Lögberg - 12.02.1953, Qupperneq 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 12. FEBRÚAR, 1953
7
B-yítamín rannsóknir á fiskafurðum
VÖKUDRAUMAR
Eftir JÓNBJÖRN GISLASON
Merkilegt nýjung, sem komin
er hér á rekspöl
MATARGERÐ er vandaverk,
miklu meira en fólk almennt
grunar, valið á matvælunum og
meðferð þeirra, allt þangað til
þau eru komin á matborðið, eru
grundvallaratriði f y r i r heil-
brigði og líðan fólks. Þar má
ekkert hinna fjölmörgu nauð-
synlegu efna vanta, frekar en
þegar settur er saman næringar-
vökvi handa gerlum.
Vanti eitt eða fleiri slík efni
í fæðuna til lengdar, þá þrífst
maður ekki, frekar en gerlarnir,
enda þótt öll önnur efni séu fyr-
ir hendi í fæðunni í ríkum mæli.
Maður verður kvellisjúkur og
kvefaður og hafnar í einhverri
lyfjabúð með ávísun á eitthvert
efni, sem læknirinn telur, að út-
lit sé fyrir, að líkamann vanti.
Vel má vera að þetta efni hafi
farið einhvers staðar forgörðum
við matreiðsluna, svo að sjúkl-
ingurinn hefur misst af því úr
fæðunni. Ef til vill hefur það
verið í soðinu ,sem hellt var
niður.
Það eru nokkur ár síðan byrj-
að var að mæla magn ýmissa
vitamína með gerlum, í stað til-
raunadýra. Hafa gerlarnir tals-
verða kosti til þessara nota fram
yfir tilraunadýr, eins og kjúkl-
inga og rottur. Eru helztu kost-
irnir þeir ,hversu gerlarnir eru
smávaxnir og hversu fljótt þeir
vaxa. Vegna þessa mikla vaxtar-
hraða gerlanna, tekur hver til-
raun með þeim aðeins nokkrar
klukkustundir eða daga, þar
sem dýratilraun tekur margar
vikur eða mánuði. Fóðrun og
hirðing dýranna kostar auk þess
fargfalt meiri fyrirhöfn og fé, en
ræktun gerlanna.
Ennþá eru það aðeins vítamín
af B-flokki, sem mæld eru með
hjálp gerla, en B-vítamín eru,
sem kunnugt er, orðin mörg, tal-
in að minnsta kosti 12 eða 14.
Þau, sem einna oftast þarf að
mæla eru: thíamín, öðru nafni
aneurín eða vítamín Bl, ríbófla-
vín, nikótínsýra, bíótín, vítamín
B6 og vítamín B12.
Fljóllegra en efnafræðileg
ákvörðun
Flest B-vítamínanna má einn-
ig ákveða á efnafræðilegan hátt,
en það er oft miklu erfiðara og
seinlegra og gefur ekki alltaf
eins nákvæmar niðurstöður og
ákvörðun með gerlum. Thíamín
mun þó oftast hentugra að á-
kveða efnafræðilega. Venjulega
er hægt að ákvarða miklu minna
magn af vítamíninu, þegar not-
aðir eru gerlar, heldur en með
efnafræðilegum aðferðum, og er
slíkt kostur, þar sem magn víta-
mínanna í sýnishornunum er oft
mjög lítið. Þannig má t. d. með
viðeigandi gerlum mæla víta-
mín B12 í 1 grammi af fiskimjöli
þó að ekki séu þar af vítamínu
nema nokkrir tugir miljónustu
hluta úr milligrammi.
Vítamín mæld með gerlum
Aðferðin við mælingu á B-
vítamínum með gerlum bygigst
á því alkunna fyrirbrigði við
alla ræktun, að vanti eitt ein-
asta af hinum fjölmörgu efnum,
sem lífverunni eru nauðsynleg,
þá þrífst hún ekki, enda þótt öll
hin efnin séu fyrir hendi í rík-
um mæli og öllum öðrum lífs-
skilyrðum sé fullnægt. Er því
farið þannig að, að gerður er
næringarvökvi, sem í eru öll þau
efni, sem viðkomandi gerlateg-
und þarfnast, nema það vítamín,
sem mæla skal. I slíkum næring-
arvökva vaxa gerlarnir alls ekki
neitt. En sé örlitlu af hinu vant-
andi vítamíni bætt í vökvann,
taka gerlarnir að vaxa, og þeir
vaxa því meira, sem meiru er
bætt í af vítamíninu, þó auðvitað
aðeins að ákveðnu marki. Vöxt
gerlanna má mæla á ýmsan hátt
og er þar fenginn mælikvarði á
magn vítamínsins, sem bætt var
í vökvann. ,
Hvernig fara vílamínmælingar
fram?
