Lögberg - 11.03.1954, Qupperneq 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 11. MARZ 1954
A HJARA HEIMS
Menn hafa löngum hugsað sér
heimskautin sem eins konar
„enda“ jarðarinnar. Hugmyndir
manna um þessi jarðsvæði hafa
til skamms tíma verið allmjög
á reiki, — aðeins örfáir land-
könnuðir höfðu komizt á heim-
skautin, eða í nánd við þau, og
fáeinir Eskimóar bjuggu á
Norðurheimskautssvæðinu. Að
öðru leyti ríkti þar auðn og tóm.
Fjölfarin flugleið
Nú er þessu á annan veg farið
hvað Norðuheimskautssvæðið
snertir. Þar býr nú orðið margt
manna, sem hafa meira en nóg
að strita og starfa. Átta þúsund-
ir Bandaríkjamanna búa þar að
sumrinu til og fjórar þúsundir
hafa þar vetursetu. Flestir
þeirra búa í hinni sérkennilegu
borg, sem Thule nefnist, og er í
aðeins níu hundrúð mílna fjar-
lægð frá norðurheimskauti. Aðr-
ar byggðir þeirra, að vísu fá-
mennari, eru þó enn norðar.
Nú hefur fólk svo hundruðum
skiptir flogið yfir Norðurheim-
þegar það er mest í Minnesota.
Til þess að finna verulegan
kulda, verður maður að fara
talsverðan spöl suður á bóginn.
Kaldasti staðurinn, sem byggður
er á jörðinni, að svo miklu leyti,
sem það hefur verið rannsakað
til hlítar, er borgin Oimyakon í
Síberíu, hundrað og fimmtíu
mílum sunnan við heimskauts-
baug, en þar hefur frost mælzt
70 gráður. Þó er þar ekki um
jafnaðarkulda að ræða, því að
hiti verður þarna oft gífurlegur
á sumrin.
Talsverður gróður
Við ímyndum okkur líka, að
Norðurheimskautslöndin séu
snævi hulin allan ársins hring.
Satt er það, að snjór er þar næg-
ur, en þó snjóar meira í Virginíu
ríki! Snjór sést ekki á ströndum
heimskautslanda nema 1 fjöll-
um. Það kemur meira að segja
sjaldan fyrir, að það snjói á
Norðurheimskautið um mið-
sumarleytið — þá rignir þar.
skautið, en yfir það hafa verið
farnar meira en þúsund flug-
ferðir. Flestar eru þessar ferðir
þó farnar í vísindalegum til-
gangi, oftast nær til veðurat-
hugana eða í sambandi við þær.
Þess utan eiga íbúar Thuleborg-
ar það til, að bjóða góðum gest-
um, er þar eru í heimsókn, í
smáflugferð yfir Norðurheim-
skautið.
Orsök þeirra breytinga, er orð-
ið hafa norður þar, er fyrst og
fremst hernaðarleg. Yfir heim-
skautssvæðin liggur nefnilega
stytzta leiðin fyrir flugmenn
Rússa og Bandaríkjamanna, sem
kynnu að eiga það fyrir hönd-
um, að heimsækja hvors annars
lönd í miður vingjarnlegum til-
gangi. Verði ekkert úr kjarn-
orkustyrjöld, má búast við því,
að byggð aukist til muna þar
nyrðra ,og þar verði enn meira
að starfa, því að þá rísi þar mið-
stöðvar fyrir farþegaflug, þar eð
þessi svæði mega teljast á kross-
götum. Það getur vel átt sér
stað, að þess sé skammt að bíða,
að langferðamenn leggi leið sína
yfir Norðurheimskautið í hinum
stóru farþegaflugvélum, og telji
það þá meira að segja svo venju-
legan atburð, að þeir líti ekki
einu sinni upp frá dagblaða-
lestrinum. Óvíst að það verði
meira en áratugur þangað til, að
fólk, sem þreytt er á heims-
borgaglaumnum, eigi þess kost
að dveljast í nýtízku gistihúsum
norður við heimskaut, og njóta
þar friðsældar og fegurðár hins
sérkennilega umhverfis.
