lönd og höf, og í
skjóli þess vilja allir menn
dvelja, sem í námunda við það
hafa komist. Miklar fórnir hafa
verið lagðar fram til þess að
þessar hugsjónir megi halda
velli, og eins til þess að afnema
þær af jörðunni og leggja fjötra
á mennina. Sú barátta stendur
enn.
„Lúters efldur andi
skal aldrei dauðann sjá“.
Við tökum allir undir þessi
orð, og vonum að þau reynist
sönn. En hitt er okkur ljóst að
þótt andi Lúters hafi ekki séð
dauðann, þá hefir hann að
minsta kosti séð skugga dauðans
í ýmsum löndum, og sá skuggi
virðist vera að teygja sig með
geigvænlegum hraða um heim-
inn. í stað lýðræðisins á að
koma einveldi byggt á ofbeldi,
í stað einstaklingsfrelsis undir-
lægjuháttur; í stað Heilagrar
Ritningar eiga að koma ritning-
ar Marx, Lenins, Stalíns og Co.;
í stað landsins Helga og þeirrar
menningar sem þaðan er runnin
á að koma Gerzka Æfintýrið.
Það fer hrollur um vestræna
menn við tilhugsunina um fram-
gang þessarar stefnu, og þau á-
tök sem þurfa muni til að
stemma stigu fyrir þessari flóð-
öldu. Eru mannkyninu þau
ömurlegu örlög sköpuð að þurfa
nú aftur að hverfa inn í myrkur
miðaldanna, og glata öllum þeim
verðmætum sem fram til þessa
hafa verið svo dýru verði keypt
í blóði og tárum?
Þær þjóðir sem enn eru að
mestu ósnortnar af dauðaskugga
hins austræna ógnarvalds svara
þeirri spurningu neitandi, og
hervæðast af miklu kappi. —
Vopnavaldið er því miður nauð-
synlegt. En það er aldrei þroska-
meðal í sjálfu sér. Þegar bezt
lætur getur það aðeins skapað
skilyrði og möguleika til þroska
Þótt vopnin geti skakkað leikinn
í bili þarf meira til að koma.
Þar kemur til greina, afl andans,
máttur hugsjónanna. En vaxtar-
máttur hugsjónanna er kominn
undir trúmennsku og fórnarlund
þeirra sem játa fylgi við kristin-
dóminn, hinn einfalda boðskap
sem Lúter hvarf aftur til úr öllu
kenningamoldviðri sinnar tíðar.
Stundum ræða fræðimenn um
það hvort réttara sé að telja
starfsemi Lúters siðbót, eða að-
eins siðaskifti. Sagan ber þess
vott að um hvorttveggja var að
ræða á hans dögum og lengi síð-
an þar sem áhrif hans náðu til.
Þegar þau ógnarský eru nú
greidd sem í lofti blika yfir
heiminum, með hverjum hætti
sem það verður, þarf að koma '
ný siðbót, og ný siðaskifti, einn-
ig í evangeliskum löndum. Sið-
bót Lúters er ekki fullnægjandi
fyrir alla tíma og tíðir. Mikið
hefir hlaðist utan á kristindóm
þjóðanna síðan hann tendraði
bálið og brenndi sorann og sindr-
ið á sextándu öld. Það þarf að
tendra nýtt bál, og efna til stórr-
ar brennu. Það þarf að brenna
hrokann en efla auðmýktina,
hatrið en stunda kærleikann,
samkeppnina en stuðla að ein-
ingu. Allar andlegar hártoganir
þurfa að fara á bálið svo að menn
geti beint sálarsjón sinni að
uppsprettulind mannlegrar ham
ingju um tíma og eilífð — Kristi
sjálfum, án þess að setja fyrst
upp gleraugu hinna ýmsu sér-
trúarflokka. Lúter vildi ekki
stofna sértrúarflokk; hann vildi
aðeins stuðla að endurfæðingu
evangeliskrar kristni, og það
gerði hann. En í því fólst bæði
siðbót og siðaskifti, sá andi sem
aldrei skal dauðann sjá, „en lýsa
þjóð og landi sem leyftur himni
frá“.
Til þess að andi Lúters geti
lifað þarf nú nýja „endurfæðing
evangeliskrar kristni“, nýtt aft-
urhvarf til hins einfalda boð-
skapar Nýja Testamentisins. Það
er engin önnur leið fyrir ein-
staklinga eða þjóðir til farsæld-
ar og öryggis.
Það er annaðhvort,— ellegar.
Sæmileg afkoma ríkissjóðs
fyrstu sex manuði órsins
Búist við lakari afkomu síðari
hluta ársins.
1 seinustu Hagtíðindum birtist
yfirlit um tekjur og gjöld ríkis-
ins til júníloka. — Verður hér
á eftir getið nokkurra helztu
niðurstöðutalnanna.
Tekjur ríkissjóðs námu alls
162.6 millj. kr., en námu á sama
tíma í fyrra 106.6 millj. kr. og
1949 100.7 millj. kr. Hæsti tekju-
liðurinn var verðtollurinn, er
hann 49.7 millj. kr. og er næst-
um helmingi meiri en tvö næstu
árin á undan (1950 26 millj. og
1949 25.6 millj.). Næst hæsti
tekjuliðurinn voru tekjur af rík-
isstofnunum 42.5 millj. kr. og er
það 3 millj. kr. hærra en 1949.
