Lögberg - 10.02.1955, Blaðsíða 7

7
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 10. FEBRÚAR 1955
Joseph Wechsberg:
Schmidt „verkfræðingur" skemmtir sér
Skemmlileg hrekkjabrögð
ungs manns. er minna á
Köpenickmálið gamla
Málið var þaggað niður, en
varð þó nokkrum mönnum
til bjargar
ELFRIED SCHMIDT er 32 ára
og strætisvagnstjóri í Vínar-
borg. Hann er magur og þung-
lyndislegur á svip og augun
blíðleg. Schmidt er lágróma og
varfærinn í máli, eins og hann
óttist jafnan alla.
Þessi hægláti Austurríkismað-
ur framdi þó, fyrir 16 árum, hin
furðulegustu hrekkjabrögð, sem
kunn eru í síðari tímum. Hann
notaði aðferð Hitlers: — Því
stórkostlegri sem lýgin er, því
meiri líkindi eru til þess að hún
sé tekin trúanleg — og honum
tókst að gera svo gys að Gestapo,
nazistaflokknum og þýzka hern-
um, að þegar hann loks var tek-
inn fastur voru allir aðilar því
fegnastir að málið væri þaggað
niður.
Ég kom nýlega í íbúð
Schmidts, þar sem hann býr með
konu sinni og þremur börnum.
í einu herberginu voru veggim-
ir alþaktir teikningum og mynd-
um af strætisvögnum. Schmidt
sýndi mér bók, þar sem hann
hafði skráð1 lýsingar á öllum
strætisvögnum, sem nokkurn
tíma höfðu verið í notkun í Vín-
arborg. Það var hrifning hans og
áhugi fyrir strætisvögnum, sem
kom af stað hinu einkennilega
æviniýri hans.
Sagan hefst árið 1938 í þorpi,
sem er 20 mílur frá Vínarborg
og ég vil kalla Rampersdorf.
Presturinn í þorpinu var móður-
bróðir Elfrieds Schmidt, og
Elfried og móðir hans bjuggu á
prestssetrinu. Þetta var nokkr-
um árum eftir að Þjóðverjar
réðust inn í Austurríki og þeir
nazistar, sem þar voru fyrir,
voru himinlifandi. Ef einhver
lagði óþokka á annan eða vildi
ná í íbúðina hans, þá þurfti ekki
annað til en að kæra hann fyrir
Gestapo og segja, að hann væri
„óvinur fólksins". Gestapo sá þá
um það sem á vantaði. Nazist-
arnir hötuðu þorpsprestinn og
þeim geðjaðist ekki að móður
Schmidts. Það hafði flogið fyrir,
að hún hefði hjálpað flótta-
mönnum til þess að flýja yfir
ungversku landamærin, sem
voru skammt frá.
Schmidt var þá 19 ára. Hann
var mjög andvígur nazistum og
berorður um það og starfaði nú
sem nemi hjá lásasmið. Fé var
ekki fyrir hendi til þess að senda
hann á iðnfræðaháskólann, svo
að hann gæti orðið verkfræð-
ingur. En árum saman hafði
hann verið á vakki við enda-
stöðvar strætisvagnanna frá Vín,
skoðaði vagnana, sporbrautir og
slár og í anddyri á prestssetrinu
hékk stór teikning af diesel-
rafmagnsvagni, sem hann hafði
teiknað. Elsa, stúlkan, sem hann
vonaðist til að ganga að eiga ein-
hverntíma sagði oft: „Það er
hörmulegt, Elfried, að þú skyldir
ekki verða verkfræðingur!“
Snjallrœði til að hjálpa
„Ég held að mér hafi fyrst
komið í hug þessir prettir“, sagði
Schmidt og var hugsi, „þegar
það fregnaðist, að nazistar ætl-
uðu að senda móðurbróðir minn
í fangabúðir. Ég sat uppi um
nætur og velti því fyrir mér,
hvernig ég gæti hjálpað honum.