TakmÖrkuð þekking
Fáir hafa aflað sér nokkurrar
þekkingar um Norður-lshafið og
þau landsvæði, er þar liggja. Við
köllurp það úthaf, en það er að-
eins einn sjötti hluti að víðáttu,
samanborið við Atlantshafið, og
fyrir meira en þrjátíu árum síð-
an benti hinn frægi landkönn-
uður, Vilhjálmur Stefánsson,
réttilega á það, að það væri
sönnu nær, að telja Norður-ls-
hafið innhaf, þar eð það væri á
flesta vegu löndum lukt. Vold-
ugustu og dugmestu þjóðir
heims byggja strendur þess, —
Engil-Saxar og Rússar.
Við ímyndum okkur, að
hvergi á jörðu sé kaldara en í
grennd við Norðurheimskautið.
Þó er því í rauninni þann veg
farið, að meira frost mælist á
stundum í Norður-Dakota, Mon-
tana og Wyoming. Frost verður
þar sjaldan eða aldrei meira en
Kaupið Lögberg
Víðlesnasta
íslenzka blaðið
Skogargróður er svo að segja
enginn á landsvæðunum norðan
heimskautsbaugs, en þar er
blómaskrúð mikið og runna-
gróður. Sums staðar, til dæmis á
Grænlandi, má líta þar fögur
engilönd. Þau eru þó ekki greið
yfirferðar, þar sem það er að-
eins grunnt lag jarðvegsins, sem
þiðnar, kemst vatnið ekki niður,
og ef maður stígur á svörðinn,
er eins og gengið sé á dýlendi.
Þarna eru því hin æskilegustu
fjölgunarskilyrði fyrir moskitó-
fluguna, enda er sennilega meira
um þá hvimleiðu flugnategund
þar á sumrin heldur en á nokkru
öðru landsvæði jarðar.
íshafið er djúpt, — dýpið við
Norðurheimskautið er tvær og
einn fjórði mílu. Þar eru hafís-
þök allan ársins hring. Á sumr-
um myndast auð sund meðfram
ströndum, og opin siglingaleið
til flestra staða á heimskauts-
löndum. Á haustin leggur þessi
sund ísi„ og teppast þá allar
siglingar.
Þar er ekki kyrrðinni
fyrir að fara
Þá ímyndum við okkur, að þar
ríki órofaþögn og kyrrð á heims-
skautssvæðunum. Því fer þó
fjarri, því að þar er einmitt oft-
ast ærið hávaðasamt. Milljónir
ísjaka af allri hugsanlegri lögun
og stærð, — sumir ísflákarnir
eru mörg hundruð fermílur að
flatarmáli, — eru þar á stöðugri
hreyfingu og rekast á með gífur-
legu braki og brestum. Þó kemst
enginn hávaði í hálfkvisti við
þær óskaplegu drunur, sem
verða, þegar einn jakinn koll-
siglir annan í slíkum árekstrum.
Fjölbreyff dýralíf
Og líf er þarna mikið, sums
staðar meira en nokkurs staðar
í Suðurhöfum. Selir, rostungar
og hvalir, margar tegundir fiska,
auk lægri lífdýra. Þar er líka
mikil mergð af alls konar skel-
fiski, svifi og átu. Hvítabirnir
hafa aðsetur sitt á hafísjökun-
um. Dýralífið norður þar var
lítt rannsakað fyrir nokkrum
áratugum síðan. Þegar Vil-
hjálmur Stefánsson vildi efna
til leiðangurs um þessi svæði og
gerði ráð fyrir því, að leiðangurs
menn öfluðu sér matar þar, sem
þeir færu um, fullyrtu jafnvel
þaulvönustu heimskautsfarar,
eins og Ronald Amundsen, að
slíkt væri reginfirra. Hins vegar
létu hvalveiðimenn á norður-
slóðum í ljós það álit, að slíkt
mætti vel takast. Og Eskimóarn-
ir voru ekki í minnsta vafa um
það.
Aðeins tveir hvítir menn urðu
til þess að leggja upp í slíkan
leiðangur með Vilhjálmi. Þeir
lögðu af stað með vistir til eins
mánaðar. Alls ferðuðust þeir
sjö hundruð mílna vegalengd,
oft yfir ísi hlúin hafssvæði, og
veiddu seli sér til matar. öflun
drykkjarvatns olli þeim ekki
neinum vandræðum, þar eð haf-
ísinn er ósaltur. Að vísu er dá-
lítið beiskjubragð að honum
fyrst í stað, en þegar hann er
orðinn ársgamall, er hann orð-
inn með hreinu vatnsbragði. Og
það er nóg af ársgömlum ís á
þessum slóðum.
