Lögberg - 11.03.1954, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 11. MARZ 1954
Lögberg
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Gefið 6t hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESÖ LIMITED
695 SAEGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
J. T. BECK, Manager
UtanSskrift ritstjórana:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 743-411
Verð $5.0U um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Thorslína Wallers:
MODERN SAGAS
The Story of the Icelanders in North America. 229 bls.
Úgefandi North Dakota Institute for Regional Studies
North Dakota Agricultural College, Fargo, N. Dakota 1953
Þó Lögberg hafi ekki frá eigin brjósti minst þessarar
fallegu bókar fyrr, er hún lesendum blaðsins þegar að
nokkru kunn, vegna formála Dr. Allan Nevins að henni,
er eigi alls fyirir löngu var birtur hér í blaðinu í snildar-
þýðingu Finnboga Guðmundssonar prófessors. Dr. Allan er
prófessor í sagnfræði við Columbiaháskólann; hann þykir
ágætur fræðimaður og verður því ekki um það déilt, að
mark sé takandi á orðum slíks manns; formálsorðum sínum
varðandi inngang höfundar að bókinni lýkur Dr. Allan á
þessa leið:
„Bók frú Thorstínu er í heild sinni góður skerfur til
amerískrar sögu og á því skilið að vera lesin af öllum, er
hug hafa á að skilja tilorðningu þjóðar vorrar úr hinum
mörgu og fjölbreyttu þjóðabrotum. En verk frú Thorstínu
er þó í senn annað og meira — það er í þokkabót klárar
bókmenntir“.
Ýmis stórblöð Bandaríkjanna svo sem New York
Times, bókmentadeild þess, hafa farið lofsamlegum orðum
um þessa nýju bók frú Thorstínu og greitt með því vaxandi
mannfjölda aðgang að íslenzkum menningarlindum.
Fjölþættur starfsferill frú Thorstínu er Islendingum
svo kunnur, að óþarft er að endurrekja spor hennar í þeim
efnum; hún tók í arf frá hinum fróðleiksþyrsta föður sínum,
er inti af hendi þarft verk með skráningu þátta sinna um
landnámið í Nýja-íslandi, ríka þrá til sagnaritunar.
Frú Thorstína hefir samið um íslenzk efni fjöldann
allan af blaða- og tímaritagreinum og verið Islendingum
nytsamur landkynnir; mesta ritverk hennar fram að þessu,
var Saga Islendinga í Norður-Dakota, samin á íslenzku og
gefin út 1928. Þá bók nefndi Klemens Jónsson sagnfræð-
ingur og ráðherra Landnámu hina nýju og fyrir hana var
frú Thorstína sæmd riddarakrossi hinnar íslenzku Fálka-
orðu.
Hinn 27. febrúar síðastliðinn birti Winnipeg Free
Press ágætan og réttlátan ritdóm um þessa skemtilegu bók
eftir Skúla Johnson prófessor í klassiskum fræðum við
Manitobaháskólann. Lögberg getur nálega í öllum atriðum
tekið í sama streng; nafn bókarinnar ber hana ofurliði;
þetta er ekki heildarsaga íslenzka landnámsins vestan hafs,
heldur einskonar baugabrot staðbundin að miklu, svo sem
við landnám Islendinga í Pembina héraðinu í North
Dakota; að vísu eru nokkurar fleiri nýbygðir nefndar á
nafn þó margar þeirra liggi með öllu í þagnargildi; getið er
auk Penbinahéraðs, frumbygðanna í Wisconsin, Minnesota
og Manitoba, en úr hinum síðastnefnda.landshluta fluttust
fjölmennustu fylkingarnar til North Dakota; maklega er
getið hins frábæra brautryðjendastarfs séra Páls Thor-
lákssonar og allmargra annara manna og kvenna, er stóðu í
fylkingarbrjósti landnámsins í Pembinahéraði; 1 þessari
fögru bygð sleit frú Thorstína barnaskónum; hún kyntist
af eigin reynd erfiðleikum þeim í landnáminu, er voru að
sjálfsögðu í megin atriðum hliðstæðir við það, er viðgekst
í öðrum nýbygðum íslendinga, þó þyngstar yrðu mann-
raunirnar í Nýja-Islandi; ást frú Thorstínu á Pembinahér-
aði rennur eins og rauður þráður gegnum frásögn hennar
og lýsingar; stíllinn hlýnar af viðkvæmninni, sem til grund-
vallar liggur og verður með köflum stórhrífandi. —
Sagt er frá landánmi Leifs hepna, og þó eigi komi þar
nýjungar til greina, sannast þar sem oftar, að sjaldan sé
góð vísa of oft kveðin og holt að blysi sé brugðið upp á ný.
