Lögberg - 11.11.1954, Blaðsíða 3

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 11. NÓVEMBER 1954
3
THORA FRIÐRIKSSON:
Alþingishúsið í Reykjavík
IIINN 1. október 1953 hlustaði
** ég á alþingissetningarræðu
séra Bjarna Jónssonar vígslu-
biskups og mér þótti gaman að
minnast þess, að hann notaði
sama texta og Hilmar Finsen
landshöfðingi, er hann fyrir 74
árum lagði hornstein alþingis-
hússins.
I þennan stein voru lagðar
nokkrar myntir, sem þá gengu
og ennfremur silfurskjöldur,
áritaður þessum orðum: „Sann-
leikurinn mun gera yður frjálsa“
(Jóhannes 8, 32). Var þetta texti
Hilmars Finsens, sem hann not-
aði við þá ræðu, er hann hélt
fyrir húsinu, er það var reist.
Mér virðist að þessi einkunnar-
orð séu sérlega vel fallin til
þess að vera fulltrúum þjóðar-
innar leiðarstjarna bæði fyrr og
síðar. Þessi orð hljóta að vera
krafa sú, sem kjósendur gera til
sinna þingmanna dag hvern.
Þá var ég barn og horfði á
þessa athöfn með vinstúlkum
mínum, dætrum landshöfðingj-
ans, Önnu og Olufu, og horfðum
við á það, sem fram fór úr
eystri glugganum í Kirkjustræti
12. Ég minnist þess að við heyrð-
um ræðurnar vel, en vorum
sjálfsagt of ungar til þess að
meta þær að verðleikum.
Við fylgdumst mjog vel með
smíði hússins, sem gekk greitt, á
þeirra tíma mælikvarða. Mátti
heita að húsið væri fullgert að
innan 1. júlí 1881, þegar alþingi
kom saman það ár. Það var
Hilmar Finsen, sem krafðist
þess af dönsku stjórninni haust-
ið 1873, að íslendingar fengju
fullkomlega óbundið fjárforræði
og átti hann mikinn þátt í því,
að í fjárlögum ársins 1879 voru
100.000.00 kr. veittar til bygg-
ingar alþingishúss í Reykjavík.
I byggingarnefnd voru kosnir
þeir Árni Thorsteinsson, Bergur
Thorberg, Grímur Thomsen,
Tryggvi Gunnarsson og Þórar-
inn Böðvarsson. Fyrir hönd
nefndarinnar sneri landshöfð-
ingi sér til hins danska húsa-
meistara, forstjóra listháskólans
í Kaupmannahöfn, Meldahls, um
að gera uppdrátt að hinu vænt-
anlega alþingishúsi.
Þessi nefnd valdi húsinu stað
við Bakarabrekku (Bankastræti).
Þennan vetur var þegar byrjað
á því að höggva grjót og yfir-
smiður ráðinn, F. Bald, sem
hafði með sér marga stein- og
múrsmiði. Bald var mjög ó-
áhægður með þennan stað fyrir
húsið, en fékk þó engu um
þokað fyrr en Meldahl sjálfur
aftók með öllu að húsið yrði reist
1 þessari brekku. Varð það úr
að húsið yrði reist við Austur-
völl, í hjarta bæjarins, sem átti
sína sögu.
Þegar dómkirkjan hafði verið
endurreist árið 1848, var svo
mikið byggingarefni afgangs, að
það nægði í lítið einlyft hús.
Þetta hús keypti faðir minn,
Halldór Friðriksson, nokkrum
árum seinna og bjó þar til æfi-
loka. Þetta er húsið Kirkju-
stræti 12. Húsinu fylgdi þá tölu-
verð lóð austur og suður að
tjörn, þar sem móðir mín hafði
garða og ræktaði grænmeti og
blóm. Eins og þá tíðkaðist í
Reykjavík voru hlaðnir grjót-
veggir um garða, en ég held, að
ég fari rétt með það, að faðir
ftiinn var hinn fyrsti, sem lét
oaúra steinvegg mót norðri. Ribs
°g blóm þrifust vel undir þess-
^m vegg og minnist ég þess hve
^árt okkur tók, er þessi reitur
okkar var rifinn undir grunn
hins nýja alþingishúss. Faðir
foinn ákvað, að ef húsið yrði
selt eftir sinn dag, skyldi al-
þingishúsið hafa forkaupsrétt að
því, enda er það nú í eign ríkis-
sjóðs.
— ☆ —
Svo ég víki nú aftur að bygg-