Við hina miklu flugbækistöð
í Thule hefur þegar risið upp
dálítil borg. Þessi flugvöllur er
norðarlega á vesturströnd Græn
lands. Byrjað var að vinna þar
fyrir alvöru að vallargerð og
byggingum ánð 1951, með leyfi
dönsku stjórnarinnar, og er
framkvæmdum þar nú að miklu
leyti lokið í bráð. Þar ríkir há-
vaði mikill og annríki, allar
stundir sólarhringsins. Stórar og
þungar flutningavélar lenda þar
og hefja sig þaðan til flugs, og
þrýstiloftsi'Iugvélar eru þar sí-
fellt á sveimi. í borginni sjálfri
er svo mikil umferð, að maður
verður að hafa þar meiri aðgát,
heldur en á mestu umferðaleið-
um stórborganna.
L Veðurfar er þarna mildara en
margur mun gera sér í hugar-
lund. Á sumrin er £ar oft svo
heitt, að mönnum líður vel
nöktum í sólbaði. Að vetrarlagi
er frostið venjulega í kringum
tíu til tólf stig.
Örðugast veitist mönnum að
venjast myrkrinu, en þarna sit-
ur nóttin að völdum fjóra mán-
uði ársins. Þó verður þarna al-
drei svartamyrkur í þess orðs
fyllsta skilningi, jafn vel ekki
þótt tunglsbirtu njóti ekki við.
Stjörnurnar tindra og norður-
Ijósin eru á sífelldu iði um
himinhvolfið, svo að jafnan er
ratljóst.
Fimm veðurstöðvar eru starf-
ræktar allan ársins hring á
heimsskautssvæðinu, n o r ð a n
Thule, og annast Bandaríkja-
menn og Canadamenn rekstur
þeirra. Ein þeirra er á nyrsta
odda Grænlands, hinar á eyjum
í Norður-lshafinu, og dveljast 20
menn að staðaldri í stærstu stöð-
inni, en átta rpenn í hvorri
hinna. Nyrsta stöðin stendur á
Ellesmere eyju, en þaðan er að-
eins 450 mílna vegalengd til
Norðurheimsskautsins. Þar sem
Norðurheimskautssvæðin hafa
mjög mikil áhrif á veðurfar á
norðurhveli jarðar, er auðskilið,
að þessar veðurathugunarstöðv-
ar hafi þýðingarmiklu hlutverki
að gegna, hvað allar samgöngur
— og þá einkum í lofti — snertir.
Fyrir skömmu síðan dvöldust
danskir vísindamenn um nokk-
urra ára skeið í rannsóknastöð,
sem þeir reistu norðarlega á
Grænlandsströnd, eða í 540
mílna fjarlægð frá sjálfu heims
skautinu. Þeir reistu þar vönd-
uð verksmiðjugerð hús, og settu
þar upp rafstöð, er sá þeim fyrir
ljósi og hita. Þeir létu og vel af
dvöl sinni þar, þótt myrkt væri
mikinn hluta ársins.
Við fjörð einn á Grænlandi,
skammt fyrir norðan heims-
skautsbaug, er herflugstöð ein,
sem talin er hafa geysimikla
þýðingu. Þar eð fjörður þessi
gengur um hundrað mílur inn í
landið, er þar venjulega kyrrt
veður og bjart. Má búast við
því, að á friðartímum verði
þarna enn mikilvægari flug-
ferðastöð en í Thule.
Því sem næst 500.000 manna
búa norðan heimsskautsbaugs á
svæði því, sem telst til Ameríku,
en sennilega 100 milljónir
manna á Rússlandi og í Síberíu
norðan sömu breiddargráðu. Þar
vinna Rússar kol og olíu úr jörð,
og auk þess málma. Á sumrin
fara skip um stórár Síberíu, en
að vetrarlagi eru þessar ár eins
konar þjóðvegur fyrir sleða-
lestir, knúðar dráttarvélum.