Ég varð að gera eitthvað, sem
yrði þess valdandi, að Gestapo-
liðið óttaðist mig. Þá fékk ég
þessa flugu. Ég gæti sagt þeim,
að ég hefði gert áríðandi upp-
götvun, sem nazistar hefði tekið
fegins hendi? Ég gat meira að
segja látist vera verkfræðingur,
sem Hitler sjálfur hefði sæmt
heiðursmerki. Því meira sem ég
hugsaði um þetta bíræfna áform,
því betur féll mér það í geð“.
Næsta dag fór Schmidt til
Vínarborgar; hann kom aftur
eftir fáeina daga og hafði þá
meðferðis nokkra gúmmístimpla
og mörg furðuleg bréf. 1 fyrsta
bréfinu, sem aðeins var eftirrit,
baðst Schmidt þess af þýzku
járnbrautarstjórninni, að hún at-
hugaði hjálagða teikningu. I
svarinu var Schmidt tilkynnt, að
teikning hans af dieselvagninum
hefði, ásamt meðmælum, verið
send flutningamálaráðuneytinu í
Berlín. Hann hafði líka í fórum
sínum bréf frá þýzku ríkisjárn-
brautastjórninni og í því var
Schmidt tilkynnt, að ráðuneyt-
inu litist vel á teikningu hans og
myndi stórri verksmiðju vera
falið að hefja framleiðslu á
slíkum vögnum.
„Við unglingar í kaþólska ung-
mennafélaginu“, sagði Schmidt
ennfremur, „höfðum staðið í
bréfaskiptum við flutningaráðu-
neytið og notað togleðursstimpil
fyrir áritunina. Með þennan
stimpil í höndum var það ekki
erfitt að útvega sér aðra
stimpla".
Bragðið ber árangur
Þegar heim kom setti Schmidt
ýmiskonar stimpla og merki á
teikningu sína svo sem: —
Móttekið, Athugað og Samþykkt
og setti svo nokkrar ólæsilegar
undirskriftir neðan til á teikn-
inguna. Það kvöld frétti hann
hjá einum vina sinna, að móður-
bróðir hans ætti á hættu að vera
handtekinn hvenær sem vera
skyldi.
Teikningin og bréfin nægðu
ekki til að hafa áhrif á Gestapo-
liðið. Schmidt vélritaði nú bréf
og í því tilkynnti Berlínarháskóli
Elfried Schmidt, að hann hefði
þar verið gerður að heiðursverk-
fræðingi. Schmidt verkfræðingi
var boðið að koma og sýna sig í
kanzlarahöllinni í Berlín 25.
ágúst kl. 11 árdegis. Foringinn
ætlaði að fá að sjá hann.
„Móðurbróðir minn las bréfið.
Hann var rólegur eins og hann
átti vanda til og leit á mig ein-
kennilega“, sagði Schmidt. —
„Klukkutíma síðar vissi allur
bærinn um hinn mikla heiður,
sem mér féll í skaut. Móður-
bróðir minn var ekki tekinn
fastur“.
24. ágúst fór Schmidt til
Berlínar. Þa rvar hann í nokkra
daga og skoðaði sig um og skrif-
aði heim bréfspjöld um heim-
sókn sína hjá foringjanum. Þá
kom honum í hug að hann þyrfti
að útvega sér heiðursskjal, til
sönnunar. Hann keypti sér þá
pappaspjald; var lárviðarkranz
dreginn á það og innan í honum
stóð „Heiðursskjal”. Hann ritaði
nú nafn sitt og hinn nýja titil á
spjaldið, setti svo undir virðu-
legan stimpil með erni og Þórs-
hamri og krotaði nokkur nöfn
síðast.
Lýsing á fundi við Hitler
Rampersdorf var í uppnámi.
Nazistasprauturnar vildu taka í
hönd hans, sem hafði snert hönd
foringjans. Bæjarráðið hélt
veizlu honum til heiðurs og þar
var þess óskað, að hann lýsti
heimsókn sinni til foringjans.