lngu alþingishússins, minnist ég
sérstaklega yfirsmiðsins Bald,
sem ég kynntist mjög vel, þar
sem hann var vinur og heima-
gangur í húsi foreldra minna,
enda átti hann leið þar um
dag hvern. Eins og ég hef getið
um þegar, vorum við vinkonur
áhugasamir borgarar Reykja-
víkur og glöddumst yfir öllum
framförum í bænum og fylgd-
umst vel með þeim húsum, sem
voru í smíðum, og þá sérstaklega
alþingishúsinu. í frístundum
okkar flæktumst við þarna fram
og aftur alla daga.
Þegar húsið var komið undir
þak, lét Bald útbúa eitt herbergi
sem skrifstofu handa sér 9g þar
•sá ég fyrst alla uppdrætti Mel-
dahls og útskýrði Bald þá fyrir
okkur. Um kjallara var aldrei að
ræða, vegna vatnsaga, en á aðal-
uppdrættinum var mjög svo
fagur og tígulegur grunnmúr,
sem byggingarnefndin afréð þó
að sleppa, vegna fjárskorts!
Þetta var smásmuguleg sparsemi
og hörmulegt tiltæki, því að við
þetta missti húsið þann svip,
sem því hafði upphaflega verið
ætlaður.
Harmaði Bald þetta stórlega
„og þó er það að nokkru leyti
mér að kenna“, andvarpaði
hann og sagði okkur langa sorg-
arsögu í því sambandi. 1 höfuð-
dráttum átti hún rætur sínar að
rekja til samgönguleysis þeirra
tíma. Póstferðir voru strjálar og
fyrsta símskeytið barst ekki til
Reykjavíkur fyrr en 26 árum
síðar. Eins og áður er sagt, af-
tók Meldahl að byggja húsið við
Bakarabrekku og tók þá alþingis
nefndin að sér að segja Bald
fyrir verkum. Hann var í mikl-
um vanda staddur, því þar sem
ekki var um neitt samband við
Meldahl að ræða, lá við að smíði
hússins yrði stöðvuð og öllum
samningum við erlenda og inn-
lenda verkamenn riftað um leið.
En Bald tók þá ábyrgðina á
sínar herðar og framfylgdi á-
kvörðunum alþingisnefndarinn-
ar, enda fékk hann óþökk fyrir
hjá Meldahl.
— ☆ —
Veturinn 1881 var óvenjulegur
á marga lund. Fyrst gengu svo
miklar frosthörkur að höfnina
lagði út að eyjum og var þangað
farið bæði ríðandi og á sleðum.
19. febrúar stíflaðist lækurinn og
rennur bæjarins og varð þá svo
mikið flóð, að farið var á bátum
milli húsa. — Séra Matthías
Jochumsson, sem bjó í Austur-
stræti, um þær mundir, orti af
því tilefni:
Æddi hrönn, en hræddist þjóð,
hús og stræti flóa,
sást ei þvílíkt syndaflóð
síðan á dögum Nóa, o. s. frv.
Fyrir sunnan og vestan húsið
okkar hafði faðir minn látið
byggja svonefnt „pakkhús“ og
var það bæði fjós og fjárhús
hans. En er vatnið tók að flæða
inn í þetta hús, minnist ég, hve
aumingja kindurnar jörmuðu
mikið og báru sig illa. Þá bar
Bald þar að, og hann skaut
skjólshúsi yfir þær í alþingis-
húsinu, sem var orðið svo vel
múrað, að ekki flæddi inn.
Ennfremur minnist ég þess, að
það vakti mikla kátínu, að er
rollurnar voru taldar inn í húsið,
voru þær einmitt 32 að tölu —
jafnmargar þingmönnum þess
tíma.
— ☆ —
Eins og áður var sagt, var al-
þingishúsið því nær fullbúið,
utan og innan 1. júlí 1881, og að
sjálfsögðu fjölmenntu menn utan
af landi til að vera viðstaddir
hina hátíðlegu vígslu Alþingis-
húss íslendinga. Enda þótt húsa-
kynnin væru mikil á þeirra
tíma mælikvarða, var fleira fólk
fyrir utan húsið en inn í það
komst. Var samt góð regla á
götunum í kring.
í neðri deildar sal sátu þing-
menn og æðstu embættismenn.
í efri deild og hliðarherbergjum
var fullt af öðrum boðsgestum.
Aðgöngumiðum var einnig út-