Nokkrar ágætar þýðingar af íslenzkum ljóðum, er gert
hafa Eiríkur Magnússon, Skúli Johnson, Watson Kirk-
connell og Jakobína Johnson, auka að mun á fjölbreytni
bókarinnar.
Gaman er að bréfaviðskiptunum milli Jóns Ólafssonar,
tveggja félaga hans og Bandaríkjastjórnar varðandi hugs-
anlegt landnám af hálfu íslendinga í Alaska/ Séra Páll
var mótfailinn þeirri hugmynd og að hans ráði varð North
Dakotasléttan fyrir valinu; og naumast mun það of mælt,
að nú blasi þar við auga einar allra fegurstu og búsældar-
legustu nýbygðir Islendinga í þessari miklu álfu.
Allmargar ágætar myndir prýða bók þessa, svo sem
mynd af líkani Leifs Eiríkssonar, því, er Bandaríkjastjórn
fékk íslandi að gjöf í tilefni af Alþingishátíðinni 1930,
mynd af Þingvöllum, ásamt myndum af nokkurum hinna
frægustu málverka manns frú Thorstínu, Emile Walters,
sem er víðkunnur listmálari, fæddur af íslenzku foreldri í
Winnipeg; svo og myndir af nokkurum helztu leiðtogum
íslenzka mannfélagsins í North Dakota.
Þó ekki verði sagt, eins og þegar hefir verið bent á,
að Modern Sagas veiti heildarsýn yfir sögu Islendinga í
Norður-Ameríku, þá hefir bókin til brunns að bera fagurt
brotasilfur eða þætti úr slíkri sögu, sem eru hvorttveggja í
senn fræðandi og ágætur skemtilestur.
Frú Thorstína hefir um allmörg ár þjáðst af alvar-
legum sjúkdómi og er slíkt hinum mörgu vinum hennar
mikið harmsefni; og með þetta fyrir augum, er það þeim
mun aðdáunarverðara hve bjart er yfir þessari nýju bók
hennar, sem segja má réttilega að svipmerkist spjaldanna á
milli af heiðríkju og norrænni hetjulund.
Bókin fæst í bókaverzlun Davíðs Björnssonar og kostar
í vönduðu bandi einungis $4.00. —
HARALDUR ÓLAFSSON. skipsíjóri:
Endurminning frá sfyrjaldarárunum
Marga viðburði mætti skrá og
setja á prent um eitt og annað,
er fyrir augun bar á styrjaldar-
árunum 1939—1945, en því mið-
ur er margt þeirrar tegundar, að
helzt ætti það að gleymást. Þó
má segja, að sum þessi atvik
geti verið lærdómsrík fyrir
komandi kynslóð.
Viðburður sá, sem hér verður
sagt frá, skeði árið 1941. Skip
Eimskipafélags íslands sigldu
þá flestöll til Ameríku, þar á
meðal e. s. Selfoss. Var ég 1.