Næringarvökvar þ e i r, sem
notaðir eru við vítamínmæling-
ar sem þessar, eru settir saman
úr mjög mörgum efnum. E^aðal
vinnan við mælinguna fólgin í
því að setja saman slíkan vökva.
Verður að vega og mæla hvert
efni nákvæmlega, og engu
þeirra má gleyma, því að þá er
allt ónýtt. Með svona löguðum
ur, en þær eru, sem kunnugt er
líka ákveða einstakar amínósýr-
vökva og viðeigandi gerlum má
uppistaðan í eggjahvítuefnun-
um. Er þá sleppt úr næringar-
vökvanum þ e i r r i amínósýru,
sem mæla skal ,en allar aðrar
nauðsynlegar amínósýrur, sölt,
vítamín og önnur efni látin vera
fyrir hendi.
Islenzkar vítamínrannsóknir
Sigurður Pétursson gerlafræð-
ingur fár til Bandaríkjanna 1950
— 1951 og var aðalerindi hans að
k y n n a sér vítamínmælingar
með gerlum. Vann hann þar að
slíkum mælingum í 5 mánuði.
Eftir að Sigurður kom heim var
þegar hafinn undirbúningur að
því að framkvæma þessar mæl-
ingar hér. Var sótt um fjárveit-
ingu af Marshall-fé til kaupa á
nokkru af áhöldum, og þegar
hún hafði verið veitt, voru á-
höldin pöntuð. Koma þau í lok
þessa árs, og verða sett í hina
nýju rannsóknastofu, sem verið
er að byggja við Skúlagötu og
ætluð er fyrir fiskiðnaðinn. Ann-
ars eru áhöld til svona lagaðra
vítamínákvarðana að mestu þau
sömu og þau, sem notuð eru við
almennar gerlarannsóknir. öll
efni til rannsóknanna hafa verið
keypt, og eru þau komin til
landsins, m. a. fáein milligröm
af hreinu vítamíni B12, sem
kostar 10 dollara hvert milli-
gramm.
Fyrstu mælingar á íslenzkum
fiskafurðum
í sumar hafa þegar verið gerð-
ar hér fáeinar gerlafræðilegar
mælingar á vítamín B12 í nokkr-
um fiskafurðum. Verður þess nú
vonandi skammt að bíða, að
hægt verði að gera hér sams-
konar mælingar á öðrum B-víta-
mínum.
B-vítamín koma víða fyrir, en
mest er af þeim í geri og lifur.
Þau eru í fjölda mörgum mat-
vælum, bæði úr jurta- og dýra-
ríkinu. Eru B-vítamínin, sem
kunnugt er, mjög þýðingarmikil
fyrir heilbrigði manna og dýra,
svo að algengt er, að mæla þurfi
magn þeirra bæði í matvælum
og fóðurvörum. Einkum þarf að
fylgjast vel með því, að þessi
dýrmætu efni séu ekki eyðilögð
við framleiðslu varanna, hreins-
uð úr þeim eða skoluð í burtu.
Slík sóun á B-vítamínunum er
því miður alltof algeng, og
skulu nefnd hér tvö dæmi þess.
Nauðsynlegt á mörgum sviðum
Þegar korn er malað og mjölið
hreinsað, er sigtað frá því meira
eða minna af hýði þess, en B-
vítamínin eru einmitt í fræhýð-
inu, en alls ekki í fræhvítunni
eða mjölvanum. Hýðið er jafn-
an gefið skepnum, og þykir það
ágætur og ómissandi fóðurbæt-
ir, en hvíta hveitið eða mjölvinn
sem er snauður af vítamínum,
er hafður til manneldis. Þetta
er mjög óhepilegt fyrir fólkið, er
hveitisins neytir, því að líkam-
inn þarf að fá B-vítamínin úr
fræhýðinu með mjölvanum, svo
að af þessarri fæðu geti orðið
full not. Úr þessu bæta Banda-
ríkjamenn á þann hátt, að þeir
setja nokkur B-vítamín aftur í
hveitið, eftir að það hefur verið
hreinsað. Er látið í það thíamín,
ríbóflavín og nikótínsýra, og auk
þess ofurlítið af járni. Væri fróð
legt að fá upplýst, hvort hvíta
hveitið, sem keypt er hingað til
landsins, er bætt á þennan hátt
eða ekki. Annars notum vér Is-
lendingar nú orðið mikið af heil-
hveiti er mikið eftir af fræhýð-
inu, þó að ekki sé það þar allt
saman, eins og þó mætti halda
eftir nafninu að dæma.