Ferðaskrifstofur og samtök
ferðamanna eru þegar teknar að
undirbúa sumarferðalög um
norðurslóðir. Strendur Græn-
lands eru hinar fegurstu og sér-
kennilegustu — og hver veit,
nema skemmtiferðaskipin taki
að leggja leið sína norður með
þeim að sumarlagi.
—Alþbl., 3. febr.
Kristján /rd Djúapalaek:
Þreyja má þorrann
KVÆÐI
ÚtgefancLi Sindur h.f., Akureyri
Þetta er 5. ljóðabók Kristjáns
frá Djúpalæk á aðeins 10 árum,
og verður það að teljast vel á
haldið. Kristján vakti strax at-
hygli með fyrstu bók sinni Frá
nyrstu ströndum, en hefir síðan
vaxið að þroska, þó ekki í stór-
stökkum. Hann stendur nú á
timamótum, og framtíð hans sem
skálds veltur á því, hvort hann
fær hleypt heimdraganum í and-
legum skilningi og numið ný
]önd á víðernum andans. En þar
geta lífskjörin miklu valdið, sem
kunnugt er. Og þó ekki að öllu
leyti. Þrátt fyrir kröpp kjör,
hafa Bólu-Hjálmar, Stephan G.
og margir aðrir auðgað ljóðbók-
menntir vorar meira en flestir
aðrir, sem lifðu við betri kjör, en
slíkt er þó engin „sönnun“ fyrir
því, að skáldin yrki bezt, ef þau
eru svöng, eins og sumum hefir
orðið á munni. Við eigum að
vera upp úr því vaxnir, Islend-
ingar, að telja skáldskapinn að-
eins föndur þeirra, sem ekki séu
færir til líkamlegrar vinnu, en
sú trú var nokkuð ríkjandi á
mestu niðurlægingatímum þjóð-
arinnar.
Þessi 45 kvæði Kristjáns frá
Djúpalæk, er taka yfir helmingi
fleiri blaðsíður, eru vissulega
nokkuð misjöfn að gæðum. Flest
eru þetta smákvæði, og eitt
þeirra stytztu er meðal beztu
kvæðanna: Fugl og fönn. Þótt
þetta sé ekki eins stórbrotið
kvæði og Óhræsi Jónasar, þá er
það fallegt í öllu sínu látleysi.
En lengsta kvæðið: Þjóðsögn um
konu, er e. t. v. bezta kvæðið í
bókinni. Þar finnur maður hinn
næma skilning hins barnfædda
sveitamanns á lífi og högum ung-
mennanna, er ólust upp í af-
skekktum byggðum landsins, er
kuldinn, myrkrið og einangrunm
réðu þar ríkjum, en börnin fædd-
ust og ólust upp með mannlegar
hneigðir og þrár:
Um tvítugt var hún eldur, brum
og bros,
sem bylgja kvik og glæst.
Og ungmey hver á yndislegan
draum,
sem alltaf getur rætzt.
Og guðað hljótt á glugga
hennar var
eitt góukveld, um lestur.
t lampans skini loks á gólfi stóð
hinn lengi þráði gestur.
Og örlagastjarnan skein um
skamma stund,
i skini því var glaðzt.
t heitri þögn var mœtzt um
myrka nótt,
í morgunsárið kvaðzt.
Og aldrei fyrr né framar blóðið
söng
svo fagnaðsléttum hljómi.
Og aldrei fyrr var opnuð króna
nein,
að anganfylltu blómi.
Hér er ekki rúm til að vitna í
fJeira af ljóðum Kristjáns í þess-
ari nýju bók hans, og er þó margt
eftir af vel gerðum kvæðum. Má
þar m. a. nefna Jafntefli við guð,
Boð frá dánum, Ég hef leitað og
Hugsað til Akureyrar. Hins veg-
ar hefir hann það til að yrkja
Ijóð„ sem ekki vekja sérstaka
eftirtekt, þótt þar sé ekki um
neinn leirburð að ræða, og er
ekki heldur rúm til að taka dæmi
af þeim, en m. a. má nefna: Rödd
] rá Kotströnd og Þveræing, sem
virðast hafa verið rituð sem
blaðagrein í ljóðum af sérstöku
tilefni. Líta þau helzt út fyrir
að vera ort eftir pöntun eins og
sum erfiljóð blaðanna.