stýrimaður á honum, en skip-
stjóri Ásgeir Jónasson frá
Hrauntúni. Var skipið í nokkurn
veginn reglubundnum ferðum
til Canada, og var einkum siglt
til tveggja smábæja á vestur-
strönd Nova Scotia. Liggja þess-
ir bæir við fljót eða ár. Við
mynni fljótanna standa sögunar-
myllur. Skógarhögg er mikið í
Canada og viðarframleiðsla stór
felld, bæði til húsagerðar og
pappírsiðnaðar. Höggva Canada-
menn trén á veturna og láta í
kesti til þurrkunar. Margir ís-
lendingar urðu loðnir um lófana
á stríðsárunum og byggðu fagr-
ar villur. Þurfti til þess mikið
timbur, og kom það frá þessum
stöðum. Var það hlutverk Sel-
foss hér um bil hálft annað ár
að flytja nær eingöngu þetta
timbur. Lítið höfðum við að
flytja til Ameríku í staðinn, urð-
um þess vegna að taka kjöl-
festu (barlest), því ógerningur
var að sigla án þess. Fleiri skip
þurftu kjölfestu á þessum árum.
Reis því upp ný atvinnugrein
hér í Reykjavík. Valdimar
Þórðarson á Kirkjusandi sá um
útflutning þennan. Keypti hann
stóra spildu af Grafarholts-
landareign, amerískar skurð-
gröfur og önnur stórvirk verk-
færi, rótaði svo í skipin íslenzkri
mold, sandi, möl og stórgrýti af
miklu kappi og dugnaði. Mun
þetta hafa verið okkar útflutn-
ingur til Ameríku á þessum ár-
um, ásamt íslenzku kvenfólki.
Hinn 28. maí 1941 lögðum við
af stað frá Reykjavík í eina af
þessum ferðum. Fórum við ein-
skipa, því Ameríkumenn voru
þá ekki búnir að fyrirskipa hóp-
siglingar (conwoy) íslenzkra
skipa. Það gerðist nokkrum
mánuðum síðar. Ferðin gekk vel
yfir hafið, og komum við til
Louisburg, sem er lítill kolabær,
er stendur á eyjunni Cap Breton,
austast á Nova Scotia. Voru þar
vanalega tekin brennslukol á
útleið. hafði ferðin tekið rúm-
lega hálfan níunda sólarhring.
•Er þangað kom, barst skipstjóra
símskeyti frá umboðsmanni, að
nú ættum við að lesta á öðrum
stað en áður, er héti Bass River,
inni í Fundyflóa, en svo heitir
Flói sá, sem skilur Nova Scotia
að mestu leyti frá meginlandinu.
Var þetta hvorki meira né
minna en 450 sjómílna lengri
sigling en verið hafði. Við þessu
var ekkert að segja. Lögðum við
af stað eftir 5 tíma dvöl í Louis-
burg áleiðis til Bass River.
Hugðum við gott til að kanna
ókunna stigu og kynnast nýju
fólki. Veðrið var fagurt, stilli-
logn, og Selfoss litli seig áfram
með þeirri varkárni, sem hann
hafði fengið í vöggugjöf. Um-
boðsmaður okkar sagði skip-
stjóra hvar lóðs væri að fá í
Bay of Fundy, en sérkort af
þessari siglingaleið höfðu reynzt
ófáanleg í Louisburg, svo að við
urðum að notast við siglinga-
kort, sem bæði eru í smáum
mælikvarða og ekki eins ná-
kvæm. Er við komum að Cap
Sable, sem er vestasti oddinn á
Nova Scotia, beygðum við inn á
Bay of Fundy. Veður var fagurt
og var nú byrjað að losa kjöl-
festu. Unnu við það allir, sem
missast máttu frá venjulegum
störfum til að halda skipinu
gangandi, ásamt vélstjórum og
stýrimönnum, sem ekki voru á
vakt. Þá var gerð undantekning
að því leyti, að skipstjóri tók að
sér stýrimanns „jobbið“ og
stýrðimaður gerðist rórmaður
og lúgumaður á víxl. Var nú
hafin herferð á gróðurmold ís-
lands og henni varpað fyrir
borð af ekki minni áfergju og
dugnaði en Valdimar Þórðarson
með sínum amerísku hraðvélum
hafði um borð látið, og sungnir
við eigandi útfararsálmar. Við
okkur blasti fegurð náttúrunnar
í ríkum mæli, Nova Scotia á
hægri hönd, með blómleg tré og
fagra búgarða og vel máluð hús.
í fjarska, á vinstri hönd, St.
