Lögberg - 10.12.1953, Page 7

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 10. DESEMBER, 1953
7
TRÚIN Á LANDIÐ
Ræ3a flutí á „Fróns"fundi 30. nóvember 1953
Góðir áheyrendur!
Ég hef oft velt því fyrir mér,
hverjar lægju rætur til þess, að
íslendingar fluttust af landi
brott til annarrar heimsálfu.
Síðan ég kom hingað, hef ég
fundið mörg svör við þeirri
spurningu, því að ekkert eitt
svar nægir. Menn eru misjafn-
lega farnir að lunderni; lífsskoð-
anir manna því margbrotnari, og
þær kröfur, sem menn gera til
lífsins og lífsþægindanna fara
oft mjög eftir umhverfi og upp-
eldi. Ég þykist vita, að sumir
hafi fyllzt ævintýraþrá æskunn-
ar og hinni fornu útþrá, er til
spurðist um landflæmi eitt í
vesturátt, sem byggi yfir gulli
og gersemum, ótakmörkuðu
frjómagni sléttunnar og fisk-
sæld í vötnum. Svo eðlileg, sem
þessi skýring „virðist í fljótu
bragði vera, þá vitið þið eflaust
miklu betur en ég, að hún á ekki
við um meiri hluta þeirra
manna, sem stigu á skipsfjöl og
lögðu út í óvissuna fremur en
að sitja um kyrrt í óvissu og
örbirgð á íslandi. Og það tekur
mig sárast, er ég hugsa um
raunverulegu orsökina, — að það
var landinu sjálfu að kenna,
fábreytni atvinnuveganna, fé-
skorti til framkvæmda ásamt
náttúruhamförum, sem Island
er frægt fyrir á öllum tímum,
að synir þess og dætur svo að
segja flæmdust i burtu.
Margur bóndinn, sem neydd-
ist til að yfirgefa ættleyfð sína,
hefur án efa skilizt við hana
SÓLSKÍN
í FLÖSKU
$1.25 WAMPOLE'S $1.25
CooC Uver
Verndið heilsu fjölskyldunnar
veiurinn á enda með
Ekkerl fisk eða lýsisbragð
með döprum og oft bitrum
huga, jafnvel kala til þess lands,
sem ekki gat boðið honum við-
unandi lífsviðurværi.
Ég efast ekki um þjóðrækni
þessara manna, né ást á því,
sem íslenzkt er, og er skemmst
að minnast eins þeirra, sem vér
minntumst og heiðruðum á þessu
hausti, Stephans G. Stephans-
sonar, sem lýsti ást sinni og
virðingu á föðurlandinu um
leið og hann viðurkenndi, að
við marga hefði Island látið
betur en sig. I dag, eftir meira
en hálfa öld, má enn heyra
tregann og ástina á föðurland-
inu, því að „römm er sú taug,
er rekka dregur föðurtúna til“.
En tilefni þessara orða minna er
þó fremur hitt, að ég hef stund-
um orðið var við það hér, að
menn hafi ekki fylgzt með því,
sem gerðist á Fróni og hafi enn í
huga þær aðstæður, sem þeir
skiljanlega neyddust til að flýja,
og telja það nærri óhugsandi, að
nokkur vilji hverfa héðan heim
til íslands eftir veru hér um
nokkurt skeið. Þér megið samt
ekki halda, að mér sjáist yfir
þann stóra hóp manna, sem
heimsótt hefur ísland á síðustu
árum og kynnzt landinu af eigin
raun, né heldur þá erindi, svo
sem prófessors Skúla Hrútfjörðs,
sem var þó öllu fremur bending-
ar á það, sem betur mætti fara,
en lýsing á landi og framförum
og breytingum þeim, sem orðið
hafa á þessum síðasta aldar-
helming og þá sérstaklega á allra
síðustu áratugum, breytingum,
sem hafa orðið til þess að auka
mönnum trúna á landið.
Þessar breytingar, sérstaklega
á búskap og búnaðarháttum,
langar mig til að reifa hér.
Breytingar og framfarir hafa
ekki síður átt sér stað á öðrum
sviðum athafnalífs íslendinga,
en þær læt ég eftir öðrum
mönnum mér fróðari um þá
hluti.
Einokunarverzlun og aldalöng
kúgun Dana dróg máttinn jafnt
og þétt úr íslendingum fram á
19. öld. Sá frelsisneisti,-sem þá
kviknaði, og sú frelsisbarátta,
sem af honum leiddi, hin aukna
þjó^ernistilfinning og sú löngun
til að losna undan okinu átti
ekki upptök sín í landinu sjálfu.