býtt að áheyrendapöllunum og
að sjálfsögðu var engum börnum
hleypt þarna inn. Undantekning
frá því var þó að við vinkon-
urnar, Anna og Olufa Finsen og
ég komumst inn fyrir, og varð
það með þeim hætti, sem nú
skal greina.
Húsameistarinn Bald kom að
máli við okkur daginn áður og
sagði okkur í trúnaði að sér
hefði verið úthlutað þremur
boðsmiðum til ráðstöfunar að
vild. Sagðist hann ætla að gefa
okkur þá, því að enginn hefði
fylgzt með byggingu þessa húss
af meiri áhuga og hrifningu en
við, og þætti sér því sjálfsagt
að við yrðum við vígsluna. „En
þetta er nokkuð erfitt“, sagði
hann, „því að feður ykkar væru
vísir til að koma í veg fyrir
þetta, og verður það því að vera
leyndarmál okkar í milli. Eins
og þið vitið, safnast þingmenn
og boðsgestir saman í alþingis-
húsinu, en þaðan verður gengið
í skrúðgöngu til kirkju, og verð
ég að vera þar með. En þegar
komið er úr kirkjunni ætla ég
að laumast að bakdyrum al-
þingishússins, og verðið þið að
bíða mín þar. Fylgi ég ykkur
þá upp á áheyrendapallinn og
kem ykkur fyrir á fyrsta bekk
fyrir miðju, þar sem þið sjáið
og heyrið vel, það sem fram fer.
En svo verð ég að yfirgefa
ykkur og flýta mér á minn stað
í skrúðgöngunni“.
Allt gekk þetta eftir áætlun og
við sátum þarna á ágætum stað
og sáum salinn fyllast af boðs-
gestum. — Áheyrendapallarnir
tóku nú einnig að fyllast, og allt
í einu ruddist inn kona með
miklu brauki og bramli og óð
að okkur þar sem við sátum svo
ánægðar. Var þetta Katrín, kona
Benedikts Sveinssonar, fyrrum
yfirdómara. Rak hún okkur upp
úr sætum okkar og sagði að það
væri hart, að kona mikils met-
ins alþingismanns, (þau hjón
voru raunar skilin þá) gæti ekki
komizt í sæti fyrir krökkum.
Reyndum við eitthvað að malda
í móinn og sýna miðana okkar.
Kallaði hún þá með þjósti á ein-
hvern umsjónarmann á pallin-
um og skipaði honum að reka
Félagsbækumar verða 5 og
ársgjald 60 krónur
Félagsbækur Menningarsjóðs
og Þjóðvinafélagsins eru gefnar
út í stærri upplögum en nokkrar
aðrar bækur á íslandi, en félags-
gjaldið, sem menn fá fimm
bækur fyrir er mjög lágt, aðeins
60 krónur, eða svipað og ein
meðalbók myndi kosta í mörg-
um tilfellum.
Félagsbækurnar verða að þessu
sinni þessar: Bandaríkin efitir
Benedikt Gröndal ritstjóra. Er
það sjötta bókin, sem út kemur
í heildarsafninu „Lönd og lýðir“,
sem orðið hefir mjög vinsælt,
ekki sízt meðal yngra fólksins.
í safninu eru ráðgerðar 25
bækur og verður nú útgáfunni
hraðað með því að gefa út í
safninu í haust, sem aukafélags-
bók, er félagsmenn geta keypt
með mjög 'vægu verði. Verður
sú bók um Finnland, rituð af
Baldri Bjarnasyni.
Af öðrum félagsbókum skal
nefna Sögur Fjallkonunnar, í
þeirri bók eru skemmtilegar
sögur úr „Fjallkonunni“, blaði
Valdimars Ásmundssonar. Jón
Guðnason þjóðskjalavörður valdi
sögurnar og sá um útgáfuna.
Verður bókin í sama broti og
Sagnaþættir Fjallkonunnar, sem
komu út í fyrra og nutu mikilla
vinsælda.
Þá verða kvæði Bjarna Thor-
arensens í bókaflokknum „ís-
lenzk úrvalsljóð“. Kristján Karls
son magister valdi kvæðin og
skrifaði formála. Eru úrvalsljóð
Bjarna þrettánda bindið í þess-
um bókaflokki. Að lokum kemur
gvo Andvari og Almanak hins
íslenzka Þjóðvinafélags, eins og
venjulega.
okkur út. Honum mun hafa
verið kunnugt um, hvernig stóð
á veru okkar þarna, svo að hann
