Lögberg - 04.06.1953, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 4. JJNÍ, 1953
7
Sólarhrings æfintýri
Drottningin í Algeirsborg
NIÐURLAG
Ungi maðurinn sá að hún
horfði á húsið, sem var .gamalt
og hrörlegt. Hann hneigði höfuð-
ið. Það var eins og einhver
bjarmi eða blæja breiddist yfir
andlitið á honum og segði þegj-
andi máli, að hann fyriryrði sig
fyrir húsið og alt umhverfið:
„Það þyrfti sannarlega að vera
málað,“ sagði hann.
,jÞað er indælt hús,“ sagði
stúlkan.
Og hann var henni þakklátur
fyrir það, að hún samhrygðist
honum í því að fyrirverða sig
fyrir sveitabraginn á öllu í þessu
þorpi.
Þegar þau höfðu gengið að
enda girðingarinnar sá hann
bárujárnið og skuggana, sem
náðu fram yfir búðirnar, sem
allar voru óhuggulegar kompur;
hann fyrirvarð sig fyrir það að
ekkert skyldi vera betra til, sem
hægt væri að bjóða gestum, sem
að garði bar.
En stúlkan starði hrifin á
minnisvarðann við götuendann:
Þar var líkneski af ungum her-
manni, sem var höggvinn úr
steini, og á bak við hann var
dómshús bæjarins. í skugga
dómshússins sá hann snögg-
klæddan mann sitja, og úti á
þurri leirgötunni voru drengir
að leika sér með marmarakúlur.
Stúlkan staðnæmdist alt í
einu og stóð steinþegjandi nokk-
ur augnablik. Hún horfði á
ljómandi ljósadýrðina og skugg-
ana þegar ský breiddist alt í
einu yfir heiðbláan sumarhimin-
inn með miklum hraða í mót-
setning við kyrðina og athafna-
leysið í litla bænum.
Ungi maðurinn starði á stúlk-
una og ef hún hefði litið við
sem allra snöggvast þá hefði
andlitssvipur hennar skyndilega
breytzt, og í staðinn fyrir eftir-
væntinguna hefðu komið von-
brigði; því eins og þúsundir
annara, vissi ungi maðurinn, að
nú hafði hún séð með eigin aug-
um deyfðina og dáðleysið í litla
sveitaþorpinu. Hann hafði séð
þetta — þessi vonbrigði ótal
sinnum áður, þegar ferðafólkið
kom og bjóst við miklu. Og
hann bjóst við að sjá það ótal
sinnum enn.
Þau gengu upp að minnisvarð-
anum, og upp að fólkinu, sem
hann sá að þegar var farið að
stara á þau.
Klukkan tíu um kveldið var
leikurinn á enda. Svo að segja
hvert einasta mannsbarn í þorp-
inu hafðí komið til þess að sitja
í myrkrinu og horfa á leik-
endurna.
Dyr höfðu verið opnaðar sínar
hvorum megin til vonar og vara
ef eldur kynni að kvikna, og á-
horfendurnir hefðu getað séð út
á eyðu beggja megin. Þar sást
líka út og upp í heiðan himininn,
og öðru hvoru sáust hitaelding-
ar. en fólkið tók eftir engu öðru
en leikendunum og leiknum;
það hafði hugann fastan á öllu,
sem fyrir gæti komið, og væri
tilbreytilegra en þeirra eigið líf.
Ungi maðurinn horfði á Kitty
Ducamp, þar sem hún lék frakk-
neska þjónustustúlku. Hann
heyrði hana segja orðin: —
„Madame est servie,“ sem hann
hélt að þýddi: „Yðar þjónustu-y
bundin, frú.“
Hann fylgdist með hverju at-
riði og hverri hreyfingu og
hverri svipbreytingu ungu stúlk-
unnar: Hann sá hana skipta sér
af ástamálum hins mikla manns
og hinnar viðkvæmu konu, sem
var konan hans.
Hann starði út í myrkrið og
honum fanst alt þetta vera
raunveruleiki, en alt sem skeði
að deginum hlaut að vera mis-
sýningar: hin kyrláta þreytta
kona, órakaði maðurinn í hrukk-
óttu fötunum, stúlkan, sem bæði
hafði tíma og vilja til þess að
ganga með honum um göturnar
1 ógeðslega sveitaþorpinu. — Alt
þetta fanst honum hljóta að hafa
verið missýningar — hann var
handviss um það. Það líf sem
þau lifðu í raun og sannleika,
var þrungið af glaum og gleði,
en svo fjarlægt honum, að hann
gat engan þátt átt í því.