I Ameríku og Evrópu höfðu
frelsishreyfingar hafizt á 18. öld
CH005ING A FIELfl
A Business College Education provides
the basic information and training with
which to begin a business career.
Business College students are acquiring
increasing alertness and skill in satisfy-
ing the needs of our growing country for
balanced young business people.
Commence 1(our Business
Training Immediately!
\
For Scholarships Consult
THE COLEMBIA PRESS LUHITED
PHONE 74-3411 695 Sargent Ave., WINNIPEG
og jukust á síðustu öld, er
bændur ristu af sér átthaga-
fjötrana og heilar þjóðir risu
gegn kúgurum sínum.
Öldur þessara hreyfinga bár-
ust til íslands, og ungir menn
tóku upp merkið og hvöttu til
framfara, andlegra og verklegra.
Um miðja öldina, er þjóðfund-
urinn var haldinn, var stofnað
fyrsta búnaðarfélag á landinu,
sem nefndist Bústjórnarfélag
Suðurlands. Bar það fram ýmsar
tillögur, er reyndust áhrifa-
meiri og notadrýgri en danskar
þúfnatilskipanir og því líkt frá
fyrri öldum.
I kjölfar þessa sigldi síðan
Ræktunarfélag Norðurlands,
bændaskólarnir þrír, rétt fyrir
aldamótin, ásamt samvinnu-
félagsskap bænda, sem hófst í
Þingeyjarsýslu og stefndi að út-
rýmingu á dönsku verzlunarein-
ræði úr landinu.
En þrátt fyrir góðan vilja á
þessum árum, og þá hvatningu,
sem aukið frelsi veitti, miðaði
verklegum framkvæmdum seint,
og sama baslið loddi við um
langan tíma.
Það sem mest aftraði fram-
farahreyfingunni, og enn í dag
er sú sakka, sem þyngst er í
skauti, er féleysi það til fram-
kvæmda, sem fólksfæð og alda-
löng örbirgð fær lítt við ráðið.
En þó var eins og margir teldu
hungursskuggan sjálfsagðan og
kotbúskapinn meðfæddan og
ólæknandi sjúkdóm á þjóðar-
líkamanum. Afstaða þessara
manna verður þó skiljanleg ef
vér setjum oss í þeirra spor og
lítum veröldina gegnum skjáina
á gömlum torfbæjum, út yfir
örsmáa túnbleðlana, þar sem
grasið barðist í uppétnum jarð-
veginum við ónógan áburð og
nytjaðist síðan oft úr sér sprott-
ið eða hrakið af illviðrum og
óveðursköflum, sem hrífan og
orfið réðu ekki við. Þótt ein-
staka mönnum tækist með kjarki
og dugnaði að stækka túnin og
auka búféð og um leið að stuðla
að bættum lífskjörum sínum,
var það þorra manna ofviða að
vinna ólseigar mýrarnar eða
pæla upp grjótorpin holtin með
þeim handverkfærum, sem efna-
hagurinn leyfði.
Það, sem þurfti til að breyta
þessu ófremdarástandi til batn-
aðar, var uppörfun og víkkun á
sjóndeildarhringnum, eitthvað,
sem sýndi bændum og öllum
landslýð fram á, að örbirgð og
fátækt væri ekki ólæknandi,
eilífðar varta, sem engin tök
væru á að skera í.
Þótt segja megi, að áhrif
vestur ferðanna hefðu haft lítil
áhrif á íslenzku þjóðina, held
ég, að það sem átti ef til vill
sinn óbeina þátt í að breyta
þessu hugarfari og veita lands-
mönnum nýja von og hugrekki,
hafi verið sú staðreynd, að
margir þeirra skáru á festarnar
og létu úr höfn til að freista
gæfunnar í öðrum löndum.
Sú vissa, að hægt væri að
njóta betri lífskjara, þótt mikið
erfiði og svita þyrfti til að afla
þeirra, hefur án efa kastað af
sér neistum í það bál framfara,
sem hófst í kjölfari nýrrar
verktækni og logað hefur með
síauknum eldi til þessa dags.
Á þessum árum hefur mörg-
um Grettistökum verið lyft, og
þeirra vegna geta bændur á ís-
landi í dag litið bjartari augum
á veröldina og framtíðina út um
glugga reisulegra steinhúsa, sem
hvarvetna hafa risið upp og
leyst torfbæina af hólmi.
