Lögberg - 23.10.1952, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 23. OKTÓBER, 1952
Lögberg
Gefiö út hvern fimtudag al
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21804
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by The Columbia Prese Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada
A uthorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Víðfrægur rithöfundur látinn
Hinn 26. september síðastliðinn lézt í Rómaborg
einn hinna kunnustu heimspekinga og rithöfunda sam-
tíðar sinnar, George Santayana, 88 ára að aldri; hann
var fæddur á Spáni, en dvaldi meginhluta ævinnar utan
takmarka ættjarðar sinnar; það var ekki einasta að
hann yrði heimsfrægur vegna bóka sinna um heim-
spekileg efni og snjallrar ljóðagerðar, heldur samdi
hann skádsögu, „The last Puritan", sem varð metsölu-
bók árið 1935 og fjallar um fólk í Nýju Englandsríkjun-
um, sérkenni þess og lifnaðarháttu; er það sérstætt
talið, að heimspekingur semji skáldsögu, er njóti slíkrar
óhemju útbreiðslu; meðal meiri hátta ritverka San-
tayana á vettvangi heimspekinnar má telja „The Life
of Reason“, „Realism of Beings“ og „Persons and
Places“. Þar að auki liggja eftir hann nokkrar ljóða-
bækur, sem skapað hafa honum varanlegan sess meðal
ljóðsnillinga.
Síðustu æviárin var Santayana mjög þrotinn að
heyrn og sjón, en á arni gamanseminnar og jafnvel
kaldhæðninnar logaði sami eldurinn glatt engu að
síður.
„Ég er að verða letingi," sagði heimspekingurinn í
viðtali við blaðamann, skömmu áður en hann steig inn
yfir landamærin. „Og hvernig ætti það öðruvísi að vera
þar sem ég er hættur að gefa mig við daglegum rit-
störfum? Ég hefi ánægju af aðgerðaleysinu, þó að það
ætli alveg að gera út af við aðra menn; og nú finst mér
engin smáræðis list vera fólgin í því að sitja auðum
höndum og bíða sólsetursins."
George Santayana kom til Bandaríkjanna, er hann
var níu ára að aldri og var snemma settur til menta;
hann var alla ævi á kafi í bókum og blöðum, og við
helgidóm einverunnar kvaðst hann bezt þekkja sig
sjálfan.
Frá 1889 til 1911 gegndi George Santayana pró-
fessorsembætti í heimspeki við Harvardháskóla við
mikinn og góðan orðstír; þó var engu líkara en honum
þættu kenslustörfin hálfgert áhættuspil; og í bók sinni
„A Brief History of My Opinions“, kvað hann sér hafa
orðið það að hlátursefni, að burðast við kenslu; hann
eignaðist aldrei ritvél; hann dansaði aldrei og ók heldur
eigi bíl og hann var ókvæntur alla ævi; en þrátt fyrir
þetta hafði hann enga trú á meinlætalifnaði og taldi
þess háttar mestu fjarstæðu; í æsku var hann ófáan-
legur til þátttöku í leikjum; þegar jafnaldrar hans nutu
útivistar, sat hann innilokaður yfir skruddum sínum og
dagdraumum.
Meðan á báðum heimstyrjöldunum stóð, dvaldi
þessi mikli hugsuður á Englandi og flutti fyrirlestra við
Oxfordháskóla; einnig gaf hann sig um hríð að fyrir-
lestrahöldum við Sorbonneháskóla; að lokinni síðari
styrjöldinni fór Santayana til ítalíu og eyddi síðustu
árum ævinnar í Rómaborg.
Ári áður en hinn mikli heimspekingur lézt, var hann
spurður að því hvort hann hefði á hinni löngu ævi sinni
fundið hina sönnu lífshamingju. Svar hans var eitthvað
á þessa leið: „Ég get ekki með réttu kallað mig ham-
ingjusaman mann, en ég er ánægður maður; og ég hefi
alt sem hönd þarf til að rétta, og ef ég segði að ég yrði
var einstæðingsskapar eða tómleika/ þá væri slíkt
hvorki meira né minna en hlægilegt.“
George Santayana skoðaði sjálfan sig sem kaþólsk-
an mann án þess þó að taka þátt í málefnum kirkju
sinnar og hann kvaðst vera kaþólskur að erfðum en
ekki innræti. Hann sótti kirkju, en ekki á sunnudögum
og kvaðst ekkert erindi eiga þangað innan um marg-
menni, því einveran, þar sem annars staðar, væri sér
hugþægust.