reyndi að hola okkur niður á
einum af öftustu bekkjunum á
pallinum, þar sem við smæl-
ingjarnir, hvorki sáum né
heyrðum! Ekki þorðum við þó aðfc'
segja frá þessu, því að við viss-
um sem var, að okkur hafði
verið smyglað inn.
— ☆ —
Að lokum vil ég geta þess, að
æskuvinkona mín, frú Anna
Finsen Klocker lézt nú síðast-
liðið vor 24. apríl, og skrifuð-
umst við á til hennar hinztu
stundar. Hún kom aðeins einu
sinni til fæðingarlands síns eftir
að hún fluttist með foreldrum
sínum alfarin héðan 1882. Það-
var árið 1938 sem hún kom og
var hún þá sjötug að aldri.
Auk stjórnarráðshússins, þar
sem hún fæddist, var alþingis-
húsið einn sá staður, sem
bernskuminningar okkar voru
nánast tengdar og rifjuðum við
upp margt frá þeim tímum í
sambandi við það hús. Henni
urðu það vonbrigði, að olíu-
myndin af föður hennar, sem
þingmenn höfðu gefið alþingi,
var ekki í sal neðri deildar, eins
og hún hafði búizt við. Myndina
var hvergi að finna í alþingis-
húsinu árið 1938. Var okkur sagt,
að hún væri geymd í málverka-
safni ríkisins. Síðustu 2 árin, sem
hún lifði, minntist hún oft á
þetta mál, og rétt áður en hún
dó, gat ég fært henni þá gleði-
fregn, að myndin væri -aftur
komin í alþingishúsið, en væri
nú í einu hliðarherbergjanna við
sal neðri deildar. En mér er
spurn, hvort myndin sé þarna á
réttum stað?
Þeir Tryggvi Gunnarsson, Ei-
ríkur Briem og Jón Þórarinsson,
sem gengust fyrir því, að mynd-
in var gerð, gerðu það í vitund
þess hvað Hilmar Finsen lands-
höfðingi hafði gert fyrir landið,
og að hann í rauninni var „faðir“
alþingishússins og ætti því að
heiðra minningu hans sérstak-
lega á þeim stað.
Aukafélagsbækur, er koma út
á árinu og félagsmenn geta feng-
ið með 20—30% afslætti eru
meðal annars Andvökur
Stephans G. II. bindi. Fyrsta
bindið kom út í fyrra. Sú bók er
komin út og er nokkuð á sjötta
hundrað blaðsíður í stóru broti
og mjög til útgáfunnar vandað.
Dr. Þorkell Jóhannesson há-
skólarektor hefir séð um út-
gáfuna.
Þá kemur út fyrri hluti 8.
bindis af Sögu íslendinga. Fjall-
ar það um tímabilið 1830—1874.
Jónas Jónsson skólastjóri ritar
þettan þátt sögunnar.
Mannfundir nefnist bók, er
Vilhjálmur Þ. Gíslason hefir
tekið samah. Er það sýnisbók
íslenzkrar ræðumennsku og orð-
listar í þúsund ár. Þá er væntan-
legt fyrra bindi af Heimsbók-
menntasögu, sem Kristmann
Guðmundsson rithöfundur tók
saman, og loks íslenzkar dul-
sagnir eftir Óskar Clausen.
Önnur rit útgáfunnar í ár og
ráðgerð á næsta ári eru Ind-
verskt helgirit, sem Sören Sören-
sen hefir þýtt úr frummálinu, en
hann mun allra íslenzkra manna
bezt að sér um indversk fræði.
Er hér um að ræða Dhamma
pada, eða Bókina um dyggðina,
eins og þýðandi nefnir hana á
íslenzku.
Á næsta ári er ráðgert að hefja
útgáfu á ævisögu Tryggva
Gunnarssonar í þrem bindum
eftir dr. Þorkel Jóhannesson
háskólarektor , og Hvers vegna?
Vegna þess, í endurskoðaðri út-
gáfu Jóns Eyþórssonar.
—TIMINN, 7. okt.
— Lesb. Mbl., 3. okt.
Margar bækur væntanlegar
fró Menningarsjóði í haust
Business and Professional Cards
Phone 74-7855 ESTIMATES
FREE Dr. P. H. T. Thorlakson
J. M. Ingimundson
Re-Roofing — Asphalt Shingles WINNIPEG CLINIC
Insul-Bric Siding
Vents Installed to Help Eliminate St. Mary’s and Vaughan, Winnipeg
Condensation PHONE 92-6441
S32 Simcoe St. Winnipeu, Man.