Leikforinginn var fyndinn og
reykti dýra vindla. Konan gat
verið á hvaða aldri, sem vera
vildi. Hún var ljómandi falleg
þarna í leiknum. Stúlkan, sem
gengið hafði með honum svo
ánægjuleg, og alveg eins og jafn-
ingi hans, til þess að skoða bæ-
inn, var í raun réttri framhleyp-
in kvenvera, sem þekti ýmislegt,
er hann mundi aldrei þekkja; og
ef hún mundi eftir honum ein-
hvern tíma seinna, þá var hann
viss um það að hún mundi skelli-
hlægja, og geta til þess í huga
sínum, hvað hann mundi hafa
viljað segja þegar hann var á
gangi með henni þarna úti í
bjálfa-bygðinni. Svo sá hann
hana aftur í forsalnum: þar var
hún að útbýta ilmsmyrslum í
litlum glösum; það var alveg
nýtt á markaðnum og var kallað
sama nafni og leikurinn „Ferð
um París.“
Leikflokkurinn gaf sýnishorn
af þessu alls staðar, þar sem
hann lék. Hún var ennþá búin
eins og frakknesk þjónustu-.
stúlka; hún brosti framan í and-
litin á sveitafólkinu. En fólkið
leit einurðarlaust framan í hana
um leið og það rétti fram hend-
urnar, hrjúfar og vinnulúnar, til
þess að taka á móti gjöfinni.
Þegar alt fólkið hafði, eins og
hálfnauðugt, farið út í nátt-
myrkrið, sá hún unga manninn
þar sem hann beið.
„Ohó! Þú ert þá þarna,“ sagði
hún hátt. „Hvernig leizt þér á
mig í leiknum?“ sagði hún.
„Mér leizt vel á þig,“ svaraði
hann. Og hún var alveg hissa á
því hvílík alvörugefni lýsti sér í
svipnum, þegar hann sagði þetta.
Þegar hún hafði skift um bún-
ing, var komin úr leikfötunum
og í grænu fötin, sem hún hafði
verið í eftir hádegið þegar hann
hafði gengið ^jcieð henni upp að
hótelinu — hvílík breyting. Þau
stóðu hjá tröppunum, þegar ljós-
in dóu smátt og smátt, bæði í
gluggunum og á strætunum, og
töluðu saman.
Næturvörðurinn kom gang-
andi eftir strætinu og gætti þess,
að búðardyrnar væru læstar.
Þegar hann sá hvar tvær mann-
verur stóðu, kom hann upp eftir
götunni og gekk hægt. Þegar
hann þekti aðra þeirra, heilsaði
hann kunnuglega og sagði: —
„Gott kvöld, Athur, gott kvöld,
ungfrú.“
Næturvörðurinn hélt áfram.
En það var eins og hvolt væri
skál yfir litla þorpið, barma-
fullri af náttmyrkri, þögn og
svefni.
Ungi maðurinn ávarpaði stúlk-
una á þessa leið: „Má ég koma í
fyrramálið og fylgja þér á járn-
brautarstöðina?"
„Að sjálfsögðu,“ svaraði hún.
Hún stóð í dimmunni í for-
stofunni á hótelinu og horfði á
eftir honum þar sem hann gekk
hár og gervilegur; hann hvarf
smátt og smátt út í myrkrið og
fjarlægðina. Svo fór hún hægt
og hljóðlega upp stigann og inn
í herbergið sitt.
Um morguninn vaknaði ungi
maðurinn snemma. Hann hafði
fengið leigubíl bæjarins og flutt
foreldra stúlkunnar á járnbraut-
arstöðina og allan farangur leik-
flokksins.
Unga stúlkan beið við hótel-
dyrnar. Þau gengu saman, fyrst
eftir Eufaula stræti og í áttina
frá minnisvarðanum, og frá
rauða og gula tinþakinu á Leik-
húsinu og frá pallinum á Ver-
bena hótelinu. Svo beygðu þau
inn á Depot stræti og sáu gráu,
óhreinu járnbrautarstöðina og
sjálfa járnbrautarteinana, sem
glóðu í §ólskininu.
Farangur leikfólksins hafði
verið lagður hjá brautinni.
Leikstjórinn og kona hans
störðu á hrúgurnar,af baðmull-
ar stönglunum, stórar og þéttar,
gulgrænar úti um allan akur-
inn, sem virtist vera óendanlega
stór.
