Lögberg - 24.02.1955, Síða 7

7
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 24. FEBRÚAR 1955
LofHagsbreyting á hnettinum getur haft
víðtæk áhrif á líf jarðarbúa
Hvað er í nafni
(GAMAN og ALVARA)
Á Grænland efiir að verða
grænt land?
„Það er kominn tími til að
við fgrum að gefa gaum að
loftlagsbreytingunni, sem nú
er að ske í heiminum,“ segir
dr. Svend Fredriksen, sem er
danskur Ameríkani, fœddur
á Grænlandi, en starfar nú í
Washington. Dr. Fredriksen
heldur því fram, að heit og
köld tímabil komi á jörðinni
á víxl á um 1800 ára fresti.
Fyrir síðasta kuldatímabil
var Grænland í raun og
veru grænt land, og hafið
milli íslands og Grœnlands
að mestu íslaust, a. m. k.
gátu víkingarnir siglt hin-
um litlu skipum sínum milli
landanna án verulegrar ís-
hættu. Dr. Fredriksen álítur
einnig, að slíkt tímabil sé nú
í vœndum. „Næsta tímabil
er jafnvel þegar skollið á,“
segir hann, og í eftirfarandi
grein, sem þýdd er og saman
dregin úr stórblaðinu Life,
genr ROBERT COUGHAN
nokkra grein fyrir þeim
skoðunum, sem fram hafa
komið um þetta mál.
Augljós breyting
Lofslagið hér á jörð er að taka
breytingum. Það fer hlýnandi,
og mælingar síðastliðinna 100
ára hafa sýnt fram á, að meðal-
hiti hefir stigið víðsvegar um
heim um frá 0,5 og allt að 2
gráðum.
Margt bendir til að þessi hita-
aukning sé ekki einungis ein-
stakt fyrirbrigði á hverjum
stað. Til dæmis hefir það komið í
ljós að ísbreiður Norðurpólsins
dragast samafl um rösklega 150
metra á ári hverju. Hið sama
álíta menn að eigi sér stað á
Suðurpólnum, þótt reglulegar
mælingar hafi ekki farið þar
fram nógu langan tíma til að
það geti talizt sannað. Á fyrri
tímabilum jarðsögunnar hefir
ekki verið neinn ís kringum
pólana, og ef til vill mun það nú
endurtaka sig. Enskur sérfræð-
ingur í þessum málum, C. E. P.
Brooks, heldur því fram, að ís-
breiðurnar hafi nú náð því stigi,
að vera hættar að kæla loftið nóg
til þess að nægur snjór falli til
að halda ísbreiðunni við. Bráðn-
un íssins muni því halda áfram
og aukast ár frá ári. Ef allur ís-
inn bráðnar, mun yfirborð hafs-
ins hækka um 30 metra um
allan hnöttinn, og kemur það til
með að breyta stórum útliti
flestra hafnarborga.
Styttri vetur og hlýrri sumur
Jafnvel þótt hitaaukningin
hafi ekki verið veruleg fram að
þessu, hefir hún haft í för með
sér talsverðar breytingar á lofts-
lagið, sérstaklega í löndum, sem
liggja að Norður-Atlantshafinu.
Afar okkar og ömmur hafa rétt
fyrir sér, þegar þau halda því
fram, að veturnir séu styttri en
þegar þau voru ung, og sumrin
lengri og hlýrri. Það, sem skeð
hefir, svarar í rauninni til þess,
að Norðurhvelið hafi færzt nær
Miðbaug. Til dæmis er nú svipað
loftslag í New York og var í
Baltimore fyrir 100 árum. Balti-
more er nokkrum hundruðum
kílómetra sunnar. Og borgin
Montreal í Kanada, þar sem snjó
koma hefir minnkað úr 330 senti
metrum í 200 sentimetra frá
1880, hefir aftur á móti erft hið
fyrra loftslag New Yorg borgar.
Ef undanskildir eru áhuga-
menn um vetraríþróttir, má full-
yrða að þessari breytingu sé
tekið með fögnuði af íbúum
norðlægari landa. En áhrifanna
gætir ekki eingöngu í því hvort
mönnum er kalt á tánum eða
ekki. Þegar lofthitinn vex,
minnkar notkun líkamans á hita
gjöfum, og brennslan verður
minni. Afleiðingin er sú, að lífs-
þróunin gengur hægar. Vöxtur-
inn minnkar — venjulega er
fólk, sem býr í heitari löndum
minna vexti en fólk frá norðlæg-
ari slóðum. Húsdýr eru einnig
minni, og tekur tvisvar til þrisv-
ar sinnum lengri tíma að ala þau
til þeirrar þyngdar, að hæft þyki
að slátra þeim.
