Lögberg - 08.01.1953, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 8. JANÚAR, 1953
7
Konan dráttardýr í landi mau-mau-manna
I bók sinni „Last Change in
Africa“ (Síðustu forvöð í
Afríku) segir ameríski rit-
höfundurinn og blaðamað-
urinn Negley Farson nokkuð
frá brezku nýlendunni
Kenya í Austur-Afríku, þar
sem ógnaröld hinna svoköll-
uðu mau-mau-manna vekur
nú alþjóða athygli. — Grein
sú, sem hér birtist um á-
standið í Kenya, er byggð á
bók Negley Forsons.
„I KENYA er það almenn
skoðun, að hin raunverulega
undirrót ríkjandi óróar þar, sé
skortur á jarðnæði handa veru-
legum hluta Kikuyu-þjóðflokks-
ins> en flestir meðlimir mau-mau
félagsskaparins koma þaðan,
sem kunnugt er. Þar við bætist
ófullnægjandi skólakerfi, skort-
ur á sjúkrahúsum og viðunandi
húsnæði handa íbúum landsins
almennt, auk þess hversu litla
möguleika innfæddir menn hafa
til þess að komast til áhrifa í
landsstj órninni.” Á þessa lund
hljóðar ein af nýjustu fréttatil-
kynningunum frá Nairobi, frá
hlutlausum aðila. I þessu sam-
bandi minnast menn gjarna eftir
tektarverðra athugasemda hins
bandaríska blaðamanns, Negley
arson, sem hann hefir sett fram
1 bók sinni: „Last change in
Africa.“ Farson lætur sig mál-
efni Austur-Afríku mestu skipta,
þar á meðal nýlendunnar Kenya,
sem kunnust er í hinum vest-
ræna heimi af frásögnum veiði-
manna. — í þeim er hins vegar
jafnaði lítið rúm fyrir lýs-
lngu á þjóðfélagsvandamálum
andsins, en um þau segir Far-
son m. a.:
^ótgpóin tortryggni í garð
hvítra manna
í Kenya eru sem næst 29 þús.
hvítir menn, um það bil 100 þús.
ndverjar, sem allir hafa hand-
Verk eða verzlun að atvinnu
sinni. — Niður við ströndina eru
Um 24 þús. Arabar, en tala inn-
asddra manna nemur um 5 milj-
°num- Indverjum líður vel í
enya og sömu leiðis Evrópu-
mÖnnum. — Það myndi einnig
gdda um hina innfæddu menn,
e þeir gætu lagt niður hina rót-
grónu tortryggni sína í garð
a Ira hvítra manna og fyrirætl-
ana þeirra. Það er alls staðar far-
lð vel með innfædda, þar sem
Þeir eru í þjónustu hvítra
manna. Hins vegar hefir tor-
ryggni þeirra í garð hvítra
manna fyrr á tímum orðið til
^ss, að þeir drógu sig út úr
o um félagsskap og samneyti
vrópumanna og mynduðu ein-
angraðar byggðir, og þar lifir
angmestur hluti landsmanna. —
þessum einangruðu héruðum
^and þegar fyrir löngu
tekið í notkun og fólkið orðið
Par allt of margt, og hinum inn-
® du finnst sem hvítir menn
a di þeim þar innilokuðum og
vdji ekkert gera fyrir þá, sem
búa, þótt raunverulega eigi
, r sjálfir þar mesta sök fyrir
oraunhæfan ótta við samfélag
inna hvítu. Það eru starfandi
margháttaðar stofnanir í ný-
jeodunni, sem gera allt, sem
eim er unnt til þess að fræða
svertingjanna um, hvernig þeir
ezt geti hagnýtt sér landið og
engið mesta uppskeru, en and-
hxnna innfæddu er svo rót-
groxn á slíkum ráðleggingum, að
P®r koma ekki að gagni.