Þau stóðu öll fjögur og biðu
eftir lestinni, sem aldrei var að
reiða sig á að kæmi á réttum
tíma úti á landinu.
Ungi maðurinn horfði þegj-
andi á stúlkuna og óskaði að hún
hefði aldrei séð fallegu borgirn-
ar, sem leikfólkið hafði líklega
komið frá, og að hún hefði al-
drei kynst því gleðiríka lífi, sem
hann gæti aldrei fengið að
njóta — því lífi, sem hann gat
aldrei ætlast til að hún yfirgæfi,
til þess að lifa nokkru lífi í lík-
ingu við það, sem hann gæti
boðið henni. Hann tók eftir því,
að hún var sorgleg á svip: Hún
horfði til baka á þorpið. Hann
hélt að hún hefði orðið leið á
honum; ef til vill skapaði það
henni óþægilegheit að hann var
þarna. Hann hélt að hún óskaði
þess að komast sem fyrst út í
járnbrautarklefann og losna við
hann.
Þegar leikflokkurinn var kom-
inn upp í vagninn, lét foringinn
töskurnar í tvö auð sæti. Sjálfur
settist hann í eitt sæti og breiddi
sig allan út yfir rykuga klæðið
á sætinu, sem var rautt flos-
klæði. Hann settist forsælu-
megin í klefanum.
Ungi maðurinn stóð fyrir utan
vagninn. Hann sá að stúlkan sat
hjá móður sinni og veifaði stöð-
ugt hendinni. Hún horfði á
hann: hafði aldrei augun af hon-
um, þar sem hann stóð og mink-
aði eftir því sem lestin fjarlægð-
ist stöðina. Hún sá um leið og
hann hvarf, að hann reisti upp
höndina í vonlausum möguleik-
um þess að hún sæi það og vissi
að það þýddi: „Vertu sæl!“
Stúlkan talaði við konuna, sem
sat hjá henni, og sagði:
„Þetta var býsna laglegur lítill
bær, mamma; fanst þér það
ekki?“
Konan þagði stundarkorn.
Það var eins og hjólahljóðið,
sem ýmist hækkaði eða lækkaði,
héldi henni frá því að svara.
Loksins svaraði hún og sagði:
„Já, Kitty, það hlýtur að vera.“
Hún leit framan í dóttur sína
og sá að einhver voðaleg skelf-
ing hafði gagntekið hana:
„Mamma!“ sagði stúlkan, og
röddin var grátbiðjandi, eins og
í dauðhræddu barni: „Megum
við ekki vera kyr hérna?“
Konan gat ekki svarað. Hún
hélt um hönd dóttur sinnar, sem
skalf og titraði. Hún reyndi að
segja eitthvað, «n það heyrðist
ekki fyrir hávaðanum í lestinni,
sem fór nú hraðar til þess að
komast að næstu stöð á réttum
tíma.
Næsta stöð var annað sveita-
þorp, sem enginn þekti.-------
Maðurinn, sem stóð við stöð-
ina, hafði staðið þar þangað til
lestin sást ekki lengur. Þó hann
horfði og gerði sitt bezta, gat
hann ekkert séð lengur. En hann
hélt samt áfram að horfa; lestin
var komin svo ógurlega langt í
burt. Hvílík voða fjarlægð. —
Hann heyrði undarlegar raddir.
Hann sneri við og hélt áleiðis
heim að þorpinu. Hann hélt á-
fram að heyra þessar undarlegu
raddir, þar sem hann gekk í
gegnum skuggana. Samræðurn-
ar, hláturinn daginn áður virt-
Við för e.s. „Gullfoss", með
Karlakór Reykjavíkur og fjölda
annarra farþega til Miðjarðar-
hafslandanna með viðkomu í
Algier, hafa rifjast upp, svo sem
við var að búast, atburðir frá
Tyrkjaráninu, sem serkneskir
ræningjar frá Algier, en að vísu
eigi Tyrkir, frömdu í Vestmanna
eyjum og víðar hér á landi, svo
sem kunnugt er, fyrir rúmum
300 árum, og um mannránið og
herleiðinguna til Algier, sbr. og
grein í Morgunblaðinu 15. þ. m.,
þar sem minnst er þjóðsögunnar
um drottninguna í Algeirsborg,
hernumda íslenzka stúlku, eða
konu. Munnmælunum, sem ver-
ið hafa næsta óljós og þoku-
kennd, hefir þjóðtrúin haldið
uppi. Hið rétta nafn aðalpersón-
unnar var fyrir löngu fallið í
gleymsku og heimildir og atvik
ekki lengur kunn. En þessi ævin-
týralega sögn hefir orðið skáld-
um yrkisefni og hún af þeim
færð 1 hugkvæman skáldlegan
búning og gefið nafn, sem enga
stoð á í veruleikanum.