Örari þroski í kaldari löndum
Ameríski prófessorinn dr.
Clarence Mills hefir varið mikl-
um tíma til að rannsaka áhrif
loftslags á menn. Hann hefir
haldið því fram, að konur í heit-
ari löndum verði kynþroska einu
eða fleiri árum seinna en konur
í kaldari löndum. Vitanlega eru
undantekningar, og dr. Mills
segir að það séu þessar undan-
tekningar, ásamt þeirri stað-
reynd að fólk í heitu löndunum
gengur oft mjög ungt í hjóna-
band, sem komið hafi þeirri
skoðun á kreik að menn þroskist
fyrr í heitari löndum. Á rann-
sóknarstofum hafa menn sannað,
að dýr, sem búa við heitt lofts-
lag, þroskast seinna en önnur,
og eru þar að auki ekki eins
frjósöm og þau, sem í köldu lofts
lagi búa.
Jafnvel mikill hiti um stuttan
tíma getur haft geysileg áhrif á
frLÓsemina. Til dæmis er alltaf
nóg af auðum rúmum á fæðing-
arspítölum í Flórida níu mánuð-
um eftir að hitabylgjan hefir
gengið yfir.
Margt er það einnig, sem
bendir til þess, að hitinn hafi
ekki aðeins áhrif á líkamann,
heldur einnig á hið andlega, t. d.
minnið, hugsanaganginn og
námshæfileikana. Það er þó í
rauninni ekki svo undarlegt, því
að starfsemi heilans er fullt eins
líkamleg og blóðrásin og andar-
drátturinn. Prófessor Mills hefir
til dæmis framkvæmt gáfna-
próf og líkamlegar prófanir á
nemendum amerískra háskóla,
sem liggja á 40. breiddargráðu,
og komist að þeirri niðurstöðu
að um mitt sumar stóðu þeir sig
40% lakar en á veturna. Og
jafnframt því sem gáfnatalan
lækkar, verður líkaminn veikari
fyrir. Ameríski landfræðingur-
inn Huntington heldur því fram
að í kaldari löndum nái andleg-
ur kraftur manna hámarki í
marzmánuði, en líkamlegur í
byrjun vetrar, en uppreisnir og
annað slíkt háttalag sé algeng-
ast um mitt sumar — í júlímán-
uði. Einnig nái siðferðisafbrot,
geiðveiki og sjálfsmorð hámarki
í maí og júnn Hin mörgu sið-
ferðisafbrot standa vafalaust í
sambandi við aukna kynorku
einmitt í þessum mánuðum, sem
ef til vill gefur einnig skýringu
á aukningunni í hinum flokkun-
um, þar sem bæði sjálfsmorð og
geðveiki standa oft í sambandi
við kynferðismál.
Hliðstæð saga menningar
og loftslags
Ef hitaaukningin heldur á-
fram, mun fjöldi manna koma
til með að búa.við loftslag, sem
mun veikja andlegan og líkam-
legan kraft þeirra. Ef til vill
þurfum við ekki að fletta blöð-
um sögunnar svo ýkja langt
aftur til að finna hliðstætt dæmi.
Englendingurinn Brooks bendir
á það, að á þeim tíma, þegar
ríki Rómverja stóð á hápunkti
(um 200 e. Kr.), kom hitabylgja
svipuð þeirri, er nú hefir skollið
á. Bylgjan stóð um þúsund ár og
hafði sín áhrif: Vínþrúgur uxu í
Englandi, og íbúar Norðurhvels-
ins hugsuðu til hreyfings, sigldu
í norður og vestur og fundu ís-
land, Grænland og Ameríku. En
í öðrum hlutum heims staðnaði
þróunin, og hafa menn gefið
þessu tímabili nafnið „hinar
dimmu miðaldir“. En svo fór ís-
inn aftur að vinna undir sig land
og loftslagið kólnaði — og
Evrópa stóð í blóma á ný. Vitan-
lega er margt annað en lofts-
lagið, er hér kemur til greina.
En samt er það hugvekjandi að
líta yfir hina hliðstæðu sögu
menningar og loftslags í Evrópu.
Ef sú er raunin að loftslagið
hafi svo mikil áhrif á sögulega
þróun, eru Bandaríkin það land,
sem einna harðast mun verða
úti í hinni væntanlegu hita-
bylgju, því að þar hefir loftslag
verið eitt hið jafnasta í heimi.