Með hliðsjón af stjórnmálum leit Santayana svo
á, sem þjóðirnar væru smátt og smátt að þokast í átt-
ina til einríkis þar sem öllum yrði gert jafn hátt undir
höfði; hann gaf lýðræðisfyrirkomulaginu hornauga
vegna þess að því væri stjórnað af síngjörnum og hug-
sjónasnauðum stjórnmálaloddurum; hvorki lýðræðið
eða kommúnisminn hefði upp á þau fríðindi að bjóða,
er lífsnauðsynleg væri mannkyninu til framdráttar.
Ekki kvaðst George Santayana hafa orðið var
nokkurra þeirra stórmenna á lífsleið sir\ni, er trúandi
væri fyrir alheimsforustu; hann dáði Alexander og
Napóleon og kallaði þá mikla menn; mikilmenni fyrir
fyndust ekki í dag þó þeirra væri leitað með loganda
Ijósi.
Síðustu daga ævinnar dvaldi George Santayana á
fögrum bústað fyrir aldrað fólk, er kaþólska kirkjan
lét reisa og stendur á hæð einni í námunda við hið
fornfræga Colosseum.
☆ ☆ ☆
Gestur Pólsson skáld
Hinn 25. september síðastliðinn voru liðin hundrað
ár frá þeim tíma, er Gestur Pálsson fyrst leit dagsljósið;
hann var róttækur umbótamaður í skoðunum og dygg-
ur málsvari þeirra allra, er honum skildist, að skipa
mætti vegna öfugstreymis í skipulagningu mannfélags-
mála í fylkingu olnbogabarnanna; hann var gæddur
Brezka þingið
700 ára afmæli brezka þingsins.
Saga þess og siðir
Á þessu ári minnist brezka
þingið 700 ára afmælis síns. Á
þeim tímamótum getur það að
vonum litið yfir langa sögu og
merka.
Forngermönsk þing
Englar og Saxar, sem lögðu
Bretlandseyjar undir sig á 5., 6.,
og 7. öld, fluttu með sér hinn
forna þingsið germanskra þjóða.
Sá siður er ævaforn að allir
frjálsir menn kæmu til þings
eða stefnu, þar sem málum var
ráðið til lykta undir forustu
mesta virðingamanns ættbálks-
ins, öldungs eða síðar jarls. Þar
voru líka gerðar samþykktir,
sem urðu gildandi lög fyrir þing-
hána.
Witenagemot, elzta ríkisþingið
Þegar England varð eitt ríki
undir stjórn Elfráðs konungs
hins ríka á síðari hluta 9. aldar,
breyttust þessi fornu sveitar-
þing í eins konar héraðsþing,
skírismót, sem voru hvert fyrir
sitt skíri (shire) og svipar þeim
til vorþinganna íslenzku. Fyrir
ríkið allt var þá háð sérstakt
þing, sem á tungu þjóðarinnar
nefndist Witenagemot, en það
þýðir þing viturra manna. Það
kom saman einu sinni á ári í
London eða Winchester. Það var
skipað líkt og alþingi íslendinga
hið forna, þannig að þar mættu
veraldlegir höfðingjar, en auk
þess áttu fulltrúar kirkjunnar
þar sæti. En þessi höfðingja-
stétt varð brátt alltof fjölmenn
til að mæta á þinginu og komst
þá sá siður á, að þeir mættu ein-
ir, sem konungur valdi til þing-
setu.
Þannig varð Witenagemot sam
koma tignustu manna landsins,
aðalsmanna, biskupa og ábóta og
einskonar upphaf að lávarða-
deild brezka þingsins.
Þing lénsherranna
Eftir að Vilhjálmur bastarður
hertók England 1066 kom hann
léns skipulaginu á í landinu.
Hann skipti öllu landi milli ridd-
ara sinna. Lendir menn Eng-
landskonungs hétu barónar. Þeg
ar þeir tóku land að léni, unnu
þeir konungi hollustueið og hétu
að veita honum í hernaði.
Við þetta breyttist þingið lít-
ið, en hlaut nafnið Great Coun-
cil. Voldugustu lénsherrar og
æðstu höfðingjar kirkjunnar
sátu þar.