em stendur er langmest á-
umZ'VÖgð * Það af yfirvöldun-
i Kenya að vinna sér traust
vertingjanna. — Hins vegar er
s andjð þannig | þéttbyggðustu
in, íUm landsins< t. d. í hérað-
Kavirondo, þar sem búa 350
lanHnS ^ hyerjum ferkílómetra
u- J hfsbaráttan þar svo
beím °S 6rfÍð svertlngjunum, að
beir -er nokkur vorkunn þótt
séi ueU farnÍr að halda> að Það
bvrahmir hvítU menn’ sem a"
xnuT S?U fyrÍr ^^d^rásíand-
en ekki „forsjónin."
arson lýsir á einum stað á-
standinu í einni þeirra einangr-
uðu byggða, sem áður var á
minnst. — Hann tekur sem dæmi
Kiambu-héraðið. — Þar búa ein
göngu Kibuyu-menn, og það er
eitt þeirra héraða, þar sem á-
standið er þolanlegast og lífs-
kjörin skást, enda er landið þar
einna bezt fallið til ræktunar og
áveitur í sæmilegu lagi. — Samt
er ofnotkun landssvæðis þessa
slík vegna hins mikla mann-
fjölda, að tekið hefir verið til
bragðs að flytja meira en þriðju
hverja fjölskyldu til annarra
staða, eða nánar tiltekið 10 þús.
fjölskyldur af þeim 28.500, sem
þar bjuggu til skamms tíma.
Mannfjöldinn er samtals þar eft-
ir burtflutningana 196.181, og 40
af hundraði þess mannfjölda á
ekkert land, en það land, sem í
notkun er, er allt of lítið handa
þeim, sem hafa yfirráð þess. Af
þessu sést, að í þessu eina hér-
aði eru um 90 þúsund menn, sem
enga möguleika hafa til þess að
framfleyta lífinu.
Kikuyu-konan á ekki sjö
dagana sæla
Maður hlýtur að hrærast til
meðaumkunar yfir hinni sterku
fróðleikslöngun svertingjanna,
þegar þess er gætt, hversu illa
er að þeim búið í þeim efnxxm.
Aðeins sem næst tíundi hluti
barna og unglinga á skólaaldri
fær nokkurn tíma að ganga í
skóla, og þeir, sem hljóta það
hnoss, eru sjaldnast við nám
nema brot af þeim tíma, sem
eðlilegast væri. Aðeins um 10
þúsund unglingar ljúka undir-
búningsnámi á ári hverju, þar af
rúmlega helmingurinn í gagn-
fræðaskólunum, en ekki liggja
fyrir skýrslur um hversu margir
ljúki námi þaðan. — Markere-
skólinn, sem er í Uganda og
æðsta menntastofnun landsins,
hefir ekki nema um 70 nemend-
ur. — Það fer þó nokkuð í vöxt,
að sérlega dugmiklir nemendur
þiggi námsstyrki og fari til fram
haldsnáms í Englandi, jafnvel í
Oxford og Cambridge og meira
að segja til Bandaríkjanna. Inn-
fæddir námsmenn eru margir
vel gefnir andlega og líkamlega
og framúrskarandi iðnir og dug-
miklir. — Segja má, að trúboðar
hafi með höndum alla undirbún-
ingskennslu í landinu, og ástæð-
an til þess, að svo margir hætti
námi fljótlega, er hinn mikli
námskostnaður.
Það kostar víðast frá 3—4
sterlingspundum að ganga í trú-
boðsskóla. Mönnum kann að
virðast að það sé ekki há upp-
hæð, en miðað við meðaltekjur
landsmanna er hún gífurlega há.
— Laun daglaunamannsins eru
sem sé víðast hvar um 1 sterl-
ingspund á mánuði, þar af verð-
ur hann að greiða tólfta hluta í
skatt.. — Af því sést, að það er
fjölskyldunum ofvaxið að kosta
börn sín á skóla, þótt gjaldið sé
ekki hærra en þetta.