Framkvæmdir hafa að vonum
verið misjafnlega miklar í hin-
um ýmsu byggðarlögum lands-
ins. Hraðastar og mestar voru
þær til skamms tíma í mjólkur-
sölusveitunum og sérstaklega í
kringum og í nágrenni bæja og
þorpa, en þetta hefur þó breytzt,
og standa sauðfjársveitirnar
brátt sízt að baki.
Ég minnist sérstaklega, að ég
fór 1946 um sveitir Húnavatns-
sýslna og Skagafjarðar á leið til
Akureyrar og furðaði mig á
torfbæjunum, sem alls staðar
blöstu við í sveitum þessum.
Fimm árum síðar fór ég aftur
um þessi héruð og furðaði mig
nú enn meir á hinni ótrúlegu
breytingu, sem orðin var. Varla
sást neinstaðar torfbær, nema í
skjóli smekklegra og háreistra
húsa með hvítkölkuðum veggj-
um og rauðum og grænum
þökum.
Mér fannst þetta sem tákn
nýrmra tíma og aukinnar vel-
megunar á Islandi.
Sem afleiðing bættrar verk-
tækni hefur vélamenning vorr-
ar aldar tekið sér bólfestu á ís-
lenzkum bændabýlum og skotið
djúpum rótum — að áliti sumra
of djúpum, þar sem þarfasti
þjónninn um a'ldaraðir varð að
víkja úr sessi og við lá um tíma,
að hann ætti sér ekki viðreisnar
von. Með skilningsauka á orku-
þörfum ' íslenzra sveitaheimila
og getu bænda, hefur stefnan
orðið farsællega sú, að forsmá
ekki hestinn, en nota hann til
hinna léttari starfa, þar sem
vélar yrðu of þungar á fóðrum.
Ekki veit ég með vissu,
hversu stór vélaeign bænda er
nú, því að innflutningur er
töluverður á ári hverju, en í
búnaðarskýrslum frá árinu 1951
segir, að þá eigi þriðji hver
bóndi dráttarvél, en dráttarvél
er íslenzka orðið fyrir tractor,
næstum hver bóndi á sér sláttu-
vél o. s. frv. Dráttarvélar bænda
eru flestar af minni gerðunum
frá 10—25 ensk hestöfl, en
þungavinna, svo sem nýrækt og
framræsla, er unnin í umferða-
vinnu. Búnaðarfélögin í hinum
ýmsu hreppum eiga sér stórar
beltisdráttarvélar, sem hér eru
nefndir Caterpillars, eða bara
kettir að mér skilst. 10—12
tonna skurðgröfur, sem hér
nefnast Draglines, eru notaðar
til framræslunnar. Þessar skurð-
gröfur hafa valdið byltingu í
ræktun íslenzku mýranna, og
eru þær ennþá taldar bezt- og
mikilvirkustu tækin, sem fáan-
leg eru til þeirra starfa.
Hugmyndin að notkun skurð-
grafa til framræslu á Islandi
er fengin hér í Manitoba, eins
og þið kannski vitið. Árni G.
Eylands, stjórnarráðsfulltrúi,
segir svo um skurðgröfukaup í
bók sinni „Búvélar og ræktun“:
„Það eru vinnubrögð og
reynsla vestur í Nýja-lslandi í
Canada, sem 1939 loks opnar
augu vor til fulls fyrir því, að
skurðgröfur með dragskóflu séu
þær vélar ,er bezt henti til að
grafa ræktunarskurði í íslenzku
mýrarnar. Þannig er þessi nýj-
ung í raun og veru flutt frá
Nýja-íslandi til gamla landsins.“
Eitt jaryrkjuverkfæri, sem
lítt er þekkt í Manitoba, og
ekkert notað að minni vitund,
hefur komið að geysimiklum
notum á Islandi. Tæki þetta er
nefnt kílplógur eða lokræsa-
plógur. Lokræsi, sem eru einna
mikilvægust í þurrkun votlend-
is, voru auðvitað grafin með
handskóflu í eina tíð, og þóttu
það góð afköst að grafa um 60
fet yfir daginn. Menn geta skilið
afkastagetu kílplógsins, þegar
hann grefur um 6000 fet — ekki
á einum degi, heldur á einum
klukkutíma að meðaltali.
Með vaxandi tilraunástarf-
semi hefur margt komið í ljós,
er áður var óþekkt, en meira á
eftir að sjást. íslenzkar mýrar
hafa reynzt auðugri að stein-
efnum en samskonar mýrar á
Norðurlöndum, en með hinni
nýju tækni, sem ég minntist á,
hafa stórar mýrarspildur kom-
izt í rækt á ári hverju. Frá því
að skurðgröfur voru fyrst tekn-
ar í notkun 1942 hafa verið
grafnir skurðir samtals um 2100
mílur að lengd.