„Hvað sögðuð þér þá?“ spurði
ég.
Schmidt hristi höfuðið, eins og
hann tryði því ekki enn, að þetta
hefði tekizt.
„Ég sagði: Hurðin opnaðist og
þarna stóð ég augliti til auglitis
við okkar heitt elskaða foringja“.
Ég lýsti því hvernig Hitler hefði
gengið til móts við mig og bros-
að eins og góður faðir. Hann
hafði hlustað á mig með kross-
lagða arma — svoleiðis hafði ég
oft séð hann á myndum. Ég sagði
þeim, að hann hefði veitt mér
titilinn, heiðursverkfræðingur.
Þegar þeir spurðu um, hvernig
hann liti út í nálægð, varð ég
hrifinn á svip og sagði: „Ég
býst við að hann líti út alveg
eins og þið ímyndið ykkur“.
Nokkrar konur tóku að gráta
og karlmennirnir snýttu sér.
Fólkið horfði á mig svo heimsku
lega og gapandi af aðdáun að
ég mátti til að bæta því við, að
foringinn hefði sagt við mig:
„Kæri Schmidt, ef yður liggur á
einhverntíma, þá skuluð þér
leita til mín“. Og ég gaf í skyn,
að hann hefði sagt mér hver
leynisími sinn væri“.
Schmidt hristi höfuðið á ný.
„Þetta er eins og hreinn fávita-
skapur, en þeir kingdu því öllu
— gleyptu við því“.
Einkennisbúningur útvegaður
Tveim dögum síðar hitti hann
Pétur bekkjarbróður sinn. Og
hann spurði hvernig hann hefði
ávarpað foringjann. Schmidt
yppti öxlum. „Ég sagði: Heil —
herra ríkiskanzlari!“
„Það var skrítið“, sagði Pétur.
„Faðir minn fór einu sinni í
opinbera móttöku og þar var
öllum gestum sagt að segja:
Heil, foringi minn!“
„Getur verið að þeir hafi ekki
leiðbeint mér um þetta, af því að
þeir hafi vitað, að ég var ekki
nazisti áður“, sagði Schmidt.
„Getur verið“, sagði Pétur efa-
blandinn. „Ég verð að segja
Pabba þetta“.
Schmidt fór heim nötrandi á
beinunum. Nú varð eitthvað til
bragðs að taka. Eitt gat dugað:
Einkennisbúningur. Og því
skrautlegri því betri. Schmidt
keypti nú í Vínarborg tvo axla-
sprota, sams konar og majórar í
þýzka hernum nota. Þá girntist
hann líka forkunarfagra silfur-
snúru, sem herforingjaráðið
skreytir sig með. Afgreiðslumað-
urinn spurði hvort hann hefði
leyfi til að kaupa vörur, sem her-
inn notaði. En hann svaraði því
til, að silfursnúruna ætlaði hann
að nota „á leiksýningu“. Hann
keypti snúruna, einnig armbindi
með silfurrönd og Þórshamri,
en slíkt bindi var aðeins notað
af háttsettum flokksmönnum
nazista. í annari búð keypti hann
húfu, með fögru silfurskrauti.
Þegar heim kom saumaði hann
silfursnúruna öfugu megin
(vinstra megin) á svartan jakka
og lét annan axlasprotann á
vinstri öxl. „Ég ætlaði að hafa
einkennisbúning allt öðruvísi en
aðrir menn í Þýzkalandi. Þá gat
enginn sakað mig um, að ég
hefði látizt vera foringi“, sagði
Schmidt.
Allir heilsa einkennis-
búningnum
Hann reikaði nú um í þorpinu
einn dag svo að fólkið gæti séð
dýrðina og fór síðan til Vínar.
Á járnbrautarstöðinni stóð her-
maður og hélt utan um stúlku,
en hann sleppti öllum tökum og
heilsaði Schmidt í snatri. 1 Vín
var honum heilsað með virðu-
leik af ofurstum og öðrum hátt-
settum foringjum. Þetta fór nú
að verða skemmtilegt.