Um konurnar innan Kikuyu-
þjóðflokksins segir Farson: Þær
eru látnar fara að þræla, þegar
þær eru um sex ára. — Og vinn-
an er helzt fólgin í því, að þær
eru notaðar sem dráttardýr. —
Þannig draga þær þungar byrð-
ar eftir þjóðvegunum, oft allt
upp í 300 pundum. — Þær end-
ast illa, eins og gefur að skilja. —
Fæstar ná fimmtugsaldri. Þær
eru í vexti ólíkar því, sem gerist
um annað fólk. Brjóstin eru flöt,
höfuðið stórt og sterklegt og
djúp skora í ennið og aftur á
hnakka. — Það er ekki farið eins
illa með nokkurt húsdýr eins og
þessar vesalings konur, og með-
ferðin á þeim er einn svartasti
bletturinn á hinni svokölluðu
siðmenningu í heiminum.
Kerlmennirnir gera ekkert
En eiginmenn þeirra gera ekki
nokkurn skapaðan hlut. — Með-
an konurnar þræla fyrir heimil-
inu, eyða þeir tímanum í alls
konar óþarfa og vitleysu. — Þeir
hafa t. d. mjög gaman að hlusta
á yfirheyrslur. — Alls staðar eru
dómstólar innfæddra manna,
sem gera sér leik að því að taka
menn fasta fyrir hvers konar
smávægileg afbrot, og dómar-
ana vantar sannarlega ekki á-
heyrendur, — enda fara þessar
yfirheyrslur fram í glæsilegum
byggingum, sem stjórnin hefir
látið byggja.
Farson er hér kominn að því,
sem hann álítur vera eitt af
höfuðmeinunum. Hann dregur
ekki í efa heiðarleik landsstjórn-
arinnar, og þykist vita að hún
hyggist aðeins láta gott af sér
leiða með því að láta framfylgja
lögum og rétti í landinu og fá
landsbúum sjálfum sem bezta af
stöðu til þess að halda uppi aga.
En árangurinn telur hann meira
en vafasaman.
Þegar mér verður hugsað til
vesalings kvenfólksins, get ég
ekki varizt þeirri hugsun að það
sé hið mesta glapræði að gefa
karlmönnunum undir fótinn með
að eyða tímanum í málaflækjur
í dýrum byggingum. — Þarna
sitja hinir innfæddu daginn út
og daginn inn, prúðbúnir með
hvíta kraga um hálsinn, haldai
langar ræður, sækja og verja ó-
merkileg og oft tilbúin mál, í
stað þess að leggja stund á hand-
verk, landbúnað eða eitthvað
annað nytsamt starf. — Ef
Afríkumaðurinn á að geta tekið
framförum, þá verður að afnema
það steinaldarskipulag, sem rík-
ir í þessari nýlendu, þrælkun
kvenfólksins en algert iðjuleysi
karlmannanna, það verður að fá
karlmennina til þess að hætta
letilífi þeirra og fá þá til þess
að vinna. — Það má ekki ala
upp í þeim ómennskuna með því
að horfa á það án aðgerða hvern-
ig þeir láta kvenfólkið þræla
eins og skepnur, og hvetja þá
að fara slíku fram með því meira
að segja óbeint til þess að byggja
handa þeim dýrar byggingar til
að eyða í tímanum. — Allt of
margar byggingar af því tagi
geta óðar en varir eyðilagt ný-
lenduna.
—AB, 22. nóv.
Sýnisbók íslenzkra rímna
Sýnisbók xslenzkra rímna frá
upphafi rímnakveðskapar til
loka nítjándu aldar, I.—III. Val-
ið hefir Sir William Craigie.
LXX+306, LXII+334, XXXII
+414 bls. Thomas Nelson &
Sons Ltd., Edinburgh (I.—II.
bd.), Leiftur h.f., Reykjavík
(III. bd.). Prentað í Edinburgh
og Reykjavík 1952.
Þetta er þungvægt rit, mikil-
vægt rit og meira að segja gull-
vægt rit. Þungvægt er það vegna
stærðar og pappírsgæða, mikil-
vægt vegna þess að það ætti að
geta vakið okkur íslendinga til
skilnings á því, að okkur er skylt
að þekkja alla sögu vora. ekki
síður þær hliðar hennar, er hafa
fengið á sig óorð og þykja ekki
sem félegastar, en hinar, og jafn
vel fært oss heim sanninn um
það, að rímurnar eru ekki sá
endemisleir, sem margir halda,
síðan Jónas Hallgrímsson kvað
upp hinn vanhugsaða dóm sinn
um þær. Gullvægt er ritið vegna
hinna ágætu innganga, er út-
gefandinn lætur fylgja hverju
bindi.