Hver er þá þessi kona, sem
sögnin er tengd við og hver eru
atvikin, sem orðið hafa til að
skapa þessi ummæli. Því verður
reynt að svara hér og er það til-
gangurinn með þessum línum.
Svo vill til, að ýtarleg rannsókn
á skjölum og gögnum hér á söfn-
um, varðandi málefni hinna her-
leiddu, hefir tekizt að draga
ýmislegt fram, sem varpar nýrri
birtu á sum atriði, þar á meðal
skjalleg óyggjandi gögn, er eigi
voru kunn, er Tyrkjaránssagan
var gefin út, þar sem manni virð-
ist að endurspeglist einmitt upp-
runi sagnarinnar um drottning-
una í Algeirsborg, þó eigi sé
það sagt með berum orðum.
Sögupersónan sjálf heitir Anna
Jasparsdóttir, hernumin, nýgift,
ung kona frá Vestmannaeyjum,
þar fædd og upp alin. Föður
hennar er getið þar 1606, hann
var meðdómsmaður og nefndar-
maður í Eyjum og hefir búið þar
ust fara á undan honum, þar sem
hann gekk. Hann hafði glögga
mynd af henni í huga sínum. Nú
sá hann þar engin merki fyrir-
litningar gagnvart honum, eða
háðsmerki gagnvart þorpinu.
Minningarnar, sem hann
geymdi um hana lýstu aðeins
ást og þrá, sem hann hafði ekki
verið nógu skynsamur að sjá og
slcilja, þegar hún var þarna hjá
honum. Svo sterk var þessi opin-
berun eða hugsjón, sem hann sá
andlega í augum hennar, að hann
staðnæmdist af áhrifum hennar.
Hann stóð grafkyr undir áhrif-
um óstjórnlegra hugsana. Hjart-
að sló ótt og ákaft og hann
reyndi af öllu afli að styrkja
líkamsöfl sín til þess að fram-
kvæma það, sem hann vildi gera.
Hann hugsaði sér fjarlægðina til
næsta sveitaþorps — þangað,
sem leikfólkið færi næst:
„Það er alls ekki langt,“ sagði
hann við sjálfan sig, alveg eins
og hann væri að endurtaka
svarið daginn áður um fjarlægð-
ina til Verbena hótelsins:
„Ég næ í bílinn, og verð kom-
inn þangað skömmu eftir há-
degið!“
lengi með konu sinni. Dóttir
þeirra og systir Önnu, mun hafa
verið Þóra Jasparsdóttir, er gift
var norðlenzkum manni, Jóni
Sturlusyni. Skal nú nánar lýst
aðdraganda þessara mála.
Anna Jasparsdóttir var gift
Jóni Oddssyni, efnilegum bónda-
syni, syni Odds Péturssonar, er
var meðal helztu bænda og sjó-
sóknara í Eyjum á þeim tíma.
Jón Oddson mun hafa verið orð-
inn formaður fyrir vertíðarskipi,
sem faðir hans átti, og þau Anna
og hann verið til húsa hjá föður
Jóns, í Stakkagerði, og þar býr
Jón seinna eftir föður sinn. Þar
var tvíbýli og á hinni jörðinni
bjó Eyjólfur Sölmundarson, með
konu sinni, Guðríði Símonar-
dóttur (Tyrkja-Guddu) svo þær
Anna og Guðríður hafa verið
sambýliskonur. Mönnum verður
spurn, hvernig það mætti ske,
að konurnar væru hernumdar, en
eiginmennirnir slyppu heilir á
húfi, en til þess gátu legið margs
konar atvik, er fæst verður
greint hér. En um eiginmenn
Önnu og Guðríðar, Jón og Eyjólf,
er báðir hafa verið sjógarpar; í
Stakkagerði, er var talin góð
jörð, bjuggu jafnan dugnaðar-
menn og sjósóknarar, er það að
segja, að sennilegt er mjög, að
Laur. Bagge kaupmaður, hafi
valið þá til að taka lífróðurinn
með sig og fjölskyldu sína til
lands, en hann komst undan
sem kunnugt er og fólk hans, en
þessir vösku menn munu síð-
astir hafa yfirgefið virkið og því
gat kaupmaðurinn náð til þeirra,
en áður munu þeir hafa verið
búnir að koma konum sínum í
fylgsni, er þeir hafa talið örugg,
þó önnur yrði raunin hér á. —
Skjótt kom það upp eftir her-
námið, að Önnu hefði beðið mik-
ið hlutskipti og hennar myndi
eigi framar von út hingað aftur.