Vítamínum fleygt í soði
Hitt dæmið, sem ég vildi
benda á, snertir ekki þá, sem
vörurnar framleiða eða selja,
heldur þá, sem matreiða þær,
nefnilega húsmæður og mat-
reiðslumenn. Það er sérkenni-
legt fyrir B-vítamínin, að þau
leysast auðveldlega upp í vatni.
Þegar matvæli eru soðin í vatni,
fer því mikið af þessum dýr-
mætu efnum út í soðið, einkum
ef matvælin eru smátt skorin.
Það eTi' nú því miður alltof al-
gengt, að soði, t. d. af grænmeti
fiski, kjöti og slátri, sé fleygt, og
þar með öllu því af B-vítamín-
um, sem tekist hefur að leysa
burtu úr matvælunum, ásamt
ýmsum söltum, sem auðvitað
fara sömu leiðina. A þetta mun
nú orðið bent í hverri íslenzkri
matreiðslubók. En það er oft
löng og torfær leið, frá þeim
fræðilegu leiðbeiningum, sem í
blöðum og bókum standa, og inn
í meðvitund þeirra, sem leið-
beiningarnar eru ætlaðar.
— MBL. 4. des.
„Austurland" . . .
Framhald af bls. 3
ritsafnsins tvö aðra kafla: „Um
Víkur og byggð þar,“ stuttorða
en skipulega lýsingu á byggð-
inni milli Borgarfjarðar og Loð-
mundarfjarðar; og „Yfirlit um
ættstofna austanlands,“ gagn-
fróðlega greinagerð.
Lestina rekur svo í ritinu vel-
saminn þáttur eftir Eirík Sigurð
son kennara um Jón Markússon
og Valgerði ólafsdóttur, og er
frásögn jafnframt glögg lýsing
á því, hvernig þeim tókst með
frábærum dugnaði „að hefja sig
frá fátækt til bjargálna í eyði-
bilinu Eskifelli," í Lóni. Er það
vel, að slíkum hetjusögum sé á
lofti haldið, bæði sem verðug
minning þeirra, er þar eiga hlut
að máli, og einnig vegna þess, að
slíkar sögur eru jafnframt seinni
kynslóðum eggjan til dáða.
En Austfirðingafélagið lætur
eigi þar við lenda, að eiga hlut
að útgáfu hins merka ritsafns,
sem að fram hefir verið gert að
umtalsefni. Félagið hefir einnig
átt frumkvæði að því, að hafin
mun verða mjög bráðlega prent-
un á hinu umfangsmikla og stór
merka riti, Ættum Austfirðinga
eftir séra Halldór Jónsson á
Hofi í Vopnarfirði, sem talið er
eitt hið stærsta og merkasta ætt-
fræðirit, sem samið hefir verið
á íslandi. Er ætlunin, að 1. bindi
af þessu mikla ritverki komi út
á næsta ári, en þá er liðin öld
frá fæðingu höfundarins. Vil ég
hvetja Austfirðinga vestur hér
til þess að gerast áskrifendur að
þessu ritverki, og geta þeir, sem
kunna að sinna þeirri hvatn-
ingu, snúið sér til herra Hall-
dórs Stefánssonar, Flókagötu 27
Reykjavík. Ætti það að vera öll-
um Austfirðingum n o k k u r t
metnaðarmál, að þetta mikla rit-
verk komi fyrir almennings sjón
ir, og með því er einnig hinum
ágæta fræðimanni, er safnaði til
þess og samdi það, reistur verð-
ugastur og varanlegastur minn-
isvarði.
„Friður á jörðu“ er sá fegursti
og göfugasti fagnaðarboðskapur
er mannkyninu hefir nokkurn-
tíma borist. í honum felst fyrir-
heit um samvinnu og bræðralag;
fyrirheit um tímanlegt og efna-
legt öryggi hvers einasta manns;
fyrirheit um sól og sumar í
þessu lífi á þessari jörð. Sá boð-
skapur á hljómgrunn í hvers
göfugs og góðs manns hjarta.
Unglingurinn þráir frið, vegna
þess að honum er ljóst að hið
æðsta markmið sérhvers manns
er sannur friður hið innra og
ytra. í skjóli og valdi þeirrar
hugsjónar er hæfileikum hans
tryggð full framþróun, til bless-
unar honum sjálfum og landi
hans og þjóð.