Það er kostur við Kristján frá
Djúpalæk, að hann heldur enn
tryggð við „hið hefðbundna ljóð-
form“, þ. e. að yrkja sín ljóð
með stuðlum og höfuðstöfum, og
þess vegna má vænta þess, að
einhverjir læri ljóð hans og geti
skilað þeim af sér orðréttum, en
það er meira en hægt er að segja
um verjendur og „uppgerðar“-
aðdáendur hinnar rímlausu
FIMMTUGUR:
Séra Jakob Jónsson
Séra Jakob Jónsson, prestur í
Hallgrímsprestakalli í Reykja-
vík, er fimmtugur í dag. Þó að
hér sé um þjóðkunnan mann og
einn af höfuðskörungum ís-
lenzkrar kirkju að ræða, þykir
mér fullsnemmt að rita um hann
ítarlega ævisögu, enda kalla ég
hann enn á bezta aldri.
Séra Jakob er fæddur að Hofi
í Álftafirði austur 20. jan 1904.
Voru foreldrar hans hjónin séra
Jón prestur í Djúpavogi Finns-
son síðast prests að Klyppstað í
Loðmundarfirði Þorsteinssonar
og konu hans Sigríðar Hansdótt-
ur Beck hreppstjóra á Sómastöð-
um í Reyðarfirði. Séra Jakob
lauk stúdentsprófi í Reykjavík
vorið 1924, en embættisprófi í
guðfræði við Háskóla íslands
vorið 1928. Það er í frásögur fær-
andi, að 20 samstúdentar séra
Jakobs hófu nám í guðfræðideild
háskólans, en 17 okkar lukum
þaðan embættisprófi og tóku
allir prestsvígslu, nema tveir.
Það lék aldrei neinn vafi á því,
hvaða nám séra Jakob myndi
velja sér. Hann fór ekki dult
með það þejjar á fyrstu árum
sínum í menntaskóla, að hann
kysi sér sama ævistarf og faðir
hans og afi. Hann var ungur
sveinn ákveðinn að gerast prest-
ur og að því stefndi hann hik-
laust. Að námi loknu tók hann
prestsvígslu frá prófborðinu að
kalla og gerðist um skeið að-
stoðarprestur hjá föður sínum.
Síðan varð hann prestur í Nes-
kaupstað og þjónaði þar í 6 ár.
Fluttist hann þá vestur um haf
og var prestur nokkurra safnaða
tslendinga í Canada til vors 1940.
Kom þá heim og hlaut veitingu
fyrir hinu nýstofnaða Hallgríms-
prestakalli frá ársbyrjun 1941 og
hefir gegnt þar þjónustu síðan.
Séra Jakob er enginn atvinnu-
klerkur í neikvæðri merkingu
þess orðs. Hann á í fórum sínum
ýmsa góða hæfileika, sem hann
hefði vafalaust getað notfært sér
til betri veraldlegs ávinnings en
prestsstarfið veitir honum, ef
hann hefði hugsað eingöngu um
þá hlið málsins. En hann gat al-
drei orðið annað en prestur, til
þess starfs var hann kallaður og
sú köllun er honum heilög. Hann
metur prestsstarfið mikils og veit
að það er vert heilshugar þjón-
ustu. Því hefir hann ávallt lagt
sig allan fram til að rækja það
sem bezt. Hann er mikill ræðu-
maður, rökfastur og öruggur tals
maður frjálslyndis og víðsýnis á
hvaða sviði sem er. Barnafræðari
er hann ágætur og hefir samið
námskver í kristnum fræðum, er
ýmsir prestar nota við ferming-
arundirbúning barna og þykir
gefast vel. Hann hefir jafnan
lagt mikla áherzlu á sálusorgar-
starfið, og telur það eiga að vera
einn meginþátt prestsstarfsins.
Séra Jakob er vakandi maður í
starfi og hugkvæmur, stöðugt að
leita að nýjum leiðum, og fara
nýjar brautir, til þess að ná betur
til fólksins með hinn lifandi boð-
skap meistarans frá Nazaret.
