Lögberg - 10.02.1955, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 10. FEBRÚAR 1955
Lögberg
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Geflð St hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MaNITOEA
J. T. BECK, Manager
UtanAskrlft ritstjðrana:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 743-411
Verð $5.00 um árið — Borgist fyrirfram
The "Lögrberg” is printed and published by The Celumbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Atvinnuleysisstyrkurinn
í ágústmánuði 1940 afgreiddi sambandsþingið í Ottawa
löggjafarnýmæli, er gekk undir nafninu The Unemployment
Insurance Act, og eins og nafnið ber með sér, var tilgangur
laganna sá, að tryggja að nokkru lífsafkomu þeirra, er mistu
atvinnu sína og örðugast áttu uppdráttar; lög þau, sem hér
um ræðir, öðluðust gildi 1. júlí 1941, en samkvæmt þeim
urðu allir vinnandi menn og konur, að leggja vikulega af
mörkum frá 18 til 54 cents í tryggingarsjóðinn; vinnu-
veitendur lögðu fram hliðstæðan skerf, en stjórnin einn
fimta hluta þeirrar upphæðar, er með áminstri aðferð hafði
safnast saman um alt landið.
Nú er tryggingarsjóðurinn orðinn geysistór svo sem
ráða má af því, að á síðastliðnum þrettán árum hefir hann
greitt í atvinnuleysistryggingum upphæð, sem nemur
hvorki meira né minna en 754,000,000. 1 byrjun yfirstand-
andi sambandsþings var liðkað nokkuð til um afnot styrks
þessa vegna alvarlegs atvinnuleysis í landinu, nokkur
hækkun veitt og afnotatíminn framlengdur, var þetta þörf
og nytsöm ráðstöfun, er hvarvetna mæltist vel fyrir.
Þriggja manna nefnd, er sambandsstjórn skipar, hefir
starfrækslu sjóðs þessa með höndum og annast jafnframt
um atvinnumiðlun; nefndin starfrækir tvö hundruð skrif-
stofur víðsvegar um landið til að gera mönnum hægra um
við, er þeir þurfa á aðstoð að halda.
Fólkið sjálft hefir með framlögum sínum bygt upp
þennan sjóð og það á ekki að hika við að leita til hans, er
þörf krefur; slíkt á hvorki skylt við sveitarstyrk eða ölmusu.
★ ★ ★
lllkvitnisleg persónuárás
1 blaðinu The Western Producer, sem teljast verður
málgagn hveitisamlaganna og samvinnufélaganna og gefið
er út í Saskatoon, bictist ekki alls fyrir löngu furðuleg rit-
stjórnargrein, sem frá upphafi til enda er persónuleg árás á
Mr. G. S. Thorvaldson lögfræðing, forseta alþjóðarsamtak-
anna The Canadian Chamber of Commerce; er greinin í
meginþáttum bygð á dylgjum og lítt hirt um staðreyndir;
víða er farið og víða snuðrað; meðal annars er frá því sagt,
að hann hafi stofnað félagsskapinn The Income Tax Payers
Association, að aðalskrifstofan hafi verið í Winnipeg og
þaðan hafi mest háreystin komið. Blaðið segir að þessi
stofnun hafi verið eftirlíking af National Tax Equality
Association í Bandaríkjunum og hafi haft það markmið að
vega aftan að samvinnufélögunum með því að reyna að
telja stjórnarvöldunum og almenningi trú um, að þau væri
að koma sér hjá því, að greiða lögskipaðan tekjuskatt; þá
er það og dregið í efa hversu hæfur Mr. Thorvaldson sé til
að gegna áminstri forsetastöðu og það jafnframt gefið í
skyn, að hann muni eiga vingott við kornspekúlanta; hér er
alt talað undir rós, en minna skeytt um staðfest rök.
Mr. Thorvaldson er djarfmæltur maður, er sjaldnast
fer í launkofa með skoðanir sínar; hann er sterktrúaður á
frjálsa verzlun og framtak einstaklingsins; hann trúir á
persónufrelsið og hatast við alla þá isma, Nazisma, Fasisma
og Kommúnisma, er á lymskufullan hátt reyna að grafa
ræturnar undan því; og Mr. Thorvaldson er það trúaður á
framtíð þessa auðuga og víðáttumikla lands, að svo fremi,
að eigi verði lögð óeðlileg höft á innflutning fólks til lands-
ins, ætti íbúatalan að verða komin upp í 30 miljónir árið
1975. Það sýnist lítt skiljanlegt, að ástæða sé til að amast
við slíkum stórhug, enda þarf þjóðin á öllum tímabilum að
eiga menn, sem þora að hugsa hátt og vilja ekki að alt endi
við orðin tóm.