Magna Charta
grundvöllur mannréttinda
Jóhann landlausi var óhepp-
inn stjórnandi og gerðu barón-
arnir uppreisn gegn honum.
Hann reyndi að leita athvarfs
hjá páfanum og vildi taka Eng-
land að léni af honum. Það
mæltist illa fyrir í Englandi að
selja páfanum landið á þann
hátt. Árið 1215 þröngvuðu bar-
ónarnir Jóhanni landlausa til að
undirskrifa eins konar stjórnar-
skrá Englands, sem nefnd er
Magna Charta — frelsisbréfið
mikla.
Magna Charta kveður svo á,
að konungur skuli kalla háaðal-
inn og æðstu menn kirkjunnar
til þings og er það grundvöllur
fyrir þingseturétti lávarðanna.
Jafnframt er svo fyrir mælt, að
ný lög verði ekki sett eða nýir
skattar lagðir á nema með sam-
þykki þingsins. Enn var það tek-
ið fram, að enginn maður skyldi
handtekinn né refsað án dóms
og laga. Auk þess var kirkiunni
tryggður réttur til að velja sjálf
sína embættismenn.
Magna Charta er því grund-
völlur þingræðisins í Bretlandi
og jafnframt hins frjálsa dóms-
valds, sem er ó h á ð fram-
kvæmdavaldinu, og er því þann-
ig með réttu talin hyrningar-
steinn lýðfrelsis og mannrétt-
inda.
Kosnir menn til þingsetu
Hinrik III, sonur Jóhanns
landlausa, naut lítillar þjóðhylli,
svo sem faðir hans. Hann lenti í
deilum við þingið. Árið 1252
hafði þingið ákveðið að fjórir
stórbændur frá hverju skíri
skyldu taka sæti á þingi. Kon-
ungur mótmælti því, en slíkt
þing kom þó saman 1254.
Þar með hófst sá siður, að
kjörnir fulltrúar mættu til þings
án þess að það tilheyrði em-
bætti eða tign, sem þeir hefðu
fyrir og eru það fyrstu drög að
því, sem síðar varð neðri deild
brezka þingsins, þó að kosning-
arréttur og kjörgengi væri á
fárra höndum.
Gerðust nú ýmsar greinar með
konungi og barónunum og varð
úr borgarastyrjöld. Símon de
Montfort jarl af Leicester tók
Hinrik konung III. til fanga árið
1264 og kallaði síðan sjálfur sam-
an þing í nafni konungs. Til þess
þings kvaddi hann tvo fulltrúa
frá höfuðborg hvers skíris auk
þeirra, sem áður var ákveðin
seta þar. Það þing kom fyrst
saman 1265. Þetta er talið upp-
haf að neðri deild brezka þings-
ins eða House of Commons, þó að
þingið væri ekki háð í tveimur
deildum fyrr en 1341.
Þingið hafði þó ekki verulega
þýðingu í lífi ensku þjóðarinnar
fyrstu aldirnar. Það fór lengst-
um fremur lítið fyrir því, enda
var það ekki annað en samkoma
þeirra, sem fóru með völdin í
landinu hvort eð var. En þegar
árekstrar urðu milli konungs og
aðals, hafði þingið hlutverki að
gegna og stóð á rétti aðalsins. 1
því stríði stóð meðan Stúartarn-
ir réðu og fram að byltingunni
1688.
Réttindaskráin 1689
Vilhjálmur prins af Óraníu
ríkri réttlætisvitund, er fékk útrás í snörpum blaða-
greinum, smásögum hans og ljóðum. Gestur var snill-
ingur mikill í meðferð óbundins máls; sögur hans, svo
sem „Kærleiksheimilið“ og „Sagan af Sigurði for-
manni“, eiga enn langt líf fyrir böndum, að eigi séu
fleiri tilgreindar. Kvæðin standa sögum hans langt að
baki, þó „Betlikerlingin“ falli eigi auðveldlega í
gleymsku, og það því síður sem Sigvaldi Kaldalóns
samdi við kvæðið áhrifamikið lag, þar sem tónn og ljóð
fallast í faðma.
Gestur Pálsson hafði um skeið ritstjórn Heims-
kringlu með höndum. Hann lézt í Winnipeg 38 ára að
aldri og ber beinin fjarri fósturjarðarströndum, því
hér var hann í tvenns konar merkingu — Gestur.