Honum er það manna ljósast, að
kirkjan verður að fara til fólks-
ins, ef fólkið vill ekki koma til
kirkjunnar.
Séra Jakob er lærður vel og
hann er alltaf að læra. Á náms-
grautargerðar ungra manna á
síðustu tímum, sem langar til að
vera skáld, en vantar allt til þess.
—ÍSLENDINGUR, 25. des.
árum sínum dvaldist hann
nokkra mánuði við Hafnarná-
skóla. Veturinn 1934—35 stund-
aði hann nám í sálarfræði við
Winnipeg-háskóla. Hann hefir
farið nokkurra mánaða námsferð
til Norðurlandanna, sótt alþjóða
kirkjufundi og norræna presta-
íundi. Allt hefir þetta aflað hon-
um mikillar og staðgóðrar þekk-
íngar, aukið víðsýni hans og
skilning á starfinu og þeirri
stofnun, er hann þjónar.
Séra Jakob hefir gegnt ýmsum
trúnaðarstörfum fyrir kirkjuna.
Hann var skipaður í sálmabókar
nefnd árið 1940 og í stjórn Presta
félags íslands hefir hann átt sæti
síðan 1941.
En þó að kirkjan eigi séra
Jakob allan, hefir hann þó víðar
komið við sögu. Nokkuð hefir
hann fengizt við kennslustörf,
var t. d. settur skólastjóri Gagn-
fræðaskólans í Neskaupstað í
fjögur ár, en einkum hafa þó
líknar- og mannúðarmál átt
hauk í horni þar sem séra Jakob
er. Hann gekk ungur í Góð-
templararegluna, varð þar þegar
virkur félagi og áhugasamur og
er enn ötull liðsmaður í bind-
indismálunum og reiðubúinn til
starfa, þegar á hann er kallað.
Hann hefir starfað mikið í þágu
slysavarnanna og var um árabil
formaður slysavarnadeildarinn-
ar Ingólfs í Reykjávík. í barna-
verndarráði hefir hann átt sæti í
nærfellt áratug.
Loks hefir séra Jakob fengizt
allmikið við ritstörf og getið sér
þar góðan orðstír. Hefir margt
birzt eftir hann á prenti frum-
samið, en auk þess nokkuð þýtt.
Hann var einn af 12 stofnend-
um og útgefendum tímaritsin?
Strauma og gætti þar tilþrifa
hans mikið. Kunnastur er séra
Jakob sem leikritaskáld. Nokkur
leikrit hans hafa verið leikiu í
útvarp, önnur víða um land, en
eitt, Tyrkja-Gudda, var sýnt í
Þjóðleikhúsinu árið 1952.
Séra Jakob er mikill starfs-
maður sem prestur, rithöfundur
og í félagsmálabaráttunni. Gegn-
ir furðu, hversu miklu hann fær
afkastað, en um hitt er þó ef til
vill meira vert, að hann virðist
alltaf hafa nógan tíma. Sýnir
þetta glöggt, að sr. Jakob er eng-
inn meðalmaður.
Séra Jakob er kvæntur ágætri
konu frú Þóru Einarsdóttur
múrara í Reykjavík Ólafssonar.
Þau eiga fimm mannvænleg
börn, öll uppkomin.
Ég árna séra Jakob hamingju
á þessum merkisdegi ævi hans,
þakka gömul og ný kynni, og
óska honum langs starfsdags til
blessunar fyrir kirkju Krists og
til heilla fyrir íslenzku þjóðina.
Kristinn Stefánsson
—TÍMINN, 20. janúar
OILHIT||GNITE
Cobble and Stove for
hand-fired furnaces.
Booker Nut for Bookers.
Stoker Size for Stokers.
All Oil Treated.
HAGBORG FIIEL/^
PHOWE 74-54SI J—T*
John Olafson, Representative.
PHONE 3-7340
HI-GRADE UPHOLSTERING
625 Sargent Ave.
SAVE
Best for Less
Davenport and Chalr,
$82.50
Chesterfield and Chair,
$149.50
Hostess Chair .$16.50
T.V. Chairs ...$24.50
Chesterfield and Chair.
recovered, from $89.50
up.
AND DRAPERY SERVICE
Phone 3-0365