Johns, New Brunswick, og
meginland Canada, með svipað
landslag og álíka fegurð, þótt
ekki sæist eins vel. Gamanyrð-
um og ögrunarorðum var kastað
manna á milli og vinnugleði
mikil. Allir vildu hafa skipið
hreint og fágað, er að landi
kæmi, og tilbúið til lestunar,
enda skipstjóri svo vel liðinn af
allri áhöfn, að allir vildu honum
greiða gera. Staður sá, er við
! áttum að taka hafnsögumann,
heitir Cap de Rue, og er innar-
lega í Bay of Fundy. Vorum við
þar kl. 10 hinn 9. júní. Enginn
lóðs var sjáanlegur, og bjóst
skipstjóri við að hægt væri að
fá lóðs innar í bugtinni; var því
haldið áfram. Var nú farið að
athuga sjókortið nákvæmlega,
þar sem komið var að leiðar-
enda, en enginn lóðs sjáanlegur.
Fundum við það út, að Bass
River voru þrjár, með ca. 10
sjómílna millibili, og flóðmis-
munur í Bay of Fundy ca. 50 fet.
Þar sem enginn lóðs var sjáan-
legur, ákvað skipstjóri að fara
meðalveginn og leggjast út af
nr. 2 Bass River, eins og við
kölluðum það, og bíða átekta.
Var þar lagst kl. 12,15 fyrir bak-
borðs akkeri og 45 faðma keðju,
á ca. 20 faðma dýpi. Skipstjóri
er ekki allskostar ánægður með
þetta og biður mig að setja vél-
bátinn í sjóinn, fá mér einhvern
góðan mann með mér og fara í
land og vita við hverja af þess-
um helv .... „Bassriverum“
við eigum að taka timbrið, og
þar með ná í hafnsögumann.
Skipuninni var hlýtt, báturinn
settur á flot, en þar sem ég
treysti ekki sem bezt vélakunn-
áttu minni, þótt próf hafi fengið í
þeim fræðum endur fyrir löngu,
þá réði ég 2. vélstjóra, Björn
Jónsson, sem fyrsta vélstjóra á
bátinn, og þóttist vel menntur.
Kl. um 14 lögðum við af stað.
Vindur var suðvestan, ca. 6
vindstig og stóð á land. Gekk
báturinn vel, á að gizka 6 til 7
sjómílur, og mun láta nærri að
við höfum legið um 5 til 6 sjó-
mílur frá landi, því ferðin tók
um þrjá stundarfjórðunga. Land
taka þarna var okkur ókunn, og
var um að gera að lenda ekki á
grynningum eða blindskeri.
Vindbára var talsverð. Er nær
landi kom, sáum við að smávík
skarst inn í ströndina. Allstórir
klettadrangar voru á hægri
hönd, en lágur nesoddi á vinstri
hönd. Beygðum við fyrir odd-
ann og inn á víkina, skarst hún
lengra til sauðausturs og var
talsvert stór. Sáum við þar hús ■
við sjóinn og bryggjustúf í flæð-
armáli. Þóttumst við nú hafa
hitt réttan stað, renndum upp
að bryggjustúfnum, sem ekki
var lengri en það, að rétt báts-
lengd var, sem út í sjóinn stóð,
en bryggjan var ca. 2 til 3 mann-
hæðir, sem benti á mikinn mis-
mun flóðs og fjöru. Björn gekk
frá vélinni, en ég klifraði upp
á bryggju með fangalínu báts-
ins. Þess skal getið að við vorum
yzt klæða í hreinum samfest-
ingum og hlýlega klæddir undir
þeim og með einkennishúfur
okkar á höfði. Ekki vorum við
meira en búnir að ganga frá
festum bátsins og Björn kom-
inn upp á bryggjuna, en bátur-
inn stóð á þurru. Varð okkur þá
litið út eftir víkinni og sáum,
að allt var á þurru út fyrir nes-
odda þann, er við beygðum
fyrir, og klett þann, er var á
stjórnborða, og var útgrynni
þetta á að gizka V-k—2 sjómílur,
er þornaði sém sagt allt jafn-
snemma, og skall hurð nærri
hælum að við sætum fastir á
þessu útgrynni og hefðum mátt
hýrast í bátnum til næsta flóðs.