Ef til vill verða það Kanada-
menn og Rússar, sem næstir lifa
við hitabeltisloftslag. Á mörgum
stöðum í Kanada er nú hægt að
rækta hveiti 3—500 km. norðar
en áður var mögulegt. Hitastigið
í Úralhéruðunum hefir farið
hækkandi á síðustu hundrað
árum, og í Síberíu færast enda-
mörk hins botnfrosna lands
norður á bóginn með 60 metra
hraða á ári. Það sannast m. a. á
því að oft rekast menn á hræ af
mammútum, sem geymzt hafa
óskemmd í frosinni jörð í þús-
undir ára. Hægt er að sigla um
Hvítahafið næstum mánuði
lengur á ári en fyrr, og þegar
rússneski ísbrjóturinn Sedof fór
þvert yfir íshafið árið 1939, sömu
leið og Nansen hafði farið 1893
til 1896, tók ferðin aðeins sex
mánuði, í stað nítján áður. Einn-
ig mældist hitastigið 11 stigum
hærra.
Bezta loftslagið
Hvaða loftslag er í rauninni
bezt. Um það eru skiptar skoð-
anir. Enski veðurfræðingurinn
Markham álítur vera bezt lofts-
lag, þegar hitinn er frá 15—25
stig á C. og rakastig loftsins í
samræmi við það, og þar sem
sólskin er nóg og léttur andvari.
f slíku loftslagi mundu flestir
menn una sér vel og líða dásam-
lega, segir Markham.
Með öðrum orðum ætti hið
æskilegasta loftslag ekki að vera
stormasamt. En aftur á móti má
halda því fram, að maðurinn
missi mikinn kraft, ef hann er
ekki við og við tugtaður til af
hressilegum stormi. Því að það
er ekki einungis hið langa og
brennheita sumar, sem dregur
þrótt úr Suðurlandabúum. Held-
ur hafa loftstraumarnir úr norðri
misst broddinn, er þeir nálgast
heitari löndin. Baráttan milli
heita og kalda loftsins ríkir á
Norðurhvelinu, og veldur oft
hamförum höfuðskepnanna, sem
Suðurlandabúinn stendur magn-
laus á móti.
Spurningin um hvaða loftslag
sé bezt, getur því orðazt á tvenn-
an hátt: Hvaða loftslag er bezt
fyrir hinn harðgerða, og hvaða
loftslag er bezt fyrir þann, sem
vill hafa það náðugt? Svo má
ekki gleyma, að hvort tveggja
hefir sína galla.
1. Skollaleikurinn.
„Hvað er í nafni?“ segir
mærin Juliet í leikrinu fræga
eftir William Shakespeare. —
„Hvað er í nafni? Hvort mun
ekki rósin með öllum nöfnum
gefa jafnan ilm?“
Syo stóð á, að Juliet var ást-
fangin í pilti, sem Romeo hét;
en hann bar ættarnafnið
Montaque, sem hennar fólk hat-
aðist við eins og kölska sjálfan.
En fyrst hún elskar þennan pilt,
þá skiftir það minstu, hvað hann
heitir. Svo hugsar ástfangin
mær; og hún rökstyður það með
orðunum, sem tilfærð voru, um
nafnið, ilminn og rósina.
Flestir munu líklega kannast
við það, að í sjálfu sér muni
þessi rökstuðning vera laukrétt;
áð rósin sé auðvitað sama blóm-
ið og ilmur hennar samur og
jafn, hvað helzt sem hún heiti.
En þegar menn velta þessu fyrir
sér, þá kemur fljótlega babb í
bátinn. Hvað sem ástamálum
líður, þá geta víst fáir fallist á
þá skoðun, að það sé alveg
ekkert í nafni. Reynslan er á
öðru máli; hún virðist gefa hér
ótvíræðan vitnisburð: Það getur
verið heilmikið undir því komið,
hvað hlutir eða menn eru
kallaðir.
Þótt það sé ekki nema hundur
eða hestur, sem nefna skal, hvað
þá mannsins barn, þá komast
menn tíðum í vanda út af nafn-
gjöfinni; einn heldur fram þessu
heiti, annar hinu; svo lenda þeir
í deilu; geta orðið fokvondir eða
jafnvel svarnir óvinir út úr þeim
ágreiningi. Svo miklu varðar það
mát, stundum, í hugsun og til-
finningu. — Nei, það er heil-
mikið í nafni.