Vaxni maðurinn þráir frið af
því slíkt er hin eina trygging
hans fyrir farsælli framtíð hans
sjálfs og þeirra sem hann ann
meira en sjálfum sér.
Gamalmennið þráir einnig
hinn eina sanna eilífa frið, því
án hans telur það vonlaust um
draumlausa ró, hina löngu
dimmu síðustu nótt.
Þjóðirnar hrópa í himinn og
biðja um frið, frið til að lifa og
starfa, frið til að gleðjast og
hryggjast óáreittar, frið til að
deyja þegar kallið kemur. En
himininn virðist vera lokaður
fyrir flestum slíkum bænum;
fólkið biður samt fullt örvænt-
ingar í þeirri von að hann muni
að lokum opnast og einhver
muni svara.
Aldrei hafa svo samtaka bænir
stígið upp frá brjóstum sár-
þjakaðs lýðs, en með svo veikri
von um bænheyrslu. Hér skiftist
fólkið ekki eftir neinum félags-
legum línum, hvorki andlegs
efnis eða veraldlegs; það til-
heyrir öllum mögulegum trúar-
skoðunum og er með öllum
hugsanlegum pólitískum litum,
en það á eina sameiginlega
hjartanlega bæn: að fá að lifa og
deyja 1 friði og ró.
Yfirgnæfandi meirihluti alls
mannkynsins þráir að lifa í friði
og einingu við alla menn og líta
á náungann sem bróður sinn.
Hinn örsmái minnihluti kýs
einnig frið, en með vissum skil-
málum. Friður er honum lítils
virði ef honum er ekki gefin
ráðsmenska allra lifandi og
dauðra verðmæta, hverju nafni
sem nefnast. Hann telur sig ekki
tilheyra neinum sérstökum
bræðrafélögum, en er fús til að
kynna sér annara manna félags-
bönd og hvernig hnútum þau
eru hnýtt.
----0---
Vissulega lætur hin eldri kyn-
slóð, sem bráðlega gengur til
hvíldar, mikinn og dýran menn-
ingararf falla í skaut ungu og
upprennandi mannanna, er sæt-
in skipa að hinum eldri gengn-
um. Þó fylgir sá smágalli hinni
miklu gjöf Njarðar,, að þar
leynast með ýmsar torráðnar
gátur og flóknar spurningar, er
krefjast úrlausnar og andsvara
á sínum tíma. Það mun vera
ósk og von allra borgara allra
þjóða, að hinar yngri kynslóðir
meðal þeirra verði vísar og
gæfusamar með lausnir gátn-
anna og svör spurninganna, sem
þeim falla í arf; á því veltur
framtíð heimsins með öllu því,
sem hann hefir að geyma; hvorki
meira né minna.
---0----
Engin risa-átök eru skráð inn-
an neinna söguspjalda, lík þeim
er fara fram nú í dag og vænt-
anleg eru milli tveggja and-
stæðra lífsskoðana, þar sem
engar sættir virðast lengur
mögulegar á neinum grundvelli.
Heimurinn skelfur að neðsta
grunni af yfirstandandi og kom-
andi fæðingarhríðum; en að
þeim loknum mun hann rísa úr
rústum nýr og fagur, eins og
Fönix af bálinu forðum.
Heimurinn endurfæðist.
BeWomjFree...in53
FROM HOSPITAL BILLS
Yfir 325,000 persónur í Manitoba eru í Blue Cross sam-
tökunum. Árið, sem leið, greiddi Blue Cross nálega þrjár
miljónir og einn fjórða úr miljón dollara fyrir sjúkrahús-
kostnað 51,928 meðlima.
Látið Blue Cross greiða sjúkrahúsareikninga YÐAR.
I----------------------------------------------------------------1
To: The Manitoba Hospitai Service Association,
Dept. L., 116 Edmonton Street, Winnipeg.
Qeri8 svo vel og sendiÖ upplýsingar um Blue Cross til:
Nafn .......................................................
j Heimilisfang ................................................
Séuð þér I annara þjónustu, takið fram nafn og staö fyrirtœkisins

1 (SkrifiS skýrt nafn og heimilisfang) / J
-ENDIR
ði
Ktrby Distributors
Winnipeg, Manitoba
KIRBY SANITATION SYSTEM
For Hospitals, Hotels and Homes
For Full Particulars: Write or Phone
T. R. Thorvaldson, B. Sc. A.
Representative
35 Roslyn Rd. Winnipeg, Man.
Phone 422 331
Continuing to Represent
Gundry-Pymore, Limited
mm