Mætti líkja þessu helzt við vöðin
í Önundarfirði. Jæja, við hrósuð-
um happi, að vera á þurru landi
og báturinn öruggur. Á bryggj-
unni stóðu tveir menn og tveir
drenghnokkar, 6 til sjö ára. Ann-
ar þessara manna var vel klædd-
ur og virtist vera aðkomumaður,
en hinn frekar töturlegur til
fara og virtist vera faðir drengj-
anna. Ég gaf mig á tal við menn
þessa og tjáði þeim erindi mitt,
spurði, hvort ekki væri hér ná-
lægt sögunarmylla og timbur-
framleiðsla og hvort þeir ættu
ekki von á skipi að sækja timb-
ur. Þeir sögðu, að sögunarmyll-
an væri hér, en hún stæði lengra
upp með fljótinu, ca. 4—5 mílur.
Ég spyr um hafnsögumann. Þeir
sögðu að hann ætti heima út við
Cap de Rue, sem væri ca. 30
mílur utar í bugtinni. Ég sagðist
þurfa að ná tali af honum og
eins forstjóra sögunarmyllunn-
ar. Bauðst þessi velklæddi mað-
ur til að keyra mig þangað, og
varð hann mest fyrir svörum.
En við tókum eftir því strax, að
þeir höfðu aldrei augun af ein-
kennishúfunum okkar, og hálf-
gerð tortryggni skein úr augum
þeirra yfir þessu undarlega
ferðalagi okkar og skýringum
okkar á því. Ég bað Björn að
bíða og gæta bátsins, en við
settumst upp í fínan lúxusbíl og
ókum af stað til sögunarmyll-
unnar, en svo illa hittist á, að
forstjórinn var ekki heima og
hans ekki von þann dag, svo á
því var ekkert að græða. Ég bað
þá leiðsögumann minn að reyna
að ná fyrir mig í síma. Hann
kvað enga símastöð vera hér, en
verzlunarhús væri hér skammt
frá, sem sími væri í, og skyldum
við reyna þar í bakaleiðinni.
Komum við að húsi þessu. Var
það lítið timburhús, sem í var
íbúð og verzlun á fyrstu hæð,
og minnti það mig á ‘gömlu
Gramsbúðina á Þingeyri fyrir
40 árum. Þar ægði öllu saman,
hveiti, kartöflum, grænsápu,
Coca Cola, súkkulaði, barna-
glingri, álnavöru o. fl. 1 búðinni
var ungur afgreiðslumaður og
tveir aðrir náungar, er sátu
sinn á hvorum kassa og röbbuðu
við afgreiðslumann. Minnti það
mig einnig á búðarstöðurnar í
flestum búðum í gamla daga.
Afgreiðslumaðurinn hringdi í
símann, en kvað það taka dálitla
stund að ná í lóðsinn. Menn
þessir störðu á mig eins og naut
á nývirki, og varð einkennis-
húfa mín mest fyrir þessu. Ósk-
aði ég að hún væri komin norð-
ur og niður, og að ég hefði al-
drei haft hana á hausnum.
Mestan beyg hafði ég af tötur-
lega klædda manninum. Hann
sat aftur í bílnum, en ég fram í
hjá bílstjóra. Fylgdi hann mér
hvert fótspor og var alltaf á
hælunum á mér. Síðar sagði
hann mér, að aldrei á ævinni
hefði verið nær sér að drepa
mann en mig, svo viss var hann
um að við værum nazistar og
öll okkar saga væri uppspuni og
lygi. Mér fannst tíminn í kram-
búð þessari, meðan ég beið eftir
símtalinu, heil eilífð, og vissi
ekki upp á hverju ég ætti að
fitja til að fá mannverur þessar
til að hætta að mæla mig svona,
því á augnatilliti og öðru lát-
bragði mátti lesa hugsun þeirra.