Það er þó ekki með öllu kinn-
roðalaust að íslendingur tekur
sér rit þetta í hönd, því að það
er erlendur maður, sem annast
hefir verkið, en manni finnst
óneitanlega íslenzkum fræði-
mönnum hefði staðið næst að
inna það af hendi. Þeir hafa þó
margt, ef ekki allt sér til af-
sökunar. Ekki vantar okkur
samt mennina, og ekki skortir
þá getu og þekkingu, en þess er
ég alveg fullviss, að ef þeir
hefðu unnið þetta verk, hefðu
þeir engan kostnaðarmann getað
fengið að því, og það mundu
hafa verið taldar fræðikenjar í
þeim að leggja vinnu í slíkt. Að
því leyti má því telja að vel hafi
farið að erlendur fræðimaður
varð til verksins, ekki sízt þeg-
ar það var slíkur fræðijöfur sem
Vilhjálmur Craigie. Það er og
annar kostur á því, að það er
erlendur fræðimaður sem vinnur
þetta ágæta verk. Því miður er
sá búraháttur ekki útdauður
með Islendingum, að erlendir
menn séu allir miklir menn og
okkur um flest fremri; þegar
einn ágætasti fræðimaður Breta
leggur á sig þetta starf, er því
ekki ólíklegt, að það eitt verði
til að vekja til umhugsunar um
það, að rímurnar séu ekki úr-
vinda eins ómerkilegar og Jónas
Hallgrímsson álpaðist til þess að
halda fram. Þá er því ekki að
leyna, að það má telja höfuðlán,
að slíkur maður sem herra Vil-
hjálmur varð til að vinna þetta
verk, svo vel er hann að sér um
íslenzkar bókmenntir, og sér-
staklega stendur hann á sviði
rímnanna ap minnsta kosti jafn-
fætis rímnafræðingum vorum,
sem hann að vísu um margt
styðst við.
Ritið veitir ágætt yfirlit yfir
hið helzta úr rímnabókmennt-
um vorum, en enda þótt úrvalið
sé að sjálfsögðu hönduglega
gert, er það á einskis manns
færi að fara að pæla í gegnum
allar þessar rímur til þess að
vita, hvort heppilega sé valið,
þ. e. a. s. hvort beztu kaflarnir
úr hverjum rímum komi þarna
fram, og hvort ekki hafi verið
sleppt rímum, sem velja hefði
mátt úr góða kafla. Niðurstaðan
af slíkri rannsókn mundi verða
vafasöm, því slíkt er álitamál,
enda sýnist sitt hverjum og oft-
ast með sæmilegum rökum. Ég
sakna til dæmis þess, að þarna
skuli enginn kafli vera úr Núma
rímum, jafn gullfallegt og margt
er þar. Vera má þó, að ekki hafi
alltaf verið valið beinlínis eftir
fagurfræðilegum sjónarmiðum,
heldur öðrum, er þýðingu hafa
fyrir rímnafræði. Það hlýtur að
hafa verið óskaplegt verk, fyrir
útgefandann að pæla þó ekki sé
nema gegnum þær rímur, sem
valið hefir verið úr, en auðvitað
hefir verið farið yfir miklu
meira.
Það sem mestu ef um vert í
sýnisbók þessari eru inngangar
þeir, sem herra Vilhjálmur hefir
samið við hvert bindi. Hafa þeir
að geyma glöggt yfirlit yfir sögu
og þróun rímna, og greinargerð
um mansöngva, rímnamálið og
rímnabraghættina, og er sérstak-
lega mikill vinningur að yfirlit-
inu yfir rímnabraghættina. Til
var að vísu undir bragfræði síra
Helga á Melum, sem margt er
vel um, en þar er allt gersam-
lega ókerfað, svo að til stórtraf-
ala er við notkunina; hjá Vil-
hjálmi er allt aftur á móti prýði-
lega kerfað svo að auðvelt er til
afnota .