Einar H. Kvaran, samferðamaður Gests Pálssonar
í tveimur heimsálfum, mintist hans fagurlega í stuttu
erfiljóði, en þannig er upphafserindið:
„Nú ertu þá sigldur á ókunnan sæ,
þú ægilegt hafsdjúpið þráðir æ,
en hér sit ég eftir hljóður.
Grátskyld viðkvæmni grípur mig
um glaumlausa nótt, er ég hugsa um þig
sem breyskan en hjartfólginn bróður.“
varð konungur eftir að hafa heit-
ið að stjórna í samræmi við rétt-
indaskrána frá 1689. Þar með
eru hin fornu lög landsins viður-
kennd og mannréttindi, sem
Magna Charta átti að tryggja,
hafin til verks á ný. Réttinda-
skráin ákvað meðal annars, að
ekki mætti hafa fastan her í
landinu á friðartímum án sam-
þykkis þingsins og á henni
byggðist það, að allt fram að
heimsstyrj öldinni fyrri var eng-
inn brezkur maður herskyldur.
Með réttindaskránni frá 1689
varð England forustuland um
frelsi og mannréttindi, svo að
aðrar þjóðir hafa löngum sótt
sér fyrirmyndir þangað. En það
leið þó langur tími unz neðri
deild þingsins var orðin raun-
verulegt þjóðþing, sem skipað
væri fulltrúum brezkrar alþjóð-
ar.
Ný kjördaemaskipun
Hin forna skipun þingsins frá
13. öld varð eðlilega úrelt, er
tímar liðu. Fornir bæir nutu
þeirrar hefðar að eiga fulltrúa
á þingi ,enda þótt þeir væru
orðnir langt aftur úr. Nýjar
borgir áttu hins vegar engan
fultrúa á þinginu, svo sem stór-
borgirnar Birmingham, Man-
chester, Leeds og Sheffield. Það
var ekki fyrr en 1832 sem hið
forna skipulag breyttist. Þá var
líka miðstéttarmönnum veittur
réttur til að kjósa til þings.
Almennur kosningaréitur.
Árið 1867 fékk þorri verka-
manna atkvæðisrétt, en almenn-
ur varð kosningaréttur karla ár-
ið 1885 og gilda ákvæðin síðan
ennþá. Konur fengu atkvæðis-
rétt árið 1918.
Skotland hafði sitt eigið þing
þangað til 1707, en síðan hafa
Skotar sent fulltrúa á þingið í
London. Irland hafði líka sitt
þing allt fram til 1801, en eftir
það átti það fulltrúa á brezka
þinginu. Þegar írland fékk
heimastjórnina, voru stofnuð tvö
þing þar í landi, annað fyrir
Ulster en hitt fyrir aðra hluta
landsins. Þegar svo írland varð
sjálfstætt ríki árið 1922, hélt
Ulster sínu þingi með valdi í
innanríkismálum, auk þess sem
þaðan eru sendir fultrúar á
brezka þingið.
— TIMINN, 26. sept.
Dánarfregn
Mrs. Marsibil Hjörleifsson frá
Hainey, B.C., andaðist á Royal
Columbia sjúkrahúsinu í New
Westminster, B.C., þann 29.
september s.l.
Hún var fædd að Árnesi, Man.,
30. des. 1902, dóttir Þorfinns
Helgasonar og Marsibil Jónat-
ansdóttur frá Brú við Nes P. O.,
Man. Þorfinnur faðir hennar er
löngu látinn, en Marsibil móðir
hennar er enn á lífi og búsett á
Gimli, Man.
Þann 16. júní 1928 giftist
Marsibil Birni, syni Magnúsar
Hjörleifssonar og Guðnýjar konu
hans, er bæði voru ættuð af
Jökuldal. Björn og Marsibil
bjuggu fyrst um hríð í Winni-
peg, en fluttu þaðan til Selkirk
og bjuggu þar til ársins 1947, er
þau fluttu til Hainey, B.C. —
Þeim varð þriggja barna auðið:
Þorfinnur Hjörleifur, heima hjá
föður sínum, Marsibil Björg, er
dó barn að aldri, og Björn
Marshall, ungur sveinn í heima-
húsum.
Systkini Mrs. Hjörleifsson eru:
Jónatan, Prince Rupert, B.C.;
Helgi, d. 1926; Þorfinnur, Win-
nipeg; Jóhann, bóndi í Árnesi;
Agnes, Mrs. Gobbin, Fenelon
Falls, Ont.; Herdís, Mrs. Stanley
Einarsson, Gimli; Kristín, Los
Angeles, Calif.; Guðmundur
Ágúst, bóndi að Árnesi; Elizabet,
Mrs. J. Young, Selkirk; Guðný,
Mrs. K. Geirhólm, Gimli.