Aminst vestanskrif er sérstætt í canadiskri blaða-
mensku og mannskemmir aðeins þann, er reit.
★ ★ ★
Héraðslæknir heiðraður
Að kveldi hins 25. janúar s.l., héldu Húnvetningar Páli
Kolka lækni samsæti í barnaskólanum á Blönduósi í tilefni
60 ára afmælis hans; hundrað og áttatíu manns sátu hófið.
Sýslubúar hafa ákveðið að láta gera brjóstlíkan af
læknishjónunum, sem sett verður upp í anddyri sjúkra-
hússins, er verið er að reisa á Blönduósi.
Páll Kolka er mikill héraðshöfðingi og óvenjulega fjöl-
hæfur maður; hann er merkilegt ljóðskáld og gefur sig
jafnframt við tréskurði; læknisfrúin fæst mikið við list-
vefnað og hefir sjálf ofið öll þau fögru gólf- og veggteppi,
er heimilið prýða, en það minnir gesti á athyglisvert
listasafn.
Páll læknir dvaldi fyrir nokkrum árum vestan hafs og
heimsótti Islendinga hér í borg og víða annars staðar; flutti
hann á samkomum sínum mergjuð erindi um menningu ís-
lenzku þjóðarinnar og las nokkuð sinna ágætu ljóða; hann
eignaðist hér fjölda vina, er nú senda honum hlý hugskeyti
vegna áminsts áfanga á lífsleið hans. —
Læknisheimilið á Blönduósi er víðrómað fyrir alúð
og risnu.
★ ★ ★
Bjartsýnn á framtíðina
Mr. Roy C. Marler, formaður landbúnaðarsamtakanna
í Alberta, The Alberta Federation of Agriculture, lét nýlega
þannig ummælt á fundi í Edmonton, að gild ástæða væri
til að ætla, að bændum Sléttufylkjanna myndi reynast hið
nýlega byrjaða ár drjúgum hagstæðara hvað markaðsskil-
yrði áhrærðri, en mörg hin síðari ár; kvað hann flest eykta-
mörk benda til þess, að selja mætti að minsta kosti 300,000,-
000 miljónir mæla hveitis fyrir lok næstakomandi júlímán-
aðar; megin örðugleikann kvað Mr. Marler liggja í því, að
koma frá sér þeim nálega 150,000,000 mælum af lélegu
hveiti, sem enn væri fyrir hendi, þó vonandi væri að þannig
réðist fram úr, að flestir mættu nokkurn veginn vel við una.
Mr. Marler tjáðist ennfremur þeirrar skoðunar, að
hveitiverð yfirstandandi árs gæti auðveldlega orðið talsvert
hærra en í fyrra.
Það er annars töluverður munur á Mr. Marler og
hinum, sem ávalt eru hugsjúkir og ávalt halda að allir
skapaðir hlutir séu að fara í hundana.
Merkilegt ritsafn þjóðlegra fræða
Eftir prófessor RICHARD BECK
Fyrir nokkru síðan (1953) kom
út að tilhlutun Húnvetningafé-
lagsins í Reykjavík þriðja bindi
ritsafnsins Svipir og sagnir, sem
Sögufélagið Húnvetningur hefir
efnt til, og orðið er hið merkasta
safn þjóðlegra fræða.
Nefnist þetta nýja bindi
Troðningar og tóftarbrot, og er
það heiti mjög vel valið, því að
hér eru þræddar gamlar götur
og grónar, og birtu brugðið yfir
margt það í liðinni tíð, atburði,
byggðir og býli, sem gleymskan
er nú óðum að hjúpa huliðs-
blæju sinni. Séra Gunnar Árna-
son, fram á síðustu ár prestur á
Æsustöðum í Langadal, en nú
sóknarprestur í Bústaðapresta-
kalli í Reykjavík, fylgir þessu
bindi úr hlaði með greinargóðum
formála.