Skoðum þetta dálítið betur,
sem sagt var um rósina. Er það
Ýmsir sjúkdómar algengari
á norðurhveli
Meðal þeirra, sem búa í norð-
lægari löndum eru hjartaslag og
aðrar hringrásartruflanir al-
gengara banamein, og einnig eru
þeir gjarnari á að sýkjast af
sykursýki, skjaldkyrtilsbólgu og
þjást af blóðleysi og geðveiki,
botnlangabólgu, andarteppu, liða
gigt, bronkitis og öðrum sjúk-
dómum í öndunarfærum. Allir
þessir sjúkdómar virðast þrífast
einstaklega vel í hinu jafna norð-
læga loftslagi. En ef menn svo
halda suður á bóginn með það
fyrir augum að hvíla taugarnar
og hressa upp á heilsuna, taka
þeir á sig þá áhættu að sýkjast,
eða jafnvel hljóta bana af ein-
hverri slæmri smitpest, því að
þróttur hvítu blóðkornanna
þverr í hitanum, og hæfileiki
þeirra til að vinna á bakteríun-
um minnkar.
En • bráðnun íssins í kringum
pólana og loftslagsbreytingin,
sem verður um leið, ganga svo
hægt fyrir sig, að ekki er hægt
að merkja. 1 núverandi hita-
bylgju hefir hafflöturinn til
dæmis ekki stigið nema fáa
sentimetra, svo enn mun langur
tími líða þar til gondólarnir
leysa leigubifreiðarnar af hólmi
í New York, Kaupmannahöfn
eða Reykjavík.
nú alveg víst að hún gefi frá sér
jafnsætan ilm, hvað sem hún er
kölluð? Það er satt og ekki satt.
Svarið er undir ástæðum komið.
Setjum svo, að rósin heiti „daun-
gras“ eða „þef-jurt“. Það eru
afkáraleg nöfn og vitlaus, auð-
vitað; en Shakespeare gefur hér
fulla heimild: „Með öllum nöfn-
um“, segir hann — “By any
other name.”
Jæja, til rökræðingar heitir þá
rósin „þefjurt“ eða „daungras“.
Ilmar hún ekki jafnsætt eins
fyrir því? — Það er undir at-
vikum komið, segi ég aftur.
Setjum svo, að rósin standi
beint fyrir framan þig, gló-
fögur og ilmandi, þá er hún í
sínu öndvegi; þú ert þá heillað-
ur af þessu blómi; nafnið kemur
ekki til greina.
En segjum að sjálf rósin sé
hvergi nærri; einhver bara
minnist á blómið, eða það kemur
í huga þinn með þessu herfilega
nafni: „þefjurt“, eða þá „daun-
gras“. En nú stendur svo á, að
,,daunn“ táknar ódaun og
„þefur“ óþef, eftir íslenzkri mál-
venju. Af þeim orðum leggur
alt annað en góða lykt að vitum
sálarinnar. Komi þér rósin í hug
með slíku nafni, þá minnist þú
ilmsins að vísu; hann var í
blóminu; en nú fær hann ekki
notið sín að fullu, af því að
„þefur“ eða „daunn“ slæðist hér
annars vegar í nafninu, og spillir
kostum eins og mykjuhaugur í
miðjum blómareit. — I einu orði
sagt, rósin ilmar ekki jafnsætt
í hugskoti þínu, hvað sem hún
er kölluð.
En segi nú einhver, að skifti
litlu máli, þótt nöfnin geti vakið
einhvers konar grillur inni fyrir,
í huganum; raunveran fari sínu
fram fyrir því — þá er það ekki
með öllu rétt heldur. Engin al-
gjör einangrun á sér stað á milli
hugar og heims; þeir skiftast
áhrifum við, eins og segir í
vísunni:
Ofar foldu skin og ský
skunda um himinsalinn; »
geilsli og skuggi skoppa því
x skollaleik um dalinn.
Það sem hreyfir sér í hugskot-
inu, þótt ekki sé nema óljós
ímyndun, tilfinning eða „kend“,
fær ekki svo litlu um það ráðið,
hverju framvindur í heimi hlut-
anna. Áhrifin eru gagnvirk,
vitanlega, nöfn geta ráðið við-
burðum, eða viðburðir nöfnum.
Og þetta efni er alt saman djúpt
og dularfult. Málvenjan setur
eitt orð eða nafn til vegs, en
annað til vansæmdar, og enginn
getur með fullri vissu sagt hvers
konar „prinsíp“ stjórni valinu.
Og eins er um nöfnin sjálf, eitt
býður af sér góðan þokka, en
annað ekki, og líklegast verður
aldrei að fullu grafið fyrir rætur
þeirra mála.
En hér má þó finna ýmis konar
afl eða einkenni mannlífsins. Og
um það efni vildi ég skrifa fá-
eina smápistla, sem birtir verða
í Lögbergi, ef ritstjóri leyfir.
—G. G.