Rit þetta er hið merkilegasta
og gagnlegasta í alla staði, ekki
aðeins fyrir fræðimenn heldur
og fyrir allan almenning, ef hann
vill þýðast ritið. Frágangur allur
á því er prýðilegur, en prent-
villur hefðu mátt vera færri,
enda þótt hvergi saki þar sem
ég hef rekist á þær.
Það má heita alveg einstakt,
að fræðimaður, sem hefir haft
og hefir, jafn mörgu að sinna
eins og herra Vilhjálmur, skuli
á gamals aldri hafa gefið sér
tíma til að vinna þetta mikla
verk, og að hann skuli hafa leyst
það af hendi með hinum mestu
ágætum, eins og þó liggur fjærri
hinu venjulega starfssviði hans.
Það er ekki eitt, að hann er einn
ágætasti málfræðingur, sem nú
er uppi, heldur hefir náttúran
líka léð honum vinnuþrek, sem
fáum er gefið.
Við Islendingar megum sann-
arlega vera herra Vilhjálmi
þakklátir fyrir verkið, en það
lofar sjálft sig. Guðbr. Jónsson
—VÍSIR, 10. nóv.
ALDARFJÓRÐUNGS STARF:
Heilsuhælið í Kristnesi
Laugardaginn 1. nóvember s.l.
voru 25 ár liðin frá því er Krist-
neshælið tók til starfa.
Stofnun þess og rekstur hefir
verið gagnmerkur þáttur í sögu
íslenzkra heilbrigðis- og félags-
mála, og vafasamt er, hvort
nokkru sinni hefir verið lyft
meira Grettistaki með almennum
samtökum en stofnun þess var á
sínum tíma.
Fyrir 25 árum var ástandið í
berklamálum og berklavörnum
landsins í einu orði sagt ægilegt.
Heilar fjölskyldur hrundu niður
úr berklum, að ótöldum öllum
þeim f jölda, sem sjúkur var árum
saman, óvinnufær og öðrum til
byrði og áhættu. Vífilstaðaheim-
ilið hafði að vísu starfað um all-
langt skeið, en var þegar í upp-
hafi alltof lítið, svo stöðugt voru
tugir sjúklinga þar á biðlista.
Kom það einkum hart niður á
hinum fjarlægari landshlutum,
þar sem samgönguerfiðleikar
bættust ofan á allt annað. Hér
um slóðir virtist berklaveiki
mjög skæð og útbreidd, og var að
jafnaði fjöldi berklasjúklinga á
sjúkrahúsinu á Akureyri, sem
kallast mátti viðunandi, bæði
fyrir þá og aðra sjúklinga, er
þar dvöldust.
Engixm mun því hafa verið ljós
ara en Akureyringum og Ey-
firðingum, hversu brýn nauðsyn
var, að úr yrði bætt.
Samband norðlenzkra kvenna
tók málið upp 1913 og hóf þá
fjársöfnun. Söfnuðust í þeirri at-
rennu um 100 þúsund krónxxr og
gáfu ýmsir stórgjafir. En eftir
fyrsta átakið dró úr áhuganum,
enda þótt málinu væri haldið
vakandi. Var og þáverandi land-
læknir, Guðmundur Björnsson,
lítt hvetjandi, því að hann trúði
því ekki, að unnt yrði að afla
nokkurs verulegs fjár með sam-
skotum, en fé til hælisbyggingar
þá ófáanlegt úr ríkissjóði. Ráð-
lagði landlæknir að reisa eins
konar bráðabirgðaskýli fyrir 20—
30 berklasjúklinga í grennd við
Akureyri, og lét hann þau orð
falla, að um 30 ár myndu líða
áður en hægt yrði að reisa hæli
fyrir 50 sjúklinga.
Mátti svo kalla, að málið væri
að sofna. Um þessar mundir var
Jónas Þorbergsson ritstjóri Dags.
Hafði hann frá því fyrsta verið
hinn ötulasti stuðningsmaður
þessa máls. Mun hann hafa átt
frumkvæðið að því, að efnt var
til félagsstofnunar um mál þetta.