Hefst meginmál bókarinnar
síðan á þættinum „Frá Hún-
vetningum fyrir 70—80 árum“
(Nokkrar æskuminningar) eftir
hinn þjóðkunna fræðaþul Krist-
leif Þorsteinsson á Stóra-Kroppi;
er það einhver allra síðasta rit-
smíð hans, en sver sig ótvírætt í
ætt um ágæta efnismeðferð og
sambærilegt málfar.
Næst er á blaði fræðimannleg
og vel samin ritgerð, „Gizur
bóndi galli í Víðidalstungu“,
eftir dr. Jón Jóhannesson pró-
fessor; er þar tekið föstum tök-
um lítt rannsakað efni, og eftir
því, sem hinar takmörkuðu
heimildir leyfa, brugðið upp
harla glöggri mynd af stórbrotn-
um manni, en Gizur lézt 1370,
um 101 árs að aldri. Sonarsonur
hans var Jón Hákonarson í Víði-
dalstungu, er meðal annars lét
rita hina frægu skinnbók, Flat-
eyjarbók, og vann íslenzkum
bókmenntum með þeim hætti
það gagn, er aldrei verður full-
metið.
Næsta mikil aldarfarslýsing,
og átakanleg að msu leyti, felst
í þættinum „Eitt ár“, er Magnús
Björnsson skrifaði eftir forsögn
Jónasar Illugasonar vorið 1951,
en Jónas, sem er alveg nýlega
látinn (37/7, 1954), var fræða-
þulur mikill, eins og fyrri bindi
umrædds ritsafns bera órækt
vitni. Má jafnframt geta þess, að
hann á fjölda nákomins frænd-
liðs vestan hafs.
Auk þess, sem Magnús Björns-
son hefir fært prýðisvel í letur
fyrrgreinda frásögn, hefir hann
af sömu prýði samið lengsta
þátt ritsins, sem jafnframt er
hinn gagnmerkasti, en það er
„Saga Nikulásar“, er rekur
raunasögu Nikulásar Guð-
mundssonar, „óhamingjumanns,
er margt var vel gefið, en vannst
verr en skyldi úr vitsmunum
sínum og hæfileikum“, eins ög
Magnús segir réttilega í þessari
ítarlegu frásögn sinni um hann,
sem skrifuð er af fullri hrein-
skilni, en um leið af skilnings-
ríkri samúð. Minnisstæð mun
flestum verða Guðný kona
Nikulásar, sem hefir auðsjáan-
lega verið óvenjulega heilsteypt
að skapgerð, stór í ást sinni og
órofa tryggð.
Séra Sigurður Norland í
Hindisvík ritar „Nokkrar ferða-
minningar“, fróðlega þætti og
skemmtilega úr Húnaþingi, þar
sem víða er komið við og margra
getið.
Bjarni Jónasson leggur til
ritsins tvær prýðisgóðar ritgerð-
ir og athyglisverðar. Fjallar hin
fyrri um „Framfarafélagið í
Svínavatnshreppi“, en það var
eitt af tveim menningarfélögum
þar í sveit (hitt var kvenfélag),
er spruttu upp úr vakningaröldu
þeirri, sem fór um hugi lands-
manna í kjölfar þjóðhátíðarinn-
ar 1874. Alls annars efnis, og
stórum óhugnanlegri frá því
sjónarmiði, er grein Bjarna
„Harðindin 1881—1887“; en mjög
er þeim örlagaþunga hallæris-
kafla í sögu þjóðarinnar glöggt
lýst og skilmerkilega, innan
þeirra takmarka, sem höfundur
hefir sett sér, en þetta er aðeins
fyrri hluti ritgerðar hans um
það efni.
Af svipuðum toga spunnin,
hvað efni snertir, er hin skipu-
lega og læsilega frásögn Jóns
Marteinssonar, „Fjárrekstur yfir
Holtavörðuheiði um sumarmálirl
1889“, en sá vetur var bændum
í Hrútafirði sérstaklega þungur
í skauti.