J. J. Swanson & Co. LIMITED
SEWING MACHINES
508 AVENUE BLDG. WINNIPEG
Darn socks iri a jiffy. Mend, Fasteignasalar. Leigja hús. Ct-
weave in holes and sew
beautifully. vega peningalÉLn og eldsá.byrgB, bifreiCaábyrgð o. s. frv.
474 Poriage Ave. Phone 92-7538
Winnipeg, Man. 74-3570

Dr. ROBERT BLACK
SérfræSingur f augna, eyrna, nef SARGENT TAXI
og hálssjúkdómum.
401 MEDICAL ARTS BLDG. PHONE 20-4845
Graham and Kcnnedy St.
Skrifstofusími 92-3851 For Quick, Reliahle Service
Heimasími 40-3794

Dunwoody Saul Smith DR. E. JOHNSON
& Company
Chartered Accountants 304 Eveline Street
SELKIRK. MANITOBA
Phone 92-2468
100 Princess St. Winnipcg, Man. Phones: Office 26 — Residence 230
And offices at:
FORT WILLIAM - KENÖRA FORT FRANCES - ATIKOKAN Office Hours: 2.30 - 6.01 p.m.

Hofið Thorvaldson, Eggertson,
Höfn Bastin & Stringer
í huga Barristers and Solicitors
Heimili sólsetursbarnanna. Icelandic Old Folks’ Home Soc , 209 BANK OF NOVA SCOTIA Bldg.
Portage og Garry St.
3498 Osler St„ Vancouver, B.C. PHONE 32-8291

ARLINGTON PHARMACY CANADIAN FISH
Prescription Specialist Cor. Arlington and Sargent PRODUCERS LTD.
Phone 3-55S0 J. H. PAGE. Managing Dlrector
We Handle School Supplies Wholesale Distributors of Fresh and
We collect light, water and Frozen Fish
phone bills. Post Office 311 CHAMBERS STREET
Offlce: 74-7451 Kes.: 72-3917

Muir's Drug Store Ltd. Offlce Phone Res. Phone 92-4762 72-6115
J. CLUBB *
FAMILY DRUGGIST Dr. L. A. Sigurdson
SERVING THE WEST END FOR 528 MEDICAL ARTS BUILDING
27 YEARS Office Hours: 4 p.m.—6 p.m.
Phone 74-4422 Ellice & Home and by appointment.

Thorarinson & Appleby A. S. BARDAL LTD.
Barristers and Solicitors FUNERAL HOME
S. A. Thorarinson, B.Sc., L.L.B. 843 Sherbrook Street
W. R. Appleby, B.A.. L.L.M. Selur líkkistur og annaat um ttt-
701 Somerset Bldg. farir. Allur tttbúnaCur sá beztl.
Winnipeg, Man. Ph. 93-8391 StofnaC 1894 SlMI 74-7474

Phone 92-7025 Phone 74-5257 7M Notre Dame Ave.
Opposite Matemity Pavllion
General Hospital
H. J. H. PALMASON Nell's Flower Shop
Chartered Acccintant Wedding Bouqueta, Cut Flowers,
Funeral Deslgns. Corsages,
505 Coníederation Life Buildlng Bedding Plants
WINNIPEG MANITOBA Nell Johnson Res. Phone 74-S753
Parker, Parker and Kristjansson Barristers - Solicitors Ben C. Parker, Q.C. B. Stuart Parker. A. F. Kristjansaon 500 Canadlan Bank of Commerce Chambers Wlnnlpeg, Man. Phone 92-3561 S. O. BJERRING Canadian Stamp Co. RUBBER & METAL STAMPS NOTARY & CORPORATE SEALS CELLULOID BUTTONS 324 Smith St. Wlnnipeg PHONB »2-.624

G. F. Jonasson, Pres. & Man. Dir. Keystone Fisheries Limited Wholesale Dlstrlbutors of “ FRESH AND FROZEN FISH 60 Louise Street Slmi 92-5227 Gilbart Funeral Home Selklrk. Manltoba. J. Roy Gilbart Licensed Embalmer Phone 3271 Selkirk
— -
EGGERTSON FUNERAL HOME Dauphin, Maniloba Eigandi ARNI EGGERTSON Jr. SELKIRK METAL PRODUCTS Reykhftfar, öruggasta eldsvörn, og ftvalt hreinir. Hitaeiningar- rör, ny uppfyndlng. Sparar eldi- viC, heldur hita frft aC rjúka ttt meC reyknum.—SkrifiC, slmlC tll KELLY SVEINSiON (22 WaU St. Winnlpet Just North of Portage Ave. Slmar 8-3744 — 8-4431

Van's Etectric Ltd. 636 Sarganl Ave. Authorized Home Appliance Dealers GENERAL e:k .7!fn’klfj — ADMIlkAL McCLARY ELECTRIC — MOFFAT Phone 3-4890 J. Wilfrid Swanson 81 Co. Insursnce ln all lts brenches Beal Estate - Mortgages - Rentals 21» POWER BUILDINO Telephone 93-7181 Bes. 44-348S LET US SERVE YOU