Margir af vinum Schmidts
voru í vandræðum og báðu hann
hjálpar og hann liðsinnti þeim
eftir megni. Hann bjó sér til
skírteini með áletruninni: —
Schmidt, heiðursverkfrœðingur,
þar sem þess var getið, að for-
inginn hefði sæmt hann heiðurs-
merki silfursnúrunnar. Þar var
og öllum gert að skyldu að
greiða götu „heiðursverkfræð-
ingsins“. Og þetta skírteini brást
aldrei. — Hann frétti að Huber
nokkur, sem var vinur móður
hans hefði verið sendur til
Dachau-fangabúðanna. Þá fór
hann beina leið í skrifstofu
hverfisstjórans í 10. hverfi Vín-
arborgar. Allir óttuðust þann
mann, en hann fleygði skírteini
sínu á borðið hjá honum og setti
upp merkissvip og spurði þótta-
lega hverju þetta sætti.
„Foringinn sagði við mig ....
Hverfisstjórinn sagði auð-
mjúklega, að Huber hefði verið
kærður fyrir andstöðu. Schmidt
svaraði því, að hann hefði verið
kærður af óvini sínum, sem vildi
komast yfir verzlun hans. „Og
foringinn sagði við mig í síðustu
viku, að þess háttar aðfarir féllu
sér illa í geð. Og ég fer í næstu
viku að finna hann og kæri
þetta fyrir honum, verði því ekki
þegar kippt í lag“.
Hverfisstjórinn varð gulur í
framan eins og gróðrarsmjör.
Hann harmaði mjög að þetta
skyldi hafa komið fyrir.
„Hverfisstjóri“, sagði Schmidt,
„þér sjáið um að Huber komi til
viðtals í íbúð mína innan 48
stunda“.
Eftir fáeina daga var hann
búinn að koma Huber og konu
hans yfir landamærin til Ung-
verjalands. Og allt í allt hjálp-
aði hann um það bil 40 manns til
þess að komast úr landi.
í nóvember 1938 var hann
kallaður í flugherinn sem skytta.
Þar fékk hann illa meðferð eins
og’ allir nýliðar. Þá kom Pétur,
bekkjarbróðir hans, til hans og
sagði honum, að pabbi sinn áliti
að heiðurstitillinn og silfur-
snúran væru bara svik og prett-
ir. „Hann pabbi ætlar að spyrjast
fyrir um það í Berlín“, sagði
Pétur.
Schmidt lét sem sér brygði
hvergi og þótti Pétur leggjast
lágt í þessu máli, sneri síðan
hæðilega baki við honum.
Alþýðublaðið fœr œsifregn
Næstu nótt gat Schmidt ekki
sofið. Nú sá hann að mikils
þurfti með til þess að sannfæra
fólkið heima. Daginn eftir var
hann á förum í jólaleyfi. Hringdi
hann þá til Litla Alþýðublaðsins,
sem var víðlesið — og sagðist
geta fært blaðinu mikilsverða
fregn. 22. desember kom svo
blaðið út með þeirri æsifregn, að
aðeins þrír menn í Austurríki
hefði fengið heiðursmerki silfur-
snúrunnar og að „dieselvagn
Schmidts væVi tvisvar eða þrisv-
ar sinnum fljótari í förum en
aðrar eldri gerðir“. Þessi grein
vakti gífurlega eftirtekt og upp-
nám í Rampersdorf. Faðir Péturs
efaðist ekki lengur.
Þegar hann kom aftur úr jóla-
leyfinu var hann kallaður inn á
skrifstofu yfirforingjans. Stóð
hann þar andspænis yfirforingj-
anum og tólf yngri fyrirliðum.
Höfuðsmaðurinn lagði hönd sína
á öxl Schimdts og sagði: „Kæri
Schmidt, hvers vegna hafið þér
ekki sagt okkur frá þessu?“
Schmidt taldi gætnina örugg-
asta og stóð kyrr og heilsaði.