Kaupið Lögberg
VIÐLESNESTA
ISLENZKA BLAÐIÐ
Fullkomnasta . . . Úrvals aðbúð farþega
Lægsta flugfargjald til fslands
FljúgitS skemstu hringferiSina til Reykjavíkur vi8
því lægsta ílugfargjaldi, sem fáanlegt er.
Hinar Övi8jafnanlegu fjögra hreyfla Douglas
Skymaster vélar, er skandinaviskir flugmenn, sem
noti8 hafa U. S. æfingar stjörna, veita hina
fullkomnustu flugferíatækni, þægindi og ávalt
lent á áætlunartima. Þér njótiB ágætis máltlSa,
hallandi sæta og fyrsta flokks afgrei8slu ferSina
á enda.
Reln sambönd við alla Evrópu og Mið-Austurlönd.
Frekari upplýsingar og verð fargjalda
hjá ferðaskrifstofu yðar
n /-] n
ICELANDICl AIRLINES
U Lr-AUu
15 West 47th St„ N. Y. 36. Pl 7-8585
—TÍMINN, 5. janúar
THE
Calvert
Canadíska vasabókin
29. grein'
Þetta er ein þeirra greina. sem sérstaklega ern ætlaðar nýjum
innflytjendum I Canada.
VILLT DÝRALÍF í CANADA
i
Afnot af viltum dýrum hafa mjög fært út kviar I Canada, og þa8
var einkum vegna væntanlegrar grávöru, a8 hinir harðsnúnu braut-
ry8jendur lög8u land undir fót og lögSu grundvöll a8 landnámi vi8
nor8urstrendur Canada og svo víSa annars sta8ar. ÁriS 1670 réSst
Hudson’s Bay félagiS I mikil störræ8i meS grávöru- eSa lo8skinna-
verzlun fyrir augum.
Ef ekki hef8i veriS vegna þess hve miki8 var um vilt dýr í
landinu, er veittu frumherjum fæ8i og klæ8i og nokkurar tekjur,
hef8i námuiSnaSur og jarSyrkja dregist frekar á langinn en raun
var8 á. Og jafnvel enn þann dag í dag afla þúsundir manna í Canada
sér fæSu, fata og tekna af afur8um viltra dýra.
A8 vísu er vilt dýrakjöt ekki eins áríðandi og það var á8ur fyr,
en þó mun þaS auka árlega 48 miljónúm punda vi8 hinn canadíska
kjötfor8a. Mikil eftirspurn er jafnan eftir lo8skinnum, þó nokkuS
séu tegundir þeirra bundnar viS árstí8ir. Fyrir mannsaldri e8a svo,
voru sí8hær8 refaskinn mjög eftirsótt, þó nú þyki stutthærö skinn
betri markaSsvara; I hinum norðlægu héruðum er tiltölulega lítiS um
stutthærS skinn, en þar fá ibúar megin tekjur sínar af refaskinnum.
Fyrir nokkrum árum fækka8i bifrum næsta mikiö vegna ofvei8i
og skarst stjórnin þá í leikinn og lét takmarka slíka vei8i a8 mun.
Þetta leiddi til þess, a8 á árunum 1936 til 1951 fjölgaSi bifrum all-
verulega, en þá kom nokkurt ver8fall, er dró til muna úr oröinum,
sem veiSin gaf af sér. Sjúkdómar grófu um sig þar, sem bifra-
fjölskyldurnar voru þéttbýlastar og olli slíkt, svo sem vita mátti,
miklum spjöllum. Þa8 liggur þvi I augum uppi, hve mikilvægt þaS
sé, a8 stjórnarvöldin hlutist til um a8 allar hugsanlegar ráðstafanir
ver8i gerSar til aö kom ai veg fyrir ey8ingu dýrastofnsins.
Nú er verndun dýralífsins oröin a8 fræ8igrein, sem kend er í
mörgum háskólum. Umsjónarmenn me8 veiSi, bæ8i af hálfu sam-
bandsstjórnar og fylkjastjórnanna, eiga árlega meö sér fundi til skrafs
og rá8agerSa var8andi verndun dýralifsins komandi kynslóSum til
arös og afnota.
Calvert
DISTILLERS LIMITED
AMHERSTBURG, ONTARIO
Yfir 790 útibú
Royal bankinn canadiski er stærsti banki í Canada með útibú
svo að segja um víða veröld. Sérhvert útibú er trygt með öllum
eignum bankans og eru því peningar yðar ávalt í öruggri vernd.
Þér getið byrjað sparisjóðreikning með $1.
Viðskipii yðar eru kærkomin!
THE ROYAL BANK OF CANADA
Sérhvert útibú nýlur trygginga allra eigna bankans,
sem nema yíir $2,675,000,000