Hún mun hafa verið keypt á
skipsfjöl og þurfti því eigi að
fylgjast með fjöldanum upp á
mansalatorgið í borginni. Stór-
auðugur höfðmgi og valdamik-
ill, Iss Hamett að nafni, keypti
Önnu og gerði hana fljótt að
vildarkonu sinni og fékk henni
mikið þjónustulið, til að stjana
undir hana í kvennabúrinu.
Þessi sami maður leysti og af
hendi lausnargjald fyrir föður
hennar Jaspar gamla og sá hon-
um fyrir farkosti og farareyri
til Norðurlanda og þaðan til Is-
lands, og kom Jaspar til Eyja
all-löngu áður en ár var liðið frá
ráninu og settist þar að aftur
það sem eftir var ævinnar.
Nú víkur sögunni til Jóns
Oddssonar, hann þráði Önnu
sína og beið hennar með óþreyju,
þrátt fyrir fortölur föður hennar.
Liðu svo 7—8 ár, og bjó Jón
áfram í Stakkagerði. Þegar hér
var komið hafði Jón eignazt
barn með ráðskonu sinni, og var
það hórdómssök, er varðaði líf-
láti eftir landslögum (Stóra-
dómi), nema málsbætur fyndust.
Sjá sögu Vestmannaeyja og
heimildir þar. — Málið lá niðri
með fleiri sams konar málum,
meðan beðið var útkomu þeirra,
sem keyptir voru út. En það
vildi svo vel til, að hægt var að
leita vitnisburða tveggja nafn-
greindra manna, er komið höfðu
úr herleiðingunni nokkuð löngu
á undan aðalhópnum. Munu þeir
sjálfir hafa leyst sig út og borg-
að farareyri sinn. Þessum mönn-
um var stefnt fyrir Hvítingaþing
í Eyjum 1636, sem eiðsvörnum
vitnum í hórdómsmáli Jóns
Oddssonar og skyldu bera um
hagi Önnu konu hans í Algeirs-
borg. Vitni þessara manna bera
undir eiðstilboð, að þeir hafi
lengi fylgzt með högum Önnu í
Algeirsborg. Hún búi með tyrk-
neskum (serkneskum) höfðingja
sem kona hans og hafi eignast
með honum tvö börn. Um hana
sjálfa fara þeir svofelldum orð-
um, eins og stendur í dómabók-
inni: „að hún lifi í mesta með-
læti, klaeðist í pell og gulllegan
purpura. og vilji hún eigi þá ís-
lenzku menn sjá né heyra.“
Anna hefir farið um stræti í dýr-
asta skrúða, hulin andlitsblæjum
að sið Múhameðstrúarmanna og
við landa sína hefir hún eigi mátt
gefa sig á tal frekar en við aðra
karlmenn.
Sagan um hið mikla meðlæti
og skraut það, sem Anna lifði og
hrærðist í, hefir eigi minnkað í
meðförunum og vandalítið fyrir
þjóðtrúna að lyfta henni hátt, og
það jafnvel upp í drottingarsess.
Góðar heimildir eru til um
hver hlutskipti urðu tveggja
annarra kvenna úr þessum hópi,
er ílentust þar syðra, mærinnar,
er því geypiháa verði var keypt,
er nam eitt þúsund ríkisdölum,
til handa ríkum kaupmanni í
Jerúsalem, og einhvers staðar
hefir verið nefnd Ásta, og prests-
dótturinnar frá Kirkjubæ, en
hana hreppti aðalsmaður frá
Spáni, er heima átti í Algier.
Hvorug þeirra á nokkuð skylt
við sögnina um drottninguna í
Algeirsborg.
Sig. Júl. Jóhannesson þýddi
Sigfús M. Johnsen
DREWRYS
M.D.334-
Not Rash Election Promises
But
Solid post records show this man will be on effective voice for
WINNIPEG CENTRE
Moke
JACK ST. JOHN
Your Alderman for 10 Years — Liberal Candidate
Your No. 1 Choice
2 and 3 for Murphy and Graham
Authorized by the Jack St. John Election Committee.
PHONE 74-4531