Ekki er þó allt fengið með
þurrkun landsins því seigar
mýrar hafa jafnan þótt illar
viðureignar til vinnslu, en
með komu nýs stórvirks plógs
frá Noregi síðastliðið sumar
verður vonandi á því mikil
breyting.
Sandfok og uppblástur hefur
ávallt verið mönnum mikið á-
hyggjuefni síðan hann komst i
algleyming á 17. öld En með
skipulegri baráttu hefur mjög á
unnizt og ekki hvað minnst með
hjálp Brome grass, sem mun
meðal annars hafa verið aflað
héðan frá Canada.
Eins og segir í fornum sögum
var landið viði vaxið milli fjalls
og fjöru. Síðan hafa þessir
skógar eyðst að mestu, eins og
ykkur er kunnugt um, og til-
raunir til að klæða landið á nýj-
an leik hafa löngum gengið
seint og þá mjög vegna sein-
vaxinna trjátegunda, sem aflað
var frá suðlægari og ólíkari
löndum. Ný von hefur nú vakn-
að um að i^nnt verði að klæða
landið á ný, og jafnvel nytja
þann skóg, er hafin var ^fræ-
í^landi. Þó koma oft harðæri á
Fróni, sem áður fyrr, svo að bú-
fénaði og mönnum er hætta
búin. Eldgos eru ei úr sögunni
enn, og vætusumur og snjóa-
vetur skjóta upp kollinum öðru
hverju.
Mig langar að nefna tvö dæmi
um slík harðæri og leggja
áherzlu á hin breyttu viðhorf,
þann mismun á aðbúnaði og úr-
ræðum, sem beitt er í dag.
Árið 1947 gaus Hekla og spúði
ösku og vikri yfir blómlegar
sveitir Fljótshlíðarinnar. Fyrr á
öldum hefði þetta þýtt hörm-
ungar, hungur og jafnvel eyð-
ingu sveitarinnar. í þetta skipti
streymdu sjálfboðaliðar víða að
og með stórvirkum jarðýtum,
sem hér eru nefndar Bulldozers,
var vikrinum rutt af túnunum,
svo að skemmdir urðu litlar. Hið
söfnun í löndum á líkum breidd- merkilegasta við þetta er þó lík-
argráðum, svo sem Alaska og j lega það, að vikurinn sjálfur er
Canada, enda er áhuginn geysi- dýrmætt byggingarefni og höfðu
legur á skógræktinni — mér bændur drjúgar tekjur af sölu
finnst það stundum nálgast hans. Hinn atburðurinn, sem
trúarbrögðum, en hvað um það. mig langar til að minnast á, eru
Ég hef nú í ræðu minni riðið
hinn rósum prýdda veg, en ekki
hirt um þyrna þá, er leynzt hafa
í runnanum og veitt hafa hin
verstu sár. Farartálmar hafa
verið fjölmargir, enda hafa
ávextir aldrei hangið í seilings-
hæð á Islandi, þótt með hjálp'
jarðhitans rækti menn nú ban-
ana og melónur og önnur suð-
ræn aldini.
Einn þessara farartálma og
líklega hinn versti var mæðu-
veiki sú, sem herjaði sauðfé
bænda á síðasta áratug og
gerði þeim hinn mesta bú-
hnykk. Gagnaði þá ekki að feta í
fótspor Jóns Sigurðssonar um
lækningar, heldur varð að skera
hið sjúka fé og gefur það góðar
vonir um að vel muni fara.
Annar farartálminn var fólks-
flutningar úr sveitum í bæina,
sem voru mikið áhyggjuefni um
nokkurt skeið, en hafa nú stöðv-
ast að mestu, og talið er af færum
mönnum, að flutningar þeir,
sem áttu sér stað, hafi verið eðli-
legirjog sveitunum lítt til skaða
á þeirri vélaöld, sem nú ríkir.
En sá farartálminn, sem enn
er og ávallt hefur verið hinn
versti Þrándur í Götu framfara
til sjávar og sveita er fátækt
þjóðarinnar og féleysi, sem sett
hefur öllum framkvæmdum
hinar mestu skorður. Þetta má
glöggt sjá á þeim umbrotum,
Sem komu í íslenzkt athafnalíf
fyrir það fé, er safnaðist í síð-
asta stríði og þá gagnkvæmu
hjálp þjóða á milli, sem á sér
stað á vorum dögum.
En þrátt fyrir allt, erfiðleika,
vonbrigði og fátækt, hafa fram-
farirnar á síðasta aldarhelming
gefið íslendingum nýjan styrk
og umfram allt aukið þeim trúna
á landið.