Tekjur af söluskatti námu 37.2
millj., en námu á sama tíma i
fyrra 15.3 millj. kr. og 10.6 millj.
kr. árið 1949.
Rekstrarútgjöld ríkisins til
júníloka námu 123.3 millj. kr.,
en 1950 námu þau 96.4 millj. kr.
og 1949 87.9 millj. kr. — Hækk-
unin stafar mest af hækkuðum
kaupgreiðslum. T. d. nema út-
gjöldin vegna kennslumálanna
einna nú 22.5 millj. kr., en 1950
námu þau 15.5 millj. kr. og 1949
12.8 millj. kr. Kostrtaður, við
dómsmála- og lögreglustjórn
nam 8.1 millj. kr. og er það 1.7
millj. kr. hærra en 1950 og 3.3
millj. kr. hærra en 1949. Kostn-
aður við heilbrigðisstjórnina
nam 8.9 millj. kr., og er það 2.7
millj. kr. hærra en árið áður og
3.9 millj. kr. hærra en 1949.
Þannig hafa flestir útgjaldaliðir
aukizt og stafar það fyrst og
fremst af hækkuðu kaupgjaldi.
Samkvæmt framansögðu nam
tekjuafgangurinn fyrstu sex
mánuði ársins 39.2 millj. kr., en
á sama tíma í fyrra nam hann
13 millj. kr. og árið 1949 12.8
millj. kr. Af þessu er þó ekki
hægt að draga neinar ályktani'r
af því, hver verður endanleg af-
koma ríkissjóðs á árinu. Inn-
flutningur hefir verið mikill
framan af árinu, og getur því
orðið minni síðari hluta ársins.
Mörg útgjöld eru hærri á síðari
árshelmingi en þeim fyrri, t. d.
færist miklu meira af kostnaði
við ýmsar framkvæmdir á síðari
árshelminginn.
Um þessar mundir er verið að
undirbúa fjárlögin og benda þær
athuganir, sem gerðar hafa verið
í sambandi við þau, til þess að
ríkisútgjöldin munu mjög auk-
ast á næsta ári, einkum vegna
hækkaðs kaupgjalds og verðlags.
Fjármálaráðherra mun væntan-
lega gera nánari grein fyrir
þessu, er hann leggur fjárlögin
fyrir þingið í byrjun næsta
mánaðar.
—TIMINN, 1. sept.
Samvinna Norð-
manna, íslendinga
og Dana um
síldarrannsóknir
Samkvæmt fregnum útvarps-
ins í Osló, flutti blað í Bergen
þá fregn í gær, að Norðmenn,
íslendingar og Danir hefðu gert
með sér samkomulag um að
hafa mjög nána samvinnu og
samstarf í síldarrannsóknum í
Norður-Atlanzhafi framvegis.
Segir blaðið, að þjóðir þessar
muni leggja til sitt skipið hver
til þessa rannsóknarstarfs. —
Leggja íslendingar til hafrann-
sóknarskipið Maríu Júlíu, Danir
skipið Dana og Norðmenn G. O
Sars, sem kunnugt er hér af
rannsóknum í grennd við landið.
Rannsóknarstörf þ e s s i fela
m. a. í sér að kortleggja allt haf-
ið vestan Noregs og vestur fyr-
ir ísland norður í íshaf og að
Jan Mayen og austur að Sval-
barða, Bjarnarey og Finnmörk
og á kortlagning þessi að sýna
síldargöngur á ýmsum árstím-
um og árum.
Einnig er ráðgert að skipin
gefi öll sem eitt veiðiflotum
þessara þjóða þær upplýsingar
er hvert og eitt ræður yfir um
síldargöngurnar og sendi út til-
kynningar um það efni.
Hér er um mjög merkilegt,
samstarf að ræða, en Tíminn
náði því miður ekki tali af þeim
mönnum hér á landi í gær-
kveldi, sem helzt vita um samn-
inga þessa.
—TÍMINN, 17. okt
kvöldfegurð og norðurljósunum sem svo fagurlega er
lýst í kvæði Einars Benediktssonar:
„En við úthafsins skaut,
er alt eldur og skraut
af iðandi norðurljósum“.
Ritgerð þessa prýðir fjöldi hrífandi mynda, myndir
í náttúrulitum og margar litmyndir; ánægjuefni er það,
ekki sízt þeim, er þekkja til, að sjá myndir biskupshjón-
anna teknar á hinu vingjarnlega heimili þeirra, þar sem
frú Guðrún í þjóðbúningi heldur á kaffikönnu í hend-
inni; heimsókninni á listasafn Einars Jónssonar er
fagurlega lýst, og eins er þeirra Jóhannesar Kjarval og
Jóns Engilbertz hlýlega minst; myndin af Akureyri með
háturna hinnar nýju kirkju, er ógleymanlega fögur, og
íhyglisvet’ð er einnig myndin af Siglufirði þar sem ham-
ast er við að gera síldina að markaðsvöru; þótt hér sé
aðeins stiklað á steinum, nægir þessi fáorða greinar-
gerð til að færa lesendum heim sanninn um það, hve
fróðleg áminst ritgerð er, og hver fengur þeim er að
henni, sem ant láta sér um þekkingu á íslandi og ís-
lenzkum þjóðháttum.