Var Heilsuhælisfélag Norður-
lands stofnað 22. febrúar 1925,
og var Ragnar Ólafsson konsúll
kjörinn formaður þess. Jafn-
framt hóf Jónas Þorbergsson
harða sókn fyrir málinu í blaði
sínu, og má segja, að hann færi
þar eldi um huga manna. Tókst
honum manna bezt að sameina
hin andstæðustu öfl til fylgis við
þetta mál, og var það því meiri
furða, sem hann átti þá víða
högg í annars garð sem pólitísk-
ur ritstjóri. Mun sjaldan hafa
verið meiri vakningaralda um
sameiginlegt átak allra krafta
um allt Norðurland. — Féð
streymdi inn og á sama tíma var
tekið að ræða við stjórnarvöld
og Alþingi. Jónas Jónsson var
þá kominn á þing og gerðist hann
forvígismaður málsins á þingi og
í hans hlut sem heilbrigðismála-
ráðherra kom það að veita hæl-
inu viðtöku hinn 1. nóvember
1927.
Þegar landlæknir sá, hver ein-
hugur fylgdi máli af hendi Norð-
lendinga, gerðist hann öflugur
stuðningsmaður þess, og svo
ötullega var unnið, að rúmum
tveim árum eftir félagsstofnun-
ina var hælið komið upp og tek-
ið til starfa. Höfðu þá safnazt til
þess um 250 þúsund krónur, en
hitt greiddi ríkissjóður. Þegar á
það er litið, að verðgildi peninga
var þá margfalt við það, sem nú
er, og árferði erfitt á ýmsa lund,
var fjársöfnun þessi óvdnalegt
þrekvirki, og sýnir það bezt,
hversu mönnum var ljós þörfin
og þeir fúsir að bæta úr bölinu.
Síðan eru liðin 25 ár. Kristnes-
hælið hefir unnið sitt hlutverk
hávaðalaust, og veitt fjölda sjúkl-
inga heilsubót og létt öðrum
sjúkdóm sinn. Alls hafa 1763
sjúklingar notið þar hælisvistar.
Húsakostur hælisins hefir verið
bættur og aukinn, svo að það
rúmar nú allt að 80 sjúklingum
í stað um 50 í upphafi. Umhverfi
hælisins hefir verið fegrað og
prýtt
Á síðastliðnu sumri var haldið
þar ársþing S.Í.B.S. Fannst gest-
um öllum, innlendum og erlend-
um, mjög um, hversu vistlegt og
hlýlegt væri þar umhorfs utan
húss og innan.
Jónas Rafnar hefir verið yfir-
læknir hælisins frá byrjun, en
iáðsmaður Eiríkur Brynjólfsson
nær óslitið.
Mikið hefir breytzt um berkla-
veikina og hag berklasjúklinga í
landinu á þeim aldarfjórðungi,
sem liðinn er síðan Kristnes-
hæli tók til starfa. Dánartala á
ári hefir lækað úr 20 af 10 þús-
undum niður í 2, og miklu fleiri
fá nú fullan bata en áður. Með
hverju ári sem líður aukast von-
ir manna um algeran sigur á
þessum vágesti.
Það er vitanlega margt, sem
hefir stuðlað að því, að berkla-
veikin er nú á undanhaldi í landi
voru, en ljóst má það vera öllum,
að starfsemi Kristneshælis er
eitt af stóru skrefunum, sem
sem stigin hafa verið í þá áttina.
Á þessum tímamótum verða
því margir, sem senda Kristnes-
hæli, forgöngumönnum að stofn-
un þess, læknum og starfsliði
fyrr og síðar hlýjar hugsanir og
innilegar þakkir fyrir störf
þeirra.
St. Std.
—AB, 9. nóv.
COPENHAGEN
Bezta munntóbak
heimsins
KAUPENDUR LÖGBERGS
Á ÍSLANDI
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang Lögbergs, kr. 75.00. Dragið
ekki að greiða andvirðið. Það léttir innheimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir sem
eiga ógreidda eldri árganga, eru vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
BJÖRN GUÐMUNDSSON
FREYJUGATA 34. REYKJAVÍK