Ég minnist manna, fjölda
manna, sem stundað hafa verzl-
unar-, iðnaðar- eða sjávarstörf í
bæjum og kaupstöðum, sem
fylltust þessum nýja anda og
lögðu fram fé þar, sem þörfin
var fyrir. Ég minnist útgerðar-
manns, sem unnið hefur stór-
virki á Rangárvöllum, kaup-
manns, er stofnaði stórbýli í
Flóanum og þess athafnamanns,
er reisti Korpúlstaðabúið, auk
fjölda annarra, og skulu þó af-
rek bændanna sjálfra að engu
löstuð.
Auk ræktunar- og byggingar-
starfa hafa framkvæmdir verið
miklar á öðrum sviðum. Sími
er brátt á hverju býli, og
rafmagn komið á marga bæi, en
vonir standa til að hvert sveita-
heimili fái rafmagn, er hinum
nýju orkuverum verður lokið.
Áburðarverksmiðju til fram-
leiðslu á köfnunarefni, (sem hér
er nefnt nitrogen), er verið að
reisa, og undirbúningur að smíði
sementsverksmiðju er á góðum
vegi.
Það er alkunna, að veðurfar
hefur farið batnandi á norður-
hveli jarðar á síðustu áratugum.
Þessara breytinga hefur orðið
vart hér í Canada og einnig á
harðindi þau, sem urðu á Is-
landi, aðallega í Múla- og Þing-
eyjarsýslum árin 1950—’51. —
Sumarið-1950 hafði verið ákaf-
lega óþurrkasamt, og vetrar-
harðindin og vorhretin, sem á
eftir fylgdu, lögðust því með
öllum sínum þunga á bænd-
urna, sem voru illa undirbúnir
frá sumrinu. Ég þarf ekki að
lýsa, hverju við hefði mátt
búast á liðnum öldum, en hvað
skeði í þetta sinn?
Heyskapur hafði verið góður
í Borgarfirði og Gullbringu- og
Kjósarsýslu, því sjaldan ná
hretin um allt land í einu, og
voru þegar um haustið gerðar
ráðstafanir til heyfóðurkaupa í
þessum sýslum til að senda á
harðindasvæðin.
Gengu þeir flutningar nokkuð
greiðlega fram eftir vetri, en er
á leið vorið, gerðust snjóalög
svo mikil, að jafnvel stórum
herflutningabílum tókst ekki
að brjótast með birgðirnar til
bændanna.
Var þá jafnvel látið sér til
hugar koma að láta flugvélar
leysa vandann, en ekki þótti það
hentugt, er reynt var. En þá kom
fram maður, sem átti eftir að
verða hetja allra landsmanna
fyrir afrek sín. Og það er kann-
ski táknrænt, eða að minnsta
kosti skemmtilegt að segja frá
því hér, að tæki það, sem mað-
urinn, Guðmundur Jónasson frá
Múla í Vestur-Húnavatnssýslu,
notaði til bjargar mönnum og
skepnum, var snjóbíll af gerð-
inni Bombadier, og kom einmitt
héðan frá Canada. Með þessu
farartæki sínu dróg hann sleða
með fóðri og matföngum til
hinna afskekktustu bæja, yfir
hingað til ófærar snjóaleiðir, og
varð í augum Austfirðinga og
þjóðarinnar allrar sannur bjarg-
vættur og tákn þess nýja tíma,
er hættum harðinda og hungurs
er mætt með nýrri tækni og
djörfum sonum landsins, þeirra
tíma, er öryggi fyllir sess
öryggisleysis.
Canada og Island berjast á
mörgum sviðum fyrir hinu
sama. Löndin eru bæði lítt
numin. Canada vantar fleiri inn-
flytjendur til að rækta hina
frjósömu jörð.
Sandar Islands, mýrar, holt og
móar bíða eftir íslenzkri hendi
á plóginn.
íslendingar sækjast ekki eftir
innflytjendum, en þeir vilja
heldur ekki missa neinn úr hin-
um fámenna hóp, og þess vegna
reyna þeir að búa svo í haginn,
að landið geti séð þegnum sínum
farborða.
Tilgangur minn með land-
búnaðarnámi hér við Manitoba-
háskólann er meðfram til að
stuðla að því, að aldrei framar
verði íslendingar neyddir til að
flýja land af ótta við hungur og
örbirgð, af því að Iandið geti
ekki séð fyrir þeim, er það vilja
yrkja.
28. nóvember 1953
Björn Sigurbjörnsson