Þetta gæti verið gildra. En þá sá
hann „Alþýðublaðið" á borði
höfuðsmannsins. „Ég óskaði ekki
eftir neinum forréttindum, herra
minn. Ég vil gera skyldu mína
eins og hver annar hermaður“.
Snjómokstrinum lýkur
Höfuðsmaðurinn varð himin-
lifandi. „Þarna sjáið þið, herrar
mínir. Þetta er sönnun fyrir
hinni óvenjulegu mannþekkingu
og framsýni foringjans, er hann
útvaldi þessa óbreyttu stórskota-
liða úr milljónum“.
— „Heil, Hitler!“ hrópaði
Schmidt. Og allir skelltu saman
hælunum og heilsuðu.
„Schmidt stórskotaliði, hvað
hafið þér starfað hingað til?“
„Ég hefi mokað snjó“, svaraði
Schmidt.
Nú varð undarleg þögn og
höfuðsmaðurinn ræskti sig. —
„Jæja, því er lokið. Þér verðið
nú laus við hernaðarskyldurnar,
Schmidt stórskotaliði og getið
unnið að hugðarmálum yðar.
Þér fáið sérstakt herbergi til
þess. Og þér eigið að bera silfur-
snúruna á einkennisbúningi
yðar“.
Schmidt þakkaði hátíðlega og
fór.
Schmidt hegðaði sér nú eins
og foringi, hirti gkki um að búa
í herbúðunum, en bjó í íbúð
sinni í Vínarborg. Hann kom
ekki í herbúðirnar fyrr en eftir
kl. 8 eins og hver annar ofursti.
Og þegar hann kom, kallaði
vörðurinn á heiðursvörðinn, eins
og þegar háttsettir foringjar
voru á ferðinni.
Nokkru síðar var hann kall-
aður til starfa á skrifstofu von
Löhrs, sem var ofursti og her-
foringi. Var honum fengið það
verkefni að skoða flugvélateikn-
ingar, sem náðst höfðu frá
óvinunum. —
Þá varð Schmidt dauðskelkað-
ur. En hann svaraði samt ró-
legur, að hann væri ókunnugur
flugvélum. Sérgrein sín væri
j árnbrauta-tækni.
Þá dundi annað yfir. Herfor-
inginn sagði, að mann, sem
hefði slíka hæfileika ætti að gera
að foringja. Schmidt færðist
undan af mesta lítillæti, en her-
foringinn sagðist þá hafa skrifað
ráðuneyti Görings í Berlín. Það
ráðuneyti fjallaði um frama her-
manfta og kvaðst hann hafa sent
þangað meðmæli. — Þetta varð
nú Schmidt að falli.
Enn skrautlegri einkennis-
búningur
Hann lét nú gera hinn prýði-
legasta einkennisbúning, notaði
silfursnúruna og skreytti hann
auk þess að vild. Hefði sjálfur
Göring mátt öfunda hann af
þessum einkennisbúningi. —
„Þegar herforinginn sá mig í
þessum óperettubúningi varð
hann svo heillaður að hann bauð
mér bifreið sína hvenær sem ég
þyrfti þess með“. Schmidt var
mjög skemmt, er hann sagði frá
þessu. Hann fékk svo bifreiðina
og ók heim til Rampersdorf. Þar
varð nú upplit á fólkinu, er það
sá hann í vagni, sem var með
merki herforingjaráðsins! En
hann stóðst ekki mátið, er hann
sá móður sína og sagði henni allt
af létta. Hún grét, en hann full-
vissaði hana um að hún og föður-
bróðir hans gætu verið örugg.
Gamanið var búið 16. febrúar
1939. Þá var hann kallaður í
skrifstofu herforingjans. Þar sat
herforinginn allrauður í framan
og margir háttsettir menn úr
flughernum. Þeir heimtuðu að
hann segði frá, hvernig hann
hefði orðið verkfræðingur.