Ég fór að verða hálf kvíðinn um
Björn vélstjóra, kannske væru
þeir búnir að stúta honum og
eyðileggja bátinn, og auðvitað
biði mín sama. Mér hafði hug-
kvæmst áður en ég fór frá
borði að fá hjá brytanum eina
flösku af Svartadauða. Ég
skipti henni á tvo whisky-pela
og stakk öðrum í vasa minn.
Hafði ég sagt Birni af þessu og
ákváðum við að geyma pelann
til kvöldsins ,ef kalt yrði í veðri,
er við færum um borð. Ég á-
kvað nú að grípa til pelans og
hressa upp á þetta leiðinda
„selskap", meðan ég biði eftir
símtalinu.
Dró ég nú pelann upp úr vasa
mínum og bauð upp á hressingu.
Ég bað búðarmanninn um eina
flösku af „Seven Up“, en það er
vel þekktur canadískur gos-
drykkur. Einnig bað ég hann
um glös, en þau hafði ég séð
standa á hillu innan um nokkur
myndarleg næturgögn í þessari
canadísku Grams-verzlun. Von-
aði ég að þetta vinarbragð mitt
mundi blíðka skap þeirra félaga
og mundu þeir þyrma lífi mínu,
að minnsta kosti á meðan drukk-
ið væri úr pelanum. Þeir litu
hornauga til pelans og spurðu
hvaða vín þetta væri. Ég sagði
þeim, að á þeirra máli mundi
það heita Black Dead. Kom þá
hik á mannskapinn og mun
þeim hafa þótt nafnið fráhrind-
andi. Ég flýtti mér því að full-
vissa þá um að drykkurinn væri
ósvikinn og áfengur vel. Dreyptu
þeir þá á glösunum og smjött-
uðu mikið. En þegar þeir þóttust
fullvissir um, að ég væri ekki
að byrla þeim neitt eitur, gekk
þeim furðu fljótt að tæma pel-
ann. Sögðu þeir þetta vera gott
vín og eiga skilið fallegra nafn.
Ég samþykkti það alls hugar
feginn, þar eð framkoma þessara
náunga virtist nú taka stórum
breytingum til batnaðar, sem ég
eingöngu þakkaði inniháldi pel-
ans. Ég skálaði því í hljóði fyrir
Guðbrandi o'kkar í Ríkinu
heima, þakklátur í huga. Lítið
virtist þó vínið liðka um tungu-
tak þeirra og voru þeir fámálgir
mjög. Búðarmaðurinn einn
spurði mig um ísland, en ekki
virtist hann vita neitt um hvar
þess væri að leita á hnettinum-
Loks hringdi síminn og ég
fékk samband við hafnsögu-
manninn. Gaf ég honum allar
nauðsynlegar upplýsingar um
skip og ferðalag og benti honum
á í fullri einurð, að hann hefði
brugðizt skyldu sinni gagnvart
okkur, þar eð honum hefði ver-
ið kunnugt um ferðir okkar.
Gekkst hann við því, en bar
fram einhverjar afsakanir, sem
ég ekki man hverjar voru. Sagð-
ist hann mundi koma kl. 7 til 8
um kvöldið, því við flytum ekki
út á bátnum fyrr en kl. 10 til H
í fyrsta lagi. En við yrðum að
vera komnir af stað með skipið
Framhald á bls. 5
FUNDARBOÐ
Til vestur-íslenzkra hluthafa í H.f.
Eimskipafélagi íslands
ÚTNEFNINGARFUNDUR
verður haldinn að 109 HERTFORD BOULEVARD, Tuxedo,
fimludaginn 25. marz 1954, kl. 8 e. h.
Fundurinn útnefnir tvo menn til að vera í vali, sem
kjósa á um á aðalfúndi félagsins, sem haldinn verður í
Reykjavík í júnímánuði næstkomandi, í stað Asmundar P-
Jóhannssonar, sem nú er látinn, en kjörtímabil hans hefði
runnið út snemma í sumar.
Winnipeg, 4. marz 1954
ARNI G. EGGERTSON, Q.C.