Gagnfróðleg og jafn prýðisvel
í letur færð er lokaritgerð þessa
bindis, „Af Laxárdal", eftir séra
Gunnar Árnason. Lýsir höfund-
ur þar bæði dalnum sjálfum
(Fremri-Laxárdal) og bæjum
þar, og segir jafnframt sögu
margra búenda þar á síðari og
síðustu árum. Koma þar ýmsir
merkir menn og þjóðkunnir við
frásögnina, er áttu sér við hlið
samboðnar konur og frásagnar-
verðar. Raunsönn og mjög snjöll
sýnist mér lýsingin á Brynjólfi
Bjarnasyni í Þverárdal, sem ég
kynntist á skólaárum mínum á
Akureyri. Verður honum ekki
auðveldlega betur lýst í stuttu
máli, en gert er í þessum orðum:
„Brynjólfur var fæddur glæsi-
legur hirðmaður. Listgáfa ætt-
arinnar tindraði í eðli hans eins
og kristallar í bergi“. Minna má
á það, að þessi mælskusjór og
gleðigjafi á mannfundum, var
dóttursonur Bjarna Thoraren-
sens skálds.
Baldvin Helgason, hinn snjalli
hagyrðingur, sem íslendingar
vestan hafs kannast vel við,
kemur hér einnig við sögu, enn-
fremur hinn þjóðkunni skáld-
bróðir hans í alþýðustétt, Sveinn
Hannesson frá Ellivogum. Er
felldur inn í frásögnina alllang-
ur kafli' úr fallegu og vel ortu
kvæði eftir hann, „Dalabónd-
inn“, og fara hér á eftir tvær
vísur úr því sem sýnishorn þess,
hvernið þessi dalabóndi gat
strokið strengi ljóðahörpunnar:
Þá allt er fullt af grósku og
angan vorsins daga
frá efstu fjallabrúnum til lœgsta
fjörusands,
þá virðist manni næstum sú
sannreynd lygasaga,
að éoltið hafi þjóðin í byggðum
þessa lands.
Og gamli bóndinn finnur, hvað
guðsríkið er nærri,
á göfgi og fegurð lífsins hann
verður næsta skyggn.
1 sinni eigin vitund og verkum
nokkru stærri,
já, vorið, það er máttugt í sinni
stærstu tign.
Hér hefir verið stiklað á stóru,
en eigi að síður auðsætt, að bók
þessi er fjölbreytt að efni, og að
þar kennir góðra grasa. Má því
óhætt segja, að þeir, sem þjóð-
legum fræðum unna og sögu-
legum, skuldi félögum þeim og
höfundum, er að útgáfu hennar
standa, þökk fyrir viðleitni
þeirra, og tekur það einnig til
fyrri binda ritsafnsins.
Er líf á öðrum hnötfum en jörðinni?
Þetta er spursmál, sem vís-
indamenn hafa lengi velt fyrir
sér, og hefur jarðstjörnunnar
Marz verið oftast getið í þessu
sambandi. Hinn mikli stjörnu-
fræðingur Lowell þóttist sjá
skurði á jarðstjörnunni Marz, og
gat þess til að íbúar hennar
væru að reyna að varðveita
dvínandi vatnsforða með því að
veita vatni frá pólunum eftir
skurðum að heitari beltunum.
Þótti mörgum þetta sanngjörn
tilgáta, þar sem vitað var að ís
breiðist yfir póla Marz á réttum
tímum árshringsins þar, og
einnig má sjá grænku sem af
grasi færast yfir viss svæði á
sumrum.
En nú er þessi tilgáta um
skynigæddar verur á Marz vé-
fengd af flestum sem gefa sig að
þess konar fræðum. Andrúmsloft
og veðurlag á Marz er ekki með
þeim hætti, að líf í því gerfi, sem
við þekkjum hér á jörðinni, geti
þrifist. Kuldinn er stórum meiri
en hér, og andrúmloftið svo
þunnt, að það svipar til þess á
hátindi fjallsins Everest. Þó er
ekki fyrir það tekið að einhver
teguhd mosa, og þá kannske
jarðorma, megi finna á Marz, en
vart hærri tegundir lífs. Þetta er
nú almennt viðurkennt.
Um líf á öðrum jarðstjörnum
okkar sólheims er ekki að ræða.
Hitinn á yfirborði Mercury og
Venus er meiri en vatnssuðu-
hiti, væri um vatn þar að gera.
Á ytri jarðstjörnunum, þeim
Jupiter, Saturn, Uranus, Nep-
tune og Pluto, er kuldinn svo
geysilegur að ekki kemur til
mála að nokkur tegund lífs geti
átt sér stað á þeim.