Þá áleit hann að ósvífni væri
bezta vopnið. Kvaðst ekki vanur
svona aðförum, kvaðst mundu
síma til foringjans, því að hann
hefði hið leynilega símanúmer
hans.
En það stoðaði ekki. Honum
var tilkynnt, að komið væri upp
um hann, hann væri ákærður
fyrir njósnir.
Þá féll honum allur ketill í
eld. Njósnir voru dauðasök.
Hann var svo fluttur í fangelsi.
Þá kom honum það ráð í hug
að láta líta svo út sem ástamál
hefði ráðið framferði hans. —
Fangi einn átti að losna úr haldi
og fékk Schimdt hann til þess
að taka bréf til Elsu. í bréfinu
skýrði hann henni frá hvernig
komið væri fyrir sér og „hefði
hann aðeins leikið þenna leik til
þess að þóknast henni“.
Bréfinu átti fanginn svo að
skila verðinum við fangelsis-
dyrnar og láta svo, sem hann
vildi ekki verða samsekur nein-
um í þessu máli. — Þetta hafði
tilætluð áhrif og bréfið lenti hjá
sækjanda málsins.
25. maí var Schmidt kallaður
fyrir á ný. Það var einkennilegt
réttarhald. Virtist svo, sem öll-
um, sem í réttinum sátu, væri
mjög skemmt. Jafnvel sækjand-
inn gat varla varist hlátri, þegar
Schmidt sagði frá því hvernig
hann hefði reynt að gera sig
Elsu verðugan; en föður hennar
hefði þótt hún of góð fyrir lása-
smiðsnema. Þá hefði hann hugs-
að sér að verða verkfræðingur.
Var nú skírteinið haft til sýnis
og vakti mikinn hlátur.
Njósnamálið féll niður. En
hann var dæmdur í 4 mánaða
fangelsi fyrir ýmsa pretti og
fyrir ósvífna misnotkun á nafni
foringjans. „Ég gat mér þess til“,
sagði Schmidt, „að á æðri stöð-
um hefði þótt heppilegast að
málið gleymdist sem fyrst. Ég
var búinn að úttaka 3 mánaða
fangelsisvist og var látinn sleppa
með það „vegna góðrar hegðunar
á þeim tíma“. — Hann var svo í
flughernum til stríðsloka.
Þegar Schmidt hafði lokið
sögu sinni kom kona hans til
hans og sagði, að ef þau ætluðu
eitthvað að njóta sólarinnar
væri bezt að fara að leggja af
stað.
„Við hjónin giftumst 1940 og
mér var skipað að vera þá í ein-
kennisbúningnum, svo að fólkið
í þorpinu grunaði ekki neitt“.
„Elsa hefði þá gifzt yður, þó
að þér hefðuð ekki verkfræðings
titil?“ sagði ég í spaugi, en frúin
sendi mér þá ónotalegt augna-
ráð og gekk út.
Það varð óþægileg þögn. —
Schmidt ræskti sig. „Konan mín
heitir Helena. Ég — ég — kvænt-
ist ekki Elsu. — Ættum við að
koma út fyrir?“
Readers Digest
—VÍSIR, 29. des.
Kaupið Lögberg
VIÐLESNESTA
ISLENZKA BLAÐIÐ
TMI*
SPACI
CONTRICUTIO
IV
Wl NNI PEG
BREWERY
IIMITID
MO-351
Vegna
"uppvaxlar
aranna
_________________
þarf æskan á bæti
efnS að halda og
kemur þá oft að góðu gagni að hafa til taks
aukaskerf af “D” bætiefni, sem inniheldur hina
styrkjandi Walpoie’s Extract af þorskalýsi; í
þessu er engin olia og ljúffengt á bragðið;
vinur fjölskyld-
unnai- yfir 70 áj-.
tXTIICT
C0D LlVtfi

EXTRACT 0F C0D LIVER
HKW-3