Allir bræður hinnar látnu eru
kvæntir og fjölmennt frændalið
er eftirskilið.
Marsabil var kona vel gefin
og háttprúð, ágæt og umhyggju-
söm móðir, og frábær eiginkona.
Hún átti haga og listræna hönd
og var óþreytandi í umönnun og
aðhlynningu að heill og hag
heimilis síns og ástvinaliðs. —
Sár harmur er kveðinn að henn-
ar nánustu við burtför hennar.
Auk þeirra, sem nefndir hafa
verið syrgja hana aldraðir
tengdaforeldrar hennar, Magnús
og Guðný Hjörleifsson, sem hún
jafnan reyndist ljúf og um-
hyggjusöm tengdadóttir. Eigin-
maður hennar og ungir synir
fluttu lík . hennar austur til
greftrunar; fór útförin fram frá
kirkju Selkirksafnaðar þann 6.
okt. að mörgu fólki viðstöddu.
„Guð huggi þá sem hryggðin
slær.“
S. Ólafsson
Vöknuðu órla og stunduðu
líkamsrækt með vegavinnu
Verkstjórinn annaðist daglega
þjálfun en ráðskonan framreiddi
létla og holla fæðu
Norður í Skagafirði hefir
flokkur vegavinnumanna safnað
kröftum og hreysti með óvenju-
legum hæ'tti, jafnframt því, sem
hann hefir stundað vegavinn-
una, sem gengið hefir betur hjá
þessum flokki en almennt gerist
að því að sagt er.
Verkstjóri þessa flokks, sem
er ungur háskólanemi, er áhuga-
samur mjög um líkams íþróttir.
Hefir hann stundað líkamsæf-
ingar Atlaskerfisins í meira en
eitt ár og öðlazt við það hraust-
an og spengilegan líkama.
Þegar til vegavinnunnar kom
í sumar, þótti vegagerðarmönn-
um verkstjórinn heldur en ekki
karlmannlegur og vildu allir
líkjast honum að atgervi.
Æfði allan vinnuflokkinn
Hinn ungi og áhugasami lík-
amsræktarmaður tók sér þá fyr-
ir hendur erfitt en mikilvægt
verkefni, auk verkstjórnarinnar,
en það er að æfa allan vinnu-
flokkinn í líkamsrækt. Hefir
þetta tekizt með ágætum í allt
sumar. Er skemmst frá því að
segja, að vegagerðarmennirnir
hafa lagt það á sig með glöðu
geði að vakna 15 mínútum fyrr
en ella á morgnana, jafnvel á
leiðinlegustu og svefnþyngstu
mánudagsmorgnum, til að rísa
upp til líkamsæfinga í stundar-
fjórðung áður en vegagerðin
hófst.
Að kvöldinu við vinnuhættur
hefir sami háttur verið hafður
á, og Atlaskerfið æft í aðrar
fimmtán mínútur.
Nýil fæði
Jafnframt þessu hefir flokkur-
inn haft sérstakt fæði, sem talið
er árangursríkast við slíka lík-
amsrækt, og svipar mjög til
náttúrulækningafæðisins. Hefir
ráðskona vegavinnuflokksins orð
ið að leggja til hliðar allar sínar
reglur og matbúið að tilhlutan
verkstjórans það fæði, sem bezt
hentaði hraustum líkömum lík-
amsræktarmannanna. Allir að-
ilar hafa kunnað þessum hátt-
um vel, og ráðskonan mun ekki
hafa neinar áhyggjur af eldri
matreiðslubókum framar, þótt
ekki sé vitað, hvort hún hefir
sjálf tekið þátt í líkamsræktinni.
Afköstin meiri
Hér er um að ræða fróðlega
tilraun á sviði líkamsræktar, þar
sem menn, sem stunda erfiða
vinnu, æfa heilt sumar með sér-
stöku mataræði erfiða leikfimi.
Þeir, sem kunnugir eru, segja,
að allir finni þeir mikinn mun á
heilbrigði sinni og hreysti, og
afköstin við vinnuna séu meiri
en almennt gerist.
— TÍMINN, 16. sept.