En hvað má þá hugsa sér um
þær biljónir sólna í vetrarbraut-
ar-klasanum — er ekki hugsan-
legt að sumar þeirra hafi jarð-
stjörnukerfi svipað okkar, og að
eitthvað af þeim hafi lífsskil-
yrði? Vissulega mætti ætla að
svo sé.
Eftir ágiszkun er allt að helm-
ingur allra sólna í klasanum tví-
styrni (binaries) — tvær eða
fleiri sólir í námunda sem snú-
ast hver um aðra, en hjá þeim
er ekki um jarðstjörnur að
ræða. En svo eru allar hinar. Er
líklegt að okkar sól sé sú eina, í
öllum þeim grúa, sem á sér
fylgistjörnur?
Merkur stjörnufræðingur (C.
P. Gaposchin, Harvard Observa-
tory), getur þess í n legri bók,
“Stars in the Making,” að eftir
hlutarins eðli ættu að vera í það
minsta 100,000 sólkerfi ekki ó-
svipuð okkar innan vetrarbraut-
arklasans, sem svarar miljón
jarðstjörnur. Þykir höfundi
ekki ólíklegt, að eitthvað af
þeim sé í þeirri fjarlægð frá
sinni sól, að þar sé að finna lífs-
skilyrði, og þá kannske líf, gildi
sömu lögmálin í öðrum kerfum
eins og hér, sem ekki er ástæða
til að efa. Um efnisviðinn er
ekki að ræða. Þau 92 frumefni
sem við þekkjum er að finna
um gjörvallan geiminn, og engin
önnur, jafnt í fjærstu klösum
sem í vetrarbrautinni. Er það
aðallega vatnsefni (hydrogen) —
hlutfallslega þúsund sinnum
meira vatnefni en allt annað
efni samanlagt.
Niðurstaðan verður því óum-
flýjanlega sú, að þó að Íífsskil-
yrðin sé að finna aðeins á jörð-
inni í okkar sólkerfi, þá er engin
ástæða til að ætla að hún sé sá
eini leppur sem þannig er
gæddur af öllum þeim grúa
slíkra jarðhnatta í geimnum.
„Þar sem eru lífsskilyrði, þar
mun að finna líf“, segir Sir
Harold Jones, hinn brezki
konunglegi stjörnufræðingur
(British Astronomer Royal), í
nýju riti (“Life on Other
Worlds”): “Life does not occur
of some unique accident. It is the
result of definite processes;
given the suitable conditions,
these processes will inevitably
lead to the devlopment of life.”
(Líf verður ekki til fyrir eitt-
hvert sérstakt tilfelli. Það er af-
leiðing vissra framgöngumála.
Þar sem skilyrðin eru fyrir lífi,
þar kemur fram líf).
Enn sem komið er, hafa jarð-
stjörnur ekki fundist utan okkar
sólheims, þó að nú megi sjá (í
200-þumlunga sjónaukanum í
Palomar) leppa Síríusar, aðeins
hálft eins stór og jörðin, en
hann er ekki réttnefndur jarð-
stjarna, þar sem hann skín með
eigin birtu, og um hann var
vitað, bæði að stærð og þyngd,'
löngu áður en hann sást. En
stjörnufræðingar ganga að því
sem vísu, að margar sólir hafi
sína leppa, áþekka jarðstjörnun-
um í okkar sólkerfi, og það með,
að sumar þeirra hafi þau skil-
yrði sem framleiða líf.
Þetta er alls ekki ósanngjörn
tilgáta.
—L. F.
B L U E
C R O S S
Bygða og
samtök
Veita nú viðtöku
nýjum meðlimum!
Veljið einn af þremur Community þjónustu
samningum . . . er bezt nægja fjölskyldu- eða
persónulegum þörfum.
(1) 15,00, er draga má frá
<2) 25,00, er draga má frá
(3) Er ekki verður dregið frá
Leitið frekari upplýsinga hjá næsta umboðsmanni,
eða sendið í póst miðann, sem prentaður er hér
að neðan.
MANITOBA HOSPITAL SERVICE ASSOCIATION J
116 Edmonton Street, Winnipeg 1
PLEASE SEND ME COMPLETE DETAILS ON |
HOW I MAY JOIN THE BLUE CROSS j
I om employed os.......^............... I
By.....................................!
NAME__________________________fc.------ |
I
ADDRESS............................. |
__________________